GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006), 75-90 75 ALELERN ETM SÜRECNE KATILIMINA YÖNELK MODELLER VE YAKLAIMLAR H.Ömer BEYDOAN G.Ü. Kırehir Eitim Fakültesi, Eitim Bilimleri Bölümü, Kırehir/TÜRKYE Geli Tarihi: 27.07.2004 Yayına Kabul Tarihi: 14.06.2006 ÖZET Örencilerin toplumsal yaamda baarılı olabilmeleri ve karılatıkları problemlerin üstesinden gelebilmeleri için okulların velilerle ibirlii içinde çalımaları gerekir. Bu aratırmada veli katılımını artırmaya yönelik literatürde yer alan model ve yaklaımları hakkında bazı bilgiler verilmitir, Veli katılımını artırmaya yönelik rehberlik ekilleri, ebeveynlerle iletiim ve etkileim biçimleri gibi bir dizi konunun öneminden bahsedilmitir. Velilerle ibirliinin artırılmasının çocuklarının eitiminde karılatıkları güçlükleri amada salayacaı faydalar açıklanmıtır. Anahtar sözcükler: Ebeveyn katılımı, okullar, eitim süreci THE MODELS AND APPROACHES ABOUT THE PARENT INVOVEMENT IN EDUCATION PROCESS ABSTRACT School administrators need to work closely with parents (families) in order to help their students catch achievement and deal with their problems in their life. In this resarch has provided some information about parent involvement models and approaches. In this study has been given range of same important issues:using model and approach for guiding parental involvement, Improving communication and interaction with parents and Improving parental involvement explain the benefits of involving parents in their childrens education and how to overcome the barriers encountered. Key words: Parents involvement, schools, education process
76 Ailelerin Eitim Sürecine Katılımına Yönelik Modeller / H. Ö. Beydoan 1. GR Günümüzde okul aile ibirlii kavramı yerini okul, aile ve toplum ibirliine bırakmıtır. Çünkü eitim olgusu hem tür hem de kapsam açısından okul ve ailenin gücünü ötesine tamıtır. Çocukların okulda baarılı olmasını salayacak artların ve anlayıın oluturulmasında temel öe olarak okullar yer alıyor gözükse de eitimde sorumluluun daha geni çevrelerce paylaıldıı bir gerçektir Ülkemizde yayınlanan 1983 tarih ve 2141 sayılı tebliler dergisinde okul aile birlii terimi anne ve babayı, çocuun kiiliinin olumasında temel alan özdelemi modeller olarak ele almaktadır. Çocuun davranılarını büyük ölçüde anne ve babaları ile olan etkileim eklinin belirlediini belirtilmektedir. Çocukların eitiminden bahsedildiinde anne ve babanın eitiminden bahsetmemek mümkün deildir. Çünkü okulda verilen eitimin, çocuklarda davranı olarak ortaya çıkıp ve ekillenmesinde, ailenin saladıı destekleyici eitim, eitimin bütünlüü açısında oldukça önemlidir Ailenin ilevi, çocua temel bilgi ve becerileri kazandırmak, anadilini kullanmayı öretmek ve onu örenmeye hazır hale getirmektir. Anadilini örenen çocuk, aile ortamında bir takım motor beceriler kazanır, günlük yaamda karılatıı basit problemleri çözme becerisi edinir, fiziki ve sosyal çevresini tanır, bir takım ahlaki deerleri edinerek sosyal boyutlu bir örenme sürecinden geçer. Aile, çocuunun ileriki yaamında karılaacaı problemlerin üstesinden gelmesinde yardımcı olacak bazı yeterlikleri kazanması için, onu okul ortamı ile tanıtırma ihtiyacı duyar. Çocuk okula devam ettii sürece de anne ve babanın ilevi, çocuu denetleme, disipline etme, yönlendirme, cesaretlendir ve motive etme noktalarında younlaır (Eki, 1990; 17) Örencilerin baarıları ve örenme düzeyleri üzerine yapılan bir aratırmada, örencinin kabiliyeti, motivasyonu, öretim hizmetinin nitelii, öretim süresi ve örenme çevresinin, ailenin ekonomik statüsünden çok daha etkili olduu belirtilmi olmakla birlikte; ailelerin, okulun önemine ilikin gelitirdikleri yargı ve deerler, çocuun örenmesinde ve örendiklerini uygulamasında oldukça önemli bir yere sahiptir (Walberg, 1984; 19-27). Okula karı gelitirilen bu tür deer yargıları ve tutumlar çocuun örenme sürecinde enerjisini örenmeye odaklamasında güdüleyici bir rol oynamaktadır. Aileleri formal eitim sürecine katılan çocuklar, aileleri formal eitim sürecine katılmayan çocuklardan daha avantajlı konuma gelmektedir. Bu durum çocukların baarılı sonuçlar elde etmesinin yanında uzun dönemde akademik baarı, tutum ve
