Tiroid Fonksiyonunun Laboratuvar Testleri ile Değerlendirilmesi Prof. Dr. Beyhan Ömer Tıbbi Biyokimya ABD 20.03.2014
Tiroid bezi, Foliküler hücreler: Tek sıra epitel hücreleri ile çevrili içerisi kolloid ile doludur. Tiroid folikülleri tiroid hormonu sentezler, depolar ve salgılar. C-hücreleri veya parafoliküler hücreler: Foliküller arasına tek hücreler veya küçük gruplar şeklinde dağılmıştır.kalsitonin hormonu sentezler.
Follicles Are the Sites Where Key Thyroid Elements Function: Thyroglobulin (Tg) Tyrosine Iodine Thyroxine (T 4 ) Triiodotyrosine (T 3 )
Tiroid Hormonlarının Biyosentezi Tiroid hormonu sentezi için iki substrat gerekir. Tiroglobulin (Tg, intrensek substrat): %8-10 unu karbonhidrat, yaklaşık %0.2-1 ini (besinsel iyot alımına bağlı) iyot oluşturan bir glikoproteindir.
Elementer iyot (ekstrensek substrat): Anorganik iyot olarak su ve gıdalarda İyodür ince bağırsaktan emilir. İyodürün ufak bir miktarı laktasyondaki meme bezi tarafından alınır ve sütte bulunur. Tiroid bezinin başlıca fonksiyonu iyodu konsantre etmek ve tiroid hormonlarını sentezlemektir
Tiroid Hormon Sentez Aşamaları 1-Hücreye İyot alımı (up-take) 2-İyot oksidasyonu 3-Tirozin iyotlanması (Organifikasyon) 4-İyodotirozillerin birleşmesi (Coupling)
1-İyodun hücreye alınması: Tiroid bezi güçlü elektrokimyasal gradyana karşı iyodu konsantre etme yeteneğindedir. Enerji bağımlıdır ve Na + - K + -ATPaz pompasına bağlıdır. İyodürün aktif taşınımında Na/I simport proteini rol alır.
Hücre içine giren Na +, iyon gradyanını devam ettirmek için Na + -K + -ATPaz pompasıyla hücre dışına pompalanır. Hem iyot hem de TSH, Na/I taşınım fonksiyonunu düzenler. İyot alımını; aşırı I azaltır, TSH ise arttırır.
2-İyodun oksidasyonu, İyodür, Tiroperoksidaz ve H 2 O 2 ile oksitlenerek enzim-bağlı iyodinyum iyonu oluşturur. 3-Tiroziniyotlanması (Organifikasyon) Oksitlenmiş iyot önce tirozin kalıntısındaki aromatik halkanın 3. karbonuna bağlanır, 3-monoiyodotirozin (3-MIT-Tg) Daha sonra tirozil kalıntısının 5. karbonuna bağlanır, 3,5-diiyodotirozin (3,5- DIT-Tg) oluşur. organifikasyon olarak adlandırılır.
4- İyodotirozillerin birleşmesi (Coupling) Daha sonra iyotlanmış bu tirozinler Tiroperoksidaz aracılığıyla birleştirilir DIT + DIT T4 Tiroperoksidaz MIT + DIT T3 İyotlanmış türevlerden sadece T3 ve T4 aktifitir.
İyotlaşma bir kez oluştuktan sonra iyot kolay kolay tiroid dokusunu terketmez İyotlu tirozini hiçbir trna tanımadığından protein içine yerleşemez.
Antitiroid ilaçlar: Tioüre, tiourasil, propiltiourasil gibi ilaçlar iyot alımını etkilemeksizin iyodun organifikasyon basamağını inhibe eder.
3-3,5 r-triiyodotiroinin (rt3)
Tg de iyotlanmış türevlerin % 49 unu MİT, %33 ünü DİT, %16 T 4, %1 ini T 3 ve eser miktarda ters T 3 oluşturur. Bu iyotlanmış tirozin türevlerinden sadece T 4 ve T 3 aktiftir.
. Tg tiroid folikülleri içinde kolloid damlacıkları halinde depolanır. Buradaki proteinin %75 ini oluşturur. Normal bir tiroidde birkaç haftalık depolanmış hormon mevcuttur. TH ve Tg sentezi, TSH ile uyarılır.
