İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ÖZET ABSTRACT... iii... v... vii TABLO LİSTESİ... xiii ŞEKİL LİSTESİ... xv 1. Bölüm: GİRİŞ... 1 2. Bölüm: 21. YÜZYILDA EĞİTİM SİSTEMİNİN BAZI ÖZELLİKLERİ VE OKUL GELİŞTİRMEYE ETKİLERİ... 15 2.1 BİLGİ TOPLUMU, DEĞİŞİM VE YENİ EĞİTİM PARADİGMASI... 16 2.2. KÜRESELLEŞME VE EĞİTİM... 29 2.3. BİLGİ TOPLUMUNDA EĞİTİMLİ İNSAN... 34 2.4 BİLGİ TOPLUMUNDA OKUL... 35 2.5. BİLGİ TOPLUMUNDA ÖĞRENCİ VE ÖĞRETMEN... 41 2.6 21. YÜZYIL İNSANININ TEMEL ÖZELLİKLERİ... 45 2.7. 21. YÜZYIL ÖĞRETMENİ... 47 2.8. 21. YÜZYIL OKUL YÖNETİCİSİ... 52 2.9. 21. YÜZYIL SINIF ORTAMI... 61 2.10. POST-MODERNİZM VE EĞİTİM... 61 ix
x Tüm Yönleriyle OKUL GELİŞTİRME: Kuram, Yaklaşım ve Uygulama 2.11. 21.YÜZYIL OKUL EĞİLİMİ... 65 2.11.1. Okul Tanımı... 65 2.11.2. Geleceğin Okulları: Post-Modern Bilgi Toplumunda Okullar... 67 2.11.3. Okulun Geleceğiyle İlgili Ütopyalar... 71 2.12. OKUL GELİŞTİRME TARİHÇESİ... 74 2.13. NİÇİN OKUL GELİŞTİRME? OKUL GELİŞTİRMENİN GEREKÇELERİ / GEREKLİLİĞİ... 78 Niçin Okul Geliştirme? Okul Geliştirmenin Gerekçeleri / Gerekliliği: Özet... 89 3. Bölüm: OKUL GELİŞTİRME İLE İLGİLİ KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE... 93 3.1. OKUL GELİŞİM TEORİLERİ... 99 3.2. ETKİLİ OKUL GELİŞTİRMENİN TEORİK TEMELİ: OKUL GELİŞTİRME YÖNTEMLERİ... 101 3.2.1. Dört Temel Teori ve Yöntemler... 101 3.2.2. Sinoptik Plânlama ve Bürokratik Yapılandırma... 102 3.2.3 Market yönetimi, Piyasa Mekanizmalarını Oluşturma: Bireysel ve Kurumsal Rasyonalitenin Ayarlanması... 105 3.2.4. Sibernetik Prensip: Geriye Dönük Plânlama ve Öğrenen Örgüt... 106 3.2.5. Kendi Kendini Oluşturma... 109 3.2.6. Deneysel Modellerin Okul Etkinliği ve Okul Geliştirmeye Entegrasyonu... 110 3.3. OKUL GELİŞTİRME MODELLERİ... 111 3.3.1. P. Dalin ve H. G. Rolff ün Okul Geliştirme Modeli... 121 3.3.2. Amerika Birleşik Devletleri Kuzeybatı Bölgesi Eğitim Laboratuvarı 2005 Yılı Okul Geliştirme Modelleri... 124 3.3.3. M.Fullan, B.Benneu ve C.Bennett in Okul Geliştirme Modeli... 125 3.3.4. F. W. English / J.C.Hilli in Okul Geliştirme Modeli... 126 3.3.5. Millî Eğitim Bakanlığı nın 1997 Okul Geliştirme Modeli... 129 3.3.6. A. Balcı nın Kurumsallaşmayı Esas Alan Geliştirme Modeli... 130 3.3.7. P. Mortimore nin Okul Geliştirme Modeli... 131 3.3.8. J. Goodlad ın Okul Geliştirme Modeli... 133 3.3.9. W. B. Brookover in Okul Geliştirme Modeli: Okul Geliştirme Plânlama Süreç Modeli... 133 3.3.10. Z. Selçuk un 21. Yüzyılın Esnek Okul Modeli... 134
