İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 BÖLÜM I DEĞİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLARIN TANIMLARI VE DEĞİŞİM TÜRLERİ... 11 Değişim Türleri... 22 BÖLÜM II ÖRGÜTSEL DEĞİŞİMİN TEMELLERİ... 23 Örgütsel Değişim Süreci ve Doğası... 23 Değişim Sürecinde Duyguların Yönetimi ve Bireyi Anlama... 32 Değişim Sürecinde Örgütü Tanıma ve Anlama... 45 Örgütün Değişme ve Gelişme Alanları... 48 Örgütsel Değişimi Gerekli Kılan Güçler... 51 Örgütsel Değişime Karşı Direniş Kaynakları... 62 Direnişleri Önleme Yaklaşımları... 67 Değişim Sürecinde Örgütsel Sinisizm (Cynicism)... 77 Değişim Sürecinde Güç Alan Analizi Uygulamaları... 80 Örgütsel Değişme Yaklaşımları... 83 Örgütsel Değişime Acil / Ani Yaklaşım... 84 Örgütsel Değişime Planlı Yaklaşım... 86 Değişim Modelleri... 92 xi
xii Eğitim Örgütlerinde Değişim Yönetimi BÖLÜM III DEĞİŞİM YÖNETİMİNİN KURAMSAL TEMELLERİ... 115 Değişim Yönetimi Stratejileri... 119 Deneysel Mantıksal Stratejiler... 120 Güç Kullanma Zorlama Stratejileri... 123 Kuralcı Yeniden Eğitici Stratejiler... 124 Değişim Yönetimi Yaklaşımları... 128 Değişim Yönetiminde Mantıksal Yaklaşımlar... 129 a) Araçsal Yaklaşımlar... 129 b) Etkileşimsel Yaklaşımlar... 129 c) Bireysel Yaklaşımlar... 130 Değişim Yönetiminde Politik Yaklaşımlar... 132 BÖLÜM IV DEĞİŞİMİ MERKEZE ALAN YÖNETİM YAKLAŞIMLARI... 135 Toplam Kalite Yönetimi ve Temel Özellikleri... 136 Eğitim Kurumları Açısından Toplam Kalite Yönetimi... 141 a) Yönetim Açısından... 146 b) Öğrenciler Açısından... 147 c) Öğrenme Açısından: TKY Uygulaması... 148 Benchmarking (Kıyaslama)... 148 Değişim Yönetiminde Poka Yoke (hata önleyiciler)... 150 Öğrenen Örgüt ve Temel Özellikleri... 154 Öğrenen Örgütlerin Beş Disiplini... 157 1) Sistem Görüşü... 157 2) Kişisel Üstünlük... 158 3) Zihinsel Modeller... 158 4) Paylaşımcı Bir Vizyon Oluşturma... 159 5) Takım Halinde Öğrenme... 159 Öğrenen Örgüt Olarak Okul... 160 Değişim Mühendisliği... 164 Stratejik Yönetim ve Stratejik Planlama... 168 BÖLÜM V ÖRGÜT GELİŞTİRME... 179 Örgüt Geliştirmede Değişim Uzmanları... 184 Örgüt Geliştirme Sürecinin Ögeleri... 185 Örgüt Geliştirme Aracıları... 187
Eğitim Örgütlerinde Değişim Yönetimi xiii BÖLÜM VI EĞİTİM ÖRGÜTLERİNDE DEĞİŞİM VE YÖNETİMİ... 199 Eğitsel Değişimin Bir Alanı Olarak Okul Geliştirme... 211 Değişim Sürecinde Öğretmen... 215 Değişim ve Vizyon... 218 Değişim ve Okul Kültürü... 224 Değişim Yönetiminde Okul Müdürünün Rolü... 227 Değişim Yönetiminde Okul Müdürünün Liderliği... 247 Dönüşümcü (Transformasyonel) Liderlik... 248 KAYNAKÇA... 263 KONU DİZİNİ... 277 xiii
