Süleyman Demirel Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi Y.2014, C.19, S.2, s.179-195. Suleyman Demirel Universiy The Journal of Faculy of Economics and Adminisraive Sciences Y.2014, Vol.19, No.2, pp.179-195. KOBĠ LERĠ DESTEKLEMEK FĠRMALARIN PERFORMANSINI NE KADAR ETKĠLER? GÖLLER BÖLGESĠNDE KOSGEB GENEL DESTEK PROGRAMINDAN YARARLANAN FĠRMALAR ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME * TO WHAT EXTEND IS THE PERFORMANCE OF FIRMS EFFECTED BY SUPPORTING SME S? A STUDY ON THE FIRMS OF LAKE DISTRICT SUPPORTED BY THE KOSGEB S GENERAL SUPPORT PROGRAMME ÖZET Öğr. Gör. Dr. Selen IġIK MADEN 1 Prof. Dr. Mura ALĠ DULUPÇU 2 Bu çalışmanın amacı, KOSGEB Genel Desek Programının Göller Bölgesinde faaliye göseren KOBİ lerin performansı üzerindeki ekilerinin değerlendirilmesidir. Araşırma modeli kapsamında desek programından faydalanan deney grubu firmaları ile herhangi bir deseken faydalanmamış konrol grubu firmalarına Logi ve Tobi analizleri yapılarak firmaların performansları farklı performans krierleri bağlamında karşılaşırılmış ve desek programının KOBİ performansı üzerindekiekileri değerlendirilmişir. Bölgede faaliye göseren 294 KOBİ üzerinde yapılan çalışmada firma isihdam büyümesi, üreim mikarı, saış hacmi veürün çeşililiğiüzerinde deseklerin anlamlı ve olumlu ekileri sapanmışır. Anahar Kelimeler: KOBİ, KOSGEB, Kamusal Desek, Desek Performansı, Firma Büyümesi. Jel Kodları: L25, R10, R11. ABSTRACT Theaim of hissudyis oshowheeffecs of hesupporsoffered in heconend of KOSGEB general supporingprogramme on heperformance of hesmeswhichareacive in he Lake Disric. As par of creaedresearch model, he experimen group firms were compared wih he conro lgroup firms by applying Logi and Tobi analyzes wih respec o differen performence crieri as and found ou ha supporing programme has posiive and meaninful effecs on SME performance. The sudy depends on 294 SMEs which are acive in he region. Resuls show ha suppor programme has poziive and significan effeccs on employmengrowh, produciongrowh, salesgrowh and variey of goods. Key Words: SME, KOSGEB, PublicSuppor, SupporPerformance, Firm Growh. Jel Codes: L25, R10, R11. 1. KOBĠ: YENI MĠTĠN TANIMLANMASI VE YENĠ EKONOMĠDEKĠ KONUMU Dünyadaki mevcu ülke ekonomilerine bakıldığında, iģlemelerin neredeyse % 95-99 unun KOBĠ lerden oluģuğu, isihdamın %40-80 inin, GSMH nın %30-70 inin, yaırımların %30-60 ının, ihracaın %10-40 ının KOBĠ ler arafından gerçekleģirildiği görülmekedir. (Özdemir vd.,2007:174) Ekonomi içinde böylesine ağırlıklı bir yapıya sahip olan bu * Bu çalıģma Süleyman Demirel Üniversiesi Bilimsel AraĢırma Projeleri Koordinasyon Birimi 2648-D-11 nolu proje arafından deseklenmekedir. 1 Süleyman Demirel Üniversiesi, Gönen Meslek Yüksekokulu, selenmaden@sdu.edu.r 2 Süleyman Demirel Üniversiesi, Ġkisadi ve Ġdari Bilimler Fakülesi, Ġkisa Bölümü, muradulupcu@sdu.edu.r 179
