KÜÇÜK LETMELERDE ORTAKLAA REKABET Dr. Alper Özer Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi letme Bölümü ozer@politics.ankara.edu.tr GR Fiziksel varl"klar"n ve kaynaklar"n olmas", iletmeler için eskiden oldu%u kadar avantaj yaratmamaktad"r (Raco 1999). Bu nedenle iletmelerin, f"rsatlar"n ve tehditlerin de%iti%i bir ortamda ayakta kalabilmeleri için bir tak"m faaliyetlerin gerçekletirilmesi gerekmektedir. Pazarda ayakta kalabilmenin yolu uzun dönemli büyümelerin gerçekletirilmesidir ve ibirli%ine dayal" olarak gerçekletirilen faaliyetler buna imkan tan"maktad"r (Dyer ve Singh 1998, Raco 1999). Bu durum bugünün rekabet koullar"nda ve sektörlere göre farkl"l"k gösterse de özellikle küçük iletmeler için önem ta"maktad"r. letmelerin dikkate almalar" gereken önemli noktalardan biri, teknolojideki de%iim ve küresel ekonominin de%imesi gibi çevresel etkenlerde meydana gelecek olan de%iikliklerdir. Örne%in teknolojisi zay"f iletmelerin rekabet etme olas"l"klar" düük olmaktad"r. Bu noktada da ibirlikleri bu s"n"rl"l"%" ortadan kald"racak bir yöntem olarak görülmektedir. Zineldin (1998) iletmelerin ibirliklerine çevresel ve teknolojik de%iimler nedeniyle yöneldiklerini vurgulamaktad"r. Bunun nedeni teknolojik yat"r"mlar"n ve çevresel de%iimlerin iletmeleri yenilik yapmaya zorlamas", buna kar"n iletmelerin büyük k"sm"n"n bu yat"r"mlar" yapacak yeterlilikte kayna%a sahip olmamalar" ve maliyetlere katlanmakta zorlanmalar" gösterilmektedir (Parker 2000). Bu çal"mada, son dönemlerde artan bir ekilde önem verilen ortaklaa rekabet konusu incelenmektedir. Çal"mada ilk önce iletmelerin ibirliklerine yönelme nedenleri, ibirliklerinden sa%lanabilecek yararlar temelinde incelenmekte ve iletmelerin ibirlikleri nedeniyle kar"la"labilecekleri dezavantajlar ortaya konulmaya çal""lmaktad"r. birli%inin iletmeler için önemi ortaya konulduktan sonra iletmelerin kar" kar"ya olduklar" iliki türleri aç"klanmakta ve içinde ayn" zamanda hem rekabeti hem de ibirli%ini bar"nd"ran ortaklaa rekabet (coopetition) kavram" üzerinde durulmaktad"r. Son olarak da ortaklaa rekabetin küçük iletmeler için uygulanabilirli%i küçük iletmelerin özellikleri dikkate al"narak de%erlendirilmektedir. BRLNE YÖNELMENN NEDENLER Günümüz ekonomik koullar"nda iletmelerin faaliyetleri büyük ölçüde rekabet taraf"ndan belirlenmektedir. Pazarlama faaliyetlerinin yöneldi%i müteri odakl"l"k temelini, gelien ve iddetini art"ran rekabetten ve rekabet nedeniyle ortaya ç"kan h"zl" de%iimden almaktad"r. (Gummesson 1997) letmelerin müterilere ve pazara daha yak"n olma gereklili%i özellikle yaanan kriz ortam"nda ortaya ç"kan durgunluk ve talepteki daralma, müteri odakl" olmalar"na neden olan önemli bir etken olmaktad"r. Müteri ve pazar odakl"l"k, iletmelerin mevcut ve potansiyel pazarlarda nas"l rekabet edece%ini belirlemede zorluk çekmesinden 1
kaynaklanmaktad"r. Özellikle s"n"rl" kayna%a sahip küçük ve orta büyüklükteki iletmeler için rekabet, pazardaki sürekliliklerini belirleyen önemli bir etkendir. Kayna%" s"n"rl" olan iletmelerin rekabet ortam"nda baar"l" olmas"n"n temeli iletme kaynaklar"n"n etkin kullan"m"na ve rekabet avantaj" yaratacak uygulamalara dayanmaktad"r. Rekabetin yükselmesine neden olan bir tak"m etkenler, dolayl" olarak ibirli%inin de yükselmesine neden olan etkenler olarak görülebilir. Tüm dünyada rekabetin oldukça h"zl" olmas"n" sa%layan etkenler, yasal s"n"rl"l"klar, özelletirme, küreselleme ve ülkeleraras" büyük stratejik ibirlikleridir (Gummesson 1997). Bunun yan"nda Dennis (2000) rekabetin yükselmesi, teknolojik gelimeler ve örgütlerde meydana gelen de%iimi ibirliklerine yönelmenin temel nedenleri aras"nda saymaktad"r. Ölçek ekonomilerinden yararlanma olana%", ibirli%ini çekici hale getiren önemli bir unsurdur. KOB ler için ibirli%inin sa%layaca%" temel avantaj, ibirli%inin bölünmü veya daha büyük pazarlarda iletmelerin etkin ekilde rekabet etmelerine olanak sa%lamas"d"r (Dennis 2000, Bengtsson ve Kock 1999). birli%inin gerçekletirilmesinde temel olan unsur iletmelerin tedarikçiler, müteriler, rakipler ve ibirli%i yap"lan iletmelerle benzer yanlar"n"n veya benzer ç"karlar"n"n bulunmas"d"r.(dennis 2000) birlikleri sayesinde iletmeler birbirleriyle rekabet etme yerine iletme amaçlar"n"n gerçekletirilmesine daha fazla odaklanabileceklerdir. birli%iyle iletmeler arat"rma- gelitirme, teknoloji ve pazarlamada güç kazanacak ve ancak bu sayede dahil oldu%u küçük pazarlar"n d""na ç"kabilecektir. birliklerini iletmeler için çekici hale getiren baka etkenler de bulunmaktad"r. Küçük iletmelerin rekabet gücündeki de%iim, teknolojinin de%iimindeki h"z ve bu h"z"n rekabet üzerindeki etkisi ve yüksek ürün çeitlili%i bu etkenlerden baz"lar"d"r (Parker 2000). Parker (2000) ürün gelitirme h"z"ndaki art""n iletmeler için önemini ortaya koymaktad"r ve özellikle rakiplerden daha önce yeniliklerin ortaya konulmas"n"n önemli bir rekabet avantaj" yarataca%"n" söylemektedir. Bu düünceyi destekler ekilde, (Kanter 1994) iletmelerin bir araya gelerek yat"r"mdan bir eyler beklemek yerine yeni de%erler yarat"lmas"n"n öneminden söz etmektedir. Yeni i f"rsatlar"n"n yakalanmas" ve yeni pazarlara girilebilmesi ibirliklerinin temel nedenlerinden biri olarak görülmektedir. BarNir ve Smith (2002) sadece rekabetin yüksek oldu%u bir pazarda bulunman"n bile ibirliklerine yönelmenin nedeni olabilece%ini ifade etmektedir. Rekabetin ibirli%ine yönelmek için etkili bir neden oldu%u baka yazarlar taraf"ndan da desteklenmektedir (Bengtsson ve Kock 1999). Temel düünce, rekabetle baa ç"kmak için iletmelerin güçlerini birletirmesi gerekti%i olmaktad"r. birli%ine girme karar" verirken iletmeler sadece maddi olanaklardan de%il maddi olmayan olanaklardan da etkilenirler. letmenin rekabet gücü elde ederek sa%layaca%" yüksek gelirin ve teknolojinin yan"nda, sa%layaca%" deneyim ve bilgi de bu karar üzerinde etkili olacakt"r. birliklerinin, iletmelere sa%layaca%" bu yararlar"n yan"nda, baz" durumlarda sak"ncalar" da söz konusu olabilmektedir. Herhangi bir ibirli%i içinde sak"nca yaratabilecek temel nedenler ise, iletmelerin sorumluluklar"n" yerine getirmemeleri ve ibirli%i içerisindeki gücüne ba%l" olarak demokratik davranmamas" olarak ifade edilebilir. LETMELERN BRLNE YÖNELRKEN DKKAT ETTKLER ETKENLER Baar"l" bir ibirli%inin uygulanmas"n üzerine etki eden önemli bir faktör güç da%"l"m"d"r. Bir ibirli%inde güç, ibirli%ini oluturan di%er iletmelerin hareketlerini ve kararlar"n" etkileyebilme yetene%ini ifade etmektedir (Dennis, 2000). letmeler aras"ndaki güç da%"l"m"n" belirleyen etkenler ise ekonomik temel (oluuma aktar"lan kaynak), teknoloji düzeyi, 2
uzmanl"k düzeyi, güven ve yasallat"rmad"r (Dennis 2000). Taraflar"n aras"ndaki güç dengesi sadece ibirli%inin etkin biçimde çal"mas"n"n yan"nda, oluum aamas"nda da etkili olur. birliklerinde taraflardan birinin (veya birkaç"n"n) bask"n oldu%u veya taraflar"n eit oldu%u durumlardan söz edilebilir (Bengtsson ve Kock 2000). Taraflardan birinin bask"n olmas", bask"n olacak olan iletmenin ibirli%ine daha yak"n olmas"na neden olabilir. Bununla beraber bask"n olmayan iletmelerin de, özellikle küçük iletmelerin, kar" taraf"n bask"n olmas"n" kabul edece%i ibirlikleri söz konusu olabilir. Bu durumun temel nedenleri aras"nda kaynak yetersizli%i, deneyimsizlik ve teknolojik yetersizlik say"labilir. Taraflar"n eit güce sahip oldu%u ibirliklerinde ise iletmelerin yap"s" birbirlerine benzer özellikler gösterir. letmelerin yap"lar"n"n benzemeleri etkisini özellikle benzer kaynaklara veya s"n"rl"l"klara sahip olmas" durumunda ortaya ç"kar. Bu durum iletmelerin birbirlerinin üstünlüklerinden yararlanma olana%"n" k"s"tlamaktad"r. Kar" taraf"n sahip oldu%u bir üstünlükten yararlanma olana%" olmayan iletmeler, kar" taraf"n bask"n olmas"n" kabul etmeyecektir, bu da ibirli%i olusa bile çat"malar" beraberinde getirecektir. LETMELERARASI LK TÜRLER letmelerin ibirli%ine yöneldiklerinde farkl" taleplere sahip olmalar" söz konusu olacakt"r. letmeleraras" farkl"l"klar nedeniyle farkl" niteliklere sahip ibirlikleri talep edilebilir. Sözgelimi, bir iletme ekonomik güçleri birletirme yanl"s" iken, di%er bir iletme oluumun ekonomik özgürlü%ünü k"s"tlay"c" hiçbir etki yaratmamas"n" tercih eder. letmeleraras" bu farkl"l"klar fakl" iliki türlerinin ortaya ç"kmas"na neden olmaktad"r. Bengtsson ve Kock (1999) dört tür ilikiden söz etmektedir. Bu ilikilerden rekabet, iletmeler aras"nda ibirli%i içermezken, di%er üç tür iliki farkl" derecelerde ibirli%i içermektedir. letmelerin yap"lar"na ve ta"d"klar" özelliklere göre oluturabilecekleri ilk iliki türü bir arada var olmad"r (coexistence). Bir arada var olma, ekonomik bir de%iim yerine, bilgi ve sosyal de%iim talep eden iletmelerin yöneldi%i ibirli%i türüdür. Rakipler birbirlerini bilmelerine ra%men ilikide bulunmazlar. Güç da%"l"m" taraflardan birinin bask"n pozisyonuna veya gücüne ba%l" olarak ekillenir. Bunun anlam" küçük orta%"n büyük ölçüde büyük orta%a ba%"ml" olmas"d"r. Rakiplerin hedefleri ise ayr" belirlenir. birli%inde (cooperation) i, bilgi ve sosyal de%iim söz konusudur. letmelerin ibirli%ine gitmeleri rekabet etmeyecekleri anlam"na gelmemektedir. Hatta birbirlerine kar" üphe de ta"yabilirler. Resmi anlamalar mevcuttur ancak ibirli%inin temelinde resmi olmayan kurallarda söz konusudur. Güç da%"l"m"n"n, resmi olmayan güven ve kurallara göre belirlendi%i durumlar bulunur. Rakipler ortak hedeflere sahiptirler ve aralar"ndaki benzerlik, ilevsel ve psikolojik olarak benzer hareket etmelerine neden olmaktad"r. Benzer yap"da iletmeler olmalar" nedeniyle ayn" hedeflere yönelik benzer düünce yap"s"na sahip olma olas"l"klar" yüksektir. Bu durum ibirli%inin baar"s"nda da etkisini gösterir. Rekabette (competition) taraflar aras"nda iddetli bir rekabetin olaca%", bir taraf"n yapt"%" bir hamlenin di%er taraftan hemen kar"l"k görece%i bir durum söz konusudur. Güç ve ba%"ml"l"k rekabet ilikisi içerisindeki konumlar"na göre de%iiklik gösterecektir. Rekabet gücü yüksek olan iletme pazarda belirleyici olacakt"r. Ba%"ml"l"k, düük rekabet gücüne sahip olan iletmenin, rekabet gücünün yüksek olmas" nedeniyle rahat hareket eden taraf" izlemesiyle ilikilidir. letmeleraras" ortaklaa rekabet (coopetition) ilikisi ise hem rekabet hem de ibirli%i içerir. Güç, ba%"ml"l"%"n formal anlamalarla düzenlendi%i ibirli%i taraf"nda de%er zinciriyle uyumlu 3
