DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ I Uluslararasý Diyabet Federasyonu MODÜL Çocuk ve ergen diyabeti 1V _ 1 Genel açýklama Dünyada her yýl 200 000 den fazla çocuða Tip 1 diyabet tanýsý koyulmakta ve hastalýðýn görülme oraný her yýl % 3-5 oranýnda artmaktadýr. Genetiði ve immünolojisi hakkýnda yakýn zamanda artan bilgilere raðmen hastalýðýn nedeni bilinmemektedir. Tip 2 diyabetin çocuklarda ender görüldüðü düþünülmesine raðmen, dünyanýn her yerinden çocuk obezitesi ve hareketsizlik insidansýnýn artýþý ile baðlantýlý olan insidans artýþý rapor edilmektedir. Büyürlerken diyabetli çocuklarýn ve ergenlerin özel ve deðiþen ihtiyaçlarý vardýr. Bu ihtiyaçlar, kamuoyu ve saðlýk uzmanlarý tarafýndan anlaþýlmalý ve ele alýnmalýdýr. Çocuklarýn ve ergenlerin, insüline olan baðýmlýlýklarý, iyi ve uygun beslenme ihtiyaçlarý Tip 1 diyabeti olan yetiþkinlerinkiyle ayný olmasýna raðmen önemli fiziksel, duygusal, psikolojik, sosyal ve entelektüel farklýlýklarý ve gereksinimleri vardýr. Bu farklýlýklar, gençlerin içinden geçmekte olduklarý büyüme ve geliþim evresinden kaynaklanmaktadýr. Bebeklik, çocukluk, okul ve ergenlik dönemleri kendi geliþimleri içinde her biri farklý olarak ele alýnmalýdýr. Bütün diyabetli gençlerin yeterli týbbi yönetime ve ayný þekilde gençlerin ve ailelerinin týbbi ve psikososyal ihtiyaçlarýný anlayan ve bu konuda uzman olan bir ekip ya da kiþilerce verilecek bir diyabet eðitimine haklarý vardýr. Bir çocuk bu haklar için mücadele veremez, dolayýsýyla çocuða ve aileye gerekli bütün desteði saðlamak toplumun sorumluluðundadýr. Bu destek týbbi, sosyal, kamusal, yönetimsel ve endüstriyel kaynaklarý ve çabalarý içermelidir. Diyabetin gençlerde en uygun þekilde yönetimi, günde 2-4 kez insülin enjeksiyonu ve/veya diðer ilaçlarýn alýmýyla birlikte glikoz ve keton için idrar tahlilini, kan þekeri seviyelerinin, beslenme ve egzersizin izlenmesini kapsar. Ýzlemenin diyabet ekibi tarafýndan düzenli bir biçimde gerçekleþtirilmesi esastýr. 91

Uluslararasý Diyabet Federasyonu I DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ Genel açýklama devam Çocuða özgü bir þekilde çocuðun olgunluk düzeyinin, geliþim evresinin, toplum ve aile desteðinin, yeme alýþkanlýklarýnýn, okul ve spor saatlerinin deðerlendirilmesi önemlidir. Gerçekçi, kapsamlý, kiþiselleþtirilmiþ bir yönetim planý geliþtirilirken; ayný zamanda deðerlendirme kültürel, sosyo-ekonomik ve çevresel belirleyiciler açýsýndan da hassas olmalýdýr. Amaç Diyabetli gençlerin, ailelerinin, bu çocuklarla ilgilenen kiþilerin ve çevresinin özel ve deðiþen ihtiyaçlarýný tanýmak ve tartýþmak. Hedefler Bu modül tamamlandýktan sonra katýlýmcý aþaðýdaki konularda yeterliliðe ulaþacaktýr: Yönetim Çocuðun özel ve farklý ihtiyaçlarý olduðunu ve bu ihtiyaçlarýn zaman içinde deðiþeceðini kabul etmek Çocuklarda diyabet bakýmýnýn yönetimindeki anahtar bileþenleri tanýmlamak- örneðin insülin, insülin düzenlemesi, kan þekerinin izlenmesi, öz-bakým, psikososyal gibi- özel tedavi konularýna baþ vurmak Büyüme ve geliþme dönemi boyunca sürekli deðiþen insülin ihtiyaçlarýný kabul etmek Gençlerde insülin tedavisi ile ilgili önemli noktalarý ve uygulama becerilerini anlamak: Küçük dozlar için insülinin nasýl seyreltileceðini tarif etmek Çocuklarda ve ergenlerde enjeksiyon yerlerinin dönüþüme tabi tutulmasý gerekliliðini tarif etmek Eðer mevcutsa kýsa, ince iðnelerin kullanýlmasý gerekliliðini tarif etmek Kan þekeri sonuçlarýnýn nasýl yorumlanacaðýný ve buna göre insülinin nasýl ayarlanacaðýný tartýþmak Küçük çocuklarda, okul dönemindeki çocuklarda ve ergenlerde hipoglisemiyi tanýmaya ve önlemeye yönelik stratejileri ailelerle tartýþmak Çocuðun bakýmýnda yer alan diðer bireylerin de (öðretmenler, spor öðretmenleri, diðer aile bireyleri) hafif, orta ve ciddi hipoglisemiyi tanýmasý ve tedavi edebilmesi gerekliliðini tartýþmak 92

DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ I Uluslararasý Diyabet Federasyonu Hedefler devam Büyüme ve uzamanýn düzenli olarak izlenmesinin gereðini ve persentilleri izlenmeyen çocuklar için stratejileri tartýþmak Özel sportif faaliyetlere uygun olarak insülin ve karbonhidrat ayarlamalarý üzerine eðitim vermek Genç yetiþkinlerin kliniðe devamlýlýðýný artýrmak için stratejileri ve geçiþ kliniklerinin (çocuk kliniðinden eriþkin kliniðine geçiþ sýrasýnda çocukla ilgilenen ara klinik) önemini tartýþmak Diyabet Bakýmýnda Yaþýn, Büyümenin, Geliþimin ve Olgunluðun Etkisi Büyümenin ve geliþimin her evresinde çocuðun ihtiyaçlarýný ve her evrede diyabetin etkisini tanýmlamak Çocuklarýn kronik yaþlarýna göre deðil de, duygusal olgunluklarý, aileleri ve aile çevrelerinden gelen desteðe baðlý olarak diyabete yönelik sorumluluklarýný farklý yaþlarda nasýl yerine getirdiklerini anlamak Büyüme ve geliþmedeki anormallikleri tanýmak Pozitif büyüme ve geliþimi teþvik edecek stratejiler araþtýrmak Beslenme Yiyecek düzenini çocuðun yiyecek tercihleri etrafýnda organize etmek gerekliliðini anlamak Yiyeceðin, aile dinamiklerinde oynadýðý anahtar rolü tartýþmak Beslenme hedeflerinin bireysel diyabet yönetimi hedefleri üzerine kurulmasýnýn nedenlerini açýklamak Ülkelere göre farklýlýk gösteren yaþa baðlý problemleri deðerlendirmek, örneðin çocuklukta yemek yemeðe itiraz etmek, yaþýtlarýna benzeme isteði, ergenlerde insülin kullanma ihmalkarlýðý, dini ve kültürel etkiler, insülinin kötü kullanýmý ve hipoglisemi, fast food (örneðin hamburger) Çocuðun yaþam tarzýyla iliþkili olarak, insülin tedavisini ve beslenmeyi bireyselleþtirme ihtiyacýný tartýþmak Hipoglisemiyi önlemek için besin daðýlýmý/beslenme konusunda hazýrlanan rehberleri tanýmak Kilo alýmýný dengede tutmak için saðlýklý yemenin ve kalori azaltmanýn önemini tanýmlamak Büyümekte olan bir çocuk için uygun bir kilo verme programý oluþturmak (yeterli gýda maddeleri ve yaþam tarzý deðiþiklikleri de dahil edilerek)* 93

