TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2005, 11 (3) 292-298 Frklı Ekim Sıklıklrının Korungnın (Onoryhis stiv L.) Kuru Ot ve Hm Protein Verimi Üzerine Etkisi Mevlüt TÜRK 1 Geliş Trihi: 29.03.2005 Öz: Bu rştırm, korungy uygulnn değişik sır rlıklrı (15, 30, 45, 60 ve 75 m) ve tohum miktrlrının (2, 4, 6, 8 ve 10 kg/d) kuru ot ve hm protein verimine etkilerini elirlemek mıyl Uludğ Üniversitesi Zirt Fkültesi Trımsl Arştırm ve Uygulm Merkezinde 2000-2003 yıllrı rsınd yürütülmüştür. Arştırm tesdüf loklrınd ölünmüş prseller deneme desenine göre dört tekrrlmlı olrk kurulmuştur. Arştırmd itki oyu, kuru ot verimi ve hm protein verimi tespit edilmiştir. Arştırmd elde edilen sonuçlr göre, Güney Mrmr Bölgesi nde korungd ot üretimi için 15 m sır rlığı ve 10 kg/d tohum miktrının kullnılmsı gerekmektedir. Anhtr Kelimeler: Korung, sır rlığı, tohum miktrı, kuru ot verimi, hm protein verimi The Effets of Different Seeding Densities on The Hy nd Crude Protein Yields of Sinfoin (Onoryhis stiv L.) Astrt: This reserh ws rried out in order to investigte the effets of different row spings (15, 30, 45, 60 nd 75 m) nd seeding rtes (4, 8, 12, 16 nd 20 kg/d) on the hy nd rude protein yields of sinfoin on Agriulturl Reserh nd Applied Center of Agriulture Fulty, Uludg University in 2000-2003. The field experiments were estlished in split lok design with four replitions. In experiment were determined plnt height, hy yield nd rude protein yield. Aording to results of this study, sinfoin should e plnted with 15 m row spings nd 10 kg/d seeding rte for higher hy prodution in Southern Mrmr Region or in regions hving the sme eologil onditions. Key Words: Sinfoin, row sping, seeding rte, hy yield, rude protein yield Giriş Doğl yem kynklrımız oln çyır ve merlr yıllr süren şırı ve erken otltm skısı nedeniyle, hyvnlrımızın yem ihtiyını krşılymz durum gelmiştir. Bu nedenle hyvnsl üretimimiz düşük düzeyde olmkt, hyvnsl kökenli protein çısındn yurdumuz insnlrı Avruplı nın üçte iri ile yetinmek zorund klmktdır. Bu düşük verim düzeylerini şmnın şlı yolu hyvnlrın ihtiyç duyduğu kliteli k yemi ol olrk üretmektir. Merlrımızın u konudki ktkısı sınırlı olduğundn, yem itkileri yetiştiriiliğine üyük önem verilmelidir. Korung (Onoryhis stiv Lm.) uzun ömürlü, çok yıllık, kurğ ve özellikle soğuğ çok dynıklı ir yem itkisidir. Diğer itkilerin yetişmediği kırç ve kireçli toprklrd iyi gelişir. Klkerli ve sulnmyn toprklrd yondn dh verimlidir. Otu yon kdr esleyii olup, protein ornı oldukç yüksek ve minerl mddelere zengindir. Yonnın ksine korung otu hyvnlrd şişkinlik ypmz. Bu nedenle yeşil korung otu hyvnlr ol yedirileilir. Korung otu süt ineklerinde sütün ve tereyğın klitesini yükseltir. Hyvnsl esin kynğı olmsı ynınd, çiçeklerindeki l özünün zenginliği nedeniyle iyi ir l özü itkisi olrk d kullnılır. Kdıoğlu (1977), Ankr d 6 frklı sır rlığının korungd ot verimine oln etkisini inelemiştir. İki yılın ortlmsın göre elde edilen kuru ot verimleri 17.5, 35.0, 52.5, 70.0, 87.5 ve 105.0 m sır rlıklrınd sıryl 158.1, 160.5, 180.5, 172.6, 174.9 ve 177 kg/d olrk ulunmuştur. Aynı rştırıı korungd ot verimi için sır rlığının en z 52.5 m, tohum miktrının ise 5 kg/d olmsı gerektiğini ildirmiştir. Ksymov ve Khodzhev (1977), 3 frklı ekim ornının korungnın ot ve tohum verimi üzerine etkilerini ineledikleri ir çlışmd, en yüksek kuru ot verimini 10 kg/d lık ekim ornındn elde etmişlerdir. Tun (1994), Tekirdğ koşullrınd frklı sır rlıklrı (30 ve 60 m) ve değişik ölçülerde oğ ekilen (40x40, 40x80 ve 80x80 m) korungnın ot ve tohum verimini elirlemek mıyl yürüttüğü ir çlışmnın iki yıllık ortlm sonuçlrın göre; kuru ot veriminde en yüksek değer 903.2 kg/d ile 30 m, en düşük değer 474.2 kg/d ile 60 m sır rlıklrındn elde etmiştir. Hm protein verimi kuru ot verimi ile orntılı olmuş ve en yüksek 153.7 kg/d ile 30 m den elde edilmiştir. Andiç (1995), Vn yöresi kırç şrtlrınd 1991-93 yıllrınd yürüttüğü çlışmd üç frklı sır rlığı (30, 45 ve 60 m) ile dört frklı fosfor dozunun (0, 4, 8 ve 12 kg/d) korungd ot, tohum ve hm protein verimine etkilerini inelemiştir. Bu rştırmd iki yıllık ortlmlr göre en yüksek itki oyu 90.9 m ve hm protein ornı % 17.4 ile 45 m sır rlığındn lınmış, en yüksek hm protein verimi ise 73.7 kg/d olrk 30 m sır rlığındn elde edilmiştir. En yüksek kuru ot verimi 485.5 kg/d ile 30 m sır rlığındn lınmıştır. 