İçindekiler ÖN SÖZ... ix GİRİŞ...1 1. BÖLÜM YÖNETİM VE YÖNETİM KURAMLARI 1.1..Yönetim Nedir?...3 1.2..Yönetim Kavramı...9 1.3..Yönetim ile İlgili Tanımlar... 12 1.4..Yönetimin Özellikleri... 15 1.5..Yönetim Düzeyleri... 17 1.6..Yönetim Fonksiyonları... 18 1.6.1.. Planlama Fonksiyonu... 20 1.6.2.. Örgütleme Fonksiyonu... 23 1.6.3.. Yöneltme Fonksiyonu... 27 1.6.4.. Koordinasyon Fonksiyonu... 28 1.6.5.. Kontrol Fonksiyonu... 30 1.7. Yönetim Kuramları... 33 1.7.1.. Klasik Kuramlar... 33 1.7.2.. Yapısal Kuramlar... 39 1.7.3.. Yönetsel Kuramlar... 41 1.7.4.. Nicel Kuramlar... 41 1.7.5.. Davranışsal Kuramlar (Neoklasik Kuramlar)... 41 1.7.6.. Sistem Kuramları... 46 1.7.7.. Durumsallık Yaklaşımı... 52 1.7.8.. Z Kuramı... 54 iii
2. BÖLÜM YÖNETİCİ VE LİDERLİK 2.1. Liderin Güç Kaynakları... 63 2.2. Yönetici Özellikleri ve Yönetim Sürecine Etki Eden Gruplar... 65 2.3. Yönetici Türleri... 65 2.3.1.. Bürokrat Yönetici... 66 2.3.2.. İlgili Yönetici... 66 2.3.3.. Misyoner Yönetici... 66 2.3.4.. Geliştirici Yönetici... 66 2.3.5.. Adanmış Yönetici... 66 2.3.6.. Yetkeci (Otoriter)Yönetici... 66 2.3.7.. İyicil Yetkeci Yönetici... 67 2.3.8.. Bütünleşmiş Yönetici... 67 2.3.9.. Ödüncü Yönetici... 67 2.3.10.. Yürütücü Yönetici... 67 2.3.11..Kopuk Yönetici -Kaba-Zorba Yönetici... 68 2.3.12..Terk Edilen Yönetici... 68 3. BÖLÜM MOTİVASYON VE MOTİVASYON KURAMLARI 3.1. Motivasyonun Önemi... 69 3.2. Motivasyon Kuramları... 70 3.3. Motivasyon Süreci... 72 3.4. Liderliğin Kapsam Kuramları... 72 3.4.1.. İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı... 73 3.4.2.. Çift Faktör Kuramı... 76 3.4.4.. Başarma İhtiyacı Kuramı... 77 3.4.5.. ERG Kuramı... 78 3.5. Liderlik ve Süreç Kuramları... 79 3.5.1.. Sonuçsal Şartlandırma Kuramı... 80 3.5.2.. Skinner ın Davranış Şartlandırma Teorisi... 81 3.5.3.. Beklentiler Kuramı... 82 3.5.4.. Vroom un Beklentiler Teorisi... 83 3.5.5.. Porter -Lawler Kuramı... 83 3.5.6.. Adams ın Eşitlik Kuramı... 85 3.5.7.. Edwin Lock un Amaç Kuramı... 86 3.5.8.. Yol-Amaç Kuramı... 87 iv
4. BÖLÜM LİDERLİK KURAMLARI 4.1. Özellik Teorileri... 89 4.2. Davranışsal Liderlik Teorileri... 91 4.2.1.. Lowa Liderlik Çalışmaları... 93 4.2.2.. Ohio State Liderlik Çalışmaları... 93 4.2.3.. Reddin 3-D Yaklaşımı... 95 4.2.4.. Michigan Üniversitesi Çalışmaları... 99 4.2.5.. Bale in Harvard Üniversitesi Araştırmaları... 101 4.2.6.. Blake ve Mouton un Yönetim Tarzı Matriksi Modeli... 102 4.3. Tannenbaum ve Schmidt in Liderlik Doğrusu... 104 4.4. Mc Gregor un X ve Y Teorisi... 105 4.5. Chris Argyris in Olgunluk Kuramı... 108 4.6. Likert in Sistem 4 Modeli... 109 4.7. Durumsal Liderlik Teorileri...111 4.7.1.. Fiedler in Durumsal Lider Etkililiği Modeli...111 4.7.2.. Vroom-Yetton Normatif Liderlik Kuramı...114 4.7.3.. Yol-Amaç Teorisi...116 4.7.4.. Yaşam Eğrisi Teorisi...118 5. BÖLÜM LİDERLİK VE LİDERLİK YAKLAŞIMLARI 5.1. Liderlik Kavramı... 121 5.2. Liderlik ve Yaratıcılık... 128 5.3. Liderlik Yaklaşımları... 133 5.4. Liderlikte Çağdaş Yaklaşımlar... 134 5.4.1.. Etkileşimci (Transactional) Liderlik... 135 5.4.2.. Dönüşümcü (Transformational) Liderlik... 136 5.4.2.1. Dönüşümcü Liderlik ve Okul Örgütü... 142 5.4.3.. Stratejik Liderlik... 143 5.4.4.. Öğretimsel Liderlik... 145 5.4.5.. Sistem (İşlemci) Liderliği... 147 5.4.6.. Demokratik Liderlik... 148 5.4.7.. Otokratik (Autocratic) Liderlik... 149 5.4.8.. Karizmatik Liderlik... 150 5.4.9.. Vizyoner Liderlik... 153 5.4.9.1. Vizyoner Liderlikte Yaratıcılık ve Eğitim Kurumları İçin Çıkarımlar...153 v