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 77 tavırlara sahip olmalarına yol açmaktadır (Henderson, 1987; 153). Çelenk(2001) tarafından yapılan baka bir aratırmada, ilk okuma ve yazma öretiminde çocuuna evde eitim yardımı salayan ve bu amaçla okul ile yakın iliki içine giren ailelerin çocuklarının okuduunu anlama baarılarının daha yüksek olduu sonucuna varılmıtır. Yine Satır (1996) tarafından yapılan baka bir aratırmada, çocuuna yakın ilgi gösteren, onun çalıma ortamını düzenleyen ve planlayan, baarısını takdir eden, baarısız olduunda çalıırsan baarabilirsin ifadeleri ile yüreklendiren anne ve babaların çocuklarının akademik baarılarının yüksek olduu görülmütür. Çocukların gereksinimleri yeterli ölçüde karılandıında ilevlerini getirebilen gençler haline gelebilmektedir. Ancak gereksinimlerin karılanma biçimi ve türü çocuktan çocua, aileden aileye deikenlik göstermektedir. Okula balayan her çocuk aile ortamında farklı kiilik özellikleri ile donanmı olarak okula gelmektedir. Bu farklılamalar, çocukta genetik özellikleri içerdii kadar, aile içi yaantılardan oluan kültürel farklılıkları da içermektedir. Okulun ilevi, ailede farklı özelliklerle donanmı olarak okula balayan örencilerin ortak özellik ve ortak ihtiyaçlardan hareketle onları toplumda genel kabul gören bilisel, sosyal ve duygusal davranılarla donatmaktır. Çocukta problem olarak algılanan pek çok durumu ailevi, sosyal, psikolojik ve psikodinamik etmenlere balamak mümkündür. Çocukta bütün bu etmenlere balı olarak ortaya çıkan problemleri çözmede okul ve aile potansiyel güçlerini birletirmek durumundadır. Bu nedenle anne, baba ve yetikinler çocuun velisi olarak çocuun baarısında önemli bir yere sahiptir. Çocuun eitiminde bunca önemli bir role sahip olan velilerin okulla ibirliine gitmeleri noktasında literatürde muhtelif görü ve bulgular mevcuttur. Epstein e göre dünyanın her yerinde veliler, çocuklarının devam ettii okullarla daha az iliki kurma eilimindedir(epstein, 1990; 99-126). Bu durum öretmenlerin velilerin okulu daha az ziyaret ettikleri eklinde ikayete yol açmaktadır. Daha az ziyaretin nedeni, sosyo-kültürel yönden yoksun bölgelerdeki velilerin okulla ibirliine katılımının düük olmasına balanmaktadır (Karther and Lowden, 1997; 93). Türkiye de de benzer sonuçlara ulaılmaktadır ve bu durum Türkiye ye özgü bir problem deildir. Aile, okul kaynaması çocuun eitiminde, çocuun eitim ortamının iyilemesinde, öretmenin moralinin yükselmesinde, örenci performansının artmasında, örencilerde olumlu tutum ve tavırların gelimesinde, velilerin öretmene karı olumlu tutum gelitirmelerinde önemli olduu söylenebilir.
78 Ailelerin Eitim Sürecine Katılımına Yönelik Modeller / H. Ö. Beydoan Veli, okul ibirlii, çocuk eitimine oldukça önemli katkılar getiren bir süreç olarak ele alındıında, bu sürecin nasıl iletilmesi gerektii noktasında ele alınıp, irdelenmesi sürecin etkin hale getirilmesi açısından oldukça önemlidir. Okul yöneticilerince çocuun eitim sürecinde önemli bir yer tutan aile okul kaynamasını engelleyen durumların ortadan kaldırılmasına yönelik etkin tedbirler alınabilir. Aile okul ilikilerinin temel belirleyicisi ve ekillendiricisi durumunda olan insanların, okula bakı eklidir. Yöneticilerin ilevi bireylerin probleme yaklaım biçimini deitirmek olmalıdır. Büyük ölçüde deiime uramı olmakla birlikte hala okul yöneticilerinin aması ve deitirmesi gereken kalıplamı yargılar u noktalarda toplanabilir: Çocukları eitmek öretmenlerin görevidir ve okulda gerçekleir. Devlet eitim öretim hizmetleri için gerekli olan harcamaları genel bütçeden yapar. Ailenin içinde bulunduu ekonomik durumla çocuun gelecee yönelik eitim hizmetlerini satın alması arasında dorudan bir iliki vardır. Ailenin ekonomik düzeyi, eitim hizmetlerinin niteliinin belirleyicisidir. Ekonomik düzeyi iyi olan ailelerin eitim beklentisi yüksektir. Satın alınacak eitim hizmetlerinin niteliini ekonomik artlar belirler. Geleneksel yönetim anlayıına sahip olan okul kültüründe aile öretmen ibirliine dayalı eitim ortamı oluturmada güçlükler vardır. Ekonomik ve kültürel yönden az gelimi bölgelerde ailelerin eitim sürecine katılması onların kültürel ve ekonomik düzeyleri ile sınırlıdır. Yetimi ve yetimekte olan öretmenlerin bazıları ailelerle ibirlii noktasında yeterli bilgi ve beceriye sahip deildir. Aileler eitim sürecine çocuu için katılır. ve eitim hizmetlerinden çocuunun azami ölçüde faydalanmasını bekler. Beklentilerini gerçekletirecek ekilde rollerini farklı ekillerde dıa vururlar. Ailede bu roller bilgi alma, yönetimde kararlara katılma, okul yönetimine ve öretmene yardımcı olma, okula maddi yönden destek salama, kendi uzmanlık alanıyla ilgili becerilerini okulla paylama, eitim hizmetlerinde bizzat rol alma, sadece eitim hizmetlerinden faydalanma ve bütün aktivitelerin dıında kalmayı tercih etme eklinde gerçekleir(morgan, 1993; 2-3). Günümüzde okul yöneticileri, toplumsal deiimin bir sonucu olan kaliteli eitim beklentisini karılamak, aynı zamanda bu kaliteyi sürdürmek durumundadırlar. Kalitenin sürdürülmesi ise okul etkinliklerinin doyuruculuuna ve zenginletirilmesine balıdır. Bu durumun