Uluslararasý Diyabet Federasyonu I DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ Hedefler devam Psikososyal Etkiler Geniþ aile çevresinden, çocukla ilgilenenlerden ve yaþýtlarýndan uygun desteði saðlamak gerekliliðini tartýþmak Bir yönetim planýndaki sorumluluklarý paylaþmak ve kabul etmek için teþvik edici davranýþsal temalarý ve stratejileri tartýþmak Mükemmel bir aile iþleyiþini, saðlýk inançlarýný ve yaþam kalitesini geliþtirmek, iyileþtirmek için psikososyal temalarý ve stratejileri tartýþmak Diyabetli gencin okuldaki bütün faaliyetlere tam katýlýmýný kolaylaþtýrmak gerekliliðini tartýþmak Ýnsülini reddetme ya da insülin kullanma ihmalkarlýðýyla baþ etmeye yönelik stratejileri tartýþmak Kan testindeki travmayý minimize etmeye ve çocuðun itirazýyla baþ etmeye yönelik stratejileri anlamak Gençlerin ve ailelerinin* hipoglisemiye yönelik korkularýný ve bunun sýký kan þekeri kontrolü (kan glikozunun normal deðerlere çok yakýn olacak þekilde hedeflenmesi) üzerindeki etkisini tanýmak Okuldaki faaliyetler, kamp yapmak, günlük geziler, arkadaþlarda geçirilen geceler ve spor faaliyetleri gibi deðiþik çevresel þartlarýn hipoglisemi olasýlýðýný yükseltebileceðini anlamak Farklý yaþ gruplarý için özel diyabet kamplarýný ve diðer grup aktivitelerini teþvik etmek Bütün çocuklarýn her seviyede her türlü spor faaliyetine katýlma ihtiyacýnýn olabileceðini ifade etmek Diyabet teþhisi konulduðunda yaþanan duygusal travmayý tanýmak; aile hazýr olduðunda eðitimi baþlatmak ve ailenin arzusuna göre bu eðitimin ritmini ayarlamak (Bakýnýz: Modül 1-4, Psikososyal ve Davranýþsal Yaklaþýmlar) Ergenler Kültürel olarak uygun olduðunda ergen için risk oluþturan aþaðýdaki davranýþlarý tartýþmak: Yeme bozukluklarý Alkol Uyuþturucu Sigara Korunmasýz seks 94

DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ I Uluslararasý Diyabet Federasyonu Hedefler devam Ergenlerin araç kullanmalarýna yönelik güvenlik problemlerini tartýþmak Öðretmenlerin, dini topluluk liderlerinin, spor liderlerinin vs. eðitimi için stratejileri tartýþmak Kendi destek gruplarýný geliþtirmelerinde ailelere destek olmak Ergenlerin karþýlaþtýklarý problemleri deðerlendirmek bu problemler ülkelere göre deðiþiklik göstermektedir Çocuklarda ve ergenlerde uyumu etkileyebilecek davranýþsal, psikolojik ve sosyal spesifik özelliklerin önemini deðerlendirmek Aile, aile çevresi ve yaþýtlarýn desteðinin önemini kabul etmek Ýlave psikolojik özel yardým gerektirebilecek davranýþý tanýmak Komplikasyonlar Obezitenin ve aþýrý kilolu olmanýn sadece çocuðun deðil ailenin de problemi olduðunu kabul etmek Uzun vadede komplikasyon oluþturacak riskleri, bu komplikasyonlarý önleyici ya da onlarýn ilerlemelerini yavaþlatýcý yaklaþýmlarý ve komplikasyonlar açýsýndan yýllýk deðerlendirme ihtiyacýný kapsamlý, fakat pozitif bir yolla tartýþmak Diyabetin Nadir Görülen Tipleri Tip 2 diyabetin çocuklukta görülme sýklýðýnýn arttýðýnýn farkýnda olmak Çocuklukta Tip 2 diyabet görülme oranýnýn yüksek olduðu etnik azýnlýk gruplarýný belirlemek Gençlerde eriþkin baþlangýçlý diyabetin (MODY) çeþitli genetik tiplerinin ayrýmýna varmak ve eðer aþýrý kilo söz konusu deðilse uygun saðlýklý yeme önerilerinde bulunmak Evrensel Yönler Çocuklarýn kendi kendilerinin sözcülüðünü yapamayacaklarýný ve bu yüzden çocuklarýn haklarý için yetiþkinlerin mücadele vermek zorunda olduklarýný anlamak Öðretim Yöntemleri Kýsa anlatýmlar, vaka örnekleri üzerinde problem çözümleri, rol canlandýrma, aile/ergen tarafýndan yapýlan sunum, kampa katýlým 95