olmak üzere ilevsel özelliklere, rekabet taraf"nda ise herhangi bir taraf"n konumuna ve gücüne ba%l"d"r. liki içerisindeki ba%"ml"l"k da iki yönlü düünülmelidir. Bu iliki türlerinin iletmeler için önemi, yap"lar"na göre farkl" alternatiflere sahip olmalar"d"r. Farkl" yap"daki iletmeler için farkl" iliki türleri faydal" olacakt"r. Pazarda güçlü bir konumu bulunan, kaynak s"k"nt"s" olmayan, pazar lideri durumunda olan ve gereksinim duydu%u kayna%a ulamak için rakiplerini dikkate almas" gerekmeyen iletmeler rekabet seçene%ini tercih edebilirler. Rekabeti tercih etmelerindeki temel neden sahip olduklar" güç nedeniyle kendi ilerini büyütme olanaklar"n"n olmas"d"r. Pazarda rakibe oranla daha zay"f bir konumda olan bir iletme bir arada var olma seçene%ine yönelecektir. Bu durum küçük iletmelerin tercih etti%i ve faaliyetlerini gelitirme olana%"na sahip olduklar" bir ortam sunar. Küçük iletmeler için önemli olan nokta, ibirli%ine gidilecek iletmelerin sahip oldu%u özelliklerdir. Pazardaki güçlü iletmelerden biri ile ibirli%ine gitmesi, ibirli%i içerisinde zay"f bir konumu kabul etmesi anlam"na gelir, benzer yap"da bir iletmeyle yap"lan ibirli%inde ise eit bir güç da%"l"m" söz konusu olabilecektir. Faaliyetlerin sürdürebilmesi için pazarda güçlü bir konum söz konusu de%ilse, yeterli düzeyde kaynak yoksa ve bu kayna%a özellikle rakip iletme sahipse, ibirli%i tercih elden bir tür olarak de%erlendirilebilir. Sadece ibirli%ine dayanan bir iletmeleraras" iliki ile rekabet gücü, pazara ilikin bilgi, ün, farkl" ürünlere yönelebilme olana%" ve kaynaklara ulaabilme olana%" sa%lan"r (Bengtsson ve Kock 1999). Ortaklaa rekabetin daha yo%un olarak tercih edildi%i durumlar ise pazarda güçlü bir konuma sahip olunan ancak kaynak s"k"nt"s" çekilmesi durumunda geçerlidir. Böyle bir ilikide iletmeler, rekabet nedeniyle birbirlerini gelimeye zorlarken, ayn" anda faaliyetlerin gelitirilmesiyle ortaya ç"kan maliyetin payla"lmas" söz konusu olur. ORTAKLAA REKABET Rekabet günümüz koullar"nda iletmelerin yeni yöntemler gelitirmelerine neden olmaktad"r. Son dönemlerde tercih edilen yöntemlerden biri de iletmelerin ibirlikleri kurmalar"d"r. Bu durum iletmeler, özellikle kaynak ve teknoloji eksikli%i olan iletmeler için önem ta"maktad"r. Al"c" ve sat"c" gibi dikey iliki gerektiren ibirlikleri daha fazla çal"maya konu olmutur. Literatürde daha çok dikey ibirlikleri incelenmesine ra%men, yatay ibirliklerine yönelik az say"da çal"ma bulunmaktad"r (Bengtsson ve Kock 1999). Yatay ibirliklerine yönelik çal"malar özellikle son dönemlerde artmaktad"r. Bunun temel nedeni de iletmelerin özellikle büyük iletmelerle rekabet etmede zorlanmalar" ve güçlü yanlar"n" birletirmek istemeleridir. Yatay ibirli%inin literatürde daha az incelenmesinin nedeni ise, yatay ibirliklerinin, dikey ibirliklerine göre uygulamada da çok fazla yer bulamamas"d"r. Yatay bir ibirli%i olarak ortaklaa rekabet, içinde hem rekabeti, hem de ibirli%ini bar"nd"ran iletmeleraras" ibirli%ini ifade etmektedir (Bengtsson ve Kock 2000). Temel özelli%i iletmelerin rakip olmas", ancak ibirli%ine gitmeleridir. Bengtsson ve Kock (2000) ortaklaa rekabeti, iki iletmenin baz" iletme faaliyetlerinde ibirli%ine gitmesi, ayn" zamanda da rekabete devam etmeleri olarak tan"mlamaktad"r. Di%er bir ifadeyle, bir ibirli%i içinde ayn" zamanda hem rekabet, hem de ibirli%i söz konusuysa, bu tür bir iliki ortaklaa rekabet olarak adland"r"lmaktad"r. Laine (2002) ise daha detayl" bir aç"klamayla ortaklaa rekabeti aç"klamaktad"r. Yazara göre ortaklaa rekabet, iki iletmenin örne%in sat"n alma ve verilen hizmetler gibi konularda ibirli%ine gitmesi, ancak üretim ve pazarlamada rekabet içinde olmalar" durumunda geçerli olmaktad"r. Her ne kadar bu tan"mlarda ortaklaa rekabet bir kar""m gibi de%erlendirilse de, Dagnino ve Padula (2002) ortaklaa rekabetin sadece rekabet ve ibirli%inin bir kar""m" olmad"%"n" ifade etmektedir. Ortaklaa rekabet içinde hem rekabeti, 4
hem de ibirli%ini içermektedir ancak getirdi%i koullar nedeniyle farkl", kendine özgü bir ibirli%i ekli olarak de%erlendirilmelidir. Di%er bir ifadeyle ortaklaa rekabet yeni bir stratejik ibirli%i ekli olarak dikkate al"nmal"d"r. Ortaklaa rekabetin temel özelli%i bir iletmenin di%er bir iletmeyle ibirli%ine gitmesi durumunda, ayn" zamanda rekabet edecek faaliyetleri de yerine getirmesidir. Bu durumda önem verilmesi gereken nokta, iletmelerin hem rekabetin hem de ibirliklerinin getirdi%i özellikleri yaayacak olmas"d"r. letmelerin bu tür bir stratejik ibirli%ine gitmelerinin temel nedeni ise temel iletme faaliyetleri, ürün hatlar" ve teknolojik çeitlilik üzerinde olumlu bir etkinin söz konusu olaca%"d"r (Garcia ve Velasco 2002). Ortaklaa rekabet türü bir stratejik ibirli%i içine giren iletmelerin kazan"mlar"ndan bir di%eri de, ibirli%i taraf"yla iletmelerin birbirlerinden avantaj yaratacak eyler ö%renmeleri, rekabet taraf" nedeniyle de aktif konumlar"n" kaybetmeyecek olmalar"d"r (Bengtsson ve Kock 1999). Bunun yan"nda ibirli%ine gitmekle payla"lacak olan kaynaklar"n olumlu veya olumsuz etkilerinin olaca%" da ifade edilmelidir (Hakansson ve Ford 2002). Gummesson (1997) ortaklaa rekabeti gelece%in pazarlama stratejisi olarak de%erlendirmektedir ve özellikle yeterli düzeyde rekabetin iletmeleri olumsuz gelimelere kar" haz"r durumda tutaca%"n", yeterli düzeyde ibirli%inin ise iletmelerin kendilerini güven içinde hissetmelerine olanak sa%layaca%"n" belirtmektedir. Benzer ekilde, Garcia ve Velasco (2002) rekabetin iletmeleri rahatl"ktan uzak tutaca%"n" ve yarat"c" özelliklerini ayakta tutaca%"n" öne sürmektedir. Yazarlara göre ibirli%i içerisinde rekabetin, sürekli bir geliim içinde olma ve yenilik yapma konusunda iletmeleri zorlad"%"n" vurgulamaktad"r. letmeler ibirli%ine giderek faaliyetlerinin daha etkin olmas"na olanak sa%layacak ekilde sinerji yaratacaklard"r ve kendileri için avantaj yaratmas"na olanak sa%layacak ekilde de rekabet edeceklerdir (Zineldin 1998). Ortaklaa rekabette iletmeler farkl" ekillerde ibirli%i içinde bulunmaktad"rlar. Söz konusu farkl" ekiller, iletmelerin bu tür bir ibirli%inden