Tiroid Hormonlarının salgılanımı ve Taşınımı Tg, Tg-bağlı T 4 ve T 3 kalıntılarıyla birlikte prohormon olarak foliküler lumende depolanır. TSH (veya TSİ) ile tiroid bezinin uyarılmasından sonra dakikalar içerisinde apikal membran üzerindeki mikrotübüller Tg i pinositozla foliküler hücreye alır. Lizozomla kaynaşarak Tg çeşitli asit proteaz ve peptidazlarla parçalanır.
Amino asitler, MİT, DİT, T 4 ve T 3 açığa çıkar T 3 ve T 4 hücreden kolaylaştırılmış difüzyonla kana verilirken, MİT ve DİT dolaşıma çıkmaz iyodotirozin deiyodinaz enzimi ile iyotları ayrılır.
3,5,3,5 tetraiyodotironin (T 4 ) (T 3 ) 3,5,3 triiyodotironin Molekül ağırlığı 777 651 Tiroid bezinde oluşumu (%) %100 %20 Periferik oluşumu 0 %80 Yarı ömrü 7 gün 1 gün Total plazma konsantrasyonu %4-11 g %75-220 ng % Serbest %0.02 %0.3 % Plazma proteinine bağlı TBG ye bağlı 1 Albumine bağlı %99.98 %99.7 %70-75 %70-75 %5-10 20-25 TBPA bağlı 2 %15-20 0-5
1) Tiroksin bağlayıcı globulin (TBG): Plazmada 1 ve 2 globulin arasında göç eden karaciğerde sentezlenen bir glikoproteindir..
TBG miktar değişimi Total T 4 ve T 3 ün miktarlarını değişir, serbest fraksiyona ise etkisizdir. TBG miktarının tayini tiroidin fonksiyonel bozukluklarının saptanmasında önemlidir.
TBG Artışı -Gebelık, doğum kontrol hapları -Bazı ilaçların kullanımı ( östrojen, tamoksifen,opiat) -Östrojen oluşturan tümörler -Yenidoğan
TBG Azalması -Genetik bozukluk, -Akromegali, -Ciddi asidoz, -Nefroz -Hipoproteinemi yapan diğer hast.(karaciğer hast., ağır sistemik hastalıklar) -Renal ve intestinal protein kaybı, -Bazı ilaçların kullanımı: ( androjenler, glukokortikoitler ) -Testosteron oluşturan tümörler
T4 ve T3 ün TBG ye bağlanmasını azaltan ilaçlar - Salisilat, -Fenitoin, -Penisilin, -Heparin,
2) Tiroksin bağlayıcı prealbumin (TBPA): Tiroksin bağlayıcı prealbumine dolaşımdaki T 4 ün %15-20 si bağlanır. 3) Albumin: Kandaki T 4 ün %5-10 u, T 3 ün ise %20 si albumine bağlanarak taşınır.
T 4 ün %80 i karaciğer, böbrek ve kas gibi periferik dokularda deiyodinasyonla T 3 e veya ters T 3 e (rt 3 ) çevrilir. Kronik hastalıklarda, karbonhidrat açlığında ve fetusta nispeten büyük miktarlarda rt 3 oluşur ve çok zayıf bir agonisttir. Propiltiourasil T 4 ün T 3 e dönüşümünü azaltır.
Deiyodinaz enzimiyle T 4, aktif hormon olan T 3 e yıkılır. T 3,hedef hücre nukleusundaki tiroid reseptörüne T 4 ten 10 katı afiniteyle bağlanır.
Monokarboksilat transporter (MCT8, MCT10)
TH metabolizması Deiyodinasyon, deaminasyon ve dekarboksilasyonla inaktive olur. T 4, T 3 ve rt ün %80 metabolik yolu deiyodinasyondur. Kalan %20 si ise karaciğerde glikuronik asit veya sülfatla bağlanarak safra yollarına atılır veya,
Oksidatif deaminasyon ve dekarboksilasyonla çok az biyolojik aktiviteye sahip tetraiyodotiroasetik asit (TETRAK) veya triiyodotiroasetik asit (TRİAK) oluşur. Deiyodinasyonla ayrılan iyodür ekstrasellüler bölgeye geçer. Bir kısmı idrar veya dışkıyla atılırken bir kısmı tiroid bezi tarafından alınarak tekrar TH sentezinde kullanılır.