Uluslararasý Diyabet Federasyonu I DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ Önerilen Süre Teoriye ayrýlan 4 saat Bu Modülün Eðitimcisi Eðitimci ve/ya da çocuk hastalýklarý uzmaný, diyabette uzmanlýðý olan davranýþ bilimcisi Öðrenimin Deðerlendirilmesi Çoktan seçmeli soru formu. Bir probleme vurgu yapan bir vaka öyküsü sunulmasý ve terapötik/psikososyal görüþ açýsýndan hareketle bu problemi çözmek için muhtemel alternatiflerin tartýþýlmasý Kaynaklar Anderson BJ, Auslander WF, Jung KC, Miller JP, Santiago JV. Assessing family sharing of diabetes responsibilities. J Pediatr Psychol 1990;15(4):477-492. Australian Paediatric Endocrine Group (APEG). APEG handbook on childhood and adolescent diabetes, Silink M (ed.). Australia: Child Health Promotion Unit, Government Printing Service; 1996. Daneman D, Frank M, Perlman K. When a child has diabetes.toronto, ON: Key Porter Books Ltd; 1999. International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes (ISPAD). Consensus Guidelines 2000. Swift PGF (ed.). Zeist, The Netherlands: Medforum; 2000. Mellor L, Rifkin H, Silink M, McGill M. Childhood diabetes: The International Diabetes Federation philosophy; 1994. Silink M, Mellor L, McGill M, et al. Diabetes Information. IDF Consultative Section on Childhood and Adolescent Diabetes, 2001. Siminerio LM, Betschart J. Raising a child with diabetes: A guide for parents. Alexandria, VA:American Diabetes Association; 1995. * Bu hedefler ileri düzeyde yer alacaktýr. 96

DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ I Uluslararasý Diyabet Federasyonu Gebelik diyabeti MODÜL 1V _ 2 Genel açýklama Gebelik diyabeti, gebeliðin ileri evrelerinde sýk görülür. Genellikle gebeliðin 24. ve 28. haftalarý arasýnda teþhis edilir. Gebelik diyabeti, hem anne hem de çocuk için riskler doðurur; bu riskleri azaltmak ve sonuçlarý iyileþtirmek için, sýký kan þekeri kontrolüyle, zaman geçirmeden tedavi edilmelidir. Gebelik diyabeti, yaþamlarýnýn daha sonraki bir safhasýnda hem anne hem çocuk için Tip 2 diyabetin geliþmesi riskini artýrýr. Bu, bazý etnik topluluklarda daha yaygýndýr. Amaç Gebelik diyabeti oluþan bir kadýnda erken teþhisin, süratli ve yeterli tedavinin önemini anlamak. Hedefler Bu modül tamamlandýktan sonra katýlýmcý aþaðýdaki konularda yeterliliðe ulaþacaktýr: Gebelik diyabetini tanýmlamak ve teþhis kriterlerini anlamak Gebelik diyabeti için genel tarama programý politikasýný tartýþmak Gebelik diyabetinin patofizyolojisini, hiperglisemi semptomlarý ve anne ve bebek için risk dahil olmak üzere gebelik durumu üzerindeki etkilerini tanýmlamak Gebelik diyabeti geliþme riski taþýyan kadýný tanýmlamak Doðum konusundaki bilgileri, diyabet kontrolünü ve kültürü göz önüne alan bir yönetim planý geliþtirmek Yoðun izleme gerekliliðini anlamak Ýnsülinin ne zaman gerekli olacaðýna karar vermeyeyönelikstratejileri tartýþmak (Bakýnýz: Modül III-3, Ýnsülin Tedavisi) Beslenmenin, hem kan þekeri düzeylerinin yönetiminde, hem de anne ve bebek beslenmesinde oynadýðý rolü anlamak (Bakýnýz: Modül III-5, Beslenme Tedavisi) 97