sa%layacaklar" fayday" etkileyebilece%i gibi, ibirli%i içindeki konumlar"n" da etkileyebilecektir. Bengtsson ve Kock (2000) ortaklaa rekabetle ilikili olarak iletmelerin ibirli%i içindeki a%"rl"klar"na göre üç tür ilikiden söz etmektedir. Bu ilikiler ibirli%inin bask"n oldu%u ilikiler, rekabetin bask"n oldu%u ilikiler ve eit a%"rl"kta ilikilerdir. Farkl" ekilde, ortaklaa rekabet sadece bir taraf"n yo%un olarak etki gösterdi%i ilikiler ve eit a%"rl"kta ilikiler olarak öne ç"kan bir ayr"m da yap"lmaktad"r Dennis 2000). Hangi tür ilikinin söz konusu olaca%" ise ibirli%i içindeki iletmelerin faaliyetlerine ba%l" olarak ekillenecektir. Rakipler aras"ndaki iliki iletmelerin yap"s"na ve hangi düzeyde iliki içerisinde olduklar"na göre de%iiklik göstermektedir. Ek olarak, ibirli%i içindeki rakipler aras"ndaki mesafenin de iletmelerin kararlar"nda etkili oldu%u ifade edilmelidir. Bunun nedeni iletmelerin aras"ndaki mesafe ile iletmelerin ba%"ml"l"k derecesi aras"ndaki ilikidir. birlii ve Rekabet Daha önce de ifade edildi%i gibi, kaynak s"k"nt"s" oldu%u sürece, kaynaklar"n birletirilmesiyle güç kazan"lmas"na olanak sa%layaca%"ndan di%er iletmelerle ibirli%ine gidilmesi, pazarda güçlü konum kazand"racak ekilde f"rsatlar sunar (Fletcher 1998; Lado vd. 1997). birli%i iletmelere ortak üretim süreçlerinin kullan"lmas", maliyetlerin payla"lmas" ve ölçek ekonomilerinden yararlanma olana%" tan"mas"yla üretim maliyetlerinde azalma sa%lanmas" (Mitchell vd. 2002), örgütsel ö%renmeyi olumlu yönde etkileyecek olan sahip olunan farkl" yeteneklerin kullan"lmas", ve tüketicilerin istek ve ihtiyaçlar"na daha iyi bir ekilde kar"l"k verilebilmesiyle baar"s"zl"k riskinin azalmas" (Borch ve Arthur 1995; Dennis 2000; 5
Bengtsson ve Kock, 2000), düük da%"t"m süreleri, pazara ilikin belirsizliklerin daha iyi bir ekilde yönetilmesi, bilgiye dayal" kaynaklara daha kolay ula"m (Spence vd. 2001), bilginin payla"m" ve esnekli%in artmas" avantajlar"n" sa%layacakt"r. (Barnir ve Smith, 2002). birli%inde rekabetin olmas" ise iletmelerin her türlü gelimeye kar" haz"r olmalar" aç"s"ndan zorlay"c" olmas"yla etkisini gösterir. Rekabetin de söz konusu oldu%u bir ibirli%i ortam"nda iletmeler, ibirli%inin yarataca%" rahat havaya girmeyecekler ve hem yenilik hem de pazardaki çevresel gelimelere kar" haz"r olmak için çaba göstereceklerdir. Ortaklaa rekabet içerisinde iletmeler aralar"ndaki rekabeti sürdürürler. Bununla beraber arat"rmalar, (Bengtsson) bir ibirli%i içerisinde iletmeleraras" rekabetin, ibirli%i olmaks"z"n oluacak rekabetten daha düük düzeyde oldu%unu göstermektedir. Bu durumun getirdi%i sonuç ortak hareket edilecek bir ibirli%inin olmas"n"n rekabetin yap"s"n" da de%itirdi%i, rekabetin iddetini azaltt"%"d"r. Bir ibirli%i içerisinde rakipler, kar"l"kl" ba%"ml"l"klar" nedeniyle rekabet etmekten kaç"nacaklard"r. letmelerin bir ibirli%i içerisinde olduklar" için kar" kar"ya olduklar" kar"l"kl" ç"kar ilikisi nedeniyle, aralar"ndaki ba%"ml"l"k derecesine göre rekabetten kaç"nma derecesi de de%iecektir. Ba%"ml"l"k derecesi artt"kça rekabetten kaç"nma derecesi de artacakt"r. Bununla birlikte, rekabetin getirece%i bir tak"m dezavantajlar da bulunmaktad"r. Bu dezavantajlardan biri, esnekli%in kaybolmas"na yol açmas"d"r (Gomes- Casseres 1994). birli%i içinde olan iletmelerin sonuçta rakip olmas"yla ve buna göre faaliyet göstermeleri nedeniyle ibirli%inin performans"n" olumsuz ekilde etkileyecek davran"larda bulunmalar" bir di%er etken olarak ifade edilebilir. Bu düünceyi destekler ekilde Robson ve Bennet (2000) yatay ibirliklerinin firma performans" üzerinde olumlu etkisi olmad"%"n" ortaya koymaktad"rlar. Bir baka çal"mada ise rakiplerin ibirli%ine gitmesinin yeniliklerin gecikmesine neden oldu%unu ortaya koyan bulgulara rastlanm"t"r (Jorde ve Teece, 1989). Rakipler aras"nda ibirli%inin temel dayanaklar"ndan birisi güven olarak öne ç"kmaktad"r. Bunun temel nedeni yine rekabetin getirdi%i olumsuz etkiyle aç"klanabilir. letmelerin bilgilerinin korunmas"na ilikin korkular" güvene dayal" endielerin önemli tetikleyicisi olarak de%erlendirilebilir. Bunun yan"nda, özellikle iletmelerin güçlerine ba%l" olarak kontrol kayb"na u%ramalar" sonuçlar"yla da kar"la"labilmektedir (Amaldoss vd. 2000; Gomes- Casseres 1997; Jorde ve Teece 1989). letmelerin kontrolü, ibirli%ine girilecek olan di%er iletmelerin ibirli%ine kat"l"m" ile ilikilendirilebilir. Bunun nedeni ise ibirliklerinin baar"s"n"n büyük ölçüde taraflar"n kat"l"m"na ba%l" olmas" ve herhangi bir iletmenin kat"l"m"n"n düük olmas" durumunda, ibirli%inin baar" ans"n"n azalmas"d"r (Parker 2000). Di%er bir ifadeyle, kontrol kayb"na u%ramadan rakip iletmenin kaynaklar"n" kullanman"n mümkün olmamas", iletmeler için olumsuz bir durum olarak ifade edilmektedir (Mitchell vd. 2002; Amaldoss vd. 2000). Bunlara ek olarak, iletmelerin yatay bir ibirli%inde di%er iletmeye ba%l" olarak hareket etmesi, kendilerine özgü pazarlama stratejileri gelitirilmesi konusunda iletmeler için engelleyici olmaktad"r. Farkl" iletmelerin farkl" özelliklere sahip olduklar" da dikkate al"nd"%"nda, pazarlama çabalar"nda etkinlik kayb"n"n olmas" söz konusu olabilecektir. Rekabetin oldukça h"zl" olmas" iletmelerin gerçekte faydal" olmayacak uygulamalar" gerçekletirmesine neden olabilece%i gibi, iletmenin gerçek amac"n" unutmas"na da neden olabilir. Gummesson (1997) çok yüksek rekabetin yöneticilerin uykular"n"n kaçmas"na, dolay"s"yla hata yapmalar"na neden olan, ibirli%inin ise rahatlat"c" bir unsur oldu%unu ifade etmektedir. Yeterli düzeyde rekabet pazardaki gelimelere kar" iletmelerin tetikte olmalar"n" sa%layacak, yeterli düzeyde ibirli%i ise daha güvenli faaliyet gösterilmesini sa%layacakt"r. 6
