Görsel İşitsel Politikasıyla Avrupa Birliği:

Görsel İşitsel Politikasıyla Avrupa Birliği: Televizyon Yayıncılığından Yöndeşen Medyaya Doç. Dr. Ayşen Akkor Gül

ii Ya yın No : 2930 letişim Di zi si : 103 1. Bas k - Ağustos 2013 İstanbul ISBN 978-605 - 377-955 -1 Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETABasım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir.her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı -Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 13723) Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Beyoğlu/İstanbul (0212) 249 40 60 : Gökhan Ayrancı Be ta Basım Yayım Dağıtım A.fi. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Ca a lo lu - S TAN BUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.be ta yayincilik.com

iii Ön Söz Ulus la rüs tü ku ru mun, ta rım dan çev re ye, ener ji den sa vun ma ya bir çok ko nu da po li ti ka la r ü re te re k ü ye dev let le re yol gös ter di ği bi lin mek te dir. Av ru pa Bir li ği nin gör sel-işit sel alan da fa ali yet gös ter me ye baş la ma sı ise ol duk ça ya kın bir ta ri he denk ge lir. Ge li şen tek no lo ji ile bir lik te gör sel-işit sel ala nın ka mu oyu ve is tih dam ya rat ma da ar tan öne mi Av ru pa Bir li ği nin, ko nu ya eğil me si ve ge le ce ğe yö ne lik bir ta kım he def ler be lir le me si ne se be p ol muş tur. Av ru pa Bir li ği ne aday bir ül ke ko nu mun da ki Tür ki ye de bu ça lış ma la rın ta kip edil me si, özel lik le olu şu ma uyum gös te re bil me açı sın dan önem ta şı mak ta dır. Bu nok ta da, Prof. Dr. Şer min Te ki - nalp in alan da ön cü bir ki tap ol ma özel li ği ni ko ru yan Av ru pa Top lu lu ğu nda Ulu sal Kül tür ve Te le viz yon: So run lar, Öne ri ler, Çö züm ler baş lık lı ça lış ma - sı nı ha tır la mak ye rin de ola cak tır. Ay rı ca Tür ki ye de ki ge liş me le ri, Av ru pa Kon - se yi ne ha zır la dı ğı de tay lı ra por lar la ak ta ran ve böy le ce Av ru pa lı mes lek taş la rı - mız la ara mız da ki et ki le şi mi can lı tut ma mı za kat kı sağ la yan Prof. Dr. Bü lent Çap - lı nın ça lış ma la rın dan bah set mek ge re kir. Kuş ku suz bu ki tapta Türk çe li te ra tür - de ki boş lu ğun dol du rul ma sı na kat kı sağ la mak ama cıy la ka le me alın mış tır. Ça lış - ma da ki ola sı her tür lü ek sik lik ve ha ta nın ya ra ta ca ğı so rum lu luk ba na ait tir. Ki ta bın ha zır lan ma sı es na sın da bir çok ki şi ni n ö nem li kat kı la rı ol du. Si ne ma ko - nu sun da ki de ğer li gö rüş le ri ni be nim le pay la şan Doç. Dr. Bat tal Oda baş a, us ta çiz gi le riy le ki tap ta ki fi kir le ri gör sel leş ti ren ye te nek li öğ ren ci miz Mus ta fa Ha - yal e, dar za man da yap tı ğı hız lı oku ma lar la göz den ka çır dı ğım ha ta la rı ya ka la yan öğ ren ci miz İlay da De mi rok a ve bu ça lış ma nın ba sı mı nı üst le nen Be ta Ba sım Ya - yım Da ğı tım A.Ş. nin Yö ne tim Ku ru lu Baş ka nı Sey han Sa tar a, Gülgon ca Çar - pık a, diz gi ça lış ma la rı nı özen li bir bi çim de ya pa rak kı sa sü re de ya yı na ha zır la - yan Ali Rı za Ha lis e ve özen li ka pak ta sa rı mıy la emek le ri ni esir ge me yen Gök han Ay ran cı ya te şek kür le ri mi su na rım. Ay rı ca de ğer li fi kir, gö rüş ve de ne yim le ri ile aka de mik ha ya tım da da ar kam da ol - du ğu nu bil di ğim ba bam Prof. Dr. Ay tuğ Ak kor a; ka rar lı ve saygın du ru şu ile biz le re da ima ör nek olan an nem Dr. Fa ha met Ak kor a te şek kür et me yi borç bi li - rim. Bu ça lış ma nın ha zır lan ma sı es na sın da on la rı ih mal et me me rağ men sü re ci ol gun luk la kar şı la yan oğul la rım Ali ve Ar da ya; aka de mik ha ya tım bo yun ca mad di ma ne vi her tür lü des te ği ni his set ti ğim, sev gi li eşim Ad nan Gül e gös ter - di ği sa bır ve an la yış tan do la yı te şek kü r e de rim. Ki ta bın öğ ren ci le rim ve de ğer li aka de mis yen ar ka daş la rı mın fay da sı na ola ca ğı nı ümit ede rim Doç. Dr. Ay şen Ak kor Gül, Ağus tos 2013, Be ya zıt.