Uluslararasý Diyabet Federasyonu I DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ Hedefler devam Diyabet bakým ekibiyle sýk bir araya gelmenin gerekliliðini tartýþmak Gebelik diyabeti olan bir kadýn için doðum/doðurma yönetimi gerekliliðini tartýþmak Doðumdan sonra endokrinolog, doðum uzmaný, diyabet eðitimcisi ve diyetisyen takibini tartýþmak Anne için diyabet ve çocuk için obezite ve/veya diyabet geliþtirme potansiyelini tartýþmak Diyabet geliþimini önleyici tedbirler hakkýnda tavsiyelerde bulunmak ve eðitim vermek: Örneðin egzersiz, diyet, kilo vermek, vasküler risk faktörlerinin (sigara içmek, hipertansiyon, hiperlipidemi gibi) azaltýlmasý Gelecekteki gebelik olasýlýklarýný tartýþmak; gebelik öncesi deðerlendirmeyi planlamak; gebelikten önce ya da gebeliðin ilk dönemlerinde iyi beslenmeyi teþvik etmek (karbonhidrat yönetimi dahil); gebeliðin 14-18. haftalarý arasýnda taramayý tekrarlamak Öðretim Yöntemleri Kýsa anlatýmlar, vaka sunumlarý, rol canlandýrma Önerilen Süre 2 saat Bu Modülün Eðitimcisi Öðrenimin Deðerlendirilmesi Kaynaklar Diyabet eðitimcisi ve/veya endokrinolog, bu alanda tecrübesi olan doðum uzmaný Çoktan seçmeli soru formu Problemi sergileyen bir vaka öyküsünün sunulmasý ve terapötik/psikososyal görüþ açýsýndan hareketle problemin çözümü olabilecek alternatiflerin tartýþýlmasý Diabetes Education Consultative Section (DECS). IDF position papers on diabetes education. Brussels: IDF; 2001. p. 87-96. 98

DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ I Uluslararasý Diyabet Federasyonu MODÜL Önceden diyabeti olan kadýnlarda gebelik 1V _ 3 Genel açýklama Daha önceden diyabeti olan kadýnlar, baþarýlý bir gebelik dönemi geçirebilirler. Bununla birlikte, hem gebelik öncesi hem de gebelik boyunca daha yoðun bir yönetim esastýr. Bir doðum uzmanýnýn ve diyabet ekibinin dahil olduðu disiplinlerarasý bir yaklaþým ideal olanýdýr. Mümkünse bebek, yenidoðanlar için uzman bakýmý sunan bir hastanede doðmalýdýr. Amaç Katýlýmcýlarý, gebe olan diyabetli bir kadýnýn özel ihtiyaçlarýna yönelik bilgiyle donatmak. Hedefler Bu modül tamamlandýktan sonra katýlýmcý aþaðýdaki konularda yeterliliðe ulaþacaktýr: Gebelik öncesi planlama konusunda, gebelikten korunma ve gebelikten önce iyi kan þekeri kontrolünün önemi de dahil olmak üzere, bilgi vermek gerekliliðini tartýþmak Diyabetin gebelik üzerine, gebeliðin de kan þekeri kontrolü ve diyabetik komplikasyonlarý üzerine etkilerini tartýþmak Kadýnlarda gebe kalmadan önce komplikasyon açýsýndan deðerlendirmenin ve hipoglisemi yönetimi, glukagon kullanýmý ve hastalýklý günlerin yönetimini gözden geçirmenin gerekliliðini tartýþmak Gebeliðin ilk dönemlerinde sabah þikayetleriyle baþ etmek için stratejiler ve hipoglisemi riskleri hakkýnda eðitim vermek Eðitimci, diyetisyen, endokrinolog, doðum uzmaný ve bazý vakalarda göz doktoru ile nefroloji uzmanýnýn da dahil olduðu ekip yönetimi yaklaþýmýný tanýmlamak Beslenmenin anne ve çocuk için hem kan þekeri yönetiminde hem de gýda ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýnda bir role sahip olduðunu ve deðiþen beslenme ihtiyaçlarýný anlamak (Bakýnýz: Modül III- 5, Beslenme Tedavisi) 99

