I Yrd. Doç. Dr. R.BAHAR ÜSTE SİYASET BİLİMİ
II İÇİNDEKİLER Yay n No : 2391 Siyaset Bilimi Dizisi : 05 1. Bask Şubat 2011 - STANBUL ISBN 978-605 - 377-414- 3 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Seda Ozalit Dijital Kopyalama Merkezi Tic. Ltd. Şti. Kısıklı Caddesi No: 49 Altunizade, Üsküdar/İstanbul (Sertifika No. 12806) (0-216) 651 13 73 Kapak Tasar m : Nur Baylav Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
İÇİNDEKİLER III ÖNSÖZ Bu kitabın konusu, siyaset bilimini meydana getiren unsurlardır. Toplum içerisinde, siyaset biliminin algılanışı ve siyaset bilimine bakış açısı incelenmeye çalışılmıştır. Siyaset biliminin konuları bir sistematik içerisinde okuyucuya sunulmuştur. Bu bilim dalı ile ilgili güncelde duyulan kavramlar tek tek ele alınmıştır. Bireyler genelde siyasete ilgi duymakla birlikte, siyaset biliminin içeriği ile ilgili bilgileri genel olarak bulunmamaktadır. Kitabın yazılmasındaki amaçlardan biri, bu kadar ilgi duyulan bir kavramın bilimsel olarak konularının da bilinmesidir. Siyaset bilimi, toplumdaki birçok sorunun çözümünde anahtar rol oynamaktadır. Bireylerin, seçme ve seçilme, siyasal iktidar, siyasal reklamcılık gibi çoğunlukla kullandıkları kavramların içeriğinin ne olduğunu öğrenebilecekleri bir kaynak olduğunu düşünmekteyim. Siyaset bilimcilerin görüşleri ile zenginleştirilmeye çalışan konular, değişik ülke örnekleri ile desteklenmiştir. Kitapta, siyaset bilimine ilişkin işlenen konuların temeli ve çalışmalar ışığında konulara yeni bakış açıları sunulmuştur. Sosyal bilimlerde, gerçeği bulmak çok kolay değildir. Her düşünürün kendisine göre doğruları olabilir. Konuların çözümlemesinde mükemmel olan budur demek pek olanaklı görünmemektedir. Ancak, karşılıklı olarak düşüncelerin sentezine olanak vermek doğruyu ve gerçeği bulmada önemli bir adımdır. Bu kitapta da değişik düşüncelere yer verilerek doğrulara gidilmeye çalışılmıştır. Toplumda binlerce sorun bulunmaktadır. Bunların çözümü için önce bunları anlamak gerekir. Anlamaya çalıştığımız konuları incelemek ve uygulama alanı olup olmadığına bakılması istenen bir yöntemdir. Bir kitapta, bilgi yığını yerine, anlaşılır olmak aranılan yönlerdendir. Kitapta, siyaset bilimi ile ilgili bilgi yığını yerine öz ve anlaşılır olmak amaç, okunmasını sağlayarak faydasının yayılımına destek olmak hedef olarak belirlenmiştir. Siyaset bilimi adına tüm konulara çözüm üretmek olanaklı değildir. Ancak ele alınan konulara getirilen çeşitli çözüm önerileri okuyucuya konu ile ilgili pencerelerin aralanmasını sağlayabilecektir. Akademisyenler, siyaset bilimi ile ilgilenenler, bu alanda eğitim-öğretim alan