IŞIK MADEN DULUPÇU 2014 iģlemelerin anımlanması ise üzerinde görüģ birliğine varılamamıģ nokalardan birisini oluģurmakadır ve genel olarak kabul gören ek bir anım bulmak mümkün değildir. KOBĠ ler kensel, kırsal, yerel, ulusal, bölgesel, uluslararası gibi farklı piyasalarda faaliye göserebilmekle birlike; formel veya informel sekörde bulunabilirler; sahipleri fakir ya da zengin olabilir; farklı büyüme yönelimleri içinde olabilecekleri gibi sermaye ve sosyal yapıları birbirinden farklılıklar göserebilir. (OECD,2004:120) Farklı yazarlar ve organizasyonlar arafından yapılan KOBĠ anımları genel anlamda birbiriyle uarlılık gösermeyen ve haa çeliģen anımlamalar olabilmekedir. Bu çeliģki lieraürde farklı nedenlere bağlanmakadır. Öncelikle KOBĠ ler kendi içinde homojen özellikler gösermemekedir. Tek krierli bir ölçüe dayalı herhangi bir anımlama KOBĠ lerin kendi içindeki çeģililiği görmede yeersizlikler yaramakadır. Ġkinci olarak, KOBĠ ler birçok ülkede çeģili poliika ve uygulamalarla deseklenmekedir ve yapılan anımlama hangi firmaların bu deseklerden yararlanabileceğinin çerçevesini çizmekedir. KOBĠ leri desekleyen ulusal ve uluslararası kurumlar kendi anımlamalarını yaparak kendi amaçları doğrulusunda faaliye göseren KOBĠ leri deseklemek isemekedirler. KOBĠ lerle ilgili verilerdeki ve eorideki eksiklik genel geçer bir anımlama yapmayı güçleģiren bir baģka neden olarak göserilmekedir. Ülkelerin kalkınma düzeyleri ve sekörler arasında gözlemlenen farklılıklar da sıralanabilecek nedenler arasında yer almakadır. (Taymaz,1997:31) KOBĠ lerin anımı ve kapsamı sekörden seköre, ülkeden ülkeye değiģebildiği gibi aynı ülkenin çeģili kuruluģları arasında da farklılıklar göserebilmeke ve haa zamana göre de değiģebilmekedir. (Ege,1997:6) Örneğin Amerika BirleĢik Devlelerinde 3 herhangi bir sekör kısılaması olmadan 1500 den az çalıģanı olan firmalar KOBĠ sayılırken, Çin de 4 imala sanayinde faaliye göseren bir firmanın küçük ölçekli olabilmesi için 300 den az ora ölçekli olabilmesi için 300-2000 arasında çalıģanının olması gerekmekedir. Yaygın kullanımda anımlamalar çalıģan kiģi sayısı, sermaye mikarı, ciro, bilanço büyüklükleri, saıģlar ve yaırım düzeyi gibi krierler üzerinden yapılmakadır. Tanımlama yapılırken kullanılan unsurların çeģililiği orak, genel geçer bir anım verebilme imkanını güçleģirmekedir. Ülkeler arasında orak bir KOBĠ anımlamasının yapılamamasının emel sebebi kalkınma ve geliģmiģlik düzeylerinin benzer olmaması olarak ifade edilmekedir. Ülke içindeki kurumlar arasında bir anım birliği olmaması ise sekörler arasındaki geliģmiģlik düzeylerinin farklılaģmasına bağlanmakadır. (Yörük, 2003:4) KOBĠ ler için genel geçer bir anımlama yapılması ihiyacı, desek sağlanacak iģleme veya iģlemelerin kimler olacağının ayrıģırılabilmesi açısından önem aģımakadır. (Alpugan,1998:6) Tanımlamalardaki farklılıklar iģlemelerin aynı zamanda ulusal ve uluslararası deseklerden yararlanmalarında da sorunlarla karģılaģmalarına neden olmakadır. Bunun yanında orak bir anımlamanın yapılamaması isaisiksel bir alyapının oluģması ve KOBĠ lerle ilgili ampirik çalıģmaların yapılmasını da zorlaģırmakadır. (Ayyagari,2007: 415) Ülkemiz açısından bir değerlendirme yapıldığında ise 2005 yılında çıkarılan yönemelikle birlike KOBĠ ler için yapılan anımlama neicesinde, ülkemiz resmi bir KOBĠ anımlamasına kavuģmuģ, kurumlar arası anım karmaģası oradan kaldırılmıģ ve AB ile uyum sağlanmıģır. 3 4 www.sba.gov.r,22/10/2012 www.icsb.org,22/10/2012 180
