SAYFA 6 CULURIYET EK ONOm curnek@turknet Cumhuryetnkurulusunun 75 ylnda ekonomde türk kadnnn yer sorgularrket ~ 'El~ononye kadn jakjsluza1d Kadnlarn sgücüne katlm oran 1950 'de Vcretl, maas l ve yev'lnyel çalsan kadnlarn Yüzde 70' ücretsza yüzde 70 ' gösterrken, 1998 'deyüzde 32 ye düstü toplam kadn sgücü çndek oran yüzde 237 Kadnlarn sadece y Krsal kesmlerde kadnlarn yüzde 88 ' ücret SSK ye üye kadn says 1997'de 470 bn 327 Krsal kesmde kadn I almadançalsyor HAZAL ATES ÇAKIR "Br toplum, br mllet, erkek ve kadn denlenk cns nsandan olusur Mümkün müdür k, br toplulugun yars topraklatl zncrle bagl kaldkça dger ksm semalara yükselsn" dyen Atatürk'ün seçme ve seçlme hakkn 1934 ylnda verdg Türk kadn, bugün ekonomk yasamda ve poltkada yeterncesesn duyuramyor Türkye 'dek kadnlarn çalsma yasamndak konumlarnn, gelsms ülkelerqe)9 hemcnslerne göre çok daha kötü durumda oldugu, ücretl ve maasl çalsanlarp sadece yüzde 20'snn kadm oldugu görülüyor Krsal kesm kadim Krsal kesmdek kadnlarn yüzde 23'ü okuma yazma blmezken, 1950'l yllarda sgücüne katlm oran yüzde 70' göstermesne karsn bugün y1}zde32 'lere düstü Kemalst devrm t:konomk, ~ôsyal-poltk alanda, evde, ~~, syernde ye,toplumda ;:m"k"r"" Sadece yüzde 37 's üst, düzey yönetc dayal ayrmclgn ortadan kaldnlmasn hedeflerken, cumhuryetn aydnlgndan yararlanan kesm kadnlar oldu Ancak, günümüzd~ devlet küçüitme çalsmalar, sosyal devlet anlaysna gölge düsüren poltkalar, özellestrme seklnde karsmza çkan neo-lberal saldnlarn faturas kadna çkyor Marx, "Kadn özgürlügünün dereces tabü k genel özgürlügü tayn eder" der a halde Türk kadnnn dünyadak hzl degsm çnde, kend ülkesnde ne kadar söz hakkna Sahp olduguna, sgücüne katlm oranna söyle br göz atalm Türkye'de kadnlann sgücü pyasasna katlm gelsmekte olan ülkelere göre düsük br tablo serglerken, özellkle 1950'lerden günümüze çalsma hayatlha katlm oranlar sürekl gerlyor Türk kadnnn 1950'lerde yüzde 70'ler gösteren çalsma orannn: günümüzde yüzde 32'lere gerlemes ac tabloyu göz önüne seryor Atatürk'ün "Köylü mlletn efendsdr" dedg krsal kesmdek kadnlarn blyor Kadnlann sgücüne katlm orannn hzla düsmesnn, köylerden\;:entlere yasanan yogun göç, ataerkl kültür ve 4Styap kurumlarndan kaynaklandg belrtlypr Egtm düzey düs' Gens kadn ktlelern egtm düzeynn erkeklere göre daha dü olmasnn, sektörler tbaryla daglmlarna akldgnda sthdam edlen kadnlarn yüzde747' tarmda, yüzde 95' endüstrde, yüzde)58' de çestl hzmetlerde çalsyor Ayrca kadnlarn yüzd 70'nn de Ücretsz ale sçs oldugu görülüyor:: Erkeklerde se bu oranadece yüzde l27'lerde kalyor Kadnlarn anc yüzde 37's mütesebbs, drektör ve' st düzey yönetc olarak çalsrken, egt düzeynn yükselmesyle brlkte ç lsma yasamndak oranlan da yükselyor AynmcIhk kalkmat Kadn sgücü konusund~ ncelemeleryle tandgmz Seyhan Erdpgdu ve GüIay Tokgöz'ün arastrmasn~a, kadnlarn yüzde 77 'snn sveren veya klnd hesabna çalstg belrtlerek, hemcnsler arasndak ayrmclgn kaldnlmas stenyor astrmaya göre, ücr etl, maasl ve yevmyel ola ak çalsan kadnlann,~cü oran yüzde 237'y hemcnsler çndek sg gösterrken:yllar tbar>:la küçük br arts görülüyor üzellkle, malat sanayndek ;Qrn;~;~"~ u,,~r~ '" ",'""J:,1r_r,_1_~- okuma yqzma blyor gruplarna göre sthdamna bakldgmfa, egtm düzeynn yükselmesyle brlkte, kadnlarn' 225'nn lm ve teknk eleman