Tiroid hastalığı toplumun hemen hemen %3 ünü etkileyen yaygın bir hastalıktır. Tiroid hastalığının %95 i tiroid bezinden orjin alır, bunun da çoğu otoimmün kaynaklıdır. Kadınlarda erkeklerden 9 kat fazla
TİROİD FONKSİYON TESTLERİ Testlerin amaçları: 1- Tiroid fonksiyon durumunun tesbiti (Hipertiroidi, hipotiroidi, ötiroidi ) 2-Tiroid fonksiyon bozukluğu varsa bunun yeri ve tipinin belirlenmesi 3-Tiroid hastalıkları/ tedavilerinin takibi
Tiroid Hastalıkları Değerlendirmesinde Kullanılan Testler: TSH Total Tiroksin ( T4 ) TotalT3 Serbest T4 ( st4) Serbest T3 ( st3) Anti TPO Anti Tg TRAb TBG Tg Kalsitonin
Yüksek riskli populasyonda rutin testler olarak önerilir - Yenidoğanlarda, ( Hipotiroidzm için TSH) -35 yaş üstünde her 5 yılda bir (TSH ) -60 yaş üstünde ( Hastalığın yüksek prevalansı nedeniyle) - Kadınlarda, -Ailesel tiroid fonksiyon bozukluğu hikayesi olanlarda, - Otoimmun bir hastalığı olanlarda, -Tiroid fonksiyonunu etkileyecek ilaç kullananlarda ( Li, Amiodoron..)
Kan Serum Serum Serum 0da Isısı 0da Isısı 4-8 o C -20 o C TSH 1 gün 7 gün 6 ay TSH(filter paper) 7 gün ft4 2 gün 8 gün 3 ay T4 7 gün 5 gün 7gün 6 ay - 2 yıl ft3 1 gün 2 hafta 3 ay T3 2 gün 8 gün 3 ay Tiroglobulin 2 gün 1 gün 3 gün 1 ay Kalsitonin 1 saat 4 saat 8 saat 3 ay
Testlerin çalışılmasında dikkat edilecek noktalar: Serum veya plazmada çalışılabilir. Bilirubin, hemoliz, lipemiden çok yüksek değerlere ulaşmadıkça etkilenmez.
Tiroid fonksiyon bozukluğunun tarama stratejisinde kullanılan testler: sensitif TSH ve st4 dür. st4 deki çok hafif değişikliğe TSH katlanarak cevap verir
stsh ölçümü; Hem hipotirodizm, hem de hipertiroidizmin yaygın formlarında en uygun testtir. TSH, st4 TSH, st4 -> -> primer hipotiroidi primer hipertiroidi
Tg Başlıca 3 durumu yansıtır: Tiroid dokusunun miktarını Tiroid bezi hasarını ya da inflamasyonunu TSH reseptörünün uyarıldığını ( TSH, hcg, TRAb)
Tg ölçüm endikasyonu Tiroid karsinomu Yenidoğanda konjenital hipotiroidinin etyolojisi İnflamatuar tiroiditlerin (subakut tiroidit) aktivitesinin değerlendirilmesi
Tiroid otoantikorları Graves hastalığı, Hashimoto hastalığı ve postpartum tiroiditis otoimmün kaynaklıdır. Tiroid bezinin, çeşitli proteinlerine karşı 1 veya daha fazla antikor oluşur. - Anti- Tg -anti-tpo (tiroid mikrozomal antikoru,antitiroit peroksidaz antikoru) -anti- TSH reseptör
Anti TPO İmmün nedenli tiroid hastalıklarında önemli, Hashimato tiroidi ve idiyopatik miksödemde -> Pozitif Graves hastalığı-> çoğunluğunda pozitif TipI diyabette de pozitif
Tiroid hastalıklarının laboratuvar tanısı Hastalıklar TT 4 FT 4 TT 3 TSH Ötiroidizm N N N N Hipertiroidizm T 3 tirotoksikozu N N Hipotiroidizm Primer Sekonder Tersiyer TBG artışı N N TBG azalışı N N
TEŞEKKÜRLER