TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:2 Sayfa:263272 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Issue:2 Page:263272 PROFESYONELLKveETK VedatafakYAMI Özet Bumakaledeticarethayatnntemelyapsnoluturanprofesyonellikveetikkavramlarincele nerekmeslekinsanlarnarehberolabileceketikilkelernormatifbiryöntemileortayakonulmaya çallmtr.küreseldüzeydebaktmzzaman,bazuluslararasfirmalarnetikilkeleriçok fazlaönemsemediklerinivebuyüzdendeyasalarakaryaptklarbazdavranlarndandolay yüksekmeblalardamaddicezalaraçarptrldklarngörmekteyiz.ticaretteherfirmaiçinmad dikazancntemelbelirleyicifaktörolduunubiliyoruz.eldeettiklerikazançlarkarsndaöde mekzorundakaldklarparacezalarküçük,belkidekomikkalmaktadr,ancakkaybettikleri itibarmaddiolarakölçmeninobjektifbiryöntemininolmadaçktr.tebuyüzden,irketlerin beyintakmolanprofesyonellerinböylesizordurumlardankaçnmalarnnyegâneyoluprofes yoneletiesmsksarlmalardr. Buetikilkeler,omeslekdalüyelerininsadecekendiaralarndakideilaynzamandamüteriler ledeolanilikilerinidüzenleyicidir.ziraticaretinyürütülebilmesi,birdenfazlaunsuruzorunlu klmaktadr;bunlarirket,irketinhissedarlar,irketinçalanlar,müterilerveirketinticaret yaptdierirketlerdir.profesyoneletik,herticaretalannndoruveiyiyiseçmedeaydnlatc olmaldr. AnahtarKelimeler Etik,ProfesyonelEtik,TicaretEtii,Etiklkeler. PROFESSIONALISMANDETHICS Abstract Thisarticleaimstostudytheprofessionalandethicalconceptsandtriestosetethicalprinciples fortheprofessionalsinbusinesslifeinanormativeway. Manyglobalbusinesses,includingmostofthemajorbrandsthatthepublicuse,canbeseennot tothinktoohighlyofgoodbusinessethics.ifaprofessionaldoesnotadheretobusinessethics andbreaksthelaws,heusuallyendsupbeingfined.manymajorbrandshavebeenfinedmil lionsforbreakingethicalbusinesslaws.moneyisthemajordecidingfactor.theproblemisthat theamountofmoneythesecompaniesaremakingoutweighsthefinesapplied.however,we knowthatthereisnoobjectivewayformeasuringthelossthatsuchcompanieshavehadtoface. Itisthereforehighlyadvisablethattheprofessionalsshouldadheresuchethicalrulesstrictly. Professionalethicsisthebehaviorthatprofessionalsadheretointheirdailydealingswiththe world.theethicsofaparticularbusinesscanbediverse.theyapplynotonlytohowthebusi Dr., Hakkari Üniversitesi Yabanc Diller Bölümü Öretim Eleman. vedatyami@hotmail.com
264 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 nessinteractswiththeworldatlarge,butalsototheironeononedealingswithasinglecus tomer.thecompanyitself,stakeholders,employeesandcustomersaretheindispensableele mentsofbusinessworld.goodprofessionalethicsshouldbethenextelementofeverybusiness thatilluminatestheirpathinalltransactions.itispossibletomaximizethequalityofworklifeif wecancallforcertainethicsprinciplesintheprofessionellife. KeyWords Ethics,ProfessionalEthics,BusinessEthics,EthicalPrinciples.