iv Ay şen Ak kor Gül 1985-1989 yıl la rı ara sın da İs tan bul Üni ver si te si İn gi liz Di li ve Ede bi ya tı Bö lü - mü nü bi ti re rek, ay nı bö lüm de 1991 yı lın da yük sek li sans ça lış ma la rı nı ta mam - la mış tır. 1995-2000 yıl la rı ara sın da İs tan bul Üni ver si te si, Sos yal Bi lim ler Ens ti - tü sü Av ru pa Top lu lu ğu Ana bi lim Da lı nda dok to ra ça lış ma la rı nı sür dür müş tür. 1992-2000 yıl la rı ara sın da ay nı ana bi lim da lın da okut man sta tü sün de gö rev yap mış tır. 2001-2004 yıl la rı ara sın da, Ko ca eli Üni ver si te si, Rad yo Te le viz yon Si - ne ma Bö lü mü nde öğ re tim üye si ola rak ça lış mış tır. Hâ len İs tan bul Üni ver si te si, İle ti şim Fa kül te si, Rad yo Te le viz yon Si ne ma Bö lü mü nde öğ re tim üye si dir. Ço - cuk la rın Et ki le şim li Med ya Kul la nı mı, Med ya Okur ya zar lı ğı, Av ru pa Bir li - ği nin Gör sel-işit sel Po li ti ka sı ve Kar şı laş tır ma lı Ya yın Sis tem le ri gi bi alan lar da aka de mik ça lış ma la rı nı sür dür mek te dir.

v çindekiler Gİ RİŞ.........................................................1 Bİ RİN Cİ KI SIM ULUS LA RÜS TÜ KU RU MUN GÖR SEL İŞİT SEL PO Lİ Tİ KA SI NIN GE Lİ Şİ Mİ Bi rin ci Bö lüm: Gör sel-işit sel Ala nın Göz Ar dı Edil di ği İlk Yıl lar (1940 lar, 1950 ler) 1. 1. Ge nel Gö rü nüm- Ba tı Av ru pa, Sov yet Sos ya list Cum hu ri yet ler Bir li ği ve Ame ri ka Bir le şik Dev let le ri..............................11 1. 2. Ba tı Av ru pa da Gör sel-işit sel Or tam...............................14 1. 2. 1. Ame ri kan Ha ber Ajans la rı nın Yük se li şi.....................14 1. 2. 2. Holly wo od Teh di di......................................15 1. 2. 3. Yok sul luk ta Yük se len Av ru pa Si ne ma s.....................16 1. 2. 3. 1. Fran s z, tal yan, n gi liz ve Fe de ral Al man Si ne ma sı................................17 1. 2. 4. İn gi liz Ka mu Hiz me ti Ya yın cı lık Mo de li....................20 1. 2. 5. Ku ru cu Ül ke ler de Te le viz yon Ya yın la rı.....................23 1. 2. 5. 1. Fran sa, İtal ya, Fe de ral Al man ya, Hol lan da, Bel çi ka ve Lük sem burg Ör nek le ri........................25 1. 2. 6. Ame ri kan Te le viz yon Prog ram ve Film le ri nin Av ru pa ya Ya yıl ma sı.....................................31 1. 3. Ku ru cu Ant laş ma la rın Olu şum Sü reç le ri ve Dü zen le me Alan la rı......34 1. 3. 1. Av ru pa Kö mür ve Çe lik Top lu lu ğu (1951).....................36 1. 3. 2. Av ru pa Eko no mik Top lu lu ğu (1957) ve Av ru pa Atom Ener ji si Top lu lu ğu (1957)..................................36 1. 4. So nuç.........................................................38 İkinci Bö lüm Gör sel-işit sel Ala nın Eko no mik Bir Et kin lik Ola rak Ele Alın ma sı (1960 lar, 1970 ler) 2. 1. Ge nel Gö rü nüm- Av ru pa Eko no mik Top lu lu ğu, Ja pon ya ve Ame ri ka Bir le şik Dev let le ri......................................49