IV ÖNSÖZ gençler, siyasetçiler, çeşitli branşlardaki yöneticilerin yararlanabileceği bir kitap olarak yazılmıştır. Bir akademisyen olarak, yıllardır siyaset bilimi ile ilgili değişik konularda çalışmalar yaptım. Kitabı yazarken konular hakkında yeniden çok bilgiyi öğrendiğimi hissettim. Okuyanlara bu konuda öğrenecekleri olduklarını hatırlatan bir kitap olarak düşünmekteyim. Kitapta her konu bir önceki konuyu destekleyecek ve açıklayacak biçimde ele alınmıştır. Böylece, konularla ilgili çözüm yolları da ortaya konulmaya çalışılmıştır. Değişik metot ve yöntemlerle siyaset biliminde konulara bakış açıları değişik perspektiflerden verilmiştir. Her konuya tek tip çözüm yerine değişkenlik gösteren fikir havuzu oluşturularak, en uygun olanın seçimine gayret gösterilmiştir. Kitabın, siyaset bilimi açısından yararlılık göstermesi ve öğretici olması en büyük isteğimdir. Kitabın yazılma aşamasında beni destekleyen ve yüreklendiren hocam Prof. Dr.Şevkinaz Gümüşoğlu na sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. Ayrıca, Kitabın yazılma aşamasında desteklerinden ve sabırlarından dolayı kızım Deniz Üste ile eşim Yrd.Doç.Dr. Nazmi Üste ye, basım aşamasında benden katkılarını esirgemeyen herkese teşekkür ederim. Yrd.Doç.Dr.R.Bahar ÜSTE İzmir, 2011
İÇİNDEKİLER V İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...III GİRİŞ... 1 I. BÖLÜM SİYASET 1. SİYASET VE SİYASET BİLİMİ... 7 2. SİYASET BİLİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ... 11 3. SİYASET TEORİSİ... 13 3.1. Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi... 14 3.2. Siyaset Teorisinin Ekonomik Kökeni... 15 4. SİYASET TEORİSİNİN SORGULANMASI... 17 5. SİYASET BİLİMİNİN DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİLER... 19 5.1. Siyaset ve Ekonomi... 19 5.2. Siyaset ve Hukuk... 19 5.3. Siyaset ve Yönetim... 20 5.4. Siyaset ve Tarih... 21 5.5. Siyaset ve Sosyoloji... 22 5.6. Siyaset ve Psikoloji... 22 5.7. Siyaset ve Din... 24 5.8. Ahlak ve Siyaset... 24 6. SİYASET BİLİMİNİN ÖZELLİKLERİ... 24 6.1. Evrensellik ve Süreklilik... 24 6.2. Barış ve Düzen... 25 6.3. Uzlaşma... 25 6.4. Meşruluk... 25
