İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM KRİZ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER I. KRİZİN TANIMI... 3 II. KRİZİN NEDENLERİ... 4 A. ÇEVRE FAKTÖRLERİ... 4 1. Doğal Faktörler... 5 2. Ekonomik Faktörler... 5 3. Politik ve Yasal Faktörler... 5 4. Toplumsal Yapı... 5 5. Teknolojik Faktörler... 6 6. Diğer Faktörler... 6 B. İÇSEL FAKTÖRLER... 6 1. Tepe Yöneticiler ile İlgili Sorunlar... 7 2. Kurumun Hayat Safhası... 7 3. Örgütsel Sorunlar... 7 III. KRİZ TÜRLERİ... 8 A. GENEL ANLAMDA KRİZ TÜRLERİ... 8 B. UYARI ZAMANLARINA GÖRE KRİZ TÜRLERİ... 8 1. Ani Krizler... 8 2. Ani Krizin Şiddetini Değerlendirme... 9 3. İçten İçe Yayılan Krizler... 9 4. İçten İçe Yayılan Krizlerin Değerlendirilmesi... 10 IV. KRİZ SİSTEMLERİ... 11 ix
V. KRİZİN ÖZELLİKLERİ... 11 VI. KRİZİN ŞİDDETİ... 12 VII. KRİZE ÇEŞİTLİ AÇILARDAN BAKIŞ... 13 A. KRİZE PSİKOLOJİK OLARAK BAKIŞ... 14 B. SOSYOPOLİTİK OLARAK BAKIŞ... 15 C. TEKNOLOJİK YAPISAL BAKIŞ... 15 VIII. KRİZ SÜRECİ... 15 A. KRİZİN GELİŞİM DÖNEMİ (PRODROMAL/BUILD UP DÖNEMİ)... 17 1. Körlük... 18 2. Eyleme Geçmeme... 18 3. Yanlış Eylem... 18 B. KRİZ DÖNEMİ (ACUTE/BREAK OUT AŞAMASI)... 18 C. KRİZİN SONA ERMESİ (ABATEMENT AŞAMASI)... 19 IX. KRİZE HAZIRLIKLI OLMA DÜZEYİ... 19 A. KRİZE YATKIN OLMAK... 19 B. KRİZE DUYARLI OLMAK... 19 C. KRİZE KISMEN HAZIR OLMAK... 19 D. KRİZE DAYANIKLI OLMAK... 20 E. KRİZE HAZIR OLMAK... 20 ÖRNEK OLAY: EXXON MOBİL VE EXXON VALDEZ... 21 İKİNCİ BÖLÜM KRİZ ÖNCESİ YÖNETİM I. KRİZE KARŞI PLANLAMA... 27 A. KRİZDEN KAÇIŞA YÖNELİK AMAÇ BELİRLEMEK... 27 B. KRİZE YÖNELİK OLARAK KULLANILABİLECEK PLAN ÇEŞİTLERİ... 30 C. KRİZ YÖNETİM PLANI... 31 D. KRİZ REHBERİ... 31 E. PLANLI DEĞİŞİM... 33 1. Teşhis Koyma... 35 2. Değişim Programı Geliştirme... 37 3. Değişim Programı Uygulama... 38 4. Program Sonuçlarını Değerlendirme... 38 II. KRİZ ÖNCESİ ÖRGÜTSEL DEĞİŞİM... 39 A. ÖRGÜTSEL DEĞİŞİM İÇİN DEĞİŞİM MÜHENDİSLİĞİNDEN YARARLANMAK (YENİDEN YAPILANMA)... 39 B. KRİZDEN KAÇIŞ İÇİN YENİ ORGANİZASYON MODELLERİNE AŞAMALI GEÇİŞ SAĞLAMAK... 41 1. Toplam Kalite Organizasyonları... 41 x