vi 2. 2. Ba tı Av ru pa da Gör sel-işit sel Or tam...............................52 2. 2. 1. Ame ri kan Ha ber Ajans la rı nın Ege men li ği...................52 2. 2. 2. Si ne ma.................................................52 2. 2. 2. 1. Fran s z, tal yan, n gi liz ve Fe de ral Al man Si ne ma s................................52 2. 2. 3. Üye Dev let ler de Te le viz yon Ya y n la r......................56 2. 2. 3. 1. İn gil te re, Fran sa, İtal ya, Fe de ral Al man ya, Hol lan da, Bel çi ka, Lük sem burg, Da ni mar ka ve İr lan da Ör nek le ri.......................................57 2. 2. 4. Uy du ve Kab lo lu Ya yın cı lık Uy gu la ma la rı..................72 2. 3. UNES CO ve Ye ni Dün ya Bil gi ve İle ti şim Dü ze ni..................74 2. 4. Av ru pa Ada let Di va nı ve Gör sel-işit sel Alan.......................76 2. 4. 1. Sacc hi Ka ra rı............................................77 2. 5. So nuç.........................................................77 Üçüncü Bö lüm Gör sel-işit sel Alan da Po li ti ka Ge liş me si ne Yö ne lik Ha zır lık lar (1980 ler) 3. 1. Ge nel Gö rü nüm- Av ru pa Eko no mik Top lu lu ğu, Ja pon ya ve Ame ri ka Bir le şik Dev let le ri......................................83 3. 2. Ba tı Av ru pa da Gör sel-işit sel Or tam...............................86 3. 2. 1. Si ne ma................................................87 3. 2. 1. 1. Fran sız, İtal yan, İn gi liz ve Fe de ral Al man Si ne ma sı................................87 3. 2. 2. Üye Dev let ler de Te le viz yon Ya yın la rı.......................89 3. 2. 2. 1. İn gil te re, Fran sa, İtal ya, Fe de ral Al man ya, Hol lan da, Bel çi ka, Lük sem burg, Da ni mar ka, İr lan da, Yu na nis tan, İs pan ya, Por te kiz Ör nek le ri.......................89 3. 2. 3. Ye ni Ya yın Tek no lo ji le ri ve Kü re sel Ya yın cı lık Uy gu la ma la rı.................................110 3. 2. 4. Av ru pa da Hız la Ar tan Ame ri kan Prog ram la rı.............115 3. 3. Dün ya Ör güt le ri nin Gör sel-işit sel Ala nı Dü zen le me ye Yö ne lik Ça lış ma la rı............................................117 3. 3. 1. UNES CO Ça lış ma la rın da Ha yal Kı rık lı ğı..................117 3. 3. 2. GATT Gö rüş me le ri.....................................119 3. 4. Av ru pa Top lu lu ğu nun Gör sel-işit sel Ala na Eğil me si...............120 3. 4. 1. Üye Dev let le rin Alan la İl gi li Ka rar lı lı ğı nı Or ta ya Koy ma sı...123 3. 4. 1. 1. Gör sel-işit sel Eu re ka Bil dir ge si (1989)............123