VI İÇİNDEKİLER 7. SİYASET BİLİMİNDE YÖNTEM VE TEKNİKLER... 26 7.1. Makro ve Mikro Analiz... 27 7.2. Ampirik Çalışmalar... 27 7.3. Problem Çözme... 27 7.4. Kurumsal Tasvir, Tanımlama ve Analiz... 28 8. SİYASET BİLİMİ AÇISINDAN SİSTEMLER... 28 8.1. Kapitalist Sistem... 28 8.2. Sosyalist Sistem... 30 II. BÖLÜM DEMOKRASİ VE DEVLET 1. DEMOKRASİ... 35 2. DEMOKRASİ VE BİREY... 36 3. DEMOKRASİNİN DEĞİŞİK ANLATIM TÜRLERİ... 38 4. DEMOKRASİNİN DAYANAKLARI... 40 5. KATILIMCI DEMOKRASİ... 41 6. DEMOKRASİ VE KATILIMCILIK... 43 7. E-DEMOKRASİ KÜLTÜRÜ... 45 8. İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE İLÇE BELEDİYELERİNDE E-DEMOKRASİ İLE İLGİLİ GERÇEKLEŞTİRİLEN ANKET ÇALIŞMASI (2009)... 47 8.1. Demografik Özellikler... 48 8.2. İletişim Teknolojileri (İT) ve Yerel Yönetimlerin E-Demokrasi Süreçleri... 50 9. ELEKTRONİK OY... 59 10. ELEKTRONİK OY VERME SİSTEMLERİNDE ÖLÇÜTLER... 59 11. ULUSLAR ARASI ELEKTRONİK SEÇİM DENEYİMLERİ... 60 11.1. Hindistan... 60 11.2. Brezilya... 61 11.3. Venezüella... 61 12. DEVLET... 62 13. SİYASET BİLİMİ AÇISINDAN DEVLETİN ÖZELLİKLERİ... 63 14. E-DEVLET... 64 15. E-DEVLETİN BOYUTLARI... 64 15.1. E-Hizmet... 64 15.2. E-Demokrasi... 65 15.3. E-Ticaret... 65 15.4. E-Yönetim... 65 16. E-DEVLETİN AMAÇLARI... 65
İÇİNDEKİLER VII III. BÖLÜM SİYASAL İKTİDAR 1. SİYASAL İKTİDAR NEDİR?... 69 2. SİYASAL İKTİDARIN ÖZELLİKLERİ... 69 3. SİYASAL İKTİDAR VE HAK... 70 4. SİYASAL İKTİDAR ÜZERİNE GÖRÜŞLER... 71 4.1. Siyasal İktidarın Tanrısal Kökenli Olduğu Görüşü... 71 4.2. İktidarın Kökeninin Halkta Olduğu Görüşü... 72 IV. BÖLÜM HÜKÜMET VE HÜKÜMET ÇEŞİTLERİ 1. HÜKÜMET SİSTEMLERİ... 75 2. MECLİS HÜKÜMETİ... 75 3. ERKLERİN ILIMLI AYRILIĞINA DAYANAN HÜKÜMET SİSTEMİ: PARLAMENTER SİSTEM... 76 4. ERKLERİN SERT AYRIMINA DAYANAN HÜKÜMET SİSTEMİ: BAŞKANLIK SİSTEMİ... 77 5. KOALİSYONLAR... 78 5.1. Koalisyon Çeşitleri... 78 6. AZINLIK HÜKÜMETİ... 78 V. B ÖLÜM SİYASAL İDEOLOJİLER ve SİYASAL PARTİLER 1. SİYASAL İDEOLOJİ... 83 1.1. Karl Marx a Göre İdeoloji... 83 1.2. Althusser e Göre İdeoloji... 85 2. İDEOLOJİ TEORİSİ... 87 3. SİYASET FELSEFESİ İLE SİYASİ DÜŞÜNCE, SİYASİ TEOLOJİ, SİYASET BİLİMİ VE İDEOLOJİ ARASINDAKİ FARK NEDİR?... 89 4. SİYASAL PARTİLER... 89 4.1. Parlamento İçinden Doğan Siyasal Partiler... 92 4.2. Parlamento Dışından Doğan Partiler... 92 5. SİYASAL PARTİLERİN ÖZELLİKLERİ... 93 6. SİYASAL PARTİLERİN ÖZELLİKLERİNE GÖRE AYRILMASI... 93 6.1. Homojen Partiler... 93 6.2. Homojen Olmayan Partiler... 93
VIII İÇİNDEKİLER 6.3. Fraksiyon Partileri... 93 6.4. Yerel Örgüt Partileri... 94 7. SİYASAL PARTİ TİPOLOJİSİ... 94 7.1. Kadro Partileri... 94 7.2. Kitle Partileri... 94 8. SİYASAL PARTİLER KANUNU... 95 8.1. Siyasi Parti Kurma Hakkı... 95 8.2. Siyasi Partilerin Teşkilatı... 96 8.3. Partilerin Kurulması... 96 8.4. Siyasi Partilere Üye Olma... 96 8.5. Partilerin Genel Merkez Teşkilat... 97 8.6. Büyük Kongre... 97 8.7. Genel Başkan... 98 9. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ SİYASİ PARTİ GRUPLARI... 99 9.1. Grup Kurma... 99 9.2. Siyasi Partilerin Seçimlere Katılması... 99 9.3. Parti Adaylarının Temsili... 99 9.4. Parti Seçmen Listesi... 100 9.5. Siyasi Partilerin Kapatılması... 101 9.6. Kapanma Kararı... 101 10. GÜNÜMÜZDEKİ SİYASAL PARTİLER... 101 VI. BÖLÜM SİYASAL KATILIM 1. SİYASAL KATILIM NEDİR?... 105 2. SİYASAL KATILMANIN BOYUTLARI... 105 3. MİLBRATH A GÖRE KATILMA FAALİYETLERİ HİYERARŞİSİ... 105 4. SİYASAL KATILMANIN FAALİYETLERİ... 106 4.1. Gladyatör Faaliyetleri... 106 4.2. Seyirci Faaliyetleri... 106 4.3. Geçiş Faaliyetleri... 106 VII. BÖLÜM SEÇİM VE SEÇİM SİSTEMLERİ 1. SEÇİM... 109 2. SEÇİM VE TARİHÇESİ... 109
İÇİNDEKİLER IX 3. SEÇİM İLKELERİ... 111 3.1. Genel Oy İlkesi... 111 3.2. Serbestlik İlkesi... 112 3.3. Doğrudan Olma İlkesi... 112 3.4. Eşitlik İlkesi... 112 3.5. Bireysellik İlkesi... 113 3.6. Gizlilik... 114 4. TARİHSEL OLARAK OY KULLANMA YÖNTEMLERİ... 114 5. SEÇİM SİSTEMLERİ... 115 5.1. Çoğunluk Sistemi... 116 5.1.1. Basit Çoğunluk... 116 5.1.2. Mutlak Çoğunluk... 116 5.1.3. Belirli Oranlarda Çoğunluk... 116 5.2. Nispi Temsil Sistemi... 117 5.2.1. Nispi Temsil Sistemi Uygulamaları... 117 5.2.2. D Hondt Sistemi... 117 6. ÖNERİLEN ÜSTE MODELİ: NİSPİ AĞIRLIKLI ÇİFT ARALIKLI KADEMELİ OY SİSTEMİ... 118 7. TÜRKİYE DE SEÇİM SİSTEMİ UYGULAMALARI VE TEK PARTİLİ SÜREÇ... 124 7.1. 1927 Seçimleri:... 125 7.2. 1931 Seçimleri... 125 7.3. 1935 Seçimleri... 125 7.4. 1939 Seçimleri... 126 7.5. 1943 Seçimleri... 126 8. ÇOK PARTİLİ SÜREÇ... 127 8.1. 1946 Seçimleri... 127 8.2. 1950 Seçimleri... 127 8.3. 1954 Seçimleri... 127 8.4. 1957 Seçimleri... 128 8.5. 1961 Seçimleri... 128 8.6. 1965 Seçimleri... 128 8.7. 1969 Seçimleri... 128 8.8. 1973 Seçimleri... 129 8.9. 1977 Seçimleri... 129
X İÇİNDEKİLER 9. 1980 SONRASINDA UYGULANAN SEÇİM SİSTEMLERİ... 129 9.1. 1983 Seçimleri... 129 9.2. 1987 Seçimleri... 130 9.3. 1991 Seçimleri... 130 9.4. 1995 Seçimleri... 130 9.5. 1999 Seçimleri... 130 9.6. 2002 Seçimleri... 131 9.7. 2007 Seçimleri... 132 VIII. BÖLÜM SİYASAL İLETİŞİM 1. SİYASAL İLETİŞİM NEDİR?... 135 2. SİYASAL REKLAM... 136 3. SİYASİ AÇIDAN KİTLE İLETİŞİMİ... 137 4. SİYASAL REKLAMIN İŞLEVLERİ... 138 5. SEÇİM KAMPANYASI... 139 6. SEÇİM KAMPANYALARININ NEDENLERİ... 140 7. SEÇİM KAMPANYALARININ AMAÇLARI... 140 8. PROPAGANDA... 141 9. OLUMSUZ SİYASAL PROPAGANDA... 142 IX. BÖLÜM KARŞILAŞTIRMALI SİYASAL YAPILAR 1. FRANSA... 145 2. ABD... 145 3. JAPONYA... 146 4. ÇİN HALK CUMHURİYETİ... 147 5. YUNANİSTAN... 147 SONUÇ... 148 KAYNAKLAR... 151