KÜÇÜK LETMELERDE ORTAKLAA REKABET Stratejik ibirlikleri ile ilgili olarak yap"lan çal"malar"n önemli bir k"sm" büyük iletmelerin kurduklar" stratejik ibirliklerine yöneliktir ve bu çal"malar"n önemli k"sm" da iletmelerin uluslararas"lamas" ile ilgili olarak de%erlendirmeler yapmaktad"r (Hamel vd. 1989; Kanter 1994; Bleeke ve Ernst 1993). Bununla birlikte, farkl" özelliklere sahip olduklar"ndan (Sherer 2003) küçük iletmelerin stratejik ibirliklerine ve ortaklaa rekabete ilikin e%ilimlerinin ayr" olarak de%erlendirilmesi gerekmektedir. Küçük ve orta ölçekli iletmelerin hem gelimi ekonomilerde hem de gelimekte olan ekonomilerde ekonominin yakla"k olarak %99 luk k"sm"n" oluturmas", bu nedenle de ekonomi aç"s"ndan yüksek öneme sahip olmas" da bu gereksinimi desteklemektedir (Hoffman ve Schlosser 2001; Robson ve Bennet 2000; Spence vd. 2001). Ortaklaa rekabet küçük iletmelerin rekabet avantaj" sa%lamak ve faaliyetlerini daha etkin bir ekilde sürdürebilmek için tercih edecekleri ibirli%i türlerinden biridir. Etkin faaliyet göstermek küçük iletmelerin özellikle dar bölgelerde faaliyet gösterdiklerinde gerçekletirebildikleri bir eydir. Küçük iletmeler özellikle büyük pazarlara gittiklerinde bir tak"m sorunlarla kar" kar"ya kalmaktad"rlar. Böyle bir durumda stratejik ibirliklerine girmek küçük iletmelerin büyük pazarlara girmeleri için en iyi yol olarak gösterilmektedir (Robson ve Bennet 2000). Küçük iletmelerin büyük pazarlarda kar"lat"%" temel sorunlarsa, yönelmek istenilen pazarda genel olarak yüksek teknolojiye sahip olunmas", tüketicilere etkin pazarlama stratejileriyle ula"lmas", yasal kurumlarla çok daha iyi ilikilerin kuruluyor olmas" ve rekabet edebilecek düzeyde kayna%a sahip olunmamas" olarak ifade edilebilir. Her ne kadar küçük iletmeler ibirli%i ile bu sorunlar"n üstesinden gelmeye çal"salar da (Artz vd. 1999; Brush ve Chaganti 1995; Fletcher 1998), stratejik ibirliklerine büyük iletmelerin daha fazla yöneldikleri de bilinmektedir (Hoffman ve Schlosser 2001). birlikleri aç"s"ndan önemli oldu%undan, küçük iletmelerin küçük olmalar" nedeniyle elde ettikleri baz" avantajlardan söz etmek gerekmektedir (Spence vd. 2001; Narula 2004: Dennis 2000; Artz vd.1999). Esnek yap"ya sahip olmalar", dinamik olmalar", de%ien koullara daha h"zl" cevap verebilmeleri ve iletiime dayal" olarak ortaya ç"kan sorunlardan kaç"nmak için etkin bir iletme içi iletiim temel avantajlar olarak say"labilir. Her ne kadar büyük pazarlarda rekabet edebilmek için büyük iletmeler olmak gerekse de, küçük iletmeler de bu avantajlar"yla etkin faaliyet gösterebilmektedirler (Artz vd. 1999). Büyüklükle ilgili bir di%er konu da küçük iletmelerin faaliyet gösterdikleri pazar bölümleridir. Küçük iletmeler genel olarak faaliyette bulunduklar" pazar bölümlerindeki etkinlikleri nedeniyle, o pazar bölümlerinin büyük iletmeleri gibi olabilirler ve bu da hem ibirli%inin ekli, hem de baar"s" aç"s"ndan önem ta"r (O Donnell vd. 2001; Golden ve Dollinger 1993; Gomes- Casseres 1997). birli%inin gerçekletirilece%i pazar bölümündeki gücüne göre de ibirli%inin ekli belirlenecektir. Küçük iletmeler, güçlü olduklar" pazar bölümünde ortaklaa rekabetin bask"n taraf"n" oluturabilecekler, buna kar"n yeni bir pazara yöneldiklerinde bask"n taraf olma olanaklar" k"s"tlanm" olacakt"r. Küçük iletmeler ve ortaklaa rekabet ile ilikili az say"da çal"ma bulunmaktad"r. Bu çal"malardan biri Levy vd. (2003) taraf"ndan yap"lm"t"r. Yazarlar çal"malar"nda özellikle bilgi teknolojilerini ve bilgi transferini vurgulamaktad"rlar. Çal"mada küçük iletmelerin özellikle bu konularda eksiklikleri oldu%undan söz edilmekte ve ibirli%i içinde rekabeti göze almay" bu etkenlerin sa%lanabilmesine odaklamaktad"rlar. Ancak bu etkenler küçük iletmelerin rekabet için dar kapsaml" eksikliklerinden söz etmektedir. Di%er bir ifadeyle küçük iletmeler rekabet edebilmek için daha farkl" eksikliklerle de baa ç"kmak zorundad"rlar. 7
Literatürde ortaklaa rekabet genel olarak güven, kar"l"kl" olarak sa%lanacak olan faydalar ve taraflar"n kat"l"m" ile ilikilendirilmektedir (Volery 1995). Ortaklaa rekabetin genel olarak bu iki de%ikene dayand"r"lmas"n"n temel nedeni rekabetin söz konusu olmas"yla iletmelerin birbirlerine güvenlerinin daha düük olma ihtimali ve taraflar"n kat"l"m"n"n ibirli%inin baar"s"n" direkt olarak etkilemesidir. Güven, ibirli%i içindeki iletmelerin kar"l"kl" faydalar sa%lamas" ve bu faydalar" nas"l paylaaca%" ile ilgili olarak da önem kazan"r (Jap 2001). Sonuçta iletmeler ibirli%ine bir tak"m faydalar sa%lamak için gireceklerdir ve faydalar"n payla"m" güven etkenini daha da önemli hale getirmektedir Morgan ve Hunt 1994; Zineldin ve Jonnson 2000). Güven iletmelerin ibirli%i içindeki bask"nl"k durumlar"na göre de etkisini gösterecektir. Özellikle küçük iletmelerin kendilerinden daha etkin bir iletmeyle kurduklar" bir ortaklaa rekabet oluumunda, küçük iletmenin güveni daha düük seviyelerde hissetmesi söz konusu olabilmektedir (BarNir ve Smith 2002). Di%er bir ifadeyle, ortaklaa rekabet içinde bask"n olan iletme daha rahat olarak faaliyet gösterme ans"na sahip olacakt"r. Ek olarak küçük iletmelerin ibirli%ine kat"l"m dereceleri güven ile ilgili olarak yakla"mlar"n" etkiledi%i ifade edilebilir. Küçük iletmelerin rekabet