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 265 GR Corafisnrlarnhzlaanlamnyitirmesiilebirliktekarmaklaaniyaam veticariilikiler,ekonomikkrizlerinvedarboazlarndaetkisiyleyolsuzluklarn artmassonucunudourmutur.ernst&young n22avrupaülkesindevetürki ye deortakademevegençyöneticilerlebuylgerçekletirdiianket 1,katlmcla rn kurumsal yolsuzluun önümüzdeki yllarda artacana inandklarn göster mektedir. Üstelik ülkemiz açsndan ele alndnda bu olumsuz öngörü, dier Avrupaülkelerinegöredahayüksekçkmaktadr.Anketekatlanlar,irketyöneti cilerinin yolsuzlukla mücadeleye daha fazla odaklanmalar gerektiine dikkat çekmektedirler. Gün geçtikçe ciddi bir hal alan bu sorunla baa çkabilmek için dahayüksekbirseslevesklkladuyduumuzikisözcükvardr;profesyonellerve etik. Makalemizde ayr ayr irdeleyeceimiz bu iki sözcük, yan yana kullanld ndaacabanaslbiranlamifadeetmektedirveayetbellibiranlamifadeediyorsa azöncebahsettiimiznitelikleresahipolanbirdünyaiçinyapabileceinelervar dr? Biliminyenidisipliniolarakortayaçkanbukonu,yaamnfarklboyutlarile ilgiliöelertamaklabirlikte,üzerindeyeterinceçallanbirkonudeildir.nite kim Sosyal, Siyaset Kavramlar ad ile ansiklopedik sözlük olarak hazrlanan eserde,ne profesyonellik kavramnede mesleketii, profesyoneletik, ah lak gibimaddeleryeralmamaktadr. 2 OrhanHançerliolu nun FelsefeSözlüü isimli kitabnda ise etik maddesi yer almamaktadr, ahlak maddesine ise sadece yarm sayfa yer verilmitir. Ancak bu tür eserlerde, aslnda yer almas gereken kavramlar yok saymamzn mümkün olmad açktr. Doal olarak yukarda bahsettiimizkonuileilgiliaklagelebilecektümsorularnyantlarnbumakalede vermemizpekmümküngözükmemektedir.buikikavramöncedeskriptif(nite lendirici)sonradabirliktekullanldisimtamlamasnnormatif(düzgüsel,stan darttanmlayc)olarakelealmakvebellibirsonucaulamak,eldeedilebileceken iyidurumgibigözükmektedir. I.PROFESYONELLKTANIMI Profesyonellikkavramnn ne olduunusorgulamadanöncebelki ne ol madn anlamamz daha doru olabilir. David Maister e göre Profesyonel ta nmlamasnn karl, Teknisyen tanmlamasdr, dolaysyla profesyonellerin, teknisyenolmadklarnbelirtmemizgerekir. 3 Birteknisyen,birdakikaiçindeha tasz,bellibirmiktarnüzerindesözcükyazan,standardizeedilmivetekdüzebir takm bankaclk ilemlerini sklmadan yapabilen birisi olabilir ancak bir takm niteliklereldeetmediisürecebirteknisyenolarakkalacaktr. 1 Ernst & Young, 10 haziran 2009, Türk Yöneticilerinin %67 si birkaç yl içinde kurumsal yolsuzluklarn artacana inanyor, http://www.ey.com/tr/tr/newsroom/news-releases 2 Seyyar, Ali,. Sosyal Siyaset Terimleri, Ansiklopedik Sözlük, Beta Yaynlar, stanbul, 2002. 3 David, Maister, True Professionalism, New York, 1997, ss.19.
266 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Profesyonel,içindebulunduuartlarauyumsalayarak,buartlardeitir meyegayretetmeksizinyapsaldinamiklerneyigerektiriyorsaonuyapankiidir. Profesyonellerin pek az böylesi bir anlayn farkndadrlar ve baz durumlarda aksiyöndeadmatarlarveirketingeleceiniskntyasokabilecekanlaydeiik liklerinekalkrlar.profesyonel,bumeslekidinamikleriçindereformlaryapmaya kalkmadantavrnortayakoyabilenmeslekadamdr,birbecerilerveyetenekler bütünü deildir. Profesyoneller, beceri kazanmaya ve eitilmeye yatkn kiiler arasndançkarveihayatndamuktedir,hrslancakbazendebirikilemolarak irketinvarlnaenbüyüktehdidioluturabilecekkiilerdir. 4 yibirprofesyonelolmakiçingerekenunsurlarsaylrken,çoukezprofesyo nellik ve etik kelimeleri yan yana anlmazlar. Genellikle ele alnan unsurlar ara sndaprofesyonelinilktanmadakarsndakindeolumlubirizlenimbrakmas gerektiinden,iletiimtekniklerinidorukullanabilmesinden,ileriteknolojiaina ln,iyibirdinleyiciolma,sosyallemeyeteneklerini,kaliteyi,sorumlulukduy gusunu gelitirmesi gerektiinden bahsedilir. 