1 Süleymn Demirel Ünv. Zirt Fk. Trl Bitkileri Bölümü-Isprt
TÜRK, M. Frklı ekim sıklıklrının korungnın (Onoryhis stiv L.) kuru ot ve hm protein verimi üzerine etkisi 293 Serin ve Tn (1997), frklı ekim ornlrı (4, 8, 12 ve 16 kg/d), sır rlıklrı (12, 24, 36 ve 48 m) ve fosforlu güre uygulmlrının (0, 5, 10 ve 15 kg/d P 2 O 5 ) korungd ot ve hm protein verimi ile hm protein ornın etkilerini rştırdıklrı çlışm sonuund; Erzurum şrtlrınd en yüksek kuru ot ve hm protein verimi için 24-48 m sır rlığınd, 8 kg/d tohumluk kullnmnın ve 5 kg/d fosforlu güre uygulmsının yeterli olduğu sonuun ulşmışlrdır. Akdeniz ve Andiç (1998), Vn ekolojik koşullrınd ypmış olduklrı ir çlışmd korungnın serpme, 30, 45 ve 60 m sır rlığın ekimlerinde sırsıyl 702.8, 726.2, 574.2 ve 522.5 kg/d kuru ot; 111.4, 117.3, 92.0 ve 79.4 kg/d hm protein verimi elde etmişlerdir. Cupin ve rk. (1998), korung, yon, çyır üçgülü, gleg (Gleg orientlis L.) ve gzl oynuzunun verimliliğini, 15 ve 25 m sır rlıklrınd 3 yıl oyun trl koşullrınd denemişlerdir. Bütün türlerde sık ekimlerde (15 m) en yüksek kuru ot verimi lınmıştır. 15 m rlığınd irini yıl en yüksek kuru ot verimi 1090 kg/d ile korungdn lınmıştır. İkini yıl ütün türlerle irlikte korungnın verimi de rtmış ve 2140 kg/d ulşmıştır. Hm protein verimleri de kuru ot verimi ile ynı eğilimi göstermiştir. Ivnovski ve rk. (1998), 1995-97 yıllrı rsınd korungd 6 frklı ekim ornının (2.6, 5.3, 7.9, 10.5, 13.1 ve 18.4 kg/d) ot ve tohum verimi üzerine etkilerini elirlemek üzere Skopje Trım Enstitüsü nde ir çlışm yürütmüşlerdir. Üç yıllık ortlmlr göre kuru ot veriminde en yüksek değer 1090 kg/d ile 7.9 kg/d, en düşük değer 860 kg/d ile 2.6 kg/d ekim ornındn lınmıştır. Tohum verimi üç yıl oyun üyük vrysyon göstermiş, dekr ortlm tohum verimi en yüksek 71.73 kg ile 2.6 kg/d ekim ornındn lınmış, en düşük değer ise 45.89 kg ile 13.1 kg/d ekim ornındn elde edilmiştir. Cupin ve Eri (1999), 1995-97 yıllrı rsınd Yugoslvy d yptıklrı çlışmd sır rsı (15 ve 25 m) ve tohum miktrının (12, 14, 16 ve 18 kg/d) korungd verim ve kliteye etkisini rştırmışlr, yeşil ot, kuru mdde ve hm protein içeriklerini elirlemişlerdir. 1995 ve 1997 yıllrınd en yüksek hm protein verimini 205 ve 257 kg/d ile 15 m sır rlığı vermiş, 1996 yılınd ise 292 kg/d ile 25 m den lınmıştır. Tohum miktrı kımındn ise en yüksek değeri 1995 yılınd 212 kg/d, 1996 yılınd 305 kg/d ile 18 kg/d tohum miktrı, 1997 yılınd ise 275 kg/d ile 14 kg/d tohum miktrı vermiştir. Hkyemez (2000), Ankr kırç koşullrınd, çok yıllık klgil yem itkilerinden yon, korung ve nohut geveninde en uygun itki sıklığının elirlenmesi mıyl frklı sır rlıklrını (50, 75 ve 100 m) ve ekim ornlrını (korung için 10, 15 ve 20 kg/d) kullnrk yürüttüğü çlışmsınd; sır rsı mesfesi rttıkç denemenin ypıldığı her iki yıld d yeşil ot, kuru ot ve hm protein verimi zlmıştır. En yüksek kuru ot verimi 1997 de 515.2 kg/d, 1998 de 568.8 kg/d; en yüksek hm protein verimi 1997 de 69.18 kg/d, 1998 de 81.97 kg/d ile en dr sır rlığındn (50 m) elde edilmiştir. Ekim ornı kımındn en yüksek kuru ot verimleri 1997 de 516.6 kg/d ile 15 kg/d, 1998 de 564.2 kg/d ile 20 kg/d ekim ornındn; en yüksek hm protein verimi ise 1997 de 68.86 kg/d ile 15 kg/d, 1998 de 80.67 k ile 20 kg/d ekim ornındn elde edilmiştir. Mteryl ve Yöntem Bu rştırm Uludğ Üniversitesi