2. Öğrenen Organizasyonlar... 43 3. Sürekli Gelişen Organizasyonlar... 44 C. ORGANİK ÖRGÜT YAPISI HAZIRLAMAK... 46 1. Değişim Doğrultusunda Organizasyon Yapılarının Gelişimi... 46 2. Yalın Örgütlenme... 47 D. KRİZ ÖNCESİ ORGANİZASYONU SİSTEM HÂLİNE DÖNÜŞTÜRMEK... 56 E. ESNEK UZMANLAŞMAYA AĞIRLIK VERMEK... 57 III..KRİZE YÖNELİK KADRO OLUŞTURMAK... 60 A. KADRO OLUŞTURMADA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR... 60 B. KRİZ EKİBİNİN HAZIRLANMASI... 62 C. KRİZ DURUMUNDA UYGULANACAK ÖZEL EĞİTİM YÖNTEMLERİ... 66 IV. MOTİVASYONUN VE ÖRGÜT İKLİMİNİN KRİZE HAZIR DURUMA GETİRİLMESİ... 68 V. KRİZİ SEZME YÖNTEMLERİ VE ETKİN BİR KOORDİNASYON SİSTEMİNİN ÖNEMİ... 69 A. ÇEVRE ANALİZİ... 70 B. ERKEN UYARI SİSTEMİ... 70 ÖRNEK OLAY: ODWELLA MEYVE SULARI... 75 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KRİZ ANI YÖNETİMİ I. KRİZ ANINDA ÖNCELİKLİ YAPILACAK FAALİYETLER... 85 A. SORUNUN DOĞRU BELİRLENMESİ... 85 B. EN KÖTÜ OLAYA HAZIRLANMA... 86 C. BİLGİ AKIŞINI YÖNETME... 86 D. SORUN RAPORU HAZIRLAMA... 87 E. KRİZ İLETİŞİM STRATEJİSİNE HAZIRLANMA... 87 II. KRİZİN BOYUTLARINI BELİRLEMEK... 88 A. KRİZİN ETKİ DEĞERİNİ HESAPLAMAK... 88 B. KRİZ BAROMETRESİ HAZIRLAMAK... 89 III. KRİZ YÖNETİM PLANI OLUŞTURMAK... 90 IV. KRİZ ANI KADRO YAPISI... 92 V. KRİZ KOŞULLARINDA YÜRÜTMEYİ SAĞLAMAK... 95 VI. KRİZ İLETİŞİM POLİTİKASI OLUŞTURMAK... 97 A. KRİZ ODASI VE ACİL BİLGİ MERKEZİ KURMAK... 98 B. KRİZ İLETİŞİM PLANI HAZIRLAMAK... 99 C. HALKLA İLİŞKİLERDEN YARDIM ALMAK... 100 VII. KRİZ ŞARTLARINDA KARAR ALMAK... 102 xi
A. STRES ALTINDA KARAR ALMAK... 103 B. KRİZ ŞARTLARINDA KULLANILABİLECEK KARAR ALMA YÖNTEMLERİ... 105 1. Stratejik Düşünme Yöntemi... 106 2. Beyin Fırtınası Yöntemi... 106 3. DELPHI Yöntemi... 107 4. Karar Konferansı Yöntemi... 108 ÖRNEK OLAY: VICTORIAN ŞEHRİNDE DOĞAL GAZ PATLAMALARI... 110 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KRİZ SONRASI YÖNETİM VE KRİZE YANIT SÜRECİ I. KRİZ SONRASI YÖNETİM... 115 A KRİZ SONRASININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ... 116 B. KRİZ SONRASI DURUM ANALİZİ YAPMAK... 117 1. Kriz Sonrası Faaliyet Ölçeğini Belirlemek... 117 2. Kriz Sonrası Durum Doğrultusunda Yeni Amaç Belirlemek... 117 C. KRİZ ÖNCESİ YÖNETİM YAPISINA DÖNMEK...118 1. Merkezi Yapılanmadan Uzaklaşmak... 118 2. Diğer Kriz Öncesi Şartları Sağlamak... 118 II. KRİZE YANIT SÜRECİ... 118 A. KRİZE YANIT YÖNTEMLERİ... 119 1. Krize Aktif Yanıt Süreci (Proaktif Yöntem )... 120 2. Krize Pasif Yanıt Süreci (Reaktif Yöntem )... 122 3. Krize Enteraktif Yanıt... 124 B. KRİZE YANIT VE STRATEJİK ÖNCELİKLER :... 125 1. Stratejik Planlama:... 125 2. Birleştirme Stratejisi, Senaryolar ve Kriz Yönetimi:... 