5 Görüldüü gibi saylan unsurlar arasndaprofesyonelliketiiileilgilibirunsuryoktur.yazlaneserlerdeprofesyo nellik ve etiin çounlukla birlikte görülmemesini, bir eksiklik olarak nitelemek pekdehakszlksaylmaz.ziraikibinyldanuzunsüredirbiztpetiindenbah setmekteyiz ve günümüzde fakülteden yeni mezun olan hekimlerin, Hipokrat Yeminiettiklerinetanklketmekteyiz.Etiinmeslekdallarndakiuygulamalarna isesonyirmibeyldryaplançalmalardagörmekteyiz.yakngeçmiekadarbu yöndeyaplançalmalaryoktu. 6 Kanmca,toplumdakipratikiveticaretuygu lamalarndandolaybunapekdeihtiyaçduyulurbirortammevcutdeildi.her bertn.casson, nsanyönetmesanat isimlikitabnda19.yüzylihayatilikile riniöyletanmlamaktadr: 19.yy.daihayattamamenmücadeleveçarpmayadaya lidi.buçadaikiiadamkarkayageldiklerindehemenkavgayabalarlard.sempati, 4 Kunde, Jesper, irket Dini, (Çev.:Nejat Ulusoy). Mediacat Yaynlar, stanbul, 2003, ss.172. 5 Profesyonellii bu yönleri ile ele alan birçok yazar ve kitap bulunmaktadr. Örnein bkz. Bixler, Susan, 5 Steps to Professional Presence, Adams Media Corporation, USA, 2001; Maister a.g.e.; Kunde, a.g.e.; Smeenk, Sanne G.A., Professionalism versus Managerialism?, Print Partners, Hollanda, 2007; Garih, Üzeyir, Hayatnda Motivasyon, Hayat Yaynclk, stanbul, 2000. 6 Konunun ticaret sahasna uygulanmas kadar dier sahalardaki uygulamalar da oldukça yeni tarihlere dayanmaktadr. 15 Kasm 1996 tarihinde TÜBTAK tarafndan düzenlenen Yayn Etii sempozyumuna konumac olarak katlan Prof. Dr. Frank Karasz öyle söylemektedir; Buna ramen, diyebilirim ki; bilimsel aratrmada etik Amerika'da sadece son on ylda ilgi alanna girdi, yaygn bir konuma ve yorum konusu haline geldi. Bu konumann bir bölümünde niçin bunun böyle olduu ve buna bilim toplumunun cevabnn ne olduunu anlatacam. Daha önce de belirttiim ve Profesör Baysal'n da söyledii gibi eitimimin büyük bir bölümü ngiltere'de ve Amerika'da geçti. Mesleimle ilgili etik sorunlar kesinlikle tartlmad. Benim lisans eitimim ve daha sonraki kariyerim srasnda etik kelimesinin kullanld veya etik veya ahlak davranlarndan bahsedildii tek bir saniyeyi dahi hatrlamyorum. Sanrm bilimsel aratrmay seçen kiilerin doru davran içerisinde olduu, aralarnda dolandrc ya da sahtekârlarn bulunmad düünülürdü. Bu davran sisteminin daima devam etmesi beklenirdi. Birinin mesleinin dier bir kiinin yaamn düzenlenmesine izin verilirdi. Geriye dönüldüünde, bunun bir elitist beklenti olduu görülür, imdi, 40 yl sonra Amerika'da durum deiti. Müfredata bakt- mzda biraz da ararak etik tartmann en merkezde olmasa da, mutlaka lisans müfredatnda yerini aldn görüyorum. Benim bölümümde, ben Massachusetts Üniversitesi Polimer Bilimi ve Mühendislii Bölümündeyim, biz 20 saatlik profesyonellik ve bilim üzerine ksa bir kurs vermee baladk. Biz bu kursa son birkaç senede baladk. Bu kursta doktora örencilii ve meslein kalan bölümündeki uygun etik davran tartlyor. Karasz, Frank, Yayn Etii ve Temel Bilimler, (Çev.Dicle Güç), TÜBTAK Yayn Etii Sempozyumu, 15 Kasm 1996, TÜBTAK matbaas, Ankara, ss.30. Ayrca baknz; J. Sork, Thomas, Exploring the Ethics of Professional Practice, Scutrea Konferans, University of British Columbia, 1998, ss.36