içinde oldu%u rakipleriyle ibirlikleri belirli alanlarda olabilmektedir. Bu özellikle etkisini tamamlay"c" ürünlerde göstermektedir. Örne%in ibirli%i, sermaye maliyeti yüksek olan bir makinenin gerekti%i bir durumda, her iki küçük iletmenin de ayn" makineyi almak yerine, tamamlay"c" bir baka makineyi almas" eklinde gerçeklemektedir. Bu sayede birbirleriyle yüksek derecede bir rekabet yerine kaynaklar"n birletirilmesi yolunu seçmi olacaklard"r. Bu tür bir ibirli%i, kendisini yetitiremeyece%i bir sipariin veya uzmanl"k alan"nda olmayan bir üretim süreci gerektiren bir sipariin al"nmas" durumunda da gösterebilir (Borch ve Arthur 1995; O Donnell vd. 2001). Sonuçta küçük iletmeler daha dar bir pazar alan"nda faaliyet gösterirler ve uzmanlamaya yönelik uygulamalar gerçekletirirler. Bu durumda da farkl" uzmanl"klara sahip olan iletmeler uzmanl"klar"n" birletirerek hedef al"nacak pazar" daha da geniletebilirler. Bu ayn" zamanda, ibirli%ine gidilmedi%inde, müterilerin büyük firmalara gitmesi riski ortaya ç"kt"%"nda önemli hale gelir. Burada da küçük iletmeler ibirli%i sonucunda ula"labilecek toplam pazar pay"yla, ibirli%i olmaks"z"n elde edilebilecek toplam pazar pay"na aras"ndaki farka dikkat etmelidirler. Baka bir ifadeyle sinerji yaratabilme olana%"na dikkat etmelidirler. Bu ayn" zamanda ölçek ekonomilerinden yararlanma olana%"n" da beraberinde getirmektedir (Narula, 2002). Küçük iletmelerde ortaklaa rekabet e%ilimini etkileyen bir di%er etken de ibirli%ine girecek olan iletmelerin hedef ald"klar" müteri gruplar"d"r. Ortaklaa rekabet e%iliminin artmas"nda etkili olan bu etken özellikle farkl" co%rafik alanlarda müteri hedefleyen iletmeler aç"s"ndan tercih edilmektedir. Rekabetten kaçmalar"n"n temel nedenlerinden biri de bu noktada ortaya ç"kmaktad"r. Benzer müteri kitlelerine yönelik olarak faaliyet gösteren iletmelerin yeterli büyüklükte pazar söz konusu olmayaca%"ndan bu tür bir ilikiyi tercih etmeme e%iliminde olduklar" görülmektedir (O Donnell vd. 2001; BarNir ve Smith 2002). letmelerin faaliyet gösterdikleri sektör de etkili olmaktad"r. Baz" sektörlerde iletmeler ibirli%ine gerek duymamaktad"rlar. Daha net bir ifadeyle, iletmeler çabalar"n" daha yo%un olarak kendi ilerine vermekte ve herhangi bir ibirli%ine ihtiyaç duymamaktad"rlar. Ortaklaa rekabetle ilikisi ise sektörlere göre iletmelerin uzmanl"klar"n"n ne düzeyde oldu%u ile ilgilidir. Sonuçta içinde rekabet dahi olsa, bir ibirli%inin temel amac" taraflara fayda sa%lamakt"r ve kar" taraf"n ekonomik olsun, bilgiye dayal" olsun belirli bir fayda sa%lamayaca%"na inanan bir iletme, ibirli%ine gitmekten kaç"nacakt"r. Sektöre ba%l" bir di%er konu da iletmelerin birbirlerini tan"malar"na f"rsat verip vermemesidir. Baz" sektörler 8
iletmelerin birbirlerini daha iyi tan"malar"na olanak verirken, baz" sektörlerde iletmelerin rakipleri hakk"nda bilgi sahibi olmalar" çok daha güç olmaktad"r. Ortaklaa rekabet e%ilimini etkileyen en önemli özelliklerden birinin kar" tarafa duyulan güven oldu%u dikkate al"nd"%"nda, rakipler ve özellikleri, di%er bir ifadeyle ibirli%i ile hangi faydalar" katabilecekleri hakk"nda bilgi sahibi olunmad"%" durumlarda, iletmelerin ortaklaa rekabet e%ilimlerinin azalaca%" söylenebilir. SONUÇ Stratejik ibirlikleri, artan rekabet ortam"nda iletmelerin rekabet avantaj" sa%layabilmek için yöneldikleri bir yöntem olarak görülmektedir. Küresel rekabetin artmas" ve pazar koullar"n"n de%imesi, iletmelerin hareket alan"n"n daralmas"na neden olmakta, bununla baa ç"kabilmek için de iletmelerin bu tür rekabet avantajlar"n" art"racak eylemlere yönelmesine neden olmaktad"r. Öyle ki, zay"f iletmelerin pazarda tutunma ans" gittikçe azalmakta, özellikle bilgi teknolojilerinin gelimesi sonucunda, küçük pazar bölümlerine yönelik olarak gerçekletirilen faaliyetler bile s"n"rlanmaktad"r. Bunun temel nedeni olarak da bilgi teknolojileri sayesinde pazarlama çabalar"n"n çok daha etkin ekilde yerine getirilmesinin mümkün olmas" gösterilmektedir.bu durum özellikle çeitli k"s"tl"l"klara sahip olan küçük iletmelerin stratejik ibirliklerine yönelmelerine neden olmaktad"r. Bu çal"mada, özellikle son dönemlerde, hem teorik olarak hem de uygulamada ilgi gören ve bünyesinde hem ibirli%ini hem de rekabeti ayn" anda bar"nd"ran ortaklaa rekabet, küçük iletmeler temel al"narak incelenmektedir. Küçük iletmeler, sahip olduklar" özellikler nedeniyle farkl" olarak de%erlendirilmek durumundad"r. Küçük iletmelerin, büyük iletmelere göre sahip olduklar" farkl" özellikler etkisini kurulacak olan ibirlikleri aç"s"ndan da göstermektedir. Söz konusu farkl" özelliklerin olumsuz etkileri söz konusu olmaktad"r. Bu olumsuzluklar kaynak s"n"rl"l"%", teknolojik olarak büyük iletmelere göre geri kalm"l"k ve teknolojinin yenilenememesi, düük kapasiteler nedeniyle ölçek ekonomilerinden yararlanamama, arat"rma gelitirme faaliyetlerine yeterince önem verememe, deneyimsizlik ve yeteri düzeyde uzmanlaamama gibi bir tak"m sorunlardan kaynaklanmaktad"r. Bu sorunlarla baa ç"kman"n yolu olarak da ibirlikleri görülmektedir. birli%i içindeki güç da%"l"m", küçük iletmelerin hem ibirli%ine girme aamas"nda yeterli güvenin sa%lanmas", hem de faaliyetlerde ve ortaklaa rekabetten sa%lanacak olan faydan"n payla"m"nda küçük iletmeler için önem ta"maktad"r. Küçük iletmeler, ortaklaa rekabet içinde etkili olabilecek bir konumu sa%layabildikleri ölçüde olumlu bir e%ilim göstermektedirler. Bunun temel nedenleri olarak da temel amaç olan belirli bir düzeyde fayda