C.19, S.1 KOBİ leri Deseklemek Firmaların Performansını Ne Kadar Ekiler? Göller Bölgesinde 2. TARĠHSEL PERSPEKTĠFTE KAMU OTORĠTESĠNĠN KOBĠLERE VE DESTEK MEKANĠZMASINA BAKIġI KOBĠ ler, Sanayi Devrimi gerçekleģip kile üreimi ve fabrika sanayi oraya çıkıncaya kadar emel üreim birimi olarak ekonomide yerlerini almıģlardır. Fordizmin ekonomiye hakim olduğu dönemde KOBĠ ler yeerli ilgiyi çekemeseler de varlıklarını sürdürmeye devam emiģlerdir. Fordizmin beslendiği ana kaynak olan Keynesyen anlayıģa göre kile üreimi ancak büyük firmalar ve büyük yaırımlarla gerçekleģirilebilmekedir. Kile üreimi, büyük ölçekli iģleme kurmayı ve kilesel çalıģmayı beraberinde geirmiģir. Diğer arafan büyüklüğün sağladığı maliye asarrufları da düģünüldüğünde büyük ölçekli iģlemeler kurmak zorunlu bir hale dönüģmüģür. Ayrıca bu yaklaģım ölçek ekonomileri kavramıyla eorik bir abana da ourularak bilimsel bir dayanağa kavuģurulmuģur (Müfüoglu, 1993: 30 ). Ölçek ekonomileriyle birlike oluģan içsel ekonomiler birim baģına oralama maliyei azalarak ölçeğe göre aran geiri sonucunu doğurmuģur. Bu ise firmaları sürekli olarak büyüme yönünde moive emiģ ne kadar büyükse o kadar iyidir anlayıģı ile dev firmaların oraya çıkıģı savunulmuģur. (Chandler,1991:243; Müfüoğlu,1993:30) Bu çerçevede kile üreimi ve büyük ölçekli iģlemeler ön plana çıkarken, ekonomik ekinliğe sahip olmayan KOBĠ lerin de piyasadan silineceği düģünülmekeydi. 1970 lerden sonra dünya ekonomisinde yaģanan krizler Fordizmin sorgulanmasına, eski değerini yiirmesine ve KOBĠ lere yönelik yaklaģımlarda önemli değiģikliklerin yaģanmasına neden olmuģur. (Taymaz, 2008: 13) Kile üreiminin kaı ve hiyerarģik üreim sisemi dünya ekonomisindeki yapısal değiģimlere cevap verememeye baģlayınca geliģen eknoloji ve uluslararası pazar Ģarlarına uygun olarak yeni sisem arayıģlarına girilmiģir. Bilgi eknolojisinde meydana gelen geliģmeler ve bilgi ekonomisinin yükseliģinin de bu rendi güçlendirdiği ileri sürülmekedir. Bu nedenle arık küçük firmalar ve giriģimcilik geliģmiģ ülkelerde yeniden yükselen bir eğilimdir. Bu konuda yapılan bilimsel çalıģmalar, KOBĠ lerin yaygınlaģmasına yönelik rendin sadece geliģmiģ ülkelerle sınırlı olmadığını, geliģen ülkede de gözlendiğini oraya koymakadır (Loveman,1991:37)Bu süreçlere paralel olarak ükeicilerin farklılaģırılmıģ ürünlere olan alebi armıģ, üreim süreci esnekleģmeye baģlamıģır. Piore ve Sabel (1984) arafından esnek uzmanlaşma eorisinin emellerinin aılması da bu dönemde yaģanan önemli bir geliģme olarak karģımıza çıkmakadır. Esnek uzmanlaģma modeliyle örüģen iģleme biçiminin de KOBĠ ler olduğu ileri sürülmüģ ve Fordis dönemde göz ardı edilen bu iģlemeler yeniden ön plana çıkmaya baģlamıģlardır. (Acs&Audresch, 