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 267 hogörüveyardmlamayoktu.nsanlarticarethayatnasksuratl,çatkkalvesadece parakazanmakolarakdeerlendirirlerdi.ogüniçinsözkonusuolandeerleranmasnn, ticarettekietikdlnbalcanedeniolduutespiti,bugününiyaamiçindegeçerlidir. nsanlargünümüzdünyasndabirazdahafarklbirbilinçdüzeyineçktlar.geçirilentec rübelerveedinilenönemlimaddikazançlar,insanlarnduygularniflasagötürdü.grevler, iflaslarvezararlarinsanlaçokacdersleröretti.belkisadecebuyüzdenartkbirbilim dalolarakinsanyönetmesanatnaveahlakabüyükönemverilmeyebalandveyüzyllar drsürenihmalveberbatyönetimdenancakbuekildekurtuldukvekurtulacaz. 7 II.ETKVEAHLAKKAVRAMLARININKARILATIRILMASI Etik,doruveyanldavranteorisidirvebirfelsefetürüdür,ahlak 8 (morali ty)iseonunpratiidirveyasalarlailgisivardr.ahlakideildeetikilkelerden,etik deildeahlakibirdavrantarzndansözetmekdahadorudur.etik,birkiinin bellibirdurumdaifadeetmekistediideerlerleilgilidir,ahlakisebunuhayata geçirmetarzdr.etik,bütünbumanzarayiçinealrken,ahlakmzbiziadetama dendamarnayöneltir,oradadavrannayrntlarileilgileniriz.tpetiindensöz edilebilir ancak tbbi ahlaktan söz edilemez, öte yandan bir hekimin ahlakndan söz edebiliriz. Tp etii, meslein gözetmeye çalt ya da çalmas gerektii, acnn dindirilmesi gerektii gibi genel ilkelerle ilgilidir, bir hekimin ahlak ise onunkendikiiseldavranlarylailgilidirvehastalarndançokkomularnnve arkadalarnnilgialannagirer. 9 Gelenekselolaraketikçalmalarfelsefe,teoloji vedindisiplinlerininçalmakonusuolmutur.ancakuygulamalahlakçalma larnngelimesiilebirliktebudisiplinlerinherhangibirininahlakkonusunutek bana sahiplenmesi pek mümkün gözükmemektedir. Psikoloji ve sosyoloji gibi disiplinler, gittikçe artan oranda etik konularna sahip çkmaktadrlar. Bu arada pek çok meslek grubu kendi mesleklerine Uygulamal Etik perspektifi yerletir meye çalmaktadrlar. Felsefe ve teoloji, baka birtakm düünce sistematikleri haricinde, 10 ahlakkavramnnnetbirekildeortayakonmasiçinteorikçalmala rnikinoktadanyaparlar;birincisideontolojik,ikincisifaydac(utilitarian)bak açlardr. Deontolojik teori çalmas kaynak olarak kutsal metinlerde 11 olduu gibiprensiplerüzerindedurur.dieriiseherhangibirinsanidavranniyiyenasl 7 Casson, Herbert N., nsan Yönetme Sanat, (Çev.: Özcan Ünlü). Hayat Yaynlar, stanbul, 1997, ss.77. 8 Bir çok düünürün ahlak tanmlama çabas vardr fakat evrensel bir tanmlamay u ekilde yapmak mümkündür; ahlak, bütün rasyonel, akl sahibi insanlar için geçerli olup bakalarn etkileyen davran yöneten ve amaç olarak kötülük ya da acy/zarar azaltmaya çalan gayr formel bir kamusal sistemdir. Daha geni bilgi için bkz.: Gert, Bernad, Ahlakn Normatif Tanmlar, Felsefe Ansiklopedisi 1.cilt, Edt. Ahmet Cevizci, Etik Yaynlar, stanbul, 2003. 9 Billington, Ray, Felsefeyi Yaamak, (Çev.: Abdullah Ylmaz). Ayrnt Yaynlar, 1995, ss.45-46. 10 Burada bahsedilen düünce sistematiklerini u ekilde sralamak gerekir; teleoloji, erdemcilik, Tanrsal dini ahlak, objektivist ahlak, Prima Facia görevler, sosyobiyoloji, bakas merkezli ahlak, hukuk ahlak. Daha geni bilgi için bkz.: Marinoff, Lou, Felsefe Hayatnz Nasl Deitirir, (Çev.:stem Erdener). Pegasus yaynlar, stanbul, 2007, ss.39-59. 11 4 Eylül 1993 tarihinde Chicago da toplanan Dünya Dinleri Parlamentosu (Parliament of World s Religions) kapan bildirgesinde ahlak kavram evrensel etik olarak yaplmakta ve yeryüzündeki bütün dinlerin öretilerinin, bu kavram tanmn destekleyici olduu bildirilmektedir. www.earthspirit.org/parliament/parliamentstat.html