sa%lanmas" ve kontrol kayb"n"n yaanmamas" gösterilebilir. Bununla birlikte, iletmelerin kendilerini rahat hissedecekleri bir ibirli%inin, beklenen faydan"n düük olmas"na neden oldu%u da ifade edilmelidir. Sonuçta, ibirli%inin bask"n taraf" olan bir iletmenin, di%er iletmeden sa%layabilece%i fayda olas"l"%" azalmaktad"r. Eit bir güç da%"l"m" oldu%undaysa, genel olarak iletmelerinde yap"sal olarak birbirlerine benzemesi, yine ayn" ekilde sa%lanacak faydan"n dümesine neden olmaktad"r. Bu aç"dan bak"ld"%"nda, iletmelerin kendi yap"lar"na, güç durumlar"na ve ihtiyaçlar"na göre farkl" iliki türleri aras"ndan tercih yapma anslar" bulunmaktad"r. Bu iliki türleri literatürde yap"lan bir ayr"ma göre (Bengtsson ve Kock 1999) bir arada var olma, ibirli%i, rekabet ve ortaklaa rekabettir. letmeler sahip olduklar", kendilerine özgü özellikleri ve pazardaki konumlar"n" dikkate alarak bu iliki türleri aras"nda seçim yapacaklard"r. 9
Ortaklaa rekabet, hem ibirli%inin, hem de rekabetin ayn" anda söz konusu oldu%u yatay bir ibirli%i türüdür. letmeler, rakipleri ile belirli alanlarda ibirli%i yaparlarken, ayn" zamanda rekabeti de sürdürmektedirler. Bunun temel faydas" olarak da eksikliklerin ibirli%i ile tamamlanmas", rekabet ile de aktifliklerinin kaybolmamas" gösterilebilir. Gummesson un (1997) da ifade etti%i gibi bu tür bir ibirli%inde, rekabet iletmelerin tetikte olmalar"na, ibirli%i ise güvenli faaliyet göstermelerine olanak tan"yacakt"r. Ortaklaa rekabet küçük iletmelerin de fayda sa%layabilecekleri bir araç olarak dikkat çekmektedir. Daha önce de ifade edildi%i gibi küçük iletmelerin günümüz koullar"nda ayakta kalabilmeleri için ibirliklerine yönelmeleri gerekmektedir ve ortaklaa rekabet etkin bir ekilde kullanabilecekleri bir yöntemdir. Bununla birlikte, küçük iletmelerin sahip olduklar" özellikler ve büyüklükleri nedeniyle kar"lat"klar" sorunlar, ortaklaa rekabetin de farkl" de%erlendirilmesini gerektirmektedir. Küçük olman"n getirdi%i esneklik, dinamiklik, de%iikliklere h"zl" cevap verebilme ve iletme içi etkin iletiim avantaj" gibi bir tak"m avantajlar da söz konusudur ki, bu avantajlar ortaklaa rekabet içinde olumlu olarak kullan"labilmektedir. Özellikle, faaliyet gösterilen pazarlar"n küçük olmas" nedeniyle uzmanlaman"n söz konusu olmas" ve belirli bir pazar bölümünün iyi bir ekilde tan"nmas" ek bir avantaj olarak ifade edilebilir. Küçük iletmelerin ortaklaa rekabet aç"s"ndan öncelikli olarak gördükleri konu, ilikinin güvene dayal" olmas"d"r. Büyük iletmeleri temel alarak gerçekletirilen çal"malar"n sonuçlar"yla benzerlik gösteren bu düünce, güven unsurunun ortaklaa rekabet aç"s"ndan ayr"ca vurgulanmas"n" gerektirmektedir. Güven büyük ölçüde iletmelerin birbirleri hakk"nda bilgi sahibi olmalar"na dayan"r ve sektöre göre bilgi sahibi olma düzeyi farkl"l"k gösterir. letmeleri duyacaklar" güven, bir tak"m etkenlere göre farkl"l"k göstermektedir. Bu etkenlerin ba"nda da iletmenin ortaklaa rekabet içindeki bask"nl"%" gelmektedir. Küçük iletmelerin ortaklaa rekabet e%ilimini etkileyen di%er bir etken de faaliyet gösterdi%i sektördür. Özellikle tamamlay"c" ürünlerin kullan"labilece%i sektörlerde faaliyet gösteren küçük iletmelerin e%ilimlerinin olumlu ekilde etkilenece%i söylenebilir. Tamamlay"c" ürünlere yönelme, iletmelerin kaynaklar"n" etkin bir ekilde birletirmelerine olanak tan"yacak bir durum yarat"r. Bu durumda da her iki iletmenin de ortaklaa rekabetten sa%layaca%" fayda yüksek olacakt"r. Bir di%er etken ise iletmelerin hedef ald"klar" müteri kitleleridir. Ayn" müteri kitlesini hedef alan iletmelerin toplamda pazar pay"n" art"rmalar" güçtür, ve sinerjinin yarat"lamamas" nedeniyle de küçük iletmelerin ortaklaa rekabet e%ilimleri olumsuz ekilde etkilenir. Di%er bir ifadeyle, küçük iletmelerin ortaklaa rekabet e%iliminin, ibirli%inde rekabet derecesine ba%l" oldu%u ve rekabet azald"kça, ortaklaa rekabet e%iliminin artt"%" ifade edilebilir. KAYNAKÇA Amaldoss, Wilfred, Meyer, Robert J., Raju, Jagmohan S., Rapoport, Amnon (2000), Collaborating to Compete, Marketing Science, Spring, 19 (2): 105-126. Artz K.W., Ireland, R.D. and Hitt, M. A. (1999), International Diversity by Entrepreneurial Firms: Cooperative Relationships, Core Competencies and Performance, Frontiers of Entrpreneurship Research, Presented at the 1999 Annual Babson Entrepreneurship Conference (Best Paper Award), Columbia, U.S., May 12-14. BarNir, Anat and Smith, Ken A. (2002), Interfirm Alliances in the Small Business: The Role of Social Networks, Journal of Small Business Management, 40 (3): 219-232. 10
Bengtsson, Maria and Kock, Sören (1999), Cooperation and Competition in Relationships Between Competitors in Business Networks, Journal of Business & Industrial Marketing, 14 (3): 178-193. Bengtsson, Maria and Kock, Sören (2000), Coopetition in Business Networks-to Cooperate and Compete Simultaneously, Industrial Marketing Management, 29 (5): 411-426. Bleeke, Joel and Ernst, David (1993), Sleeping with the Enemy, Harvard International Review, summer, 15 (4): 12-15. Borch, Odd Jarl and Arthur, Michael B.