ve serbest meslek sabb, yüzde 196'snn darpersonel, yüzde l25'nn hzmet ve yüzde S2'snju de tcaret ve sats personel vurgulanyor olarak ça1st~g Kadn nüfusu Türkye nüfusunun yüzde 4955'n kadnlar olusturuyor Türk kadnlarnn yüz;le6126't 15-64, yüzde 3445' 0-14, yüzdt; 429'u da 65 yas üzernde bulunuyor Türkye'de kadnlarn ortalama ömür süres 69, erkeklern de 67 oldugu görülüyor Kadnn kadn olmaktan kaynaklanan sorunlannn yansra, egtm, çalsma alanlarna baktg~nzda kadn verlern karamsar br tablo sergledgn görüyoruz Okuma-yazma oram Türkye 'de kadnlann yüzde 27l7's okuma-yazma blmyor Kadnlann yüzde 1968' sadece okuryazar, yüzde 4174'ü lkokulu, yüzde 489'u ortaokul ve deng, yüzde 507's lse ve deng, yüzde 145'j yüksekokul ve fakülte mezunu Yüksekögretm düzeyndek ögrenclern yüzde 3412 's kz ögrenc Türkye 'de çalsan kadnlarn yüzde 2519'u da okuma-yazma blmezken, sadece vzde 537's lm ve teknk
31 EKIM 1998 CUMARTESI :net Yüzde 70' ücretsz ale sçs Kadnlarn sadece yüzde 10' u sendkal Krsal kesmde kadnlarn sadece yüzde 23 'ü okuma yazma blyor gruplarna göre sthdanna bakldgnda, egtm düzeynn yükselmesyle brlkte, kadnlarn' 225'nn lm ve teknk eleman ve serbest meslek sabb, yüzde 196'snn dar personel, yüzde 125'nn hzmet ve yüzde ~2's~n de tcaret ve sats personel olarak çalstlg vurgulanyor Kadn nüfusu Türkye nüfusununyüzde 4955'n kadnlar olusturuyortürk kadnlarnnyüzde 6126's 15-64,yüzde 3445' 0-14, yüzde 429'u da 65 yas üzernde bulunuyor Türkye'de kadnlann ortalama ömür süres 69, erkeklern de 67 oldugu görülüyor Kadnn kadn olmaktan kaynaklanan sorunlarnn yansra, egtm, çalsma alanlarna baktgnzda' kadn verlern karamsar br tablo sergledgn görüyoruz I Okuma-yazma oram Türkye'de kadnlarn yüzde 27 17's okuma-yazmablmyor Kadnlann yüzde 1968' sadece okuryazar, yüzde 4174'ü lkokulu, yüzde 489'u ortaokul ve deng, yüzde 507's lse ve deng, yüzde 145' yüksekokul ve fakülte mezunu Yüksekögretm düzeyndek ögrenclern yüzde 34 12's kz ögrenc Türkye'de çalsan kadnlann yüzde 2519'u da okuma-yazma blmezken, sadece yüzde ~37's lm ve teknk styor Cumhuryet'n 75 ylnda kadnlarn ekonomk yasamdak rolü sorgulanrken, Tlk kadn yen br yüzyln esgnde artk cnsyet aynnnn ortadan kaldnlmasn styor Kadnn yer evdr dyenlere baskaldran cumhuryet kadnlar, rtcac faalyetlere, serata hayr dyenlern de basn çekyor
/j'rkekleraen daha çok ezlyorlar "K;"'mn ~~,~!"",e~, harh!' m ",esnn"""-"~ ' tarh";"" ~ ~ dyen Bebel'n görüsler smdde dogrulugunu koruyor Çalsma -Bakanlg'nn 1997 rakamlanna göre Türkye nüfusunun yansn olusturan kadnlann sadece yüzde IO'u sosyal güvenlge sahp Atatürk dönemnde, yalnzca lak, demokratkdevletn kazanmlan degl, sosyal devletn kazanmlan da ~adn çn estlkç br dünyann kaplanm aralyor Türkye'de lak, demokratk culnhuryete yönelk saldnlarn, 1950'l yllardan tbaren gelsen kars devrm sürecnde, egtmde brlgn ortadan kaldnlmas kadna kars br "saldn" olarak gelsyor Yol-Is Sendkas Genel Baskan Dansman Seyhan Erdogdu, Atatürk Türkyes 'nden bugüne kadnn ekonomk yasamdak rolüne lskn Cumhuryet'e yaptg degerlendrmede, sorunlann saglkl poltkalarla çözüleblecegn söylüyor Erdogdu, kadnlann sgücüne katlmlannn, ücret veya maas karslg çalsma olanaklannn Bugün Türkye 'de 371 bn 402" kadn sçnn büyük çogunlugu düsük statülü slerde görev yapyor Cumhuryetn kadna sagladg~ haklara sahp çkmann, kaptalzm emperyalzmne kars gelmek oldugu vurgulanyor arttnlrnas gerektgn vurguluyor Türkye ekonomsnn uluslararas tefeclern poteg altnda oldugunu belrten Erdogdu sunlan söylüyor: "Kamu gelrlernn neredeyse yansnn ç ve ds borcun yalnzca fazne aynlmsken, sosyal harcamalar çn kaynak nasl ayrlablecektr? Ulus ötes mal ve sna sermayenn çkarlarm savunan IMF' nn dayattg stkrar Veyapsal uyum programlarnn temel hedef devlet küçültmek, kamu harcamalarn ksmak, KIT'ler satmak, '9y mezarda emekllge mahkôm etmek, 'gerçek ücretler düsürmek, her türlü sosyal 1lakk yok ederek tüm kaynaklar -u~slararas mal sermayenn borç servsne aktarmak oldugunagöre,g7'lernve 1MF'nn dümen suyunda gden hükümetler 1ffdndan ve haklarndan yat)aym dyeblr m?" Seyhan Erdogdu, cmnhuryetn kadna sagladg haklara sahp çkmann, küresellesme ad altnda pazarlamaya, kaptalzm emperyalzmne kars gelmek 6tClugunuvurguluyor, Erdogdu, "Türkye'de br kadn olarak, br sç olarak ve br aydn olarak cumhuryetn aydnhgua sahp çktk dyebllmek çn sosyal devlete ve tüm kamu varhklarna ' ( ] t r f ) t ) f r r c g d 2
Kadnlar her yerde Ilk kadn plot Sabha Gökçe'nnardndan onlarcas bu mes1ekte yer ald Cumhuryet kadn Mecls'te oldu~ kadar ekono~de de "tüccar kadnlar olarak" söz sahb oldu
193-5ylnda parlamentoda temsloran YÜZde456 ken günümüzde YÜZde236'lara gerled Cumhuryet Atatürk'ün seçme-seçlme hakk, Meden Kanun'un kabulü gb uygulamalar kadnlann toplumsal yasamda söz sahb olmasn saglarken 1935 ylnda 18 kadn parlamentoya grd Cumhmyetn lk yllannda kadn haklan çn atlan admlar Avrupa'da büyük yanklara neden olduatatürk ve arkadaslan Mecls' e kadn tasmak çn örtülü br kota uygulamas getrerek partlerde kadnlarn sesn yükseltt Türkye 'de kadn yurttaslk haklan açsndan öncülügü sonucu Nsan 1935'de yaplan 12 Uluslararas Kadnlar Konferans tstanbul 'da gerçeklestrlr Kadnlann onurunun korunmas, erkekleile ekonomk estlk, poltkada etknlk evl kadnlara yaplan basklara mücadele konulan tartsld Toplam sgortal nüfusun sadece yüzde 158 kadn 1950'l yllara kadar egtmne önem verlrken bu tarhten sonra cdd gerleme yasand Türkye'de 1955 ylnda çalsma yasamndak kadn nüfusun yüzde 77's sgücüne dahlken 1989 yl Nsan verlerne göre bu oran yüzde 351 'e, 1990 ylnda da yüzde 318'e, 1993 ylnda da yüzde 299'a düstü Bes Yllk Kalknma Planlan ve yllk programlar 1960 ylndan 1989 ylna kadar kadn konusunu sosyal sektör olarak ele almadg çn poltkalar üretemed 1950'l yllara kadar kadnn egtmne özel br önem verld 1927-1950 yllan aras özellkle dokuma sanaynde öneml sayda kadn sthdam söz konusu 01- du 1950-1971 yllarnda da kadn hak1an açsndan öneml admlar atlmazken mlletvekl oran da hzla düstü 1973 ylnakadar3 bn 22 yargçtani49'uyargç, 10 bn 670 avukattan 1532's kadnd tdeolojlern hakm oldugu 1996-1970 kadnlan drenyor yllarnda, özgürlük çglklan atld 1980'l yllara gelndgnde kadn haklan yenden gündeme geld Çalsan kadnlar yürüyüsler düzenleyerek dayaga ha1r sloganlan atld Kadn val, bakan derken lk kadn basbakan seçld Türk tarhnde 'lk' kadnlar: tlk alfabenn yazan Melahat Ugurkan, Bakan Prof Dr Türkan Saylan,Basbakan Tansu Çller,Beledye Baskan Müfde Ilhan, Dshekm Ferdane Bozobagan Erberk, Doktor SafyeAl,dünya güzel Kelman Hals, Emnyet Müdürü Ferha Sanerk, Fotografç SemhaEs, Gazetec Selma Rza, Hakm Suat