268 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 ulaabileceini düünür. Bu teorik perspektiflerin hiçbirinin bütünü kapsayc olamayacaaçktr. III.PROFESYONELETK 12 Kii,içindebulunduutoplumundurumundanmemnunolsunyadaolmasn otoplumiçindeyaamakzorundadr.kendiiçdünyasndaiseiyiletirmeleryapa cakbirbireyselahlakaherzamangereksinimduyar.çalmak,hayatmznmer kezindeyeralrvebuyüzdenmükemmelolmayanbirtoplumdafonksiyonelola bilmekiçinkii,ietiinegereksinimduyar.tümerkeklervesaylargüngeçtikçe artankadnlar,hayatlarnkazanabilmekiçindarçkmalvebiriyerinegitmek zorundadrlar.yaptmzi,bireyolaraktoplumayaptmzkatkmznenöne mli ksmdr ve ne olduumuzu belirleyen ve ifade eden eydir. Yaptmz i, hembakalarnnbizideerlendirmesindehemdebizimbizzatkendimizideer lendirmemizdeenönemliunsurdur.bu,özellikleprofesyonelleriçindegeçerlidir. Onlar bu rollerini sonradan alrlar, bu rollerle domazlar. Üstelik hayatlarnn önemli bir ksmn, dier meslek sahiplerinin aksine bir iten dierine atlayarak deil,biritesabitkalarakgeçirirler.tebuyüzdendirkisonundabüründükleri halvetakndklartavr,iinkarakteriileekillenir.johnkultgen egöre,profesyo nelahlaktameydanagelenzafiyetlerinortayaçkmas,profesyonellerinkarakter lerindeki zafiyetlerden ziyade mesleklerinin getirdii yapsal özelliklerden kay naklanmaktadr. 13 Profesyoneller, müterilere ve iverenlere hizmet ederken as lnda topluma hizmet etmektedirler. Baz durumlarda yaplan hizmetin, kamu yararnaolduueklindeyorumyapmakolasdrveözelsorumluluklarilkesiile izahedilebilir.ancakbazenedilemez.vereneolansadakat,kamuyararnailke sinebasknçkabilirvehattaçeliebilir.tebunokta,profesyonelinhayatnnba langcndakikaynakirleticibirunsurolabilir.srfmaddikazançeldeetmeninbir yöntemi olmaktan öte,bir sosyoekonomik sistem olarak deerlendirilen kapita lizm,kolektivizmvezenginliinpaylamnöngörensosyalizmin 14 aksine,ticaret 12 Bu kavramn doru karln bulmak için yaplan çalmalar son zamanlarda oldukça younlam ve sonuç olarak sadece bu konu ile ilgilenen bir takm meslek kurulular ve dernekler A.B.D. de ortaya çkmtr. Güncel durumu itibar ile bu kurulularn listesi u ekildedir; American Marketing Association, Association for Practical and Professional Ethics, Ethics Officers Association, European Business Ethics Network (EBEN), International Association for Business and Society, Social Issues in Management (Division of the Academy of Management). Ayrca çok sayda üniversitede ilgili bölümler kurulmu ve danmanlk irketleri faaliyetlerine balamlardr. Tam liste ve internet linkleri için bkz. www.societyforbusinessethics.org/index.php?option=com_content&task=view&id=83, eriim tarihi: 1503.2009. 13 Kultgen, John, Ethics and Professionalism, University of Pennsylnania Press, A.B.D., 1988 ss.4. 14 Marx a göre ahlakllk, üretim ilikilerinin belirledii toplum yaamnda egemen snf ya da güçlerin, dünya görülerine veya ideolojilerine göre tanmlanan iyi ve kötü kavramlar ile yönlendirilen insan eyleminde ortaya çkar. Dolaysyla, insan eyleminin olduu kadar ahlaki yaamn da bir özerlii olmayp, o egemen snfn ideolojisine göre belirlenen veya yönlenen bir yaamdr. He türlü insan ilikisinin belirleyicisinin, altyapy meydana getiren maddi üretim biçimleri olduunu öne süren Marx a göre, bu üretim biçimleri insann ve toplumun ahlaki yaam eklini ve deerlerini belirler. Bu nedenle ahlak, üstyapnn bir parças olarak snf ideolojilerine göre yorumlanmak durumundadr. Günümüz sosyalist ideologlar, Marx n bu görülerini temel alarak Ticaret Etiinin kendi içinde bir takm çelikileri olduunu söylemekte, kapitalizmin doas gerei hrsl, açgözlü ve ahlaki deerlere dayanmayan iadaml modelini tevik ettiini söylemekte bu kavram oksimoron olarak tanmlamaktadrlar. Daha geni bilgi için bkz. Brenkert, G.G., Marx n Özgürlük Etii, stanbul, 1998; Shaw, William H., Marxism, Business Ethics, Sprinklink Springer, Hollanda, 2008.