126 C. KRİZE YANIT VERİLMESİNDE İNSAN ETKİSİ... 127 1. Kriz Yönetiminde İnsan Etkisi... 127 2. Öncelik Değerlendirme Kavramı... 128 3. Öncelik Değerlendirme Modeli... 129 a. Duygusal tepkiler... 129 b. Davranışsal tepkiler... 130 c. Bilişsel tepkiler... 132 4. Öncelik Değerleme Sisteminin Kullanım Alanları... 133 5. Krize Yanıt Verilirken Öncelik Sıralaması... 134 ÖRNEK OLAY: KANSER Mİ DEĞİL Mİ?... 135 xii
BEŞİNCİ BÖLÜM KRİZ KOŞULLARINDA LİDERLİK I. LİDERLİK İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER... 140 A. LİDERLİK YAKLAŞIMLARI... 141 1. Özellikler Yaklaşımı... 142 2. Davranışsal Yaklaşım... 142 3. Durumsallık Yaklaşımı... 144 4. Çağdaş Liderlik Yaklaşımları... 145 II. KRİZ SÜRECİNDE ETKİLİ LİDERLİK... 146 A. KRİZ LİDERLİĞİ MODELİ... 146 B. KRİZ YÖNETİM SÜRECİNDE ÖNEMLİ LİDERLİK ÖZELLİKLERİ... 149 C. KRİZ SİNYALİNİN ALINMASI SÜRECİNDE ETKİLİ ÖZELLİKLER... 151 D. KRİZE HAZIRLANMA VE ÖNLEME SÜRECİNDE ETKİLİ ÖZELLİKLER... 153 E. HASARI SINIRLAMA VE KONTROL SÜRECİNDE ETKİLİ ÖZELLİKLER... 158 F. İYİLEŞME SÜRECİNDE ETKİLİ ÖZELLİKLER... 163 G. ÖĞRENME VE DEĞERLENDİRME SÜRECİNDE ETKİLİ ÖZELLİKLER... 165 H. KRİZ SÜRECİNDE ETKİLİ DİĞER ÖZELLİKLER... 167 III. KRİZ DÖNEMİNDE LİDERLİĞİN TEMEL UNSURLARI... 168 IV. KRİZ SÜRECİNDE LİDERİN ROLÜ... 170 V. KRİZ LİDERİ OLARAK KARAR VERMEK... 185 VI. KRİZ SÜRECİNDE ETKİLİ LİDERLİK STİLLERİ... 188 ÖRNEK OLAY: JOHNSON & JOHNSON VE TYLENOL KRİZİ.. 193 KRİZİN LİDERLİK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA... 200 ALTINCI BÖLÜM KRİZ ORTAMINDA İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ I. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ... 215 A. İNSAN KAYNAKLARI POLİTİKALARI... 217 B. İNSAN KAYNAKLARI POLİTİKASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER... 221 C. KRİZ ORTAMINDA İNSAN KAYNAKLARI DEPARTMANININ ROLÜ... 223 II. KRİZ ORTAMINDA İNSAN KAYNAKLARI POLİTİKALARI... 224 xiii
A. İŞTEN ÇIKARMAYA ALTERNATİF UYGULAMALAR... 224 B. İŞTEN ÇIKARMA... 234 1. Gönüllü İşten Çıkarma... 235 2 Zorunlu İşten Çıkarma... 236 3. Geride Kalan Sendromu... 237 4. Toplu İşçi Çıkarma... 239 C. DİĞER POLİTİKALAR... 240 ÖRNEK OLAY: ADAM KAÇIRMA... 243 YEDİNCİ BÖLÜM 1929 BÜYÜK BUNALIMI NIN ULUSLARARASI ETKİLERİ VE TÜRKİYE I. ULUSLARARASI KONJONKTÜR VE 1929 BÜYÜK BUNALIMI NIN GELİŞİMİ... 251 II. 1929 BÜYÜK BUNALIMI NIN GELİŞİMİ VE YAYILMASI... 256 III. 1929 BÜYÜK BUNALIMI NIN SONUÇLARI... 