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 79 sürdürülebilirlii okulun-ailelerle ibirliini bazen kendi iradeleriyle gönüllü bazen de kendi iradeleri dıında zorlamaları beraberinde getirmektedir. Okulla ailelerin ibirliine dayalı yaklaımlar, literatürde sekiz alt kategoride ele alınmıtır. Belirlenen bu sekiz kategoriye ilaveten bazen de ailelerin, okulla ibirliini çeitli nedenlerden dolayı kesintiye urattıı ve okulla hiç ibirliine girmemeyi tercih ettikleri görülmütür. 2. Okul Veli birliine Dönük Yaklaımlar Geleneksel anlayıın hakim olduu eitim kurumlarında aileler, çocukları hakkında çeitli bilgiler alırlar. Genellikle bu bilgileri okulun yılık öretmen veli toplantılarında ortaya çıkan örencinin tutum ve davranıları ile ilgili bilgiler oluturur. Eer veli okul yönetiminde görev almak isterse bütün velilerin katıldıı yıllık toplantılarda aday gösterilmek veya birisini aday göstermek suretiyle seçim sürecine katılır. Okulun örenci sayısı ve büyüklüüne göre bu süreçte rol almak isteyen velilerin sayısı artırılıp, azaltılabilir. Ancak son yıllardaki hızlı deiime paralel olarak yönetim süreçlerinde deiim ve rollere ilikin veliler yeterince bilgilendirilmemektedir. Bu durum ebeveynlerin yönetim süreçlerine etkin katılımını engelleyici bir durumdur. Pek çok veli okulla ibirliine gönüllü yardımcı olarak girer. Bu veliler, çocuunun birebir eitiminde öretmenle egüdümlü programı izlemekle birlikte, okulun sosyo-kültürel programlarının uygulanması, öretim materyallerinin salanması, okul aktivitelerini gelitirilmesine yönelik uzmanlık programlarında rol alırlar. Gönüllülerce yürütülen bu tür aktiviteler okuldan okula deiir. Devletin okullara ayırdıı ödeneklerle okul yönetiminin, öretim programının gerektirdii harcamaları karılaması mümkün deildir. Eitim programı kapsamında yer alan, öretim programının yürütülmesinde gereksinim duyulan harcamalar için gönüllülük esasına dayalı maddi destek ve dayanımaya ihtiyaç duyulması kaçınılmazdır. Hızlı teknolojik deiimin yaandıı okulların araç gereç ve donanım için harcamalarda gereksinim duyduu maddi kaynaın, ayni veya nakdi olarak salanması okul yönetimi açısından son derece önemlidir. Bu noktada bir kısım velinin de desteine gereksinim vardır. Dolayısıyla gönüllük esasına dayalı olarak bazı veliler sürece ayni bazıları da nakdi yardım yoluyla katılırlar Okulun ilevlerini yerine getirebilmesi için velilerin salayacaı deneyim, yaantı ve gözlemlere dayalı bilgiler, okul için çok deerlidir. Veliler, öretmenler için çok önemli olan bu bilgileri öretmenlerle birlikte paylaarak çocukların özel ihtiyaç ve gereksinimlerinin okul tarafından
80 Ailelerin Eitim Sürecine Katılımına Yönelik Modeller / H. Ö. Beydoan saptanmasına ve öncelikli ihtiyaçların belirlenmesine yardımcı olurlar. Veliler okulun ilevini yerine getirmesinde sundukları uzmanca bilgilerle, çocuun okul baarısı ve dengeli bir kiilik oluturmasında vazgeçilmez konumdadır. Çünkü aile çocuu hakkında bir uzmanın belirleyebileceinden çok daha önemli bilgileri öretmenle paylaır. Pek çok aile, öretmenlerle birlikte çocuklarının eitimi süresince ev ödevlerini kontrol etme, onların okuyup yazmalarını izleme, Matematik, Türkçe Fen Bilgisi gibi derslerde ortam hazırlama, rehberlik etme, motive etme gibi temel etkinliklerde dorudan yer alır (Topping 1995; 45). Veli katılım emasını yapılandırırken çocukların okumasını dinlemek, günlük ev ödevlerini kontrol etmek gibi bir dizi aktiviteye katıldıklarını belirtmektedir. Dolayısıyla veliler bu noktada öretmenle ortak eitimci rolünü birlikte yürütmektedir. Günümüzde özel okulların sayısının hızla artması ve rekabetin hız kazanması, aileleri, okullardan öretim hizmetlerini alıp tüketen bir müteri konumuna getirmitir. Doal olarak aynı hizmeti veren okulları, rakip olduu okullarla hizmet yarıını sürdürmeye, müterilerin istek ve arzularını karılamaya ve kendilerini çekici ve cazip kılmaya zorlamıtır. Bu durum okulun geleneksel rolü ile birlikte velinin rolünü de deitirmitir. Okullar, bütün personeli ile ekip halinde kendi kurumunun çekiciliini artıran ve bu durumu sürdüren, müteri memnuniyetini devam ettirmek için ailelerle yakın iletiimi devam ettiren ve çalıtırdıı personeli vasıtasıyla velilerle ilikisine oldukça önem veren bir kurum haline gelmitir. Doal olarak bu durum aileyi eitim hizmetini satın alan bir müteri konumuna getirmitir. Okullar kendi organizasyonlarındaki eksik ve zayıf yanları görmek için ailelerin görü ve düüncelerini örenme ihtiyacı duyarlar. Bu ihtiyacı karılamak için