vii 3. 4. 2. Ant laş ma lar ve Çe şit li Ya sal Dü zen le me ler.................124 3. 4. 2. 1. Av ru pa Tek Se ne di (1986).........................124 3. 4. 2. 2. Doğ ru dan Uy du Te le viz yon Ya yı nı için Mac Pa ket Ai le si Stan dart la rı nın Tek nik Özel lik le ri nin Ka bu lü ne İliş kin Yö ner ge (1986) ve Yük sek Ta nım lı Te le viz yon Kon sey Ka rar la rı (1989)..........................125 3. 4. 2. 3. Sı nır sız Av ru pa Te le viz yo nu Yö ner ge si (1989)........127 3. 4. 2. 3. 1. Ha zır lık Sü re cin de ki Tar tış ma Ko nu la rı............................129 3. 4. 2. 3. 2. Ser best Do la şı mın Baş lı ca Ku ral la rı.....132 3. 4. 3. Ada let Di va nı Ka rar la rı ve Te le viz yon Ya yın cı lı ğı...........134 3. 4. 3. 1. De ba uve, Ci né vog ve Ma gill Da va la rı.............134 3. 5. So nuç........................................................135 Dördüncü Bö lüm Gör sel-işit sel Alan da Res men So rum lu luk Yük le nil me si (1990 lar) 4. 1. Ge nel Gö rü nüm- Av ru pa Bir li ği, Ja pon ya ve Ame ri ka Bir le şik Dev let le ri..............................................145 4. 2. Ba tı Av ru pa da Gör sel-işit sel Or tam..............................147 4. 2. 1. Si ne ma...............................................147 4. 2. 1. 1. Fran sız, İtal yan, İn gi liz ve Al man Si ne ma sı........147 4. 2. 2. Üye Dev let ler de Te le viz yon Ya yın la rı.....................149 4. 2. 2. 1. İn gil te re, Fran sa, İtal ya, Al man ya, Hol lan da, Bel çi ka, Lük sem burg, Da ni mar ka, İr lan da, Yu na nis tan, İs pan ya, Por te kiz, Avus tur ya, Fin lan di ya ve İs veç Ör nek le ri....................149 4. 2. 3. Ye ni Ya yın Tek no lo ji le ri ve Kü re sel Ya yın cı lık Uy gu la ma la rı.................................178 4. 2. 4. Av ru pa da Hız la Ar tan Ame ri kan Prog ram la rı.............180 4. 3. Dün ya Ör güt le ri nin Gör sel-işit sel Ala nı Dü zen le me ye Yö ne lik Ça lış ma la rı............................................183 4. 3. 1. UNES CO Ça lış ma la rın da Ye ni Yö ne lim ler.................183 4. 3. 2. Dün ya Ti ca ret Ör gü tü nün Ku ru lu şu (1995)................184 4. 4. Av ru pa Bir li ği ve Gör sel-işit sel Alan.............................187 4. 4. 1. Çe şit li Ya sal Dü zen le me ler ve Ant laş ma lar.................188 4. 4. 1. 1. Açık Şe be ke Te da ri ki Yö ner ge si (1990)...............188 4. 4. 1. 2. Ma ast richt Ant laş ma sı (1992)......................188

viii 4. 4. 1. 3. Ge liş miş Te le viz yon Stan dart la rı Yö ner ge si (1995).....190 4. 4. 1. 4. Ko pen hag Kri ter le ri (1993) ve Ams ter dam Ant laş ma sı (1997)...............................191 4. 4. 1. 5. Sı nır sız Av ru pa Te le viz yo nu Yö ner ge si (1997)........192 4. 4. 1. 5. 1. Yö ner ge nin Ha zır lık Sü re ci ve Ye ni Dü zen le me.....................193 4. 4. 2. Med ya Sa hip li ği Ko nu sun da ki Ça lış ma lar.................196 4. 4. 2. 1. Av ru pa Par la men to su nun Ça lış ma la rı............196 4. 4. 2. 2. GM III ün Ça lış ma la rı ve 1992 Ye şil Ra po ru........197 4. 4. 2. 3. GM XI II, GM XV ve GM X un Ça lış ma la rı.........199 4. 4. 3. Yön deş me Ko nu sun da ki Ça lış ma lar.......................204 4. 4. 3. 1. GM XI II ve GM XV Ça lış ma la rı..................204 4. 4. 4. Ka mu Hiz me ti Ya yın cı la rı Ko nu sun da ki Ça lış ma lar.........207 4. 4. 4. 1. Av ru pa Par la men to su Ça lış ma la rı................208 4. 4. 4. 2. Ams ter dam Ant laş ma sı na (1997) Ek le nen Pro to kol...............................211 4. 5. So nuç........................................................213 İKİN Cİ KI SIM ULUS LA RÜS TÜ KU RU MUN GÖR SEL-İŞİT SEL PO Lİ Tİ KA SI NIN BAŞ LI CA HE DEF LE Rİ VE GÜ NÜ MÜ ZE YAN SI MA LA RI Beşinci Bö lüm Baş lı ca He def ler 5. 1. Te le viz yon Prog ram la rı nın Ser best Do la şı mı......................223 5. 1. 1. Ser best Do la şı mın Kı sıt lan ma sı..........................224 5. 1. 1. 1. Da va Ör nek le ri.................................225 5. 2. Yön de şen Sa yı sal Med ya ile Ala nın Ye ni den Dü zen len me si.........229 5. 2. 1. Elekt ro nik Ha ber leş me yi Dü zen le yen Çer çe ve (2002)............231 5. 2. 2. Gör sel-işit sel Med ya Hiz met le ri Yö ner ge si (2007)..............232 5. 2. 2. 1. Akış lı ve Akış sız Hiz met le rin Ser best Do la şı mı.....237 5. 3. Prog ram Sa na yi nin Ya pım, Ta nı tım ve Da ğı tım Ge liş ti ril me si.................................................239 5. 3. 1. ME DIA I, ME DIA II, ME DIA Plus, ME DIA 2007 ve ME DIA Mun dus........................................239 5. 4. Kül tü rel Çe şit li li ğin Ko run ma sı..................................245