1993: 70, Carlsson, 1992: 146, Loveman&Sengenberger, 1991: 5, Piore&Sabel, 1984: 18, Sabel&Zeilin, 1985: 135, Sabel, 1989: 5, Hirs&Zeilin, 1991: 6) Hükümelerin KOBĠ leri deseklemeye ve eģvik emeye yönelik poliikaları, yeni bir anlayıģla finansal desek poliikaları ve kurumlarının yapılandırılması, iģlemelerin kümelendirilmesi, dilimli (niģ) piyasalara yönlendirilmesi, yenilik geliģirmenin deseklenmesinden uluslararası piyasalara eklemlenmeye, küresel üreim zincirine kaılmaya ve yerel ağlar geliģirmeye eģvik edilmesine ve desek kurumlarının yeniden yapılandırılmasına kadar pek çok giriģimi içermeke ve geniģ yelpazeye yayılmakadır. (Aykaç,2009:19) 1980 lerin baģında KOBĠ lerin deseklenmesini amaçlayan ciddi yaklaģımlar oraya çıkmaya baģlamıģır. Bu iģlemelerin, büyüme, isihdam, sanayileģme ve kalkınma açısından önemli role sahip oldukları fikri KOBĠ lerin geliģirilmesi ve deseklenmesi nokasında ülkeleri bir arayıģa yönelmiģir. 80 lerle birlike dünya ülkeleri KOBĠ lerin geliģirilmesi ve eģvik edilmesine yönelik poliikalar izlemeye baģlamıģlardır. KOBĠ lerin eknik yeniliklere daha yakın, ükeici ercihlerine yönelik daha esnek karakerde olmaları, 181
IŞIK MADEN DULUPÇU 2014 konjonkürel dalgalanmalara uymadaki kabiliyeleri, üreimdeki boģlukları daha hızlı doldurmadaki kakıları, büyük firmalara yönelik olumlu ekileri, bölgeler arası dengeli büyüme ekileri, rekabein eģvikinde oynadıkları roller, daha az bürokraik yapıları ve hepsinden önemlisi isihdam arıģına yapıkları ne kakılarla kalkınmada önemli bir güç haline gelmeleri bu iģlemeleri daha çekici hale geirmiģir. (Çein,1996:73; Ekin,1993:1; ĠZSĠAD,1993:15) Küresel piyasalarda rekabe gücünün ve ekonomik büyümenin en önemli belirleyicisi olarak bilginin oraya çıkıģı, KOBĠ lerin önemini daha da arırmıģır. (Caves,1982:53) KOBĠ lerin bilgi ve yenilikçilik emellerini kuvvelendirmek amacıyla, 2000 li yıllardan iibaren Ar Ge faaliyelerini desekleyici önemli adımların aıldığı bilinmekedir. Avusralya, Macarisan, Ġalya, Porekiz ve Ġsviçre gibi ülkelerin de aralarında bulunduğu ülkelerde, Ar Ge harcamalarının 2/3 veya daha fazlası KOBĠ lere ahsis edilmiģir. KOBĠ lerin yenilikçi kapasielerinin geliģmesi ve yeni eknolojilere sahip olmasını deseklemek amacıyla bu iģlemelerin küresel ağlara kaılması, kamu özel sekör iģbirliği imkanlarının arırılması, çalıģanlarının vasıflarını yükselmek için mesleki eğiime önem verilmesi ve kümelenmeleri eģvik edilmekedir. (OECD,2004:67) Harvie ye (2003:4) göre KOBĠ desek poliikaları, amaçları açısından değerlendirildiğinde aģağıdaki gibi sınıflandırılabilir. Tablo 1: KOBĠ Desek Poliikaları ve Amaçları Ġsihdam yarama Makroekonomik amaçlar Ekonomik kalkınma Ġhracaın arması Gelirin yeniden dağılımı Sosyal amaçlar GeliĢmeke olan ülkelerde yoksulluğun azalılması DıĢsallıkların varlığı Piyasa baģarısızlıklarının Piyasaya giriģ engelleri düzenlenmesi / Ekinsizlik Asimerik bilgi Az sayıda rakipler Eksik bilgi Fırsa eģiliği sağlamak Dinamik ekinlik hedefleri Ġnovasyonun eģviki Kaynak: (Harvie, 2003: 4). 