DENİZCİLİK İŞLETMELERİ YÖNETİMİ Editörler A. Güldem CERİT, D. Ali DEVECİ, Soner ESMER
Yayın No : 2956 İşletme-Ekonomi : 603 1. Bası Eylül 2013 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-981 - 0 DENİZCİLİK İŞLETMELERİ YÖNETİMİ Editörler : Prof. Dr. A. Güldem CERİT, Doç. Dr. D. Ali DEVECİ, Doç. Dr. Soner ESMER Yazışma Adresi : Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Tınaztepe Yerleşkesi Buca 35160 İzmir Tel: (232) 453 4992 Fax: (232) 453 8197 e-posta: denizcilik@deu.edu.tr Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Bu kitapta yayınlanan yazıların bilim, içerik ve dil bakımından sorumluluğu yazarlarına aittir. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
İçindekiler iii Sunuş Deniz, bin yıllar boyunca uygarlıklara yol vermiş, rotalarına denizi alan topluluklar refaha kavuşmuşlardır. Anadolu nice denizci topluluklara ev sahipliği yapmış, İzmir ve Ege Bölgesi nice denizci yerleşimlerin merkezinde yer almıştır. Büyük önder Mustafa Kemal Atatürk En uygun coğrafi konumda ve üç tarafı denizlerle çevrili olan Türkiye; endüstrisi, ticareti ve sporu ile en ileri bir denizci ulus yetiştirmek yeteneğindedir. Bu yetenekten yararlanmasını bilmeliyiz. Denizciliği Türk ün büyük ulusal ülküsü olarak düşünmeli ve onu az zamanda başarmalıyız komutuyla geleceğimizde denizi odak noktasına alan stratejiyi açıklamıştır. 1982 yılında kurulan Dokuz Eylül Üniversitesi nin kuruluş gerekçesinde üniversitenin bünyesinde Deniz İşletmeciliği ve Yönetimi Yüksekokulu nun bulunması, bölümlerinden birinin de Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Bölümü olarak yer alması ilgili mevzuat kapsamında karara bağlanmıştır. Bölüm, 1988 yılında eğitime başlamış, daha sonra Güverte (Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği), Makine (Gemi Makineleri İşletme Mühendisliği) ve Lojistik Yönetimi bölümleri de oluşturulmuştur. Yüksekokulumuz, 2009 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile Denizcilik Fakültesi ne dönüştürülmüştür. Dokuz Eylül Üniversitesi Türkiye nin deniz araştırmaları alanındaki ilk yüksek öğretim birimi olarak İzmir de 1975 yılında kurulan Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü nü de bünyesinde barındıran öncü denizci bir üniversite olarak bu alandaki eğitsel, bilimsel ve sosyal görevlerini sürdürmektedir. Üniversitemiz denizcilik alanında çalışmalar yapan değerli bilim insanlarımızın araştırma ve yayınlarına da büyük önem vermektedir. Denizcilik eğitimine ve bilimine değerli katkılar sağlayan ve toplumsal görevlerini de başarıyla sürdüren Denizcilik Fakültemizin, Denizcilik İşletmeleri Yönetimi ve Lojistik Yönetimi Bölümleri öğretim kadrosunun, güzel bir takım çalışması sergileyerek oluşturduğu bu eserin, denizcilik eğitimine ve tüm ilgililere yararlı olması dileğiyle emek veren herkesi gönülden kutluyorum. Prof. Dr. Mehmet FÜZÜN Rektör
iv Denizcilik İşletmeleri Yönetimi
İçindekiler v Önsöz Denizler ve iç sular tüm kaynaklarını cömertçe insanlığın yararına sunan bir zenginlik alanı olarak tarihsel süreçte besin ve ihtiyaç kaynaklarının, ulaşımın, ticaretin, dinlencenin, sporun vazgeçilmez merkezi oldular. Tekerleğin bulunuşundan itibaren dünya tarihinde önemli dönüm noktalarının ulaştırma ile birlikte anıldığı düşünülecek olursa, bölgesel ve deniz aşırı sefer yapan gemilerin gelişimi ile birlikte denizyolu ile yük ve yolcu taşımacılığının kara parçalarını, kıtaları, insanları ve toplumları birleştirmedeki rolünün etkileri fark edilebilir. Gemiler, en az sekiz bin yıldır yalnızca insanları ve toplumları değil aynı zamanda kültürleri, tarihleri, devletleri, teknolojileri, ticaretleri, sanayileri, ekonomileri, medeniyetleri de buluşturuyor. Haberleşme teknolojilerinin gelişmediği dönemlerde adalar, kara parçaları ve denizaşırı bölgeler arasındaki başlıca iletişimin limanları ziyaret eden gemiler sayesinde gerçekleştiği biliniyor. Denizlerin sağladığı ulaşım ve diğer kaynakların ülkelere büyük stratejik güç kazandırdığı gerçeği, tarihin bilinen en eski dönemlerinden yirmi birinci yüzyılın ilk on yıllarına kadar değişmeden kendini kabul ettirmiştir. Devletler denize ilişkin ilgi ve menfaatlerini yasal sistemlerinin en