Berk, Hemsre Esma Denz, Heykeltra Sabha Bengütas, Hukkçu BeraatZek Ungör,Jet Plotu Leman Altnçekç, Karakol Amr Nevan Kulak, KaymakanÖzlemBozkurt, Kürekç Melek Özdl, Maknst Seher Aytaç, Mll Egtm Müdürü Güler Karakülah, MllMaç HakemLaleortak, MuhtarGül Esn, Mühends Sabha Güreyman, Opera Sanatçs Semha Berksoy, Otomobl yansçs Samye Morkaya, Plot Sabha Gökçe, Pols Memuru BetüIDker, Profesör FazlaSevket~ Radyo Spker Emel Gaz Nha, Savc Tüznkan Koçhlsarloglu, Saystay Üyes Fahrünsa Etnen, Senatör ve Elç Adle Ayla, Sendka Baskan DervseKoç, Subay ülkü Sema Toksöz, TBMM Baskan Vekl Nerman NeftçI, lk Türkye güzel Ferha Tevfk, lk TV Spker Nuran Devres,ValLaleAyteman, VeternerSabryeAydemr, YargtayÜyes Melahat Nmacan, syas part baskan Behce Boran, seçlms bakan Imren Aykut, Anayasa Mahkemes Üyes Samye Akbulut, kadn Yönetmen Cahde Sonku, Tyatrocu AffeJale
~ - f- l-, n F- ~!, n e- l ta e- e g- ~- :az, k, N fo, {emt y- Isth damda kadnn Pay yetersz ;;:'1,Kjjr~sellesmeve yapsa\ uynn pc;>ltkaii\f1 'olarak adlandmlan süreç,bunnfuisô1mts\! çn düzenl ücretl kadn emegnn gelsme sansnn snrl olacagm gösteryor 1980 'l yllarda hracata öncelk veren ekonomk model vme kazandgnda dünyann brçok ülkesnde kadn sthd~mnda öneml l?r arts gözlenrken, Türkye'de bu snrl kalyor 1970-1990 f yllan arasnda sanay sthdamnda sadece yüzde 50'lk br arts olurken, çalsan kadn says 304 bnden 455 bne çkyor Oysa hzmetlerdek arts oran yüzde 300 olup kadn sthdam 255 bnden 768 bne yükselyor Artk sgücü pyasasna grmek steyen kadnlarn, s bulma sanslarnn yce azaldg, ücretl slerden evde yaplan gelr getrc faalyetlere dogru br kays oldugu örülüyor ~zellkle evde yaplan parçabas çalsma, ale yükürnlükler olan kadna br mktar gelr saglama mkan sunmakta, ama kadm'dört duvar Kentte arasna hapsederek çalsan ernegnn kadnlann sömürülmesne yüzde yol açyor Kadn 563'ünün sthdamn tesvk edc yasal sosyal güvenlg düzenlemelern olmadg, bu yaplarak, orann krdan Meden Kanun, kente göç Türk Ceza Yasas ederek çalsan ve s Yasas'nda kadnlarda,kadna,kars ~ ayi:mclga yüzde 88~9 ~ ~ dogrudan ya da oldugu, dolayl olarak yol görülüyor Evde' açan maddeler çalsma, kadn degstrlmel 9c~e~l dogum zmnn arttmlarak, sddete ugrayan kadnlar çn basvuru yerler açlnal Kentlerde çalsan kadnlarm erkeklerden dört duvar arasna hapsederek emegnn sömürülmesne 'yolaçyor daha çok ezldg, hang sektörde olursa olsun düsük statülerde çalstmldklan belrtlyor Bu arada, yaplan arastrmalarda sadece Türkye'de degl, dünyann brçok ülkesnde hükümetlern kadnlann kazanlms haklarn hlal ettkler saptanyor Örnegn Brlesms Mlletler Enformasyon Merkez'nce hazrlanan raporda, dünyadak tüm alelern 3'te brnn kadnlar tarafndan yönetldg, bunlarn çogunun yoksulolduguna saret edlyor Kadna sddet eylemlernn kültür ve dn basksyla yaygnlastgna dkkat çeklen raporda, ayn s yapan kadnlarn erkekl'erden ortalama yüzde 30-40 daha ~ ~~:et ~ldg ~='
saptanyor Örnegn Brlesms Mlletler Enformasyon Merkez'nce hazrlanan raporda, dünyadak tüm alelern 3'te brnn kadnlar tarafndan yönetldg, bunlarn çogunun yoksulolduguna saret edlyor Kadma sddet eylemlernn kültür ve dn basksyla yaygnlastgma dkkat çeklen raporda, ayn s yapan kadnlarn erkekferden ortalama yüzde 30-40 daha az ücret aldg kaydedlyor Dünyann brçok ülkes kadnlara yönelk ale ç sddet cezalandrrnyor