3. KOBĠ LERE SAĞLANAN KAMUSAL DESTEKLERĠN PERFORMANS ÜZERĠNE ETKĠLERĠ: LĠTERATÜR ÇalıĢmanın bu kısımda KOBĠ lere verilen kamusal deseklerin firma performansı üzerindeki ekilerini ölçmeye yönelik lieraürdeki çalıģmalar ve bulguları sunulmakadır. Öncelikli olarak yapılan çalıģmaların 2000 li yıllarda ağırlık kazandığı dikkaleri çekmekedir. Bunun emel sebebinin ise fordizmin çöküģü ve liberal poliikaların yükseliģiyle birlike yeni bir yapılanma içine giren ülke ekonomilerinin KOBĠ lerin aran önemini 80 li yıllardan iibaren iyice fark emiģ olmalarının sonucu bu firmalara yönelik desek mekanizmalarını yoğunlaģırmıģ olması muhemeldir. 1990 lı yıllar iibariyle sağlanmaya baģlayan desekler çalıģmalarda oralama 7-8 yıl süreyle incelenerek firmaların performansları üzerindeki ekileri oraya konmaya çalıģılmıģır. Dolayısıyla çalıģmaların sonuçlarının 2000 li yıllarda oraya çıkmıģ olması bu süreçle açıklanabilmekedir. 182
C.19, S.1 KOBİ leri Deseklemek Firmaların Performansını Ne Kadar Ekiler? Göller Bölgesinde ÇalıĢmalarda kullanılan örneklem sayılarının da oldukça yüksek olduğu görülmekedir. Bu bağlamda en büyük örneklem ile gerçekleģirilmiģ çalıģma Negri(2006) nin Brezilya daki 80,000 KOBĠ üzerinde Ar-Ge ve Teknoloji geliģirme deseklerinin ekilerini araģırdığı çalıģmasıdır. En küçük örneklemli çalıģma ise Sarder, Ghoshi ve Rosa (1997) nın 272 KOBĠ ile BangladeĢ e eğiim, danıģmanlık ve finansman deseklerinin ekilerini araģırdığı çalıģmalarıdır. ÇalıĢmalarda farklı regresyon modelleri kurularak deseklerin KOBĠ performansı üzerindeki ekileri araģırılırken; ağırlıklı olarak Farklar Yöneminde Farklar Modeli (DID), Logi ve Probi Modelleri kullanıldığı görülmekedir. Firma performans krieri olarak ise genel olarak eleman sayısındaki değiģim, üreim hacmindeki değiģim, saıģ hacmindeki değiģim ve karlılık oranlarındaki değiģim kullanılmıģır. Lieraürdeki Türkiye KOBĠ leri için yapılmıģ ek çalıģma Özçelik ve Taymaz (2008) ın 300 KOBĠ üzerinde yapıkları TTGV ve TĠDEB Ar-Ge desekleri ile ilgili çalıģmalarıdır. 5 4. UYGULAMA Bu çalıģmanın emel amacı doğrulusunda oraya konulmaya çalıģılan çıkarım KOSGEB Genel Desek Programı dahilinde sunulan deseklerin değerlendirilmesi ve bu deseklerin firma performansı üzerindeki ekilerinin oraya konulmasıdır. KOBĠ lere sağlanan desekler genel olarak firma performansı üzerinde yaraıkları ekiler, bölgesel kalkınma üzerindeki ekileri, ulusal makroekonomik poliikalar içindeki yerleri, fayda maliye iliģkisi, sağladıkları oplumsal faydalar gibi farklı ekileriyle değerlendirilebilirler. Bu çalıģmada deseklerin firma performansı üzerindeki ekileri araģırılmakadır. 