AÇIKLAMA 2014-2017 Araştırmacı:Abdi İbrahim Otsuka Konuşmacı: - Danışman: -
Şizofreni ve Bilişsel İşlev Bozuklukları Prof. Dr. Berna Binnur Akdede Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD
OLGU 32 yaşında kadın hasta, ailesi ile yaşıyor, öğretmen Pozitif belirti tanımlamıyor İşini sürdürebiliyor Sosyal ilişkileri sınırlı Hastalığın belirtileri «remisyon kriterleri» dikkate alınırsa düzelmiş
OLGU Hasta iyileşti mi? Öznel olarak dikkatsizlikten şikayetçi Gitar çalarken zorlanıyor motor işlevlerde etkilenme..antipsikotiklerin olumsuz yan etkileri? Nörokognitif test sonuçları
OLGU Kişisel aktüel bilgiler, yönelim Dikkat (Sayı Dizileri Testi) Yürütücü işlevler (Stroop, Kategori Akıcılık, Sözel Akıcılık, Ardışık Motor Hareket, Saat çizme) Bellek (Rey Sözel Öğrenme ve Bellek Testi) Görsel Bellek (Wechlers)
OLGU Nörokognitif Testlerin Yorumu Sözel akıcılıkta hafif düzeyde bozulma 1 perseverasyon, toplam 35 puan Bellek süreçleri testinde uzak bellekte zorlanma (9 sözcüğü kendiliğinden hatırlama) Diğer nörokognitif test sonuçları normal aralıkta
MATRICS (Measurement and Treatment Research to Improve Cognition in Schizophrenia)Bataryası 1. Trail making Test A (işlemleme hızı) 2. Sembol Kodlama (işlemleme hızı) 3. Hopkins Sözel Öğrenme testi (sözel öğrenme-bellek) 4. WMS, uzamsal dizi testi (uzamsal işleyen bellek) 5. Harf-Sayı Dizileri testi (sözel işleyen bellek) 6. Labirentler (yürütücü işlevler) 7. Kısa Görsel bellek testi (görsel bellek) 8. Kategori Akıcılığı (sözel akıcılık) 9. CPT (dikkat-vijilans) 10. Mayer-salovey-Caruso Em. In. Test (sosyal kognisyon) 8
DEÜTF Psikiyatri Kliniğinde Uygulanan Nörokognitif Batarya Rey Sözel Öğrenme ve Bellek Testi WCST Sayı Dizileri Testi Kontrollü Sözcük Çağrışım testi ve Kategori Akıcık T. İşitsel Üçlü Sessiz Harf Sıralaması T. WMS görsel Kopyalama Testi Parmak Vurma T. Stroop T İz Sürme T Sayı Sembol T Blok Desen T Tahmini IQ 9
Şizofrenide Hangi Bilişsel Alanlar Etkileniyor? Özgün bilişsel alanlarda bozukluk? Çeşitli bilişsel alanlarda yaygın bozukluk?
Şizofrenide Bilişsel Bozukluklar
Şizofreni ve Bilişsel Bozukluklar Genel bilişsel bozukluk Bilişsel bozukluğun en belirgin olduğu alanlar İşlemleme hızı Episodik bellek Epizodik bellek testleri sırasında prefrontal işlevlerde bozukluk (beyin fonksiyonel görüntüleme) Knowles ve ark. 2010, 167: 828-835 Ragland ve ark. 2009, Am J Psychiatry, 166:863-874
Şizofrenide Bilişsel Bozukluklar-İlk Atak 47 ilk atak çalışması (meta-analiz) 10 farklı bilişsel alanda bozukluk etki büyüklükleri: 0.64 1.20 Sözel bellek ve işlemleme hızında en fazla bozulma İlk atak hastalarında, zihin teoremi testlerinde bozulma (meta-analiz sonuçları) Mesholam-Gately, RI, Neuropsychology, 2009; 23: 315 Bora ve Pantelis, SCH-Res 2013; 144: 31-
Şizofrenide Bilişsel Bozukluklar: Yüksek Risk Grupları Bilişsel bozukluklar ilk atak öncesinde de saptanmış Aile bireylerinde de kronik şizofreni ya da ilk atak hastalarına kıyasla daha az şiddette bilişsel bozukluklar Yüksek risk gruplarındaki hastaların bir bölümü affektif bozukluk! İlk atak ve yüksek risk gruplarındaki bilişsel bozukluklar şizofreniye özgü mü? Bora E, 2015; European Psychopharmacol, 2015, 25: 158-168
ŞİZOFRENİDE GÖRÜLEN BİLİŞSEL BOZUKLUKLAR ŞİZOFRENİYE ÖZGÜ MÜ?