(1995), Strategic Networks Among Small Firms: Implications for Strategy Research Methodology, Journal of Management Studies, July, 32 (4): 419-441. Brush, Candida G. and Chaganti, Radha (1995) Cooperative Strategies: Extent of Use and an Articulation of Content Dimensions in Non-High Tech New Ventures, Frontiers of Entrpreneurship Research, 1995 Edition. Dagnino, Giovanni B. and Padula, Giovanna (2002), Coopetition Strategy A New kind of Interfirm Dynamics For Value Creation, The European Academy of Management, 2 nd. Annual Conference on Innovative Research in Management May 9-11, Track: Coopetition Strategy: Towards A New Kind of Interfirm Dynamics, 2002, Stockholm, Sweden. Dennis, Cherly (2000), Networking for Marketing Advantage, Management Decision, 38 (4): 287-292. Dyer, Jeffrey H. and Singh, Harbir (1998), The Relational View: Cooperative Strategy and Sources of Interorganisational Competitive Advantage. Academy of Management Review, 23 (4): 660-679. Fletcher, Denise (1998), Growing Businesses and the Internationalisation Process, BDO Stoy Hayward Centre for Growing Businesses, Nottingham Business School, July,1998. Garcia, Cristina Q. and Velasco, Carlos A. B. (2002), Co-opetition and Performance: Evidence from European Biotechnology Industry, The European Academy of Management, 2 nd. Annual Conference on Innovative Research in Management May 9-11, Track: Coopetition Strategy: Towards A New Kind of Interfirm Dinamics, 2002, Stockholm, Sweden. Golden, Peggy A. and Dollinger, Marc (1993), Cooperative Alliances and Competitive Strategies in Small Manufacturing Firms, Entrepreneurship: Theory and Practice, Summer, 17 (4): 43. Gomes-Casseres, Benjamin (1994), Group Versus Group: How Alliance Networks Compete, Harvard Business Review, 72 (4): 62-74. Gomes-Casseres, Benjamin (1997), Alliance Strategies of Small Firms, Small Business Economics, 9 (1): 33-44. Gummesson, Evert (1997), Collaborate or Compete, Marketing Management, 6 (3): 17-20. Hakansson, Hakan and Ford, David (2002), How Should Companies Interact in Business Networks, Journal of Business Research, 55 (2): 133-139. Hamel, Gary, Doz, Yves L. and Prahalad, C.K (1989), Collaborate With Your Competitor and Win, Harvard Business Review, January- February, 67 (1): 133-139. 11
Hoffmann, Werner H. and Schlosser, Roman (2001), Success Factors of Strategic Alliances in Small and Medium-Sized Enterprises-An Empirical Survey, Long Range Planning, 34 (3): 357-381. Jap, Sandy D.(2001), Pie Sharing in Complex Collaboration Contexts, Journal of Marketing Research, 38 (1): 86-99. Jorde, Thomas M. and Teece, David J. (1989), Competition and Cooperation: Striking the Right Balance. California Management Review, Spring, 31(3): 25-37. Kanter, Rosabeth M.(1994), Collaborative Advantage, Harvard Business Review, 72 (4): 96-108. Lado, Augustine A., Boyd, Nancy G. and Hanlon, Susan C.(1997), Competition, Cooperation, and the Search for Economic Rents: A Syncretic Model, Academy of Management Review, January, 22 (1): 110-141. Laine, Annika (2002), Hand in Hand with the Enemy-Defining a Competitor from a New Perspective The European Academy of Management, 2 nd. Annual Conference on Innovative Research in Management May 9-11, Track: Coopetition Strategy: Towards A New Kind of Interfirm Dinamics, 2002, Stockholm, Sweden. Levy, M., Loebbecke, C. and Powel, P. (2003), SMEs, Co-opetition and Knowledge Sharing: The Role of Information Systems, European Journal of Information Systems, 12 (1): 3-17. Mitchell, Will, Dussauge, Pierre and Garrette, Bernard (2002), Alliances With Competitors: How to Combine and Protect Key Resources?, The European Academy of Management, 2 nd. Annual Conference on Innovative Research in Management May 9-11, Track: Coopetition Strategy: Towards A New Kind of Interfirm Dinamics, 2002, Stockholm, Sweden. Morgan, Robert M. and Hunt, Shelby D. (1994), The Commitment- Trust Theory of Relationship Marketing, Journal of Marketing, 58 (3): 20-38. Narula, Rajneesh (2004), R&D Collaboration by SMEs: New Opportunities and Limitations in Face of Globalization, Technovation, 24 (2): 153-161. O Donnell, A., Carson, D, and Gilmore, A. (2001), Competition and Co-operation Between Small Firms and Their Competitors, paper presented at The Academy of Marketing/AMA/UIC Special Interest Group on the Marketing and Entrepreneurship Interface, Kingston Business School, Kingston, January. Parker, Hamieda (2000), Interfirm Collaboration and the New Product Development Process, Industrial Management & Data Systems, 100 (6): 255-260. Raco, Mike (1999), Competition, Collaboration and the New Industrial Districts: Examining the Institutional Turn in Local Economic Development, Urban Studies, 36 (5-6): 951-968. Robson, Paul, J. A. and Bennet, Robert J. (2000), SME Growth: The Relationship with Business Advice and External Collaboration, Small Business Economics, 15 (3): 193-208. Sherer, Susan A. (2003), Critical Success Factors for Manufacturing Networks as Perceived by Network Coordinators, Journal of Small Business Management, 41 (4): 325-345. Spence, Laura J., Coles, Anne-Marie and Harris, Lisa (2001), The Forgotten Stakeholder? Ethics and Social Responsibility in Relation to Competitors, Business and Society Review, 106 (4): 331-352. 12
Volery, Thierry (1995), Critical Success Factors In Interfirm Cooperation: The Case of Swiss Small And Medium-Sized Enterprises, The Proceedings of the ICSB 40 th World Conference, 18-21, June 1995, Sydney, Australia. Zineldin, M. (1998), Towards an Ecological Collaborative Relationship Management European Journal of Marketing, 32 (11/12): 1138-1164. Zineldin, Mosad and Jonsson, Patrik (2000), An Examination of the Main Factors Affecting Trust/Commitment in Suplier- Dealer Relationships: An Empirical Study of the Swedish Wood Industry, The TQM Magazine, 12 (4): 245-265. 13