4.1. AraĢırmanın Tasarımı Bu çalıģmada 2008-2011 yılları arasında Ispara ve Burdur illerinde KOSGEB Genel Desek Programından yaralanmıģ olan 147 ade KOBĠ ve bu KOBĠ lerle aynı bölgede faaliye göseren sekör, ölçek ve firma yaģı iibariyle aynı özellikleri göseren ve hiçbir desek programından faydalanmamıģ olan 147 KOBĠ bulunmakadır. Bu kapsamda oplamda 294 ade KOBĠ ele alınmakadır. Desek programından faydalanmıģ olan KOBĠ ler çalıģmanın deney grubunu, hiçbir deseken faydalanmamıģ KOBĠ ler ise çalıģmanın konrol grubunu oluģurmakadır. Tablo 2: Deney Grubu Anaküle ve Örneklem Sayıları ĠLLER ANAKÜTLE ÖRNEKLEM Örneklemin Anaküleye Oranı BURDUR 71 59 %83,09 ISPARTA 102 88 %86,27 Deney grubundaki örneklem dağılımına göre ise de konrol grubu firmaları belirlenmiģ ve firma karakerisiği bakımından (sekör, ölçek ve firma yaģı iibariyle) deney grubu ile eģleģirilmiģir. ÇalıĢmada yapılmıģ olan analizler iki kaegoriden oluģmakadır. Ġlk olarak deney grubunun ve konrol grubunun kendi içindeki büyüme olasılıklarını ayrı ayrı değerlendirebilmek için lojisik regresyon modeli (Logi) kullanılmıģır. 5 hps://ez.yok.gov.r/ulusaltezmerkezi/tezgoser?key=7d53ed97e31a8bd3a2299a654f557131ca6695b7aed 484a4d110099223e28db7f4aa93ad4ac937d1 adresinde lieraür araması ablo halinde deaylı Ģekilde sunulmakadır 183
IŞIK MADEN DULUPÇU 2014 ÇalıĢmanın ikinci kaegorisinde ise KOBĠ büyüme performansının ölçülmesi için Tobi Model yönemi kullanılmıģır. Lieraüre göre firma performansını alınan deseklerin yanı sıra firmaya ve giriģimciye özgü özellikler de ekilemekedir. Dolayısıyla bu özelliklere ai değiģkenler de konrol değiģkenleri olarak çalıģmaya dahil edilmiģir. Bu doğruluda çalıģmada kullanılan üm değiģkenler ve anımlamalar aģağıdaki çizelgede sunulmakadır. Bağımlı DeğiĢkenler EMPGRWTH URUNGRWTH PRODGRWTH SALESGRWTH MUSTGRWTH Tablo 3: AraĢırmada Kullanılan DeğiĢkenler ve Tanımlamaları Eleman sayısındaki yüzde değiģim Ürün çeģidi sayısındaki yüzde değiģim Üreim mikarındaki yüzde değiģim SaıĢlardaki yüzde değiģim MüĢeri sayısındaki yüzde değiģim Tobi için Nümerik Değer Nümerik Değer Nümerik Değer Nümerik Değer Nümerik Değer URUNKLT Ürün kaliesi azaldı/değiģmedi=0, arı=1 Logi için Eleman sayısı azalmıģsa=0, armıģsa=1 Ürün çeģidi sayısı azalmıģsa=0, armıģsa=1 Üreim mikarı azalmıģsa=0, armıģsa=1 SaıĢlar azalmıģsa=0, armıģsa=1 MüĢeri sayısı azalmıģsa=0, armıģsa=1 Konrol DeğiĢkenleri FRMYAS Firmanın yaģı 3 yaģından küçük=0, büyük=1 OLCEK Firmanın ölçeği mikro=0, küçük=1, ora=2 SEKTOR Firmanın faaliye göserdiği sekör hizme=0, imala=1 GRSMYAS GiriĢimcinin yaģı 40 yaģından küçük=0, büyük=1 CNSYT GiriĢimcinin cinsiyei kadın=0, erkek= 1 GiriĢimcinin üniversie ünv.mezunu değilse=0 GRSMEGTM mezunu olup olmaması ünv. Mezunu ise=1 Oraklı bir iģleme ORT orak yoksa=0, varsa=1 olup olmaması Firmanın ihraca ihraca yapmıyorsa=0, IHRCT yapma durumu ihraca yapıyorsa=1 Bağımsız DeğiĢkenler DES-FUAR Yur Ġçi Fuar Deseği desek almamıģsa=0, almıģsa=1 DES-TANITIM Tanıım Deseği desek almamıģsa=0, almıģsa=1 DES-ELEMAN Nielikli Eleman Ġsihdam Deseği desek almamıģsa=0, almıģsa=1 DES-TEST Tes, Analiz ve Kalibrasyon Deseği desek almamıģsa=0, almıģsa=1 DES-YURTDISI Yur DıĢı ĠĢ Gezisi Deseği desek almamıģsa=0, almıģsa=1 DES-BELGE Belgelendirme Deseği desek almamıģsa=0, almıģsa=1 184