Zirt Fkültesi Trımsl Arştırm ve Uygulm Merkezi nde 2000-2003 yıllrı rsınd yürütülmüştür. Arştırmd kullnıln korung tohumlrı Süleymn Demirel Üniversitesi Zirt Fkültesi nden temin edilmiş olup, kökeni Andolu populsyonlrın dynmktdır. Ypıln nlizler sonuund deneme lnı toprğının killi ünyeli, ph kımındn nötr, kireççe fkir, potsyum kımındn zengin, tuzsuz ve orgnik mdde kpsmı yönünden ise yetersiz olduğu ulunmuştur (Anonim 2000). Burs ili uzun yıllr (1928-99) iklim verilerine göre ortlm sıklık 14.8 o C, ornsl nem % 68.9 ve yğış 698.9 mm dir. Denemenin yürütüldüğü yıllrd ise sıklık, ornsl nem ve yğış miktrlrı sırsıyl 2001 yılınd 15.9 o C, % 53.7, 649.2 mm; 2002 yılınd 14.9 o C, % 68.7, 759.3 mm; 2003 yılı ilk ltı ylık dönemde 11.36 o C, % 66 ve 364.8 mm olrk elirlenmiştir (Anonim 2003). Arştırm 25.11.2000 trihinde, tesdüf loklrınd ölünmüş prseller deneme desenine göre dört tekrrlmlı olrk kurulmuştur. Bu çlışmd 15, 30, 45, 60 ve 75 m olmk üzere eş frklı sır rsı mesfe ve 2, 4, 6, 8 ve 10 kg/d olmk üzere eş frklı tohum miktrı ele lınmıştır. Prsel oyu 4 m, prsel eni ise sır rsı mesfesine göre 2.4-3.0 m rsınd değişmiştir. Deneme her lokt 25 det olmk üzere toplm 100 prselden oluşmuştur. Ekim elle ypılmıştır. Denemede dekr 6 kg N ve 6 kg P 2 O 5 geleek şekilde 20-20-0 kompoze güre kullnılmıştır. İkini ve üçünü yıllrd sdee fosfor gerekli olduğu için % 46 lık triple süperfosft uygulnmıştır. Tesis yılınd 1 kez stndrt içim ypılmış, 2002 ve 2003 yıllrınd ise 2 şer kez içim ypılmıştır. Biçme işlemi çiçeklenme şlngıınd (%10 çiçeklenme) tırpnl ypılmıştır. Her prselden içilen yeşil ot içerisinden rstgele 500 g lık tze ot örneği lınrk lortuvrd kurutm dolınd 48 st 70 o C de kurutulmuş ve 24 st od rutuetinde ekletilerek kuru ot ğırlığı elirlenmiştir. Dh sonr prsel kuru ot verimleri dekr dönüştürülmüştür. Kuru ot verimi elirlendikten sonr örnekler öğütülmüştür. Her mumele için örnekler lınrk Uludğ Üniversitesi Zirt Fkültesi Trl Bitkileri Bölümü Lortuvrınd Kjehldhl yöntemi ile toplm zot nlizleri ypılmıştır. Azot değerleri 6.25 ktsyısı ile çrpılrk % hm protein ornlrı sptnmıştır. Hm protein ornlrının kuru ot verimi ile çrpılmsı suretiyle hm protein verimleri elirlenmiştir. Arştırm sonuund yrı yrı yıllr ve üç yıllık ortlm itki oyu, kuru ot verimleri ve hm protein verimleri MINITAB ve MSTATC pket progrmlrı kullnılrk vryns nlizine ti tutulmuştur.
294 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2005, Cilt 11, Syı 3 Arştırm Sonuçlrı ve Trtışm Bitki oyu: Frklı sır rlıklrı ve tohum miktrlrı ile yetiştirilen korungd tespit edilen itki oylrın it vryns nlizi sonuçlrı Çizelge 1 de görülmektedir. Bun göre itki oyu üzerine 2001 yılınd sır rlıklrı %5, sır rsı x tohum miktrı interksiyonu %1, 2002 yılınd sır rsı ve tohum miktrı %1, 2003 yılınd sır rsı, tohum miktrı ve sır rsı x tohum miktrı interksiyonu %1, üç yıllık irleştirilmiş verilerde ise yıllr, sır rlıklrı, tohum miktrlrı, tohum miktrı x yıl interksiyonu, sır rsı x tohum miktrı interksiyonu, sır rsı x tohum miktrı x yıl interksiyonu %1 düzeyinde önemli etki ypmıştır. Ortlm itki oylrı inelendiğinde en uzun itkiler 2001 yılınd 15 ve 30 m, 2002 ve 2003 yıllrınd 15 m sır rlığınd lınırken, en kıs itkiler 2001 de 60 m, 2002 ve 2003 de 75 m sır rlıklrınd elirlenmiştir. Üç yıllık ortlmlr kıldığınd ise en uzun itkiler 70.56 m ile 15 m sır rlığındn lınırken,en kıs itkiler 64.52 m ile 75 m sır rlığındn elde edilmiştir. Genel olrk sır rsı rttıkç itki oyu kıslmıştır (Çizelge 2). Tohum miktrlrının etkisine kıldığınd en uzun itkiler 2002 yılınd 6 ve 10 kg/d, 2003 yılınd 8 ve 10 kg/d tohum miktrlrındn, en kıs itkiler 2002 de 2 kg/d, 2003 de 2 ve 4 kg/d tohum miktrlrındn elde edilmiştir. Üç yılık ortlmlr göre en kıs itkiler 64.05 m ile 2 kg/d tohum miktrındn lınırken, en uzun itki oyu kımındn 6, 8 ve 10 kg/d tohum miktrlrı (sırsıyl 67.99, 69.59 ve 69.68 m) ynı isttistiki gru girmiştir. Sır rsı x tohum miktrı 2001, 2003 yıllrı ve üç yıllık ortlmlrd isttistiksel olrk önemli ulunmuştur. Üç yıllık ortlmlr göre 15 m sır rlığınd 4, 6, 8 ve 10 kg/d tohum miktrlrıyl yetiştirilen itkiler uzun oylu olduklrı hlde, 2 kg/d tohum miktrınd kıs oylu (62.83 m) olmsı interksiyonu önemli çıkrmıştır. Dr sır rlıklrınd irim lnd dh fzl itki ulunduğundn yeterli esin mddeleri koşullrınd güneş ışığındn dh fzl yrrlnmk için itkiler oylnmk zorund klmışlrdır. Sır rlığı rttıkç itkiler dllnrk ynlr doğru genişlemektedirler. Hkyemez (2000) Ankr kırç koşullrınd 50, 75 ve 100 m sır rlıklrını kullnrk korung, yon ve nohut geveninde yptığı çlışmd, her üç itkide de en uzun itki oyunu dr sır rlıklrınd ve yüksek tohum miktrlrınd elde etmiştir. Tosun (1971) Nersk d, Andiç (1995) Vn d ve Tun (1994) Tekirdğ d yptıklrı çlışmlrd frklı sır rlıklrının korungd itki oyu üzerine etkisinin isttistiki olrk önemsiz olduğunu ifde etmişlerdir. Çlışmmızd elde ettiğimiz sonuçlrl frklılık gösteren u durumun uygulm ve ekolojik koşullrın frklılığındn kynklndığı düşünülmektedir. Denemenin tesis yılınd ortlm itki oyu 60.65 m iken ikini yıl 76.99 m ile en yüksek değere ulşmıştır (Çizelge 2). Tosun (1988) ve Hkyemez (2000) de yptıklrı çlışmlrd korungd en yüksek itki oyunu ikini yıl elde ettiklerini ifde etmişlerdir. Kuru ot verimi :Korungd frklı sır rsı mesfesi ve tohum miktrlrınd elde edilen kuru ot verimlerine ilişkin vryns nlizi sonuçlrı Çizelge 1 de, ortlm verimler ise Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 1 in inelenmesiyle de görüleeği gii sır rsı mesfesinin ve tohum miktrının kuru ot verimi üzerine etkisi hem teksel yıllrd hem de 3 yıllık ortlmlrd %1 düzeyinde önemli ulunmuştur. Sır rsı x tohum miktrı interksiyonu ise teksel yıllrd isttistiki olrk önemsiz ulunurken, üç yıllık ortlmlrd %1 düzeyinde önemli ulunmuştur. Ayrı kuru ot verimi üzerine yıllr ve sır rlığı x yıl interksiyonu d isttistiki olrk % 1 düzeyinde önemli etkide ulunmuştur. Ortlm kuru ot verimlerine kıldığınd gerek teksel yıllrd gerekse üç yıllık ortlmlrd sır rsı drldıkç kuru ot veriminin hızlı ir şekilde rttığı dikkt çekmektedir. En düşük kuru ot verimleri 2001 yılınd 188.5 kg/d, 2002 yılınd 467.5 kg/d, 2003 yılınd 364.1 kg/d ve üç yıllık ortlmlrd 340.0 kg/d ile en geniş sır rlığındn (75 m) elde edilmiştir. En yüksek kuru ot verimleri ise 2001, 2002, 2003 ve üç yıllık ortlmlrd sırsıyl 401.7, 995.1, 780 ve 725.6 kg/d ile en dr sır rlığınd (15 m) elirlenmiştir. Denemede ele lınn en geniş sır rlığındn en dr sır rlığın geçildiğinde kuru ot verimindeki rtış ornı 2001 de % 113.1, 2002 de %112.9, 2003 de %114.2, üç yıllık ortlmlrd %113.4 olmuştur (Çizelge 3). Kuru ot verimi ile ilgili olrk ypıln ir çok rştırmd çlışmmızd olduğu gii sır rsı drldıkç verim rtmıştır. Tun (1994) Tekirdğ d, Andiç (1995) ve Akdeniz ve Andiç (1998) Vn d, Cupin ve rk. (1998) Yugoslvy d ve Hkyemez (2000) Ankr d ypmış olduklrı çlışmlrd sır rsı drldıkç kuru ot veriminin rttığını ifde etmişlerdir. Bununl irlikte zı rştırıılr ise korungnın kuru ot üretiminde, çlışmmızd elde ettiğimiz sonuçlr göre dh geniş sır rlıklrını önermişlerdir. Hnn ve rk. (1972) 30-45 m, Kdıoğlu (1977) 52.5 m, Serin ve Tn (1997) 24 m, Kntr ve rk. (2000) 40 m sır rlıklrını önermişlerdir. Tohum miktrlrının etkisine kıldığınd, genel olrk rtn tohum miktrlrının kuru ot verimini rttırdığı görülmektedir. Denemenin tesis yılınd en yüksek kuru ot verimi 350.4 kg/d ile dekr 10 kg tohum tıln prsellerden lınırken en düşük kuru ot verimi 243.3 kg/d ile dekr 2 kg tohum tıln prsellerden elde edilmiştir. 