İçindekiler xi 3.3.11. Hermeneutik Okul Geliştirme... 135 3.3.12. Pedagojik Okul Geliştirme... 140 3.3.13. Pedagojik Okul Geliştirmenin Hedefleri... 143 3.3.14. Pedagojik Okul Gelişiminin Uygulanması... 144 3.3.15. Large-Scale Assessment (Geniş Kapsamlı Değerlendirme)... 154 3.3.16. Evrim Teorisel Okul Yaklaşımı... 156 3.3.17. Okulun Mikropolitikası Yaklaşımı... 164 3.3.18. Okul Kültürü ve Okul Kalitesi... 175 3.3.19. Problem Çözme Okulu... 178 3.3.20. Okulun İçsel Geliştirilmesi... 183 3.3.21. Eleştirel Okul Geliştirme... 188 3.3.22. Özne Yönelimli Okul Geliştirme... 193 3.3.23. Okul Pedagojisi ve Didaktiği ile Okul Geliştirme... 224 3.3.24. Mitos Yoluyla Okul Geliştirme... 247 3.3.25. Profesyonel Öğrenme Topluluklarının Kurulması ile Okul Geliştirme... 259 3.3.26. Ders Geliştirme Yoluyla Okul Geliştirme... 264 3.4. OKUL GELİŞTİRME SÜRECİ... 280 3.5. OKUL GELİŞTİRME HAREKETİNE KATKI YAPAN ÇALIŞMALAR... 288 3.5.1. Okula Dayalı Yönetim... 289 3.5.2. Öğrenen Okul... 290 3.5.3. Örgütsel Değişme ve Yenileşme... 295 3.5.4. Etkili Okul Oluşturma... 297 3.5.5. Stratejik Plânlama... 303 3.5.6. Toplam Kalite Yönetimi... 305 3.5.7. Katma Değerli Modeller... 308 3.6. OKUL GELİŞTİRMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER/ YÖNETİCİNİN ROLÜ VE DİĞER FAKTÖRLER... 310 Okul Geliştirme ve Müfredat Programı... 330 3.7. OKUL ETKİLİĞİ VE MODELLERİ... 334 3.8. OKUL GELİŞTİRME VE OKUL ETKİLİLİĞİNİ BİRLEŞTİRME: PROJENİN ANA HATLARI VE ALT YAPISI.... 336 3.8.1. Okul Geliştirmede Araştırma ve Uygulama... 337 3.8.2. Etkili Okul Geliştirme Projesi... 338 3.8.3. Okul Etkililiği ve Okul Geliştirme Yaklaşımlarının İlişkisi... 346
xii Tüm Yönleriyle OKUL GELİŞTİRME: Kuram, Yaklaşım ve Uygulama 4. Bölüm: SOMUT OKUL GELİŞTİRME UYGULAMALARI... 347 4.1. GELİŞTİRİLMİŞ OKULLARIN ÖZELLİKLERİ-ÇIKTILARI... 347 4.2. ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE OKUL GELİŞTİRME UYGULAMALARI... 350 4.3. TÜRKİYE DE OKUL GELİŞTİRME ÇALIŞMALARI... 365 4.3.1. Okulda Performans Yönetim Modeli... 365 4.3.2. Okul Merkezli Yönetim Çalışmaları... 367 4.3.3. Müfredat Laboratuvar Okulları Çalışması (MLO)... 370 4.3.4. Okul Temelli Meslekî Gelişim Modeli... 372 4.3.5. Plânlı Okul Gelişim Modeli... 374 5. Bölüm: SONUÇ TARTIŞMA VE ÖNERİLER... 381 EKLER... 393 KAYNAKÇA... 421