C.19, S.1 KOBİ leri Deseklemek Firmaların Performansını Ne Kadar Ekiler? Göller Bölgesinde 4.2. Bulgular Bu kısımda KOSGEB arafından Genel Desek Programı adı alında sağlanan deseklerin Göller Bölgesindeki KOBĠ lerin performansı üzerinde ekisinin olup olmadığını oraya koymak amacıyla yapılan analiz sonuçları sunulmakadır. Tablo 4: 2008-2011 Dönemi Ġibariyle Kullanılan Desekler Yur Ġçi Fuar Deseği Yur DıĢı ĠĢ Gezisi Deseği Tanıım Deseği EĢleĢirme Deseği x Nielikli Eleman Ġsihdam Deseği DanıĢmanlık Deseği x Eğiim Deseği x Enerji Verimliliği Deseği x Tasarım Deseği x Sınai Mülkiye Hakları Deseği x Belgelendirme Deseği Tes, Analiz ve Kalibrasyon Deseği Bağımsız Deneim Deseği x Yukarıdaki abloda genel desek programı kapsamındaki desekler liselenmiģir. Referans dönem iibariyle firmalar arafından kullanılmayan desekler çarpı ile iģarelenmiģir. ÇalıĢmada belirlenen performans krierleri ise eleman sayısı, ürün çeģidi sayısı, üreim mikarı, saıģ hacmi, müģeri sayısı ve ürün kaliesi olarak belirlenmiģir. Lieraür incelendiğinde bu ip çalıģmalarda kullanılan emel performans krierlerinin eleman sayısı, üreim mikarı ve saıģ hacmindeki değiģimler olduğu görülmekedir. Bu çalıģmada, söz konusu emel bu üç kriere ilave yeni değiģkenler eklenmesinin emel sebebi ülkemizdeki genel desek programı içinde verilen deseklerin Avrupa Birliği ülkelerine kıyasla 6 nominal olarak daha az olması sebebiyle söz konusu üç krier dıģında rekabein niceliksel ve nieliksek yönünü ölçen farklı ekilerin de gözlemlenebileceği farklı performans krierlerinin oluģurulması ihiyacıdır. Böylelikle lieraürde yine firmalar arası rekabei ekileyen ürün kaliesi, ürün çeģililiği, müģeri sayısı gibi değiģkenler de performans krieri olarak çalıģmaya dahil edilmiģ bulunmakadır. Analizler STATA programında yapılmıģır. Ekonomerik analizlere geçmeden önce çalıģmada kullanılan konrol değiģkenleri arasında çoklu doğrusal bağlanı olup olmadığıkonrol edilmiģ ve konrol değiģkenleri arasında çoklu doğrusal bağlanı sorununa yol açacak bir iliģki olmadığı görülmüģür. ÇalıĢmanın ilk aģamasındaki analiz daha önce de ifade edildiği üzere deney grubuna konrol değiģkenlerini ve bağımsız değiģkenleri birlike kullanarak Logi Model yönemiyle OddsRaio Analizi uygulanmasıdır. Bu analizle birlike belirlenmiģ olan performans krierleri üzerinde hangi desek ürünün eki geniģliğinin daha fazla olduğunu ahmin emek mümkündür. Buradaki emel amaç desek alan firmaların kendi içinde bir analiz gerçekleģirerek, deseklerin kendi arasındaki performansı ekileme olasılıklarının ve eki geniģliklerinin sapanmasıdır. AĢağıda Tablo 7 de analiz sonuçları oplu halde 6 AB ülkelerinde KOBĠ lere sağlanan desek mikarları için deaylı bilgi hp://ec.europa.eu/ enerprise/newsroom/cf/_gedocumen.cfm?doc_id=4619, 01/07/2013 adresinde bulunmakadır 185