2002 ve 2003 yıllrınd ise frklı tohum miktrlrının etkisiyle 2 frklı isttistiki grup orty çıkmıştır. Her iki yıld d en düşük verimler 2 kg/d tohum miktrındn lınırken en yüksek verim kımındn 4, 6, 8 ve 10 kg/d tohum miktrlrı ynı isttistiki gru girmişlerdir. Üç yıllık ortlmlr göre ise dekr 2 kg tohum tıldığınd 438.9 kg/d oln kuru ot verimi dekr 10 kg tohum tıldığınd %39.2 lik rtışl 610.8 kg/d olrk gerçekleşmiştir (Çizelge 3). Üç yıllık ortlmlr göre sır rsı x tohum miktrı interksiyonu isttistiki olrk önemli çıkmıştır. 30, 45, 60 ve 75 m sır rlıklrınd tohum miktrlrındn elde edilen ot verimleri iririne ykın değerler gösterirken, 15 m sır rlığınd 2 kg/d tohum miktrındn elde edilen ot veriminin (487.3 kg/d) 4, 6, 8 ve 10 kg/d tohum miktrın göre çok düşük olmsı interksiyonun önemli çıkmsın neden olmuştur. Tohum miktrı ile ilgili olrk ülkemizde ve dünynın ir çok ölgesinde çok syıd çlışm ypılmıştır. Bun göre; korungd dekr tılmsı gereken tohum miktrını Jensen ve Shrp (1968) 16.5 kg, Hnn ve rk. (1972) 1.5-2 kg, Mlnusenko ve rk. (1974) 10 kg, Ksymov ve Khodzhev (1977) 10 kg, Glover ve Melton (1991) 3 kg,
Çizelge 1. Frklı sıklıklrd yetiştirilen korungd itki oyu, kuru ot verimi ve hm protein verimine it vryns nlizi sonuçlrı (K.O.) Vrysyon kynğı SD Bitki oyu Kuru Ot Verimi Hm Protein Verimi (1) (2) 2001 2002 2003 Üç Yıllık 2001 2002 2003 Üç Yıllık 2001 2002 2003 Üç Yıllık Yıllr - 2 - - - 7264.45** - - - 4843145** - - - 150348.3** Bloklr 3 9 27.80 17.77 13.78 19.78 16015* 66970 44899* 42628** 677.9** 1994.5 1153.6 1277.8** Sır Arsı (A) 4 4 45.06* 205.18** 153.48** 320.71** 137239** 754997** 467395** 1228017** 3957.1** 22409.2** 12455.1** 35085.1** A x Yıl İntr. - 8 - - - 41.51 - - - 65807** - - - 1905.8** An Prsel Htsı 12 36 10.64 15.32 7.71 11.22 24831 150456 91453 88913 742.5 4461.1 2464.8 2542.4 Tohum Miktrı (B) 4 4 12.86 253.67** 322.26** 362.44** 31233** 142151** 89577** 242194** 686.4** 4224.9** 2363.0** 6813.1 B x Yıl Intr. - 8 - - - 113.18** - - - 10384 - - - 321.3 A x B İntr. 16 16 82.09** 60.27 49.49** 110.83** 5106 36895 23712 56880** 158.5 1096.1 623.6 1608.4** A x B x Yıl İntr. - 32 - - - 40.51** - - - 4417 - - - 128.6 Alt Prsel Htsı 60 180 13.50 34.94 18.72 22.39 4113 27719 17098 16310 116.9 822.9 455.4 463.6 (1): Teksel yıllr it değerler, (2): Üç yıllık ortlmlr it değerler. *, **: Sırsıyl % 5 ve % 1 düzeyinde önemli Çizelge 2. Frklı sır rlıklrı ve tohum miktrlrı ile yetiştirilen korungd ortlm itki oyu (m). Sır rsı (m) 15 30 45 60 75 Ort. Genel ort. 2 55.17 hi 65.00-62.07 58.82 64.06 -d 2001 2002 2003 Üç yıllık ortlmlr Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) 4 6 8 10 Ort. 2 4 6 8 10 Ort. 2 4 6 8 10 Ort. 2 4 6 8 10 Ort. 61.83 -e 58.07 e-h 56.29 -e 60.72 e-h 65.00-61.22 -f 61.20 -f 57.81 f-h 59.96 -g 59.85 -h 67.71 61.19 -f 65.04 e-h 59.80 -h 55.65 g-i 62.26 -e 65.68 65.32-55.80 d-h 50.85 i 61.02 60.38 60.00 61.88 59.98 61.64 62.23 61.31 59.02 59.08 60.65 73.05 81.66 80.51 87.27 88.58 82.21 76.85 72.35 80.47 74.88 82.03 77.32 72.33 74.02 75.89 75.25 80.10 75.52 72.10 79.85 78.85 76.87 73.39 76.21 64.96 67.29 78.71 77.08 80.43 73.70 71.86 75.03 78.89 78.27 80.90 76.99 60.27 h-j 63.40 59.67 i-k 59.48 i-k 53.59 k 59.28 67.36 -f 59.69 i-k 61.07 g-j 65.87 d-h 55.51 jk 61.90 66.42 -g 66.39 -g 62.61 f-i 65.05 64.94 65.08 72.00-69.27 -e 74.78 63.42 63.59 68.61 73.08 71.35 -d 69.39 -e 60.54 g-j 66.36 -h 68.14 67.83 66.02 65.50 62.87 60.80 d 64.60 62.83 kl 68.42 d-i 64.69 i-k 63.47 j-l 60.87 l 64.05 70.28 -f 63.37 j-l 63.79 j-l 68.81 d-h 62.60 kl 65.77 69.38 -g 69.35 -g 65.44 h-k 67.95 d-i 67.83 67.99 75.66 68.44 d-i 71.69 -d 66.70 f-j 65.44 h-k 69.59 74.64 73.02-71.60 -e 63.24 j-l 65.88 g-k 69.68 70.56 68.52 67.44 66.03 64.52 d