ŞİZOFRENİDE GÖRÜLEN BİLİŞSEL BOZUKLUKLAR ŞİZOFRENİYE ÖZGÜ MÜ? Bipolar bozukluk hastalarında da benzer bilişsel alanlarda bozukluklar Yüksek risk gruplarında, hem ilk atak hem de kronik hastalarda İki hastalığın bilişsel bozukluklar yönünden farklı olan yönü bilişsel bozukluktaki etkilenmenin şiddeti
Bipolar Bozuklukta Bilişsel Bozukluklar Bilişsel Testler Etki Büyüklüğü Dikkat/vijilans CPT 0,58-0,83 İşlemleme Hızı TMT-A Sayı Sembol Testi 0,52-0,71 0,59-0,84 Yürütücü İşlevler/işlem belleği Sözel Öğrenme ve Bellek Görsel Öğrenme ve Bellek 18 TMT-B Stroop Test WCST-kategori WCST persev. Hata COWA Sayı Dizileri testi (geriye) CVLT /Rey Anlık gecikmiş Rey Ostterrith WMS Visual reproduction test 0,55-0,99 0,63-0,76 0,52-0,69 0,70-0,88 0,34-0,60 0,54-1,02 0,73-0,82 0,71-0,85 0,59-0,62 Yatham ve ark. Bipolar Disorders 2010; 12: 351-363 Remisyondak i bipolar b. tanılı hastalar Sağlıklı gönüllülerle karşılaştırm a 4 metaanalizin sonuçları 18
ŞİZOFRENİDE GÖRÜLEN BİLİŞSEL BOZUKLUKLAR İLERLEYİCİ Mİ?
Şizofreni ve Bilişsel Bozukluk: Nörogelişimsel? Nörojeneratif? Yaşlı şizofreni hastalarında yaygın bilişsel bozukluklar 6 yıllık izlemde belirgin değişim yok İlk atak şizofreni hastalarında ve yüksek risk gruplarındaki hastaların izlemlerinde bilişsel bozuklukta ilerleme yok. İrani ve ark. 2011, Sch Bull 37: 1318 Bora ve Murray, Sch Bulletin, 2014, 40:744-755
ŞİZOFRENİDE GÖRÜLEN BİLİŞSEL BOZUKLUKLAR TEDAVİ İLE DÜZELİYOR MU?
Antipsikotiklerin Bilişsel İşlevler Üzerine Etkisi Tipik antipsikotikler bilişsel işlevleri bozuyor mu? Tipik antipsikotiklerin bilişsel işlevler üzerine etkisi, 34 çalışma Etki büyüklüğü: ortalama 0.22 Motor işlevleri olumsuz etkiliyor. Dozla ilişki saptanmamış Mishara ve Goldberg, Biol.Psychiatry 2004, 55: 1013-1022
Antipsikotiklerin Bilişsel İşlevler Üzerine Etkisi Atipik antipsikotikler tipik antipsikotiklerle karşılaştırıldığı randomize kontrollü çalışmalarda bilişsel işlevler üzerine olumlu etkiler (Bilder 2002, Purdon 2001 ve 2002, Harvey 2003, Keefe 2004) Etki Büyüklükleri: 0.2-0.4 (Woodward 2005)
Antipsikotiklerin Bilişsel İşlevler Üzerine Etkisi «Northern Finland Birth Cohort» 43 Y, 60 hasta ve 131 sağlıklı birey kognitif değerlendirme Natüralistik bir çalışma Ortalama 16.5 yıl takip Yaşam boyu kümülatif antipsikotik dozu Başlangıç yaşı, yatış gün sayısı ve cinsiyet kontrol edildiğinde, yüksek antipsikotik dozu kötü bilişsel performansla ilişki Atipik ve tipik antipsikotik farkı yok Uzun süreli antipsikotik kullanımı bilişsel işlevleri bozuyor olabilir mi? Husa ve ark., Psychiatry Res. 2017, 247: 130-38
ÖZETLE Bilişsel bozukluklar şizofreninin temel bir belirtisidir, ancak özgül değildir Klinik uygulamada hastanın takibinde bize yardımcı olabilir, ama tanı koydurucu değildir Bu bozukluk şizofrenide nörogelişimsel bir bozukluk olduğuna işaret etmektedir Psikofarmakolojik müdahalelerin düzeltici etkisi sınırlıdır
KOGNİTİF İYİLEŞTİRME VEYA PSİKOSOSYAL YETİLERİN İYİLEŞTİRİLMESİ BİLİŞSEL BOZUKLUKLARI DÜZELTEBİLİR Mİ? BİLİŞSEL BOZUKLUKLAR ÖNLENEBİLİR Mİ? ERKEN MÜDAHALE İŞE YARAR MI? PSİKİYATRİDE GÜNCEL TANI VE SAĞALTIMDA BİLİŞSEL BELİRTİLER SAYISI