TABLO LİSTESİ Tablo 1. Sanayi Toplumu ve Bilgi Toplumu Paradigması... 23 Tablo 2. Sanayi Toplumu ve Bilgi Toplumu Eğitim Modelleri... 24 Tablo 3. Eğitimde Geleceğe Yönelik Gereksinmeler... 25 Tablo 4. Eğitimde Egemen ve Yeni Değerler Karşılaştırması... 28 Tablo 5. Mega Eğilimler ve Yönetici Rolleri... 58 Tablo 6. Okulun ve Öğretmenin Eleştiriler Karşısındaki Durumu... 80 Tablo 7. Sinoptik Tablo: Eğitim Sistemlerinin Gelişim Aşamaları ve İlgili Teoriler... 103 Tablo 8. Etkili Okul Geliştirme Yöntemleri ve Teorilerinin Denetimi... 111 Tablo 9. Çerçevenin Esas Durumsal Kavramları Dâhilindeki Faktörleri... 113 Tablo 10. Çerçevenin Temel Okul Kavramları Dâhilindeki Faktörler... 118 Tablo 11. Dışarıdan Destekle Oluşturulmuş Kapsamlı Okul Geliştirme Modelleri... 124 Tablo 12. Sınıf ve Okul Geliştirmek İçin Karşılaştırmalı Bir Çerçeve... 126 Tablo 13. Bir Okulu Yeniden Yapılandırmak İçin Gelişimsel Basamak Plânı... 126 Tablo 14. Pedagojik Okul ve Organizasyon Gelişimi Karşılaştırması... 151 Tablo 15. Pedagojik Okul Gelişimi ve Kurumsal Gelişim Arasındaki Farklar... 152 Tablo 16. Problem Çözme Okulu Yaklaşımı (Creator Modeli)... 182 Tablo 17. Matematik ve Fen Bilgisi Dersinde Okulun Türüne Özel Yeterlik Değerleri... 275 xiii
xiv Tüm Yönleriyle OKUL GELİŞTİRME: Kuram, Yaklaşım ve Uygulama Tablo 18. Okul Gelişim Devri... 321 Tablo 19. Örgütsel Perspektif Ağırlıklı Örgütsel Etkililik Modelleri... 335 Tablo 20. Etkilik Model ve Düzeyleri Matriksi... 336 Tablo 21. Etkili Okul Geliştirme Değerlendirmesinde Anahtar Sorular... 345 Tablo 22. Okul Geliştirmenin Kavramsal Çerçevesi... 351 Tablo 23. Michigan Okul Gelişim Çerçevesi... 361 Tablo 24. Türkiye Okul Geliştirme Modeli... 377
ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. Yeni Küresel Değerler... 29 Şekil 2. Devrimsel Gelişmeler... 41 Şekil 3. Hayat Döngüsü ve Eğitimin İşlevi... 73 Şekil 4. Dönemler ve Yeni İnsan, Okul, Toplum Gelecek İlişkisi... 74 Şekil 5. Örgütsel Değişimi Zorunlu Kılan Faktörler... 78 Şekil 6. Belirleyici Güçler ve Okulun Sürekli Yeniden İnşâ Edilmesi... 87 Şekil 7. Pilot Sistem: Genel Kavramlar... 108 Şekil 8. Etkili Okul Geliştirmeye Uygun Kavramsal Çerçeve... 112 Şekil 9. Kurumsallaşma Faktörleri... 130 Şekil 10. P. Martimore nin Okul Geliştirme Kuramsal Modeli... 132 Şekil 11. Okul Geliştirmenin Boyut ve Standartları... 135 Şekil 12. Kişisel Çalışma ve Öğrenme (EVA)... 143 Şekil 13. Pedagojik Okul Gelişiminin Uygulanması... 145 Şekil 14. Profesyonel Sınıf ve Ekip (PSE) Eğitimi Süreci... 150 Şekil 15. Okul Gelişimi İçin Yedi Aşamalı Değişim Döngüsü... 179 Şekil 16. Öğrenme Süreci Çemberi... 220 Şekil 17. Ders Geliştirme Modellerinin Ortak Yönleri... 268 Şekil 18. Ders Geliştirme Artısı... 272 Şekil 19. Yansıtıcı Ders Geliştirme Döngüsü... 277 Şekil 20. Okul Çapında Sistemik Geliştirmenin Grafiksel Görünümü... 358 xv