Çizelge 3. Frklı sır rlıklrı ve tohum miktrlrı ile yetiştirilen korungd ortlm kuru ot verimleri (kg/d) Sır rsı (m) 2001 2002 2003 Üç yıllık ortlmlr Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) 2 4 6 8 10 Ort. 2 4 6 8 10 Ort. 2 4 6 8 10 Ort. 2 4 6 8 10 Ort. 15 270.2 411.7 390.3 452.9 483.4 401.7 1123. 1193. 995.1 780.0 487.3 742.6 704.1 816.9 877.1 725.6 670.0 1020.8 967.9 521.9 795.2 754.0 874.8 954.3 1 4 f-i 30 364.7 307.1 374.1 350.7 423.7 364.0 830.5 646.0 657.9 554.0 638.0 565.2 652.5 613.5 904.5 761.7 865.7 758.4 862.2 704.5 593.3 674.3 586.5 671.6 d d-g -e d-f d 45 237.6 298.3 312.8 305.3 300.8 291.0 721.6 562.0 428.6 538.1 564.3 550.6 542.6 524.9 589.3 739.7 775.8 756.9 746.0 459.0 576.2 604.3 589.6 581.1 - h-j d-h d-f d-h d-h 60 199.1 289.4 292.9 297.2 300.7 275.9 684.1 532.8 359.1 522.0 528.4 536.1 542.5 497.6 493.7 717.6 726.4 737.0 745.8 384.5 558.9 565.8 574.1 580.9 j-l e-h e-h d-h d-h 75 145.1 187.7 154.2 212.2 243.4 188.5 467.5 364.1 261.6 338.6 278.1 382.7 439.1 340.0 359.7 465.5 382.3 526.1 603.7 280.2 362.6 297.8 409.8 470.3 l j-l kl i-k g-j Ort. 243.3 298.8 304.8 323.6 350.4 603.4 741.1 743.6 780.3 830.2 470.0 577.2 579.2 607.0 651.6 438.9 539.0 542.6 570.3 610.8 Genel ort. 304.2 739.7 577.0 Çizelge 4. Frklı sır rlıklrı ve tohum miktrlrı ile yetiştirilen korungd ortlm hm protein verimleri (kg/d) Sır rsı (m) 2 15 45.3 30 59.6 45 46.4 60 32.5 75 23.7 Ort. Genel ort. 41.5 2001 2002 2003 Üç yıllık ortlmlr Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) Tohum miktrı (kg/d) 4 6 8 10 Ort. 2 4 6 8 10 Ort. 2 4 6 8 10 Ort. 2 4 69.6 65.8 76.5 82.0 67.8 115.4 175.8 166.7 193.4 205.8 171.4 85.7 130.5 123.7 143.6 154.6 127.6 82.1 125.3 g-j 50.2 61.1 57.3 66.7 59.0 155.8 131.2 149.1 130.7 148.5 143.0 115.6 97.4 110.7 96.2 110.2 106.0 110.3 92.9 d d-h 48.8 51.1 49.9 49.2 49.1 101.5 127.4 133.6 130.3 128.5 124.2 92.2 71.9 90.2 75.3 94.6 99.2 96.8 95.4 - i-k d-i 47.3 47.9 48.5 49.1 45.1 85.0 123.6 125.1 126.9 128.4 117.8 87.4 60.2 87.5 63.1 91.7 92.9 94.2 95.3 k-m f-i 30.7 25.2 34.7 39.8 30.8 80.5 59.8 43.9 56.8 62.0 80.2 65.8 90.6 104.0 46.0 59.5 48.9 67.2 77.2 m k-m 49.3 50.2 53.4 57.3 103.9 127.6 128.1 134.4 143.0 77.1 94.7 95.0 99.6 106.5 73.7 90.5 50.1 127.4 94.6 6 8 10 Ort. 118.7 137.8 147.5 122.3 107.0 94.7 109.3 102.8 -f d-g -e 94.6 92.3 91.0 88.0 d-g d-i d-i 88.6 89.9 91.0 83.4 d-i d-i 46.6 64.1 73.6 57.0 lm j-l h-k 91.1 95.8 102.5
TÜRK, M. Frklı ekim sıklıklrının korungnın (Onoryhis stiv L.) kuru ot ve hm protein verimi üzerine etkisi 297 Csh ve rk. (1993) 4 kg, Serin ve Tn (1997) 8 kg, Ivnovski ve rk. (1998) 7.9 kg ve Hkyemez (2000) 15 kg olrk tespit etmişlerdir. Tohum miktrı optimumun ltınd olduğund, ortm kynklrındn yrrlnileek yeterli itki ulunmdığındn kuru ot veriminin düşük olmsın neden olmktdır. Öte yndn sık ekimlerde ise optimumun üzerinde itki ulunduğundn, itkiler rsı reket oluşmkt ve verimde zlmlr orty çıkmktdır. Bu nedenle optimum itki sıklığı iklim ve çevre koşullrın göre frklılık göstermektedir. Sonuçlrımızın zı rştırıılrın sonuçlrı ile frklılık göstermesi ortm koşullrının frklı olmsındn kynklnmıştır. Yıllrın etkisi inelendiğinde en yüksek verim 739.7 kg/d ile 2002 yılındn, en düşük verim 304.2 kg/d ile denemenin tesis yılınd elde edilmiştir. Tosun (1988) ve Hkyemez (2000) de, korungd yptıklrı çlışmlrd en yüksek kuru ot verimlerine ikini yıl ship olrk ulgulrımızı desteklemişlerdir. Hm Protein Verimi: Vryns nlizi sonuçlrın göre hm protein verimi üzerine sır rlıklrının ve tohum miktrlrının etkisi 2001, 2002 ve 2003 yıllrı ile üç yıllık ortlmlrd isttistiki olrk % 1 düzeyinde önemli ulunmuştur. Üç yıllık ortlmlr göre yıllr, sır rsı x yıl interksiyonu ve sır rsı x tohum miktrı interksiyonu d isttistiki olrk önemli ulunmuştur (Çizelge 1). Ortlm hm protein verimlerinin orty çıkn isttistiki gruplrın kuru ot verimi ile prlellik gösterdiği dikkt çekmektedir. 