oluturdukları aratırma birimleri veya danımanları vasıtasıyla yaptırdıkları toplantılardan, evlere gönderdikleri anket veya bilgi toplama formlarından elde ettikleri bilgilerle okulu yeniden yapılandıracak yeni düzenlemelere giderler. Dier yandan da öretim organizasyonun eksikliklerini giderirler. Okullar eitim sürecini bu ekilde ilettiklerinde ebeveynler, doal olarak görü ve düncesine ba vurulan danıman rolünü oynamaktadır. Öretim sürecinde hem ailelerin hem de okul yöneticilerinin karılıklı olarak beklentileri belli ölçülerde örtüse de pek çok noktada farklılık göstermektedir. Veli, öretmen ilikilerindeki bu farklılamalar aynı zamanda eitim sürecinin ileyiinde yer alan hedef ve stratejilerin deitirilmesine zemin oluturmaktadır. Dolayısıyla bu deiim, öretmen ve
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 81 ebeveynin yaklaım biçiminden kaynaklanmaktadır. Uygulamada ortaya çıkan model farklılamaları literatürde öyle sınıflanmıtır: 3. Öretmen Veli birliine Dayalı Modeller Koruyucu Model: Öretmen ve velinin ilevlerini ayırt etmek suretiyle, öretmenebeveyn çatımasından kaçınmayı amaçlayan bir düzenlemedir. Bu tür düzenlemelerde çocukların eitim sorumluluu öretmenlere yüklenir. Amaç tamamen çocukları olumsuzluklardan korumaktır. Bu modele göre ebeveynin temel ilevi, çocuklarını doru ve uygun bir donanımla zamanında okula göndermektir. Bu modeli benimseyenler etkili çocuk eitiminde ebeveynlerin müdahalesini potansiyel olarak zararlı ve gereksiz görürler. Swab a (1993) göre bu yaklaım ebeveyn öretmen etkileiminde en yaygın olanıdır. Uzmanlık modeli: Öretmenlerin kendilerini çocuk eitiminde ve çocuk geliiminin bütün yönlerinde uzman olarak gördükleri bir modeldir. Bu modelde, velinin rolü çocuklarının öretimi ile ilgili bilgi vermekle sınırlandırılırken, öretmenlerin rolü ise kararları sürekli kontrol etmektir. Bu anlayıın hakim olduu uygulamalarda ebeveynin verdii bilgilere pek güvenilmez. Cunningham and Davies (1985) göre bu yaklaımdaki temel problem, ebeveynleri öretmenlere baımlı kılmak ve kararlara uymaya tevik etmektir Özellikle bu model, çocukların duygusal ve cinsel esaslı problemlerini tanımlama, kiisel terapiler yoluyla çocukların fiziki, duygusal ve cinsel karakterli problemlerinin tedavisinde ebeveyne yönelik beceri programlarının düzenlenmesini içeren bir yaklaım olarak görülebilir(morgan,1985; 46 Walker, 1988; 22) Ancak bu yaklaımın zayıf yanı ise velilerin, öretmen kararlarını sorgulamada isteksiz ve kendilerinin sahip olduu bilgileri kullanmaktan kaçınma eilimi içine girmeleridir. Bir dier problem ise velilerin, çocukları hakkında verdikleri çeitli bilgileri, öretmenlerin veri olarak kullanmamalarıdır. Ayrıca uzmanlık modelini esas alan ortamlarda çalıan öretmenler, velilerin gerçek yaantılarında karılatıkları güçlüü de fark edememeleridir. Bu ve benzeri faktörler, velilerin bu yaklaım kapsamında öretmenlerce sunulan hizmetlerden tatmin olmamasına yol açmaktadır. Örnein bu modeldeki yetersizlik, çocuklarda dikkat eksiklii (hiper-aktivite bozukluunun) tedavisinde en etkili yöntemlerden birisi ebeveyn tarafından çocuun olumsuz davranılarının düzeltilmesi için çeitli tekniklerin uygulanması noktasında ortaya çıkmaktadır( Hecthman 1996 ;. 323-334) Nakledici model: Bu modele veli yardımları, okulun amaçlarını
82 Ailelerin Eitim Sürecine Katılımına Yönelik Modeller / H. Ö. Beydoan destekleyecek nitelikte olduunda bavurulur. Nakledici modelde, öretmenler, kendilerini çocuk üzerinde uzman olarak görmekle birlikte ebeveynlerden de kaynak olarak yaralanmaları gerektiini kabul ederler. Bu yaklaımın eitim alanındaki uygulamasında en iyi bilinen örnek, okumaya yeni balayan çocuklara evde ebeveynlerin yardım etmesini salayan ikili okuma programlarının yürütülmesi verilebilir (Topping, 1995;.46). Bu modelde öretmenler ebeveynin çocuun gelimesinde önemli rol oynayacaını kabul ederler; ancak uygulamada her kararı kontrol etmeyi de ihmal etmezler. Bu yaklaımın uygulandıı durumlarda öretmenlerin ebeveynlere etkili rehberlik salayacak kadar bilgi ve beceri sahibi olması gerekir. Örnein örenme güçlüü olan çocukların, örenme yetersizlii normal müfredat programlarıyla ve özel eitimle giderilemeyecei için, aile içi ilikilerin ve uyum sorunlarının tedavisinde psiko-pedagojik terapi teknikleri, algısal ve görsel-motor yaklaımlar, dil geliimine önem veren yaklaımlar veli ile sıkı ibirlii içinde ve egüdümlü bir ekilde yürütülmektedir (Silver, 1998; 181-192). Bu yaklaımda ortaya çıkan yetersizlik ise bazı velilerin, çocukları ile ilgili bir programın yürütülmesi sırasında çocukları ile gereinden fazla ilgilenmek