ix 5. 4. 1. Kül tür Mi ra sı ve Çe şit li lik...............................245 5. 4. 2. Av ru pa Yurt taş lı ğı......................................247 5. 4. 3. Bil di ri ve Dü zen le me ler.................................249 5. 4. 4. Pro je ler................................................254 5. 5. Med ya Okur ya zar lı ğı...........................................256 5. 5. 1. Baş lı ca Dü zen le me ler...................................256 5. 5. 1. 1. Av ru pa Ko mis yo nu Bil di ri mi (2007)..............257 5. 5. 1. 2. Av ru pa Ko mis yo nu Tav si ye Ka ra rı (2009)..........258 5. 5. 2. Pro je ve Ra por lar.......................................259 5. 6. So nuç........................................................260 Altıncı Bö lüm Po li ti ka la rın Gü nü mü ze Yan sı ma la rı 6. 1. Te le viz yon Prog ram la rı nın Ser best Do la şı mı Kap sa mın da Ya pı lan Ça lış ma la rın Yan sı ma la rı................................267 6. 1. 1. As ga ri Ko şul la rın Ya rat tı ğı Kar ma şa......................267 6. 1. 2. Es ki Do ğu Blo ğu Ül ke le rin de Gör sel-işit sel Ala nın Ye ni den Ya pı lan dı rıl ma sı................................269 6. 2. Yön de şen Med ya ile Ala nın Ye ni den Dü zen len me si Bağ la mın da Ya pı lan Ça lış ma la rın Yan sı ma la rı.....................272 6. 2. 1. Pan Av ru pa Şir ket le ri...................................272 6. 2. 2. Ulu sal Pa zar lar da Ya şa nan Çö küş.........................275 6. 3. Prog ram Sa na yi nin Ge liş ti ril me si için Ya pı lan Ça lış ma la rın Sı nır lı lı ğı..........................................277 6. 3. 1. Av ru pa Ya pım la rın da ki Ar tı şa Rağ men Ame ri kan Ya pım la rı nın Pa zar da ki Üs tün lü ğü........................278 6. 3. 2. Üye Dev let le rin Sa na yi le ri Ara sın da Ka pa tı la ma yan Fark.....281 6. 4. Kül tü rel Çe şit li li ğin Ko run ma sı Ko nu sun da Gö z Ar dı Edi len ler.....282 6. 4. 1. Fe da Edi len Ço ğul cu luk.................................282 6. 4. 2. Azın lık lar..............................................286 6. 4. 3. Ka mu Hiz me ti Ya yın cı la rı...............................289 6. 5. Med ya Okur ya zar lı ğı nın Ge liş ti ril me si Kap sa mın da Ya pı lan Ça lış ma la rın Yan sı ma la rı................................292 6. 5. 1. Med ya Okur ya zar lı ğı Eği ti mi nin İçe ri ği ni Yi tir me si.........293 6. 6. So nuç........................................................294 Kay nak lar......................................................297

x