2001, 2002 ve 2003 yıllrınd en yüksek hm protein verimleri sırsıyl 67.8, 171.4 ve 127.6 kg/d ile 15 m sır rlığındn lınırken, en düşük hm protein verimleri sırsıyl 30.8, 80.5 ve 59.8 kg/d ile 75 m sır rlığındn elde edilmiştir. Üç yıllık ortlmlr kıldığınd ise 75 m sır rlığınd 57.0 kg/d oln hm protein verimi 15 m sır rlığınd % 114.5 lik rtışl 122.3 kg/d olrk gerçekleşmiştir (Çizelge 4). Hm protein verimi üzerine tohum miktrlrının etkisi inelendiğinde kuru ot veriminde de olduğu gii rtn tohum miktrlrının hm protein verimini rttırdığı görülmektedir. Arştırmnın ilk yılınd en düşük hm protein verimi 41.5 kg/d ile dekr 2 kg tohum tıln prsellerden, en yüksek hm protein verimi ise 57.3 kg/d ile dekr 10 kg tohum tıln prsellerden elde edilmiştir. Arştırmnın ikini ve üçünü yıllrınd ise en düşük verimler 2 kg/d tohum miktrındn lınırken, 4, 6, 8 ve 10 kg/d tohum miktrlrı rsınd isttistiki kımdn önemli frk çıkmmış ve yüksek verim gruunu oluşturmuşlrdır. Üç yıllık ortlmlr kıldığınd ise en düşük hm protein verimi 73.7 kg/d ile dekr 2 kg tohum tıln prsellerden lınırken, en yüksek verim 102.5 kg/d ile 10 kg tohum tıln prsellerden elde edilmiştir (Çizelge 4). Üç yıllık ortlmlr it sır rsı x tohum miktrı interksiyonu inelendiğinde en yüksek hm protein veriminin (147.5 kg/d) 15 m x 10 kg/d kominsyonundn elde edildiği görülmektedir. İnterksiyonun önemli çıkmsı 15 m sır rlığındki değerlerden kynklnmıştır. Diğer sır rlıklrınd tohum miktrlrı rsınd hm protein verimi kımındn üyük frk olmmsın rğmen, 15 m sır rlığınd özellikle 2 kg/d tohum miktrının diğer tohum miktrlrındn çok düşük hm protein verimine ship olmsı interksiyonu önemli çıkrmıştır. Yem itkilerinin yetiştiriiliğinde kliteli yüksek verim ess mçtır. Bu kımdn korungd fzl ot verimi ynınd otun esin mddesi ornlrının ve elde edilen miktrının d yüksek olmsı kültürel uygulmlrın terihinde ön pln çıkmktdır. Sır rlığı drldıkç kuru ot veriminin rtmsın prlel olrk hm protein verimi de rtmıştır. Birçok rştırıı, yptıklrı rştırmlrd çlışmmızd elde ettiğimiz sonuçlrı destekler nitelikte veriler tespit etmişlerdir. Akdeniz ve Andiç (1998), Tosun (1988), Tun (1994), Cupin ve rk. (1998), Cupin ve Eri (1999) korungd yptıklrı çlışmlrd dr sır rlrınd dh yüksek hm protein verimi elde ettiklerini ifde etmişlerdir. Serin ve Tn (1997) en düşük hm protein verimini dekr 8 kg tohumun tıldığı ve 48 m sır rlığının uygulndığı prsellerden elde etmişlerdir. Hkyemez (2000) ise en yüksek hm protein verimini 50 m sır rlığınd ve ilk yıl 15 kg/d, ikini yıl 20 kg/d tohum miktrlrınd elde etmiştir. Yıllrın hm protein verimi üzerine etkisi isttistiki olrk önemli çıkmış ve 2002 yılı 127.40 kg/d ile en yüksek hm protein verimine ship olurken 2001 yılı 50.14 kg/d ile en düşük değere ship olmuştur. Tosun (1988) ve Hkyemez (2000) korungd yptıklrı çlışmlrd en yüksek hm protein verimini ikini yıl elde etmişlerdir. Sonuç Ekim sıklığı verim ilişkisi itkisel özelliklerle ekolojik koşullr ğlı olmkt, yöremiz ekolojisinde yüksek kuru ot verimi için korungnın sık ekilmesi gerektiği nlşılmktdır. Bitkiler dr sır rlığınd dh fzl yeşil ksm oluşturmkt ve yüksek verimlere ship olmktdır. Bu durum 15 m sır rlığınd dekr 10 kg tohum tılrk ypıln ekimlerde oluşn itki topluluğunun ortm koşullrındn en yüksek düzeyde yrrlndığını göstermektedir. Sonuç olrk, Güney Mrmr koşullrınd en yüksek kuru ot ve hm protein verimini sğlyilmek mıyl korungnın 15 m sır rlığınd ve dekr 10 kg tohum tılrk ekilmesinin uygun olduğu tespit edilmiştir. Kynklr Akdeniz, H. ve C. Andiç. 1998. Korung ile krışım giren kılçıksız rom ve mvi yrığın değişik ekim şekillerindeki kuru ot ve hm protein verimleri, hm protein ornlrı ve krışımlrın otnik kompozisyonlrı. Yüzünü Yıl Üniv. Fen Bil. Enst. Trl Bitk. Anili Dlı, (Bsılmmış Doktor Tezi). Andiç, N. 1995. Vn yöresi kırç koşullrınd yetiştirilen korung (Onoryhis stiv L.) y uygulnn değişik sır rlığı ve fosforlu gürenin ot ve tohum verimleri ile zı verimlerine etkileri üzerine ir rştırm. Yüzünü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trl Bitkileri An Bilim Dlı (Yyınlnmmış Doktor Tezi), Vn.