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 269 ve i etiinin toplum içinde yerletirilmesini ve yaygnlatrlmasn kendisine görevolarakedinmivehedeflemigözükmektedir. Profesyonelleriçinahlakifarkndalközelbirönemtamaktadr.Mesleinin tanmyaplrken,ahlakiyöndentadanlamdâhiledilmelidir.modernidün yasndakiahlakikonularilebaaçkabilmekiçinözelbiruraveyetenekgerek mektedir.olaytersaçdanelealrsak,ahlakikonularaolanduyarllkveolumsuz durumlarsözkonusuolduundabunlarlabaaçkabilmeyetenei,kiileridaha profesyonel hale getirmektedir. Ahlakn verilen eitimlerle örenilebilir olmas, profesyonelleraçsndanhemakademikhemdekurumsalhizmetiçieitimlerin öneminiortayakoymaktadr.konuyudestekleyenbirdierunsuriseticaretdün yasndasonzamanlardarastladmzetiködüllericinsindenyaplangiriimler dir. Bu türden giriimlerin ödül kazananlar belirlemede kstas olarak aldklar maddeleri incelediimiz zaman karmza sklkla etik sözcüüne yaptklar referansla karlamaktayz. 15 Ancak sözcüün tam olarak ne anlama geldiine dairbirçabayoktur. Ahlakideeryarglar,profesyonelliintanmiçindeyeralanniteliklerveye teneklerleyakndanilgilidir.budeeryarglarntanmlamakisedahaçokprofes yonelin karakterini, erdemlerini, kimliini ve yeteneklerini tanmlama ve belli kodlaronayüklemeçabasdr.birprofesyonelinihayatndafarklsorunlarkar sndatutunacatavr,mantklyansmalartayanvetoplumundeeryarglarile çelimeyen,çkarlarnahizmetedicivebuçkarlartoplumiçindeadilcedatc, faydalarmaksimizeedendavranformlariçindeolmaldr.profesyoneletik,u üçeyanlamnagelebilir;birincisi,ilgilimeslekdalnnkurulularveörgütlerinin resmibelgelerindegörülebilecekolancarivegeçerliolanahlaktutumudur.butip profesyoneletiinizlerine,çeitlikurululartarafndanverilenödüllervetakdir namelerilebutörenlerdeyaplankonumalardarastlamakmümkündür.profes yoneletiinikincitanmna,özelliklemüterilerehizmetvetoplumyarargibiiki kavramniçindearamakgerekir.buna sebebedayaliahlak demekmümkün dür.buiahlaktektipletirilmiveuzlamayadayaldr.sonolarakprofesyonel etik tanm, bu alanda yaplan çalmalar kapsayan bir sahay tekil etmektedir. Bu çalmalar iki ana balk altnda toplanmaktadr. Birincisi nitelendirici etiin (descriptiveethics)ilgilendiisahacarietiktir(defactoethics).nitelendiricietik, profesyonellerindavrankalplarnveinançlarnelealrveinceler.buçalma lar,psikologlarvesosyalbilimcilertarafndantarafszbirekildeincelenir.ancak baz bilim insanlar çalmalarnda, normatif (düzgüsel, standart tanmlayc) bir çerçeve çizebilir. Normatif etik, inançlar ve idealleri ele alr. Bu tip çalmalar, sebebedayaliahlakna yönelikçalmalardrvefelsefeciler,dinadamlarve 15 Örnek olarak bkz.: Ticaret Etii Ödülleri, www.business-ethics.com, eriim tarihi: 20.03.2009. A.B.D. merkezli bu kurulu, ayn isimle i dünyas için bir dergi yaynlamaktadr ve son on dokuz yldr Ticaret Etii ödülleri vermektedir.