istemeleridir ki, bu durum öretmene aırı sorumluluk yüklemektedir. birlikçi model: birliine yatkın velilerle okul programının daha da geniletilerek, programın zenginletirilmesini esas alan bu modelde, velinin, okulun eitim hedeflerini iyiletirilmesi ve program materyallerini salanması hususunda öretmenlerle etkileimde uzman olduu varsayımına dayanır. Bu modelde veli katılımının odak noktasını okulun öretimi ve programı oluturur. Bu yaklaımın kullanımı yaygın olarak çok kültürlü toplumlarda görülür. Özellikle farklı dini, etnik ve kültürel grupların bulunduu bölgelerde tercih edilmektedir. Tüketici model: Aileleri eitim servisinin tüketicisi olarak görür. Öretmenler, velilere ne tür aktivitelere yer verilecei hususunda bir danıman gibi davranırlar. Öretmenlerin temel rolü, velilerin eylem seçiminde kullanacaı bir dizi etkinliin gerektirdii bilgileri onlara salamaktır. Bu nedenle ebeveynler karar sürecini kontrol etme ansına sahiptirler. Bu yaklaımda ebeveyn karar sürecinin her aamasında yeteri kadar bilgilendirildii için aldıı eitim hizmetinden de yeteri kadar tatmin olur. Ortaklık Modeli: Ülkemizde de benimsenen bu modelde, çocuk üzerinde uzman kadar bilgi ve gözlem sahibi olduu düünülen veli ve eitim alanında uzman
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 83 olduu kabul edilen öretmen bütünün birer parçası konumundadır. Literatürde bu model yaygın kabul görmektedir Öretmen, veli arasındaki iliki çocukların eitiminde maksimum verim almak için uzmanlıın ve kontrolün paylaılmasını içeren bir ortaklıa dayanır. Bu modelin uygulandıı okullarda yüz yüze iletiim, çocua mutlak destek salama, kararlara katılım ve örenmede niteliin artırılması göze çarpan en belirgin özelliklerdir. Bu modelde veli öretmen arasında çift yönlü salıklı bir iletiim vardır. Her iki taraf birbirini dinlemeye, çocua ait bilgileri karılıklı paylamaya ve birbirlerinin eksiklerini tamamlamaya caba gösterirler. Çocuun baarması için öretmen okulda çocua rehberlik yaparken, ebeveynde evde çocua yardımlarını gönüllüce sürdürür. Bu nedenle hem öretmen hem de aile, çocuun bireysel olarak sınıf içindeki ve sınıf dıındaki problemlerine çözüm getirir. Çocukla ilgili karar sürecine birlikte katılma ihtiyacı duyarlar. Temel amaç çocuun hem ev ortamında hem de okul ortamında örenmesini artıracak fırsatları gelitirerek ona sunmaktır. Yukarıda belirttiimiz dier modellere göre yeterince esnek olan bu model, kullanılabilir niteliktedir. Dolayısıyla ortaklık modelinin, ebeveynlerin katılımını artırmada ve gelitirmede en uygun modellerden biri olduu söylenebilir. 4. Okul Veli Etkileimindeki Bazı Güçlükler Okulların ailelerle etkileimi arttıkça etkileim sürecinde ailelerle bazı güçlükler yaanması da kaçınılmazdır. Bu sorunlar, genellikle ailenin ekonomik yapısı, kültürel düzeyi, dünyaya bakıı ve beklentilerine dayalı oluturduu yargı ve deerlerden kaynaklanır. Bunların dıında her ebeveynin kendisine özgü bir kiilik yapısı, sürdürdüü iin ve meslein getirdii bazı güçlükleri, cinsiyeti, sahip olduu cinsiyete içinde yaadıı kültürün yükledii rol ve beklentilerin onda oluturduu benlik algısı onun problemlere yaklaımını ve yüklenme biçimini belirler. Literatürde velilerle ibirlii konusundaki davranı kalıplarına bakılarak Seligman tarafından ebeveynler öyle sınıflandırılmıtır: Katılımcı ve katılımcı olmayan veliler, kavgacı veliler, ihmalkar veliler, aırı koruyucu veliler, aırı yardımsever veliler, baımlı veliler, profesyonel veliler, mükemmelci veliler, ibirliine girmek istemeyen veliler, dümanca tavır takınan veliler, ikayet etmekten holanan veliler, beklentileri yüksek olan veliler, fakir ve isiz veliler, desteksiz veliler, kendilerinin örenme güçlüü olan veliler, tehditkar veliler ve aile problemli veliler (Seligman1979; 24) Okul yöneticileri ve öretmenler, velilerle ibirliinin faydalarını dikkate alarak onlarla problemi en aza indirecek
84 Ailelerin Eitim Sürecine Katılımına Yönelik Modeller / H. Ö. Beydoan yolları denerler. Okul yöneticileri bu balamda ortaya çıkacak güçlüklerin üstesinden gelecek ekilde öretmenleri ve personeli eitmek durumundadır. Velilerin, okulla ibirliine girmesini engelleyen pek çok durum söz konusudur. Bunlar; velilerin okul korkusu, zaman sınırlılıı, kendi eitim seviyesi, mahcubiyeti, okulla ibirliine girebilecek bir potansiyele sahip olmadıı inancı gibi. Okulda çocuklarının daha baarılı olmasını isteyen pek çok veli, okuldan daha salıklı bilgi almak istemesine ramen, pek çok durumda öretmen ve yöneticilerle olumlu ve verimli iletiimi nasıl kuracaını bilemedikleri için, kendilerini ifade edememenin güçlüünü yaarlar. Bu