Uluslararasý Diyabet Federasyonu I DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ Hedefler devam Gebelik baþlangýcýnda ve her üç ayda bir düzenli komplikasyon deðerlendirmesi gerekliliðini tartýþmak Tip 2 diyabet eðer glikoz düþürücü ilaçlarla tedavi ediliyorsa gebelikten önce insüline geçilmesi gerekliliðini anlamak Gebelikten önce ACE inhibitörü ile yapýlan tedaviyi kesmek ve baþka bir antihipertansif ilaca dönmek gerekliliðini tartýþmak Diyabet bakým ekibiyle sýk temasa geçmek ve gebelik ilerledikçe insülin dozunu artýrmak gerekliliðini tartýþmak Doðumu iyi bir yenidoðan servisi olan büyük bir hastanede planlamanýn ve bunun için teþvik etmenin gerekçesini tanýmlamak Doðum sonrasý düzelmenin önemini, insülin ihtiyacýnda çarpýcý düþüþü ve doðumdan sonra insülin duyarlýðýndaki önemli artýþý genel hatlarýyla açýklamak Emzirme döneminde artan beslenme ihtiyaçlarý ve artan hipoglisemi riski açýsýndan kadýnlarý deðerlendirmek ve eðitmek (Bakýnýz: Modül III-5, Beslenme Tedavisi) Öðretim Yöntemleri Vaka çalýþmasý aracýlýðýyla problem çözümü. Baþarýlý bir gebelik dönemi geçirmiþ olan diyabetli bir kadýnýn katýlýmý Önerilen Süre 2 saat Bu Modülün Eðitimcisi Eðitimci ve/veya endokrinolog, konu ile ilgili deneyimi olan doðum uzmaný Öðrenimin Deðerlendirilmesi Kaynaklar Çoktan seçmeli soru formu Bir problemi yansýtan bir vaka öyküsünün sunulmasý ve terapötik/psikososyal bakýþ açýsýndan hareketle bu problemi çözecek olasý alternatiflerin tartýþýlmasý Diabetes Education Consultative Section (DECS). IDF position papers on diabetes education. Brussels: IDF; 2001. p. 87-96. 100

DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ I Uluslararasý Diyabet Federasyonu Ýleri yaþtaki yetiþkinler MODÜL 1V _ 4 Genel açýklama Diyabetin yaygýnlýðý, pek çok ülkede, yaþla birlikte büyük ölçüde artmaktadýr. Ýnsanlarýn yaþý ilerledikçe yaþamla mücadele etmeleri, yeni bilgileri öðrenmeleri ve baðýmsýz yaþamalarý da önemli ölçüde deðiþime uðramaktadýr. Yaþlý insanlar homojen bir grup oluþturmamaktadýrlar; dolayýsýyla, onlarý bireysel olarak ele almak ve kiþisel ihtiyaçlarýna yönelmek önemlidir. Amaç Katýlýmcýlara, diyabeti olan yaþlý insanlarýn özel psikososyal, eðitimsel, besinsel ve psikolojik ihtiyaçlarý hakkýndaki bilgilerini pekiþtirme fýrsatý vermek. Hedefler Bu modül tamamlandýktan sonra katýlýmcý aþaðýdaki konularda yeterliliðe ulaþacaktýr: Ýleri yaþtaki bireylerin diyabet yönetimi ve eðitiminde niçin özel dikkate gerek duyulduðunu açýklamak Ýleri yaþtaki bireylerin diyabeti ele alýnýrken özel dikkat gerektiren alanlarý tanýmlamak Ýleri yaþtakiler için, deðiþik tedavi seçeneklerinin ve hedeflerin deðerlendirilmesi yapýlýrken göz önüne alýnacak sorunlarý tanýmlamak Ýleri yaþtaki diyabetliler için ilaç tedavisine karar verirken göz önüne alýnmasý gereken faktörleri tanýmlamak Ýleri yaþtakilerin yüksek bir düþme riski taþýdýðýnýn farkýnda olmak ve diyabete özgü faktörlerin yaþlýlýkta düþmeyi kolaylaþtýrdýðýný göz önüne almak Radyoopak kontrast madde gibi damar içi boyar maddelerin kullanýlacaðý cerrahi iþlemler ya da tetkiklerin yaþlý bireye uygulanmasý sýrasýnda alýnacak özel önlemleri bilmek 101