270 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 uygulayclar 16 tarafndan gerçekletirilir. Bu çalmalarda, mesleklerde arzu edi lendavrantutumlarelealnrvemeslekyaamlarnnhangitemelleredayand rlmasgerektiihususundabirtakmtanmlamalarvedüzenlemeleryapar. IV.PROFESYONELETKLKELER Profesyonellerin,ihayatlarndayüzyüzegelebilecekleriikilemlerveaçmaz larkarsndadavrantarzlarnvetutumlarnbelirlemelerineyardmcolabile cek, krizler karsnda anlama zemini oluturabilecek, danklam irket ve birey politikalarn toparlayacak bir takm prensipleri sralamak ve bunlar kav ramsalbirçerçeveiçinealmakyararlolacaktr. lkolaraksralanabilecekilke,birprofesyonelin,iveticarethayatndakiiliki lerindebellibirbütünlükiçindedavranmasgereidir.bütünlük,sadecedürüst lükanlamnagelmez,aynzamandahakkaniyetvedorulukanlamdatar.tica rieylemlerinde,yasalaravetoplumakarsorumluluktadnunutmamalve kiiselmenfaatleriileiyapttüccar,sanayicivemüterilerininçkarlaruruna busorumluluklarçinememelidir.ayrca,birprofesyonel,ticariyarglamalarnda objektiflikilkesinigözönündetutmayagayretetmelidir.objektifolmak,yapti ileilgiliolandüünceleriharicindekibireyseldeeryarglarndikkatealmamak, kamuyararnisegözetmekanlamnagelir.üçüncüolarak,birprofesyonel,sadece kendiyeterliliiniveyeteneklerinigözönünealarakticaribiryükümlülükalmal dr.ancakbuyükümlülüü,doruyardmvedanmahizmetlerialarakyerine getirebileceineinanyorsadurumfarkldrvebusorumluluualabilir.dördüncü olarak,birprofesyonel,iiningerektirdiivekendindenbeklenilenyetenek,ilgi, titizlilik,doruprofesyonel,teknikveteknolojikstandartlardâhilindeiiniyürüt melidir.sonolarakdenilebilirki,birprofesyonel,iiningerekleriniyerinegetirir ken temasa geçtii bütün insanlarla nezaket çerçevesinde iliki kurmal ve ince düünceilehareketetmelidir. Günümüzticaretirketlerininetkilibirbiçimdeyönetilebilmesivegelitirile bilmesiiçinçadabiryönetimfelsefesinevepaylalanbirkurumsalkültürüne ihtiyaçduyduusöylenilebilir.ancakbuunsurlarnirketiçindeözümsenmesive uygulanmas için kullanlacak yöntemlerirketten irkete farkllklar gösterebile ceigibibizzatunsurlarniçeriidefakllklargösterebilir.bellidavranbiçimle rini standart hale getirerek ticaret ve ihayatnn kalitesini yükseltmemiz müm kündür. Profesyoneletik,meslek adamlarnn ticarihayatlarnda bal kalmalar gerekendavranbiçimidir.budavranbiçimi,birmeslekdalndandiermeslek bazfarkllklargösterebilir.bazinsanlaraçsndanticaret,sadecemaddikazanç eldeetmektenibaretolabilir.buensafhaliylekapitalizmintarifidir.tabiikimaddi 16 Uygulayclar (practitioners), kendi meslek guruplarna belli bir etik perspektifi yerletirmeye çalrken ve i hayatnda etik uygulamalarn yaparken bir takm yaklamlar kullanrlar. Bu yaklamlarn birkaçn öyle tanmlamak mümkündür; sadece iini yap yaklam, tavrnn ne olduunu belirle yaklam, önyarglarnn farkna var yaklam. Her bir yaklamn kendi içinde bir takm avantajlar olduu gibi bir takm da dezavantajlar vardr ve belirli felsefi dayanaklara sahiptir. Bkz.: Verhagen, Peter J., Beyond Professionalism, International Symposium, Hollanda, 1996.
