İÇİNDEKİLER BÖLÜM-I Doç. Dr. Günseli GİRGİN ÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMLERİNDE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ VE REHBERLİK... 1 Giriş... 2 Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri... 2 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Nedir?... 4 Rehberliğin Amacı... 7 Rehberliğin İlkeleri... 9 Rehberlik Ne Değildir?... 10 Başlangıcından Bugüne Rehberlik Anlayışındaki Değişme ve Gelişmeler... 11 Eğitim-Öğretim ve Rehberlik Hizmetleri... 12 Eğitim-Öğretim ve Rehberlik Arasındaki Farklar... 13 Rehberliğin Öğrencilere Sağladığı Yararlar... 13 Öğrencilerin Sıklıkla Rehberliğe Gereksinim Duyduğu Alanlar... 14 Rehberlik Hizmetlerinin Yakın İlişkide Bulunduğu Kişi ve Kurumlar... 14 Okul Yöneticileri ve Rehberlik İlişkisi... 14 Öğretmenler ve Rehberlik Hizmetleri İlişkisi... 15 Öğrenci Velileri ve Rehberlik Hizmetleri İlişkisi... 15 Çevre ve Rehberlik İlişkisi... 16 Rehberliğin Ortaya Çıkmasını Gerektiren Nedenler... 16 Rehberliğin Tarihsel Gelişimi... 20 ABD deki Gelişmeler... 20 Avrupa daki Gelişmeler... 20 Türkiye deki Gelişmeler... 22 Rehberliğe Katkı Sağlayan Bilim Dalları... 22 Psikoloji... 23 Sosyoloji... 23 Sosyal Psikoloji... 23 Ekonomi... 23 VIII
Antropoloji... 23 Eğitim Bilimi... 23 Ünite Değerlendirme Soruları... 25 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 29 KAYNAKÇA... 33 BÖLÜM-II Prof. Dr. Filiz Dinç YURTAL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE BAŞLICA HİZMET TÜRLERİ... 35 Giriş... 36 Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik... 36 Eğitim Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik... 36 Sağlık Alanında Rehberlik... 37 Sosyal Yardım Alanında Rehberlik... 37 Endüstri Alanında Rehberlik... 37 Temel İşlevlerine Göre Rehberlik... 38 Uyum Sağlayıcı Rehberlik... 38 Yöneltici Rehberlik... 38 Ayarlayıcı Rehberlik... 39 Geliştirici Rehberlik... 39 Önleyici Rehberlik... 39 Tamamlayıcı Rehberlik... 39 Birey Sayısına Göre Rehberlik... 40 Bireysel rehberlik - grupla rehberlik... 40 Bireysel psikolojik danışma - grupla psikolojik danışma... 40 Öğretim Basamaklarına Göre Rehberlik... 41 Okulöncesi eğitimde rehberlik... 41 İlköğretimde Rehberlik Hizmetleri... 42 Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri... 42 Yükseköğretimde Rehberlik Hizmetleri... 43 Problem Alanlarına Göre Rehberlik... 43 Eğitsel Rehberlik... 44 Mesleki rehberliğin amacı... 44 Kişisel rehberliğin amacı... 44 IX
Özet... 45 Ünite Değerlendirme Soruları... 46 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 49 KAYNAKÇA... 53 BÖLÜM-III Prof. Dr. Mehmet GÜVEN OKULLARDA REHBERLİK SERVİSLERİ-HİZMETLER... 55 Giriş... 56 Okullarda Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri... 56 Okullardaki Rehberlik Hizmet Alanlarının Sınıflandırılması... 57 Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Doğrudan Öğrenciye Dönük Hizmet Alanları... 59 Psikolojik Danışma Hizmetleri... 59 Oryantasyon (Yeni Duruma-Ortama Alıştırma) Hizmetleri... 62 Öğrenciyi Tanıma Hizmetleri... 64 Bilgi Toplama ve Bilgilendirme Hizmetleri... 65 Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri... 66 İzleme Hizmetleri... 66 Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Dolaylı Hizmet Alanları... 67 Okul PDR Programı Hazırlama... 67 Konsültasyon (Müşavirlik-Danışma) Hizmetleri... 69 Anne-Babalara Rehberlik Hizmetleri... 70 Çevre İle İlişkiler... 72 Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri... 72 Özet... 74 Ünite Değerlendirme Soruları... 75 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 78 KAYNAKÇA... 81 X