Uluslararasý Diyabet Federasyonu I DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ Hedefler devam Beslenme açýsýndan yaþlý insanlarýn risk grubu oluþturduklarýný bilmek (Bakýnýz: Modül III-5, Beslenme Tedavisi) Bu grup için egzersiz ihtiyaçlarý deðerlendirilirken göz önüne alýnmasý gereken faktörleri tarif etmek Yaþlýlarýn eðitim ihtiyaçlarýný deðerlendirmede gereken stratejileri tanýmlamak Uygun eðitim metodlarýnýn ve kaynaklarýnýn seçiminde bu bilgiden yararlanmak Uygun eðitim metodlarýnýn ve kaynaklarýnýn seçimine yardýmcý olan bu bilgiyi genel hatlarýyla açýklamak Yaþlýlar için var olan toplum kaynaklarýný ana hatlarýyla açýklamak Bu bilgiyi yaþlýlar için güvenli ve uygun diyabet bakýmýnýn planlamasýnda kullanmak Yaþlý kiþinin yaþlýlar evinde bakýmýný tartýþmak Öðretim Yöntemleri Diyabetli bir yaþlýnýn özel týbbi, sosyal, besinsel ve psikolojik ihtiyaçlarýnýn altýný çizen vaka çalýþmasý Önerilen Süre 1 saat Bu Modülün Eðitimcisi Diyabet eðitimcisi ya da diyetisyen, geriatrist Öðrenimin Deðerlendirilmesi Ýleri yaþtaki/yaþlý bir birey için bir yönetim planýnýn geliþtirilmesi Ödev: Katýlýmcýlardan, yaþý ilerlemiþ diyabetliler için kendi ülkelerinde var olan bakýmý tanýmlamalarýný isteyiniz Kaynaklar Diabetes Education Consultative Section (DECS). IDF position papers on diabetes education. Brussels: IDF; 2001. p. 87-96. Kirkland F. Improvements in diabetes care for elderly people in care homes. J Diabetes Nurs 2000;4(5):150-155. Mooradian AD, McLaughlin S, Boyer CC,Winter J. Diabetes care for older adults. Diabetes Spectrum 1999;12(2):70-77. Sinclair A, Finucane P (eds.). Diabetes in old age. 2nd edn. Chichester, UK:Wiley; 2000. Tattersall R, Page S. Managing diabetes in residential and nursing homes presents a complex set of problems with no one solution. BMJ 1998;316(7125):89. 102

DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ I Uluslararasý Diyabet Federasyonu Perioperatif yönetim MODÜL 1V _ 5 Genel açýklama Diyabetli bireyler zaman zaman tedavi düzenlerini bozabilecek cerrahi ve týbbi iþlemler geçirebilirler. Diyabet eðitimcileri, diyabetli bireylere glikoz düþürücü ilaçlar ya da insülinlerini, yemeklerini ve diðer ilaçlarýný deðiþtirmelerinde yardýmcý olabilirler ve hedef kan þekeri düzeylerini korumalarýný saðlayabilirler. Amaç Bir cerrahi giriþim ya da týbbi bir iþlem geçirecek diyabetli bireyin deðiþen metabolik gereksinimlerini anlamak ve önceden görebilmek. Hedefler Bu modül tamamlandýktan sonra katýlýmcý aþaðýdaki konularda yeterliliðe ulaþacaktýr: Cerrahi giriþim sürecinde meydana gelen metabolik deðiþimleri tanýmlamak Glisemi ve yara iyileþmesi arasýndaki iliþkiyi tanýmlamak Diyabetli kiþilerin muhtemelen geçirmek zorunda kalacaklarý en sýk rastlanan cerrahi giriþim ve tetkik iþlemlerini listelemek Stres hormonlarýnýn glisemiye cevabýný ve etkilerini açýklamak Aç kalacak ve cerrahi giriþim geçirecek Tip 1 ve Tip 2 diyabetlilerin yönetimindeki farklý ilkeleri tartýþmak Glikoz düþürücü ilaçlar ve/veya insülin kullanan bireylerin yönetimindeki farklý düzenlemeleri tanýmlamak Büyük giriþimlere göre daha önemsiz olan küçük giriþimlerin yönetimindeki farklý yaklaþýmlarý tartýþmak Açlýk hipoglisemisinin yönetilmesini açýklamak Ýnsülin infüzyonunun yönetilmesini açýklamak Kan þekerinin yönetimi, taburculuk planý, rehabilitasyon ve izlem dahil olmak üzere giriþim sonrasý etkin stratejileri tanýmlamak 103

Uluslararasý Diyabet Federasyonu I DÝYABET SAÐLIK PROFESYONELLERÝNÝN EÐÝTÝMÝ için ULUSLARARASI EÐÝTÝM REHBERÝ Öðretim Yöntemleri Anlatým, vaka çalýþmalarý Önerilen Süre 1 saat Bu Modülün Eðitimcisi Diyabet eðitimcisi, endokrinolog Öðrenimin Deðerlendirilmesi Deðiþik tipteki giriþimler için bir perioperatif yönetim planýnýn geliþtirilmesi Kaynaklar Kirschner R. Diabetes in paediatric ambulatory surgical patients. J Post Anesth Nurs 1993;8(5):322-326. 104