durum, veli-okul ibirliinde tamamen okul kaynaklı bir problemdir 5. Velinin Eitim Sürecine Katılımını Artırmaya Yönelik Çabalar ve Veliden Beklentiler Pek çok veli çocuklarının geliimini izlemek ve kendilerini çocuklarının davranı yönetiminde daha baarılı kılacak veli eitim programlarına gereksinim duyar. Veli eitim programlarının salıklı yürütülebilmesi için öncelikli olarak öretmenlere yetikin eitimi ve ebeveyn eitiminde ihtiyaç duyulan temel becerilerin kazandırılması gerekir. Bu nedenle öretmen adaylarına hizmet öncesi veya hizmet içi eitim sürecinde bu yeterliklerin kazandırılması gerekir. Yürütülecek aile eitim programları davranısal grup öretimi, etkili ebeveyn eitim programı, ebeveyn etkililiini artırma programı adı altında açılabilir. Her ne ad altında açılırsa açılsın programlar, bireysel eitim esaslı düzenlenebilecei gibi grup davranı eitimi adı altında da düzenlenebilir. Normal öretimini sürdüren çocukların ebeveynleri ile bu süreç daha çok gruplar eklinde sürdürülebildii gibi özel eitim ihtiyacı olan çocukların aileleri ile bireysel esaslı yürütülebilir. Bütün bu eitim süreçlerinde temel amaç, aileyi çocuun davranı yönetiminde daha yetkin hale getirmektir. Velileri çocuklarının davranıları üzerinde daha etkili kılmak, veli çocuk ilikilerindeki temel boyutlar üzerinde aileyi yetitirmektir. Programlarda ilenen ana temalar öyle sıralanabilir: Velilerin, çocuklarını etkin dinleme kabiliyetini gelitirecek, etkin dinleme becerilerinin öretimi, Velilerin çocuklarına karı duygularını ifade etme biçiminin öretimi, Çocuklarla ortaya çıkan problemi sahiplenme, problemi analiz etme ve problemin çözülmemesi durumunda ortaya çıkan çatımaları ortadan kaldırmasına yönelik adımların öretimi Aile çocuk ilikilerini iyiletirmek suretiyle, çocukların davranı yönetimini kolaylatıracak tekniklerin öretimi
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 85 Çocuun ev ortamı, yakın çevresi ve okul ortamı arasında paralellik kurmasının gerekliliinin çocua hissettirme Çocuk eitimi ile veli eitim programlarının egüdümlü götürmenin gerekliini ve uygulamadaki yararlarını gösterme. Veli eitim programları ekonomik sosyal ve psikolojik nedenlerden dolayı genellikle gruplar halinde yürütülmektedir. Literatürde gruplar halinde yapılan çalımalarda belirlenen olumlu ve olumsuz noktalardan bazıları öyle belirlenmitir: Grup içinde bazı velilerin kendisini rahat hissetmemeleri, grup çalımalarına hafta sonları veya kendilerine uygun saatlerde katılmaları, öretmenlerin onlara daha fazla zaman ayırmasını gerektirecek sorunların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bu durum velilerde bireysel rehberlii tercih etmeye neden olmaktadır. Yalom (1985; 72) gruplar halinde yürütülen eitim programlarında, ebeveynin terapötik grup çalımalarında aynı ortamı paylamı olmaları halinde duygusal olarak genel bir problemi paylamalarını salamaktadır (Hornby, 2000; 86). Dinkmeyer ve Muro, (1979;134) velilerin geçmi yaantılarını dile getirmeleri ve bu durumun dier grup üyelerince desteklenmesi halinde, bu durum velilerin kendilerine güvenmelerine yol açtıını belirtmektedir. Aynı zamanda bireyin, grupta baka bir arkadaını empatik bir yaklaımla dinlemesi ve duygularını ifade etmesin ona temel iletiim becerilerini kullanma fırsatı sunmaktadır (Hornby, 2000;.87). Rose (1977; 112) veliler gruplar halindeyken güç durumlarda rol alma ve model olma davranılarıyla, grup arkadalarını tevik etmekte, ortaya çıkan davranıları sosyal yönden pekitirmekte, motive etmekte ve potansiyel güçlerini kullanma ortamı saladıını dile getirmektedir (Hornby 2000; 86). Grup içinde yer alan ebeveynler, profesyonellii kolaylatırıcı bilgi ve becerinin kaynaını oluturmaktadır. Gruplar halinde çalıma,aynı zamanda öretmenlere velilerin deneyim ve ihtiyaçları hakkında kapsamlı bilgi sunmaktadır. Öretmen bireysel olarak tek birçok velinin, yüz yüze geldii problemi amada tek tek rehberlik etmek yerine grup halinde problemi nasıl aacaklarına yönelik rehberlik yapma fırsatı bulur. Bu da öretmene, zamanı etkili kullanma olanaı verir. Öretmen grup çalımalarında zamanı etkin kullanmak suretiyle velilerin grup içinde daha fazla problemi birlikte ele almalarını salar. Böylece velilerin birbirlerinin bilgi ve becerilerini paylamalarını salar. Grup çalımalarında her ebeveynin dinleme, kendini ifade etme, duygularını dıa vurma ve durumu özetleyici tepki biçimi, ortam oluturma, yorumlama, ilikilendirme,arzu edilmeyen durumları önleme, gerekli tevikleri salama, kendini sınırlandırmayı bilme, koruyucu olma ve bakaları ile ortak