260 IV. 1929 BÜYÜK BUNALIMI NIN TÜRKİYE YE ETKİLERİ... 263 SEKİZİNCİ BÖLÜM 1970-1973 DÖNEMİNDE DÜNYADA YAŞANAN KRİZLER VE GETİRİLEN ÇÖZÜMLER I. 1973 PETROL KRİZİ... 277 II. FİLİSTİN SORUNU VE 1973 ARAP-İSRAİL SAVAŞI... 281 III. AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ KONFERANSI SÜRECİ... 288 IV. SİLAHSIZLANMA... 292 A. 1970-73 ÇOK TARAFLI SİLAHSIZLANMA ANTLAŞMALARI... 294 1. Deniz Yatağı Antlaşması... 294 2. Biyolojik Silahlar Sözleşmesi... 295 3. Karşılıklı ve Dengeli Güç İndirimi Görüşmeleri (MBFR)... 295 B. 1970-73 İKİ TARAFLI SİLAHSIZLANMA ANTLAŞMALARI... 296 SONUÇ... 297 xiv
DOKUZUNCU BÖLÜM TÜRKİYE DE 5 NİSAN 1994 KARARLARINA BAĞLI OLARAK YAŞANAN KRİZİN ETKİLERİ I. TÜRKİYE DE 5 NİSAN 1994 KARARLARI NA BAĞLI OLARAK YAŞANAN KRİZ... 303 A. 5 NİSAN 1994 İSTİKRAR KARARLARI VE KRİZİN NEDENLERİ... 304 B. 5 NİSAN KARARLARI NIN TEMEL BAŞLIKLARI... 304 II. 5 NİSAN KARARLARI NIN ETKİLERİ... 308 A. 5 NİSAN KARARLARI NIN KURUMSAL ETKİLERİ... 308 B. 5 NİSAN KARARLARI NIN OTOMOTİV VE YAN SANAYİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ... 312 ONUNCU BÖLÜM KRİZ YÖNETİMİ İLE İLGİLİ FORMLAR I. KRİZ REHBERİ (KRİZ PLANI)... 326 A. KRİZ PLANLAMA TAKIMININ TANIMLANMASI... 326 B. KRİZ DENETİMİ... 327 1. Kriz Potansiyelini Değerlendirmeye Almak... 327 a. Şirketin Büyüklüğü ve Ölçeği... 327 b. Halk/Endüstri Profili... 328 c. Olası Hassasiyetlerin ve Olası Kriz Senaryolarının Tanımlanması... 328 d. Erken Uyarı Sisteminin Kurulması... 328 e. Prosedürlerin ve Politikaların Yazılı Hale Getirilmesi... 328 C. KAYNAKLARIN TANIMLANMASI VE YERLERİNİN BELİRLENMESİ... 329 D. KRİZ TAKIM ÜYELERİ VE SORUMLULUKLARI... 330 1. Kriz Takım Üyelerinin ve Konuşmacının Seçilmesi... 330 2. Sözcünün Tanımlanması ve Nitelikleri... 330 3. Yanıt Düzeyine Karar Vermek... 331 E. İLETİŞİM LİSTESİ... 332 1. Temel Personel Listesi... 332 2. Yönetim Kurulu Üyelerinin Listesi... 332 3. Hükûmet Çalışanlarına Ait Kontrol Listesi... 332 4. Diğer Organizasyonlar ve Pay Sahipleri... 333 F. KRİZ SENARYOSU MODÜLÜNÜN GELİŞTİRİLMESİ... 333 G. KRİZ DOKÜMANTASYONU... 335 H. KRİZ EL KİTAPÇIĞININ YAZILMASI... 336 II. KRİZE YANIT VERME PLANININ TEST EDİLMESİ... 336 III.KRİZ YÖNETİM PROFİL FORMU... 337 xv
A. KRİZ TİPLERİ... 337 B. KRİZ ÖNLEME EYLEMLERİ... 339 C. AŞAMALAR... 342 D. KRİZ SİSTEMLERİ... 347 E. ÇIKAR GRUPLARI... 356 SONUÇ... 361 YARARLANILAN KAYNAKLAR... 365 xvi