önemli unsurları arasında belirlemiş, insan toplulukları denizci nesiller yetiştirmeyi varlıklarının devamının garantisi olarak kabul etmişlerdir. Denizciliğin erişilebilen tarihine ilişkin ilk bulgular Anadolu coğrafyasını adres göstermektedir. Dünyanın ilk denizcilerinin gemileri, filoları, tersaneleri, limanları, tüccarları, balıkçıları, gezinti tekneleri, sporcuları ile uygarlıkları bu topraklardan dünyaya taşıdıkları bilinmektedir. Gemi teknolojilerinde ve notik bilimlerdeki gelişmenin ticarete etkisi ve sanayi devriminin kazandırdığı ivme ile yirminci yüzyılda ulaşılan küresel bütünleşme; deniz ticaretine, denizcilik bilimine ve denizcilik eğitimine yeni bir boyut getirmiştir. İşletme disiplinindeki hızlı gelişmelerle birlikte ve denizciliğin insanlık tarihinin ulaştığı bilimsel birikimin bütün katkılarının yansıdığı bir alan olması nedeniyle, denizcilikte de ilgili tüm bilimlerin multidisipliner bir yaklaşımla değerlendirildiği bir alanın gerekliliği doğmuştur. Dünya bilim ve eğitim çevrelerinin yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren uygulamaya koyduğu bu yaklaşımın yansımalarıyla, Türkiye de de 1982 yılında kurulan Dokuz Eylül Üniversitesi bünyesinde bir Deniz İşletmeciliği ve Yönetimi Yüksekokulu nun bulunması ve bölümlerinden birinin de Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Bölümü olarak açılması karara bağlanmış ve Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Bölümü 1988 yılında eğitime başlamıştır. Türkiye de Denizcilik İşletmeleri Yönetimi
vi Denizcilik İşletmeleri Yönetimi eğitiminin yirmi beşinci yılında bu kitap ile dünyada ve Türkiye de hızla gelişen deniz işletmeciliği alanındaki bilimsel ve eğitsel birikimin ana başlıklarıyla paylaşılabilmesi amaçlanmıştır. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Denizcilik İşletmeleri Yönetimi ve Lojistik Yönetimi Bölümleri nin öğretim üye ve görevlilerince hazırlanan bu kitabı öğrencilerin, araştırmacıların, sektör temsilcilerinin ve idari birimlerin ilgisine sunmaktayız. Tüm bu süreçlerde Yüksekokulumuza ve Fakültemize değerli desteklerini esirgemeyen Dokuz Eylül Üniversitesi ailesi adına Rektörümüz Sayın Prof. Dr. Mehmet FÜZÜN e, Denizcilik Fakültesi nin idari ve akademik personeline, bu kitabı yazmamızda bizlere ilham veren tüm öğrencilerimize, ulusal ve uluslararası tüm bilim insanlarına, değerli kamu ve özel sektör temsilcilerine, kitabı yayına hazırlayan ve yayınlayan Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş. ye ve her zaman yanımızda olan ailelerimize teşekkürü bir borç biliriz. Editörler A. Güldem CERİT, D. Ali DEVECİ, Soner ESMER Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Ağustos 2013, İzmir
İçindekiler vii İçindekiler Sunuş... iii Önsöz...v Denizcilik İşletmeleri Yönetimi: Sınıflamalar, İşlevler ve Deniz Ulaştırması Prof. Dr. A. Güldem CERİT, Doç. Dr. D. Ali DEVECİ, Yrd. Doç. Dr. Gül DENKTAŞ ŞAKAR...1 Deniz Taşımacılığı Ekonomisi Yrd. Doç. Dr. Sadık Özlen BAŞER...59 Denizcilik Politikaları Yrd. Doç. Dr. Didem ÖZER ÇAYLAN...93 Uluslararası Deniz Hukuku Yrd. Doç. Dr. Nurser GÖKDEMİR IŞIK...133 Deniz Ticareti Hukuku Yrd. Doç. Dr. Nurser GÖKDEMİR IŞIK...165 Deniz Sigorta Hukuku Yrd. Doç. Dr. Nil KULA DEĞİRMENCİ...209 Gemi Brokerliğinde İlişki Pazarlaması Yrd. Doç. Dr. Gül DENKTAŞ ŞAKAR...245 Çarter İşlemleri Yrd. Doç. Dr. İsmail Bilge ÇETİN...291
viii Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Gemi İşletme Yönetimi Yrd. Doç. Dr. İsmail Bilge ÇETİN, Yrd. Doç. Dr. Serdar AYAN, Doç. Dr. D. Ali DEVECİ...343 Liman İşletme Yönetimi Doç. Dr. Soner ESMER, Yrd. Doç. Dr. Çimen KARATAŞ ÇETİN...377 Deniz Turizmi Yrd. Doç. Dr. Derya ATLAY IŞIK, Yrd. Doç. Dr. Serim PAKER, Öğr. Gör.Güven ŞENGÖNÜL...417 Deniz İşletmeciliğinde Finansal Yönetim Yrd. Doç. Dr. Seçil VARAN...447 Gemi Acenteleri ve Forvarder İşletmeleri: İşlevler ve Hizmetler Doç. Dr. D. Ali DEVECİ, Yrd. Doç. Dr. İsmail Bilge ÇETİN...471 Uluslararası Ticaret ve Deniz Ulaştırması Doç. Dr. Mustafa KALKAN...503 Deniz Ulaştırma Lojistiği Prof. Dr. Okan TUNA, Öğr. Gör. Gamze ARABELEN...531 Deniz İşletmeciliğinde Finansman Uygulamaları Öğr. Gör. H.İ.Halil KESİKTAŞ, Yrd. Doç. Dr. Serdar AYAN...563