BÖLÜM-IV Prof. Dr. Seher BALCI EĞİTSEL REHBERLİK... 83 Giriş... 84 Eğitsel Rehberliğin Tanımı... 85 Eğitsel Rehberliğin Amaçları... 85 Eğitsel Rehberliğin Kapsamı... 86 Eğitsel Rehberliğin Yoğunlaştığı Alanlar... 86 Bireyselleştirilmiş Öğretimin İlkeleri... 91 Tip Teorisi ve Öğrenme Tipleri... 92 Dışa Dönük Tipler... 93 İçe Dönük Tipler... 93 Duyusal Tipler... 93 Sezgisel Tipler... 93 Düşünen Tipler... 93 Duygusal Tipler... 93 Yargısal Tipler... 94 Algısal Tipler... 94 Öğrencilerin Eğitsel Kararlar Vermeleri İçin Neler Gereklidir?... 94 Öğrencilerin Güdülenmesi... 95 Etkili ve Verimli Ders Çalışma Yöntemleri... 97 Öğrenmeyi Öğrenme... 101 Öğrenme Stilleri... 102 Zeka Türleri... 103 Özet... 107 Ekler... 108 Ünite Değerlendirme Soruları... 116 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 119 KAYNAKÇA... 123 XI
BÖLÜM-V Yrd. Doç. Dr. M. Ali ÇAKIR MESLEKİ REHBERLİK... 125 Giriş... 126 Mesleki Rehberlik ve Önemi... 126 Mesleki Rehberlik Nedir?... 127 Meslek Seçimi ve Gelişimi İle İlgili Kuramsal Görüşler... 128 Ginzberg e Göre Mesleki Gelişim... 131 Super a Göre Mesleki Gelişim... 131 Holland a Göre Mesleki Gelişim... 134 Bandura ya Göre Mesleki Gelişim (Sosyal Bilişsel Kuram)... 135 Karar Verme Süreci Ve Meslek Seçimi... 137 Karar Verme Sürecine İlişkin Kuramsal Açıklamalar... 137 Karar Verme Sürecinin Aşamaları... 138 Bilgi İşleme Yaklaşımına Göre Mesleki Karar Verme... 140 Mesleki Rehberlik Hizmetlerinde Göz Önünde Tutulması Gereken Noktalar... 143 Mesleki Rehberlik ve Yöneltme... 145 Özet... 147 Ünite Değerlendirme Soruları... 148 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 151 KAYNAKÇA... 154 BÖLÜM-VI Doç. Dr. Hülya ŞAHİN KİŞİSEL REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA... 157 Giriş... 158 Kişisel Rehberliğin Tanımı... 159 Kişisel Rehberlik Hizmetlerinin Kapsamı... 159 Psikolojik Danışma nın Dayandığı Bazı Temel Kuramlar... 160 Psikanalitik Kuram... 160 Davranışçı Yaklaşım... 163 Danışandan Hız Alan Yaklaşım... 164 XII
Akılcı-Duygusal Yaklaşım... 165 Bilişsel Terapi Yaklaşım... 165 Başlıca Kişisel Rehberlik Hizmetleri... 166 Sosyal Beceri Eğitimi... 167 Sosyal Becerilerin Ölçülmesi... 168 Sosyal Becerilerin Kazandırılması... 169 Sosyal Özellikler Listesi (Okulöncesi ve İlköğretim Sınıfları İçin)... 171 Sosyal Beceri Listesi(Lise öğrencileri ve yetişkinler için)... 172 Kişisel Rehberlik Açısından Öğretmenlerin Sorumlulukları... 174 Özet... 182 Ünite Değerlendirme Soruları... 183 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 188 KAYNAKÇA... 195 BÖLÜM-VII Prof. Dr. Mustafa KUTLU Prof. Dr. Alim KAYA BİREYİ TANIMA VE BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ... 197 Giriş... 199 Bireyi Tanımanın İşlevi ve Önemi... 199 Bireyi Tanımada Bilgi Toplamanın İşlevleri... 200 Bireyi Tanımanın Amacı... 201 Bireyi Tanımak Neden Gereklidir?... 202 Bireyi Tanımada Temel İlke ve Anlayışlar... 203 Öğrencilerin Tanımamız Gereken Yönleri... 205 Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması... 209 A. Psikolojik Testler... 210 Psikolojik Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Teknik Özellikler... 211 Testlerin Kullanılmasında Dikkat Edilecek Bazı Etik Kurallar... 213 Psikolojik Testlerin Yorumlanmasında Dikkat Edilecek Etik Kurallar... 214 Maksimum Performans Testleri... 215 Yetenek Testleri... 215 Başarı Testleri... 216 Davranış Testleri... 217 Kişilik Envanterleri... 218 XIII