86 Ailelerin Eitim Sürecine Katılımına Yönelik Modeller / H. Ö. Beydoan düünceler oluturabilme gibi etkileimsel beceriler yanında sorgulama, derinliine inceleme, katılımcı bir ortam oluturma, yüzleme, paylaımcı kiilik ve model olma gibi eylemsel becerileri edinmesi de salanabilmektedir. Öretim sürecinde ebeveynin birinci derecede ihtiyacı, çocuklarının öretmenleri ile birebir etkili bir iletiim kurmak, nitelikli bir eitim hizmeti almak, öretim süresince çocua destein devamının salanmasını gerçekletirmektir. Yapılan bir aratırmada ebeveynin pek çounun öretmenlerle sıkça ve informal ekilde iletiim kurmayı tercih ettikleri görülmütür. USA da yapılan bir aratırmada ebeveynin okul ve ev arası iletiimde yirmiden fazla iletiim biçimi kullandıkları, büyük bir kısmının telefonla veya yüz yüze dorudan görüme biçimini tercih ettikleri görülmütür (Cattermole and Robinson,1985; 48-50). Okullar kendi uygulamaları ile ilgili bilgileri kamuoyu ile paylaır. Bunu örenci, öretmen ve velinin hak ve sorumluluklarını içeren materyaller haline getirerek öretmenlere ve velilere sunar. Çocuklarda çaresizlik, depresyon, kendine güven eksiklii, eletirilere aırı hassasiyet, akran grupları ile iliki güçlüü, probleme odaklanma, akademik baarının bozulması, panik, suçluluk duygusu, inkar etme, kabuuna çekilme, örenme güçlüü, disiplin problemi, saldırganlık, psikosomatik bozukluklar, uykusuzluk, otistik davranı gösterme, takıntı, erken geliim bozukluu, dümanca tutumlar gelitirme, cinsel kimlik bozukluu, madde baımlılıı, davranı bozukluu gibi davranılar gözlendiinde öretmenler, ailede ve çevrede anlayıla karılanması için çaba gösterdii gibi, ailelerin çocua karı empatik davranılar gelitirmesine çaba harcar. Öretmenler, evde ve okulda ortaya çıkan güçlükleri çözmede velilerle çift yönlü etkileime dayalı bir ibirlii gelitirmek durumundadırlar. Evdeki problemlerin çözümünde veliler, öretmenlerle iletiim kurmaktan, öretmenlerde okulda ortaya çıkan problemlerin çözümünde velilerle aynı duyarlılıkla iletiim kurmaktan kaçınmamalıdır. Öretmenler, normal veya özel eitim alan örencilerin gereksinimleriyle ilgili veya tıbbı artlarına ilikin, velilerden doru ve kapsamlı bilgi elde edebileceinden emin olmalıdır. Öretmenler ortaya çıkan yeni durumlara ilikin velilerle ibirlii içinde çocuk için geliim planları yapabilmelidir Öretmenler çocuun arkadaları veya okul personeli tarafından durumuna uygun davranılmasını ve onurunu kırıcı davranılardan kaçınılmasını salayacak bir kabul oluturulmasına yardımcı olmalıdır.
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 87 Aratırmalarında aaıdaki sonuçlara ulaılmıtır. yiletirilen okul hizmetlerinin, ebeveynlerde katılımı, öretmenlerde tutumu, örencilerde örenme alıkanlıklarını olumlu yönde etkiledii. Öretmenlerle sık sık görüüp, bilgi alı veriinde bulunan velilerin çocuklarıyla daha fazla ilgilendikleri Ebeveynlerle etkileime giren öretmenlerin velilere karı olumlu tavır gelitirdikleri. Okulun ilevlerini yerine getirdii kanaatinde olan velilerin okul etkinliklerine katılması gerektii yönünde inanç gelitirdikleri. Okula karı olumlu tavır gelitiren velilerin, öretmenlerle sıkı iletiim içine girmesi sonucu örencilerin, ödevlerini daha düzenli yaptıkları ve kendilerini daha güvenlerinin arttıı gözlenmitir.(dauber ve Epstein, 1993 ; 53-71)) 6. SONUÇ Fasit bir daireye benzeyen eitim sürecinde, hiç kimse etkileimden, görevden ve sorumluluktan kaçamaz. Çünkü bireysel ve kurumsal kaynaklı ortaya çıkan olumlu veya olumsuz sonuçlardan herkes, dorudan veya dolaylı etkilenmektedir Bu süreç içinde bireyler kurumları gözlemleyip, yönlendirebildii gibi kurumlarda bireyleri eitmek, gereksinimlerini yerinde ve zamanında karılamak suretiyle problemlerin ortadan kaldırılmasına hizmet edebilir. Çünkü süreç içinde herkesin var olu gerekçesi budur. Veli, okul ibirliinde de aynı görüü esas alan uygulamalar ie koulabilir Okul, genç yalarda bireyleri eitmek suretiyle onların yetikinlik döneminde verdikleri tepkilerden faydalanarak beklentilerini gerçekletirir. Bu sürece yetikin olarak katılan velinin tepkileri, çocuunu daha yakından tanıma, koyduu kurallara uygun davranmasını salama, çocuklarının duygularını paylama, onu bir yetikin gibi dinlemesi, fikrini alması, deer verdiini hissettirmesi, ona zaman ayırması, çocuun akran grubunu ve yakın arkada çevresini tanıması, çocua zarara verecek olumsuzluklara karı zamanında tedbirler alması, baarının yolunun çalımaktan geçtiini çocuuna fark ettirmesi, çocukların her birinin dier çocuklardan farklı özelliklere ve yeterliklere sahip olduunu fark ettirmesi, okulda ve evde salıklı ilikiler kurmaya yardımcı olması, beklentilerini çocuuyla ve okulla birlikte oluturması, çocuun fiziki ve psikolojik gereksinimlerini bilinçlice karılaması gibi noktalarda okul beklentilerine ciddi katkılar salar. Baarıya yönelik veli öretmen beklentisinin örtütüü durumlarda bu örtümeye uygun veli ve öretmen