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 271 kazançeldeetmek,ifadeettiianlamitibarileyanlbirtutumdeildir.esasso runutekileden,bazfirmalarnvemeslekadamlarnnticaretyaptklaresnadaki takndklartavrvedavranbiçimleridir. SONUÇVEDEERLENDRME Ticaret alannda yaadmz ac tecrübeler bize, profesyonel etiin gereksiz birlüksolmaktançktnhattairketlerinbaarsaçsndanvazgeçilmezolduu nuöretmitir.globalkstlamalarnverekabetinyaandgünümüzdünyasnda irketlerbüyüyebilmekvesorunlarnçözmekiçinartkucuzkaynaklaragüvene mezler. yi ve doru düzenlenmi etik ilkeler, irket hissedarlar, çalanlar ve müterileraçsndantutumlarnvedavranlarndüzenlenmesibakmndanoldu u kadar hangi davran ve tutumlarn tasvip edildiini ya da yasak edildiini göstermesi ve tevik edici olmas bakmndan önemlidir. Profesyoneller, baka birçokçalmadafarklboyutlarileortayakonulmubulunanmesleketiiilkele rini uygulamada ihtiyaç duyacaklar unsurun ahlaki cesaret olduunu da unut mamaldrlar.ancakudaunutulmamaldrki,profesyonellerkarlatklarzor durumlardaartlaranlayabilmeleribakmndan,omuzlarnabinenyükümlülük lerdeveilerinitehditedendurumlarakarkararlaralmalargerektiindekarar vericimercivekstasolmasbakmndan,içindebulunduklardurumuyorumla yabilmelerigerektiindeanalizyapabilmeleribakmndanvesonolarakbakala rnndaahlakicesaretianlamalarnayardmcolmalargerektiindegerekengücü kendilerindebulabilmeleribakmndanbucesareteihtiyaçduyacaklardr.ahlakn örenilebilir olduugerçeindenhareketleülkemizdebuyöndeyaplacakolan kurumsalveakademikçalmalarnveeitimlerinçoalmas,özeldeticarethaya tmzn,geneldedemokrasimizin 17 gelimesineolumlukatksolacakesindir. 17 Nitekim, TÜSAD tarafndan 23 Haziran tarihinde yaynlanan basn bülteninde, i hayat etik ilkeleri ile demokrasi arasnda iliki öyle belirtilmeltedir; Etik davranmak, firmann itibarn ve ürünün marka deerini yükseltmesi, müterilerin, yatrmclarn ve kamunun güvenini ve desteini salamas bakmndan önemlidir. Etik deer ve ilkelere göre ileyen bir ekonomik sistem, bu iki önemli kurumu güçlendirir, demokrasinin salkl ilemesine yardmc olur ve i dünyasnn toplum gözünde saygnln arttrr. Bu bakmdan, etik performans ve etik kalitenin önemli bir baar ölçütü olduu günümüz ekonomisinde firmalarn, yöneticilerin ve çalanlarn etik deerlere ve ilkelere uygun hareket etmeleri hem kendilerinin hem de toplumun çkarnadr.
272 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 KAYNAKÇA Billington,Ray,FelsefeyiYaamak,(Çev.:AbdullahYlmaz).AyrntYaynlar,1995. Brenkert,G.G.,Marx nözgürlüketii,stanbul,1998. Bixler,Susan,5StepstoProfessionalPresence,AdamsMediaCorporation,USA,2001. Casson,HerbertN.,nsanYönetmeSanat,(Çev.:ÖzcanÜnlü).HayatYaynlar,stanbul,1997. David,Maister,TrueProfessionalism,NewYork,1997. Gert,Bernad,AhlaknNormatifTanmlar,FelsefeAnsiklopedisi1.cilt,(YaynaHazrlayan:Ah metcevizci),etikyaynlar,stanbul,2003. Garih,Üzeyir,HayatndaMotivasyon,HayatYaynclk,stanbul,2000. J.Sork,Thomas, ExploringtheEthicsofProfessionalPractice,ScutreaKonferans,Universityof BritishColumbia,1998. Kunde,Jesper,irketDini,(Çev.:NejatUlusoy).MediacatYaynlar,stanbul,2003. Kultgen,John,EthicsandProfessionalism,UniversityofPennsylnaniaPress,A.B.D.,1988. Karasz,Frank, YaynEtiiveTemelBilimler,(Çev.DicleGüç),TÜBTAKYaynEtiiSempoz yumu,15kasm1996,tübtakmatbaas,ankara. Marinoff,Lou,FelsefeHayatnzNaslDeitirir,(Çev.:stemErdener).Pegasusyaynlar,stan bul,2007. Smeenk,SanneG.A.,ProfessionalismversusManagerialism?,PrintPartners,Hollanda,2007. Seyyar,Ali,.SosyalSiyasetTerimleri,AnsiklopedikSözlük,BetaYaynlar,stanbul,2002. Shaw,WilliamH.,Marxism,BusinessEthics,SprinklinkSpringer,Hollanda,2008. Verhagen,PeterJ., BeyondProfessionalism,InternationalSymposium,Hollanda,1996.