298 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2005, Cilt 11, Syı 3 Anonim 2000. Uludğ Üniv. Zirt Fk. Uygulm ve Arştırm Çiftliği Deneme Alnı Toprk Anliz Sonuçlrı. Köy Hizmetleri 17.Bölge Müdürlüğü (Yyınlnmmış Kyıtlr), Burs. Anonim 2003. Burs Bölgesi İklim Verileri. Burs Meteoroloji Bölge Müdürlüğü (Yyınlnmmış Kyıtlr), Burs. Csh, D., H. Bowmn ve R. L. Ditterline. 1993. Sinfoin. Field Crops C-11 (Forges) Issued Otoer. Cupin, B., P. Eri ve V. Mihllovi. 1998. Potentil perennil legumes s forge rops in the Vojvndin Provine. In: B. Boller nd F.J. Stodelmnn (eds.): Breeding for Multifuntionl Agriulture. Swiss Federl Reserh Sttion for Agroeology nd Agriulture. p. 64-66. Cupin, B. ve P. Eri. 1999. The effets of sowing method nd seeding rte on yield nd qulity of sinfoin (O. stiv L.) Forge. Sienti Agriulture Bohemi, 30 (2): 107-114. Glover, C. ve B. Melton. 1991. Sinfoin Prodution. Coopertive Extension Servie. New Mexio Stte University. Guide A- 311, 10 p. Hkyemez, B. H. 2000. Çok yıllık yon, korung ve nohut geveninde itki sıklığının yem verimine etkileri. Ankr Üniv. Fen Bilimleri Enst. Trl Bitkileri Anilim Dlı (Yyınlnmmış Doktor Tezi), Ankr, 157 s. Hnn, M. R., D. A. Cooke, S. Smolik ve B. P. Goplen. 1972. Btı Knd d Korung. Knd Trım Bknlığı, Yyın No: 1470. Çeviren Mehmet Munzur, 1977, Ankr, 14 p. Ivnovski, P., T. Prentovi ve Z. Dimov. 1998. Effet of sowing rte on sinfoin (O. stiv Lm.) Forge nd Seed Yield. Proeedings of 2 nd Blkn Symposium on Field Crops, Vol. 2: Eology nd Physiology: Culturl Prties Novi Sd, Yugoslvi. p. 473-475. Jensen, E. H. ve M. E. Shrp. 1968. Agronomi evlution of sinfoin in Nevd Sinfoin Symposium, Montn. p. 34-37. Kntr, F., H. Özer ve A. Öztürk. 2000. Trl Bitkileri Bölümü ve Doğu Andolu Bölgesinde Trl Trımı. Attürk Üniv. Zirt Fk. Dergisi Özel Syısı, Erzurum, s. 59-60. Ksymov, D. ve A. Khodzhev. 1977. Effet of sowing dtes nd rtes on yield of sinfoin. Sel skoe Khozyistvo Tdzhikistne. No:2. p. 57-58. Mlnusenko, G. G., V. P. Tohtrov ve R. I. Pnteleev. 1974. Ausstnormen Und Sttife Von Esprsetteim Volgogrder Geiet. Bjull. Vses. Nu. İssl. İnst. Kukuruzy, Dnepropetrovsk. Serin, Y. ve M. Tn. 1997. Tohum miktrı, sır rlığı ve fosforlu güre uygulmlrının korungd ot ve hm protein verimi ile otun hm protein ornın etkileri. Türkiye II. Trl Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül 1997, Smsun, s. 416-420. Tosun, F. 1971. The effets of time, depth nd rte of seeding upon numer of seedlings, plnt height nd forge yield of sinfoin. Attürk Üniv. Yy. No: 115, Zirt Fk. Yy. No: 53, Arş. Seri. No: 29, 47 p. Tosun, M. 1988. Kuru ve sulu koşullrd değişik sır rsı mesfelerin ve değişik fosfor dozlrının korungnın tohum verimi ve diğer gronomik özelliklerine etkileri üzerinde rştırmlr. Ege Üniversitesi Zirt Fk. Trl Bitkileri Bölümü, Fen Bilimleri Enstitüsü (Yyınlnmmış Doktor Tezi), İzmir, 135 s. Tun, C. 1994. Tekirdğ koşullrınd yetiştirilen korungd (Onoryhis stiv L.) frklı sır rlığı ve oğ ekimin ot ve tohum verimine etkisi. Trky Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Trl Bitkileri Anilim Dlı (Yyınlnmmış Yüksek Lisns Tezi), Tekirdğ, 60 s. İletişim dresi: Mevlüt TÜRK Süleymn Demirel Üniv. Trl Bitkileri Bölümü-Isprt Tel: 0 246 211 46 29 e-post:mturk72@zirt.sdu.edu.tr Kdıoğlu, F. 1977. Korungd sır rlığının ot verimine etkisi. Ankr Çyır-Mer ve Zootekni Arştırm Enstitüsü, Yyın No: 63.
316 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2005, Cilt 11, Syı 3 298 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2005, Cilt 11, Syı 3
296 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2005, Cilt 11, Syı 3 TÜRK, M. Frklı ekim sıklıklrının korungnın (Onoryhis stiv L.) kuru ot ve hm protein verimi üzerine etkisi 295