ŞEKİLLER Şekil 1. Güç Alan Analizi... 29 Şekil 2 Çeşitli Değişikliklerin Yapılmasında Zaman ve Güçlük İlişkisi... 35 Şekil 3. Değişim Esnasında Bireyin Kendine Saygısında Meydana Gelen Değişiklikler... 39 Şekil 4. Tepki Eğrisi... 41 Şekil 5. Değişimden Etkilenenlerin Değişime Karşı Tutum / Davranışları... 42 Şekil 6. Iceberg Örgüt... 46 Şekil-7. Örgütlerde Değişimin Dört Alanı.... 51 Şekil-8. Örgütlerde Değişimi Gerekli Kılan Ekonomik ve Sosyal Güçler.... 56 Şekil 9. Örgütün Değişkenleri.... 61 Şekil 10. Değişime Direniş ve Katılım Modeli... 75 Şekil 11. Okulda Bir Yeniliğin Güç-Alan Analizi... 87 Şekil 12. Ekstra Programlarını Birleştirmeyi İsteyen İki Okul İçin Güç-Alan Analizi... 82 Şekil 13. Mikro-Politik Haritalama... 83 Şekil 14 Değişime Karşı Acil ve Planlı Yaklaşımların Koşulları.... 86 Şekil 15. Eylem Araştırması Döngüsünün Temel Aşamaları... 92 Şekil 16. Planlı Örgütsel Değişimin Üç Aşaması: Lewin Modelinin Uygulanması... 94 Şekil 17. Değişimi Başarılı Bir Şekilde Yönetmede Anahtar Ögeler... 99 xv
xvi Eğitim Örgütlerinde Değişim Yönetimi Şekil 18. Değişimin Gerçekleştirilme Sürecinde İzlenecek Önemli Sekiz Aşama... 101 Şekil-19. Etkili Değişim Yönetimi İçin Katkı Sağlayan Faaliyetler.... 103 Şekil 20. Araştırma, Geliştirme, Yayma ve Benimseme Değişim Modeli... 122 Şekil 21. Üç Değişim Stratejisi ve Yönetsel Açıklamalar.... 125 Şekil 22. Sürekli ve Kısmi Değişim Türünde Aciliyet ve Direniş Durumuna Göre Uygulanacak Yönetim Tarzları.... 127 Şekil 23. Değişim Yönetiminde Mantıksal Yaklaşımların Özeti... 131 Şekil 24. Değişim Yönetiminde Politik Yaklaşımların Özeti... 133 Şekil 25. Toplam Kalite Bileşenleriyle İlgili Etkili Okulların Anahtar Nitelikleri... 146 Şekil 26. Öğrenen Örgüt Olarak Okul... 162 Şekil 27. Değişim Mühendisliği ve Örgütün Yeniden İnşası... 166 Şekil 28. Stratejinin Formüle Edilmesinde Önemli Ögeler: Misyonun Analizi, Değerler, Örgüt ve Çevresi.... 172 Şekil 29. Bir SWOT Analiz Örneği: Örgütün Güçlü ve Zayıf Yönlerinin ve Çevresindeki Fırsatların ve Tehditlerin Değerlendirilmesi.... 175 Şekil 30. Örgüt Geliştirme Gözeneği.... 191 Şekil 31. Çeşitli Takım Kurma Aracıları... 195 Şekil 32. Yaratıcılık ve Uyum Arasındaki İlişki. Bir Kurumun Çevresindeki Talepleri Karşılama Kapasitesi... 204
ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge 1. Değişimin Aşamalarında Engelleyici ve Kolaylaştırıcı Faktörlerin Tanımlanması... 44 Çizelge 1.2 Eski ve Yeni Yönetim Paradigma varsayımlarının Karşılaştırılması... 50 Çizelge 2. Eğitsel Değişime Karşı Direnişleri Azaltma... 74 Çizelge 3. Yeniliğin Her Bir Aşamasının Planlanması... 88 Çizelge 4. Örgüt Geliştirme Modelinin Hedefleri... 187 xvii