5.4.10..Etik Liderlik... 155 5.4.11..Otantik Lider... 157 5.4.12.. Ruhani (Spritual) Liderlik... 158 5.4.13..Mentor Liderlik... 159 5.4.14..Hizmetkâr Liderlik... 159 5.4.15..Dağıtımcı Liderlik... 161 5.4.16..Serbest Bırakıcı Liderlik (Laiesez Faire)... 162 5.4.17..Toksik Liderlik... 162 5.4.18..Narsistik Liderlik... 165 5.4.19..İstismarcı (Yıkıcı) Liderlik... 165 6. BÖLÜM EĞİTİMDE LİDERLİK 6.1..Eğitim Liderliği Kavramı ve Tarihçesi... 169 6.2..Eğitim Liderliğinin Önemi... 170 6.3..Eğitim Liderinde Bulunması Gereken Özellikler... 171 6.4..Eğitim Liderlerinin Davranışları... 172 6.4.1.. Kaynak Sağlayıcısı Olarak... 172 6.4.2.. Öğretimsel Kaynak Olarak... 173 6.4.3.. İletişimci Olarak... 174 6.4.4.. Görünür Kişi Olarak... 175 6.5..Örgütsel Başarı ve Liderlik... 175 6.6..Etkin Lider... 176 6.7..Eğitim Liderlerinin Rolü... 177 6.7.1.. Okul Amaçlarının Belirlenmesi ve Paylaşılması Rolü... 177 6.7.2.. Eğitim Programı ve Öğretim Sürecinin Yönetimi Rolü... 178 6.7.3.. Öğretim Süreci ve Öğrencilerin Değerlendirilmesi Rolü... 178 6.7.4.. Öğretmenlerin Desteklenmesi ve Geliştirilmesi Rolü... 179 6.8..Eğitim Liderliği Konusunda Ülkemizde Yapılan Çalışmalar... 180 7. BÖLÜM OKUL YÖNETİCİLERİ VE ÖĞRETMENLERİN ÇALIŞMA MOTİVASYONLARI 7.1..Lider Okul Yöneticisi... 187 7.2..Geleneksel Bir Lider Olarak Okul Müdürü... 188 7.3..Öğretimsel Bir Lider Olarak Okul Müdürü... 189 vi
7.4.. Kolaylaştırıcı Bir Lider Olarak Okul Müdürü... 189 7.5.. Liderliğin Motivasyona Etkisi... 190 7.6.. Okul... 191 7.7.. Toplam Kalite Yönetimi... 191 7.7.1. Öğrenen Örgüt... 198 7.8.. Senge nin 5. Disiplin ve Öğrenen Okul Çalışmaları... 199 7.9.. Takım Hâlinde Ortak Yönelim... 201 7.10..Yönetime Bağlılık ve Liderlik... 201 7. 11..Eğitim Kurumlarında Takım Çalışması... 202 7.12..Takım Çalışmasında Liderin Rolü... 203 7.13..Yönetim Perspektifinden Okul Yöneticiliği... 204 8. BÖLÜM EĞİTİM VE OKUL YÖNETİMİNDE LİDERLİK 8.1..Okul Yöneticiliği ve Eğitim Liderliği Arasındaki İlişki... 214 8.2..Okul Yöneticiliğinden Eğitim Liderliğine Geçiş... 217 8.3..Okul Düzeyinde Dönüşümcü Liderlik Uygulamaları... 218 8.4..Öğretimin Denetimi Uygulamaları... 220 8.5..Eğitim Yönetimi ve Etik... 222 8.6..Etik Liderlik Davranışı Uygulamaları... 223 8.7..İletişimsel Etik... 226 8.8..Karar Vermede Etik... 226 8.9..İklimsel Etik... 227 8.10..Davranışsal Etik... 227 8.11..Etik Davranış İlkeleri... 229 8.12..Etik Olmayan Davranış İlkeleri... 232 8.13..Değişimi Yönetme Uygulamaları... 235 8.13.1. Değişimin Bilgiyle Desteklenmesi Özelliği... 236 8.13.2. Planlanmış Bir Süreç İzlenmesi Özelliği... 237 8.14..Liderlik ve İletişim ile İlgili Uygulamalar... 238 SONUÇ... 243 KAYNAKLAR... 247 vii