88 Ailelerin Eitim Sürecine Katılımına Yönelik Modeller / H. Ö. Beydoan desteini alan örencide baarı oldukça yükselir. Bu durum dikkate alındıında okulların bu süreci daha iyi iletebilmek için bir dizi tedbir alması kaçınılmazdır. Bunlar öyle sıralanabilir: 7. ÖNERLER Yetikin eitim programlarıyla, yetikinlere ben dili odaklı, iddetsiz iletiim yolları öretilmeli, Sevgi temelli eitimin, çocua kazandırdıklarına dikkat çekilmeli, Çocuun özel problemlerinin çözümünde, çocukla birebir etkileim kurma yolları öretilmeli, Eitime destek salayan bütün organizasyonlara, velilerin katılımı salanmalı, Hizmet öncesi ve hizmet içi eitim programlarıyla öretmen adaylarına aile danımanlıı konusunda temel bilgi ve beceriler kazandırılmalı, Sınıflarda, çocukların örenme sitillerinden kaynaklanan farklılıkları azaltacak biçimde örenme-öretme etkinliklerine yer verilmeli, Veli desteinden yoksun çocuklar için okul içi destek programları düzenlenmeli, Okul yönetimince alınan kararlara velilerin katılımı salanmalı, Veliler, okul yöneticilerinin ve sınıf öretmenlerinin deerlendirilmesi sürecine dorudan katılmalı, Özel eitim ihtiyacı olan çocukların velileri için gerekli oryantasyon programları düzenlenmeli, Oryantasyon sürecini tatmin edici hale getirmek için, rehber öretmenin yanında dier personelin sayısı artırılarak bireysel karakterli veli eitim programlarına aırlık verilmeli. 8. KAYNAKLAR Becxher, R. (1986). Parents And Schools. Washington, DC: Office of Educational Research and mprovement. Eric Document Reproduction Service No EDD00036. Cattremole, J. And R. N. (1985). Effective Home/School Communication From Parent Perspektive. Phi Delta Kapan, 67, 2, 48-50 Çelenk, S. (2001). Okul Dıı Etkilerin lk okuma Yazma Öretiminde Okuduunu Anlama Baarısına Katkısı. A. B.Ü Yayınlanmamı Yüksek Lisana tezi. Cunningham, C. and D. H. (1985). Working with Parents :Frameworks for Collaboration. Milton Keynes: Open University.
GAZ ÜNVERSTES KIREHR ETM FAKÜLTES Cilt 7, Sayı 1, (2006) 89 Douber, S and J.Epstein. (1993), Parent Attitudes and Practices of Involvement in Inner-city Elemantary and Middle School. In N. Chavkin (Ed) Families and schools in a pluralistic society Albany N.Y State University of NewYork Pres, 53-71. Eki, Aye. (1990). Çocuk Genç, Ana Babalar. Bilgi Yayınevi, stanbul. Epstein, J. (1990). School and Family Connection: Theory, Research And Implications For Integrating Sociologıes of Education And Family. In D.Unger and M. Susman (eds) Families in Community Settings: nterdisciplinary Perspectives. New York: Haworth Pres, 99-126. Epstein, J. L (1985). Home and School Connection In Schools of the Future: Implications of Research on Parent Involvement Peabody Journal of Education, 62, 18-41. Hecthman, L (1996). Developmental, Neurobiolgical and Psychosocial Aspects of Hyperactivity mpulsivity and Attention. Child and Adolescent Psychiatry. (M.Lewis ed) William Wilkins.Philedephia, 323-334 Henderson, A. T. (1987). The Evidence Continues to Grow: Parent nvolvemenet Improves Student Achievement Colombia. MD National Committee for Citizens in Education Hornby, Gary. (2000). Improving Parental Involvement. 370 Lexington Avenue NewYork Ny 10017-6550 Karther, D.E and Lowden, F.Y.(1997). Fostering Effective Parent Involvement. Contemporary Education, 69, 1,.41-44 Morgan, A. (1993). Training Responses to the Channing Role of Parents. Community Education Network, 13 (6),2-3. Seligman, M. (1979). Strategies for Helping Parents of Exceptional Children. A Guide for Teacher. New York Free Press. Silver, L. B. (1993). Introduction and Overview to the Clinical Concepts of Learning Disabilities. Child And Adolocents Psychiatric Clinics of North America, 2.N,2, 181-192. Swap, S. M. (1993). Developing Home- School Partnerships. New York Teacher College Pres Topping, K. J. (1995). Paired Reading, Spelling and Writting:Handbook for Teachers and Parents. London:Cassell.
90 Ailelerin Eitim Sürecine Katılımına Yönelik Modeller / H. Ö. Beydoan Satır, S. (1996). Özel Teffik Fikret Lise Öretmenlerinin Akademik Baarıyla lgili Anne Baba Davranıları Ve Akademik Baarı Artırmaya Yönelik Anne-Baba Eitim Gereksiniminin Belirlenmesi. A.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi. Walberg, H. J. (1984). Improving The Productivity of America s Schools. Educational Leadreships. 41, 3, 19-27.