İlgi Envanterleri... 219 Tutum Envanterleri... 220 B. Test Dışı Teknikler... 221 Kendini Anlatma (Self-Report) Teknikleri... 221 Görüşme... 222 Anket... 228 Problem Tarama Listeleri... 234 Otobiyografi... 241 Arzu-İstek Listesi... 244 Anı Defteri (Günlük)... 248 Öğrenci Tanıma Formu... 249 Gözlemsel Teknikler... 251 Gözlem... 252 Anekdot... 258 Gözlem Listeleri... 261 Derecelendirme Ölçekleri... 264 Sosyometrik Teknikler... 270 Sosyometri... 270 Kimdir Bu (Bil-Kim) Tekniği... 274 Diğer Teknikler... 278 Toplu Dosya... 278 Zaman Çizelgesi... 283 Ev Ziyaretleri... 285 Vak a İncelemesi... 286 Veli Konferansı (Veli Toplantıları)... 289 Ünite Değerlendirme Soruları... 291 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 295 KAYNAKÇA... 297 BÖLÜM-VIII Doç. Dr. Canani KAYGUSUZ ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK... 303 Giriş... 304 Gelişim Nitelikleri Bakımından Farklı Olan Bireylere Yönelik Tanımlamalar... 305 Tarih İçinde Özel Eğitim... 306 Özel Eğitim Konusunda Türkiye nin Durumu... 308 XIV
Özel Eğitimin İlkeleri... 310 Özürlülüğün Nedenleri... 313 Özürlerin Gruplandırılması... 314 Özürlülerin Karşılaştığı Güçlükler... 321 Engelli Kişilerin Yaşamlarının Kolaylaştırılmasında Neler Yapılabilir?... 323 Özürlülükle İlgili Okullarda Neler Yapılabilir?... 325 Psikolojik Danışmanlar Neler Yapabilir?... 326 Öğretmenler Neler Yapabilir?... 328 Özet... 331 Ünite Değerlendirme Soruları... 332 KAYNAKÇA... 334 BÖLÜM-IX Doç. Dr. Şerife (IŞIK) TERZİ OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ... 335 Giriş... 336 Kapsamlı Psikolojik Danışma Ve Rehberlik Programları Modeli... 336 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programın Kavramsal Temeli... 338 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Öncülleri... 338 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması... 340 Programın Temel Yapısını Tanımlama... 341 Rehberlik İhtiyaçlarının Belirlenmesi... 344 Alanlara Göre Öğrenci Yeterlikleri ve Göstergelerinin Oluşturulması... 346 Öğrenci Yeterliklerinin Kazanılmasında Kullanılacak Etkinlikler... 348 Görevleri Belirleme... 352 Zaman Dağılımı... 354 Programı Yazılı Hale Getirme... 354 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Uygulanması... 355 Kapsamlı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programının Değerlendirilmesi... 355 Öğrendiklerimizin Eğitimde Uygulanması... 357 Özet... 358 Ünite Değerlendirme Soruları... 360 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 364 KAYNAKÇA... 366 Örnek Program... 367 XV
BÖLÜM-X Prof. Dr. Enver SARI PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE ÖRGÜT VE PERSONEL... 369 Giriş... 370 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Okul Düzeyinde Örgütlenmesi... 371 Psikolojik Danışmanların Görevleri... 372 Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yürütme Komisyonunun Kuruluşu ve Görevleri... 374 Komisyon Kimlerden Oluşur?... 374 Okul Müdürünün Görevleri... 375 Sınıf Rehber Öğretmenlerinin Görevleri... 376 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin İl/İlçe Düzeyinde Örgütlenmesi... 378 RAM larda Görevli Psikolojik Danışmanların Görevleri... 379 RAM larda Görevli Psikologların Görevleri... 380 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonunun Oluşumu ve Görevleri... 381 Kuruluşu-Oluşumu... 381 Görevleri... 382 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Milli Eğitim Bakanlığı Düzeyinde Örgütlenmesi... 383 Özet... 385 Ünite Değerlendirme Soruları... 386 Ünite İle İlgili Örnek KPSS Soru ve Açıklamaları... 389 KAYNAKÇA... 392 XVI