IŞIK MADEN DULUPÇU 2014 göserilmekedir. Bu sonuçlar performans krierleri bağlamında sırasıyla değerlendirildiğinde; Yarağı eki büyüklüğü açısından isihdam büyümesi olasılığını en fazla arıran desek, es analiz ve kalibrasyon deseği olmuģur. Bu deseken faydalanan KOBĠ lerin isihdamlarının arma olasılığı deseken faydalanmayanlara göre 11 ka daha fazladır. Nielikli eleman deseğinin ise isihdamı arırma olasılığı deseği kullanan firmalarda kullanmayanlara göre 6 ka fazladır. Analiz ürün çeģililiğini ekileyen desekler açısından değerlendirildiğinde ise fuar, anıım ve es analiz kalibrasyon desekleri anlamlı ve ürün çeģililiği arıģı olasılığı ile poziif iliģkili çıkmıģır. Fuar deseğinden faydalanan firmaların ürün çeģililiğini arırma olasılığı 3, anıım deseğinden faydalanan KOBĠ lerin ürün çeģililiği arırma olasılığı 3 ka bu deseken faydalanmayanlara göre daha fazladır. Eki alanı en geniģ olan es analiz ve kalibrasyon deseğinden faydalanan KOBĠ lerin ise bu deseken faydalanmayanlara göre 16 ka daha fazla ürün çeģilerini arırma olasılıkları söz konusudur. Deney grubunun kendi içinde değerlendirildiği logi analizi sonuçlarına göre yuriçi fuar deseğinden faydalanan KOBĠ lerin bu deseken faydalanmayanlara göre üreim mikarlarını arırma olasılığı 3 ka daha fazladır. Nielikli eleman deseğinden faydalanan KOBĠ lerin ise bu deseken faydalanmayanlara göre üreimlerini arırma olasılıkları 2 ka daha fazla görülmekedir. Analizde konrol grubu değiģkenlerinden KOBĠ nin yaģı ve ölçeği anlamlı çıkmıģır. 3 yaģ alındaki firmalar 3 yaģ üsündeki firmalara kıyasla daha yüksek oranda üreim arıģı sağlama olasılığına sahipken; KOBĠ nin ölçeğiyle birlike üreim arıģını yükselmesi olasılığı söz konusudur. Logi analizi sonuçlarına göre saıģların arma olasılığını, konrol grubu değiģkenleri bağlamında açıklamak anlamlı görünmemekedir. Durum desekler açısından değerlendirildiğinde ise saıģ hacmi üzerinde anlamlı olan desekler, yuriçi fuar, nielikli eleman, yurdıģı iģ gezisi ve belgelendirme desekleridir. Yuriçi fuar deseğinden faydalanan firmalar faydalananlara kıyasla 5 ka, nielikli eleman deseğinden faydalananlar faydalanmayanlara kıyasla 3 ka, yurdıģı iģ gezisi deseğinden faydalananlar faydalanmayanlara kıyasla 1 ka, belgelendirme deseğinden faydalananlar ise faydalanmayanlara kıyasla 8 ka daha fazla saıģ hacimlerini arırma olasılığına sahipirler. 186
C.19, S.1 KOBİ leri Deseklemek Firmaların Performansını Ne Kadar Ekiler? Göller Bölgesinde Tablo 5: Deseklerin Eki GeniĢliği (OddsRaio Analizi- Logi Model) Anlamlılık düzeyi: *=%10, **=%5, ***=%1 EMPGRWTH URUNGRWTH PRODGRWTH OddsRaio Coef. P>z OddsRaio Coef. P>z OddsRaio Coef. P>z FRMYAS 3.232.787 1.173.345 0.051 ** 115.336.1426793 0.778.345702-1.062.17 0.025 ** OLCEK 1.458.276.3772548 0.080 *.8576944 -.1535074 0.484 166.091.5073658 0.013 ** SEKTOR 1.081.059.0779408 0.806.6498936 -.4309467 0.157.6295746 -.4627109 0.118 GRSMYAS.4223004 -.8620384 0.003 ***.7652287 -.2675805 0.352 1.042.012.0411535 0.882 CNSYT 4.850.316 1.579.044 0.058 * 1.266.318.2361135 0.700.9942611 -.0057555 0.992 GRSMEGTM.9316691 -.0707775 0.812 1.116.134.1098706 0.709.8287993 -.1877772 0.505 ORT 1.239.424.2146471 0.500.8010121 -.2218792 0.467.7281679 -.3172236 0.277 IHRCT 1.015.153.0150391 0.973.8527138 -.1593313 0.712 120.501.1864877 0.654 DES_FUAR.8030433 -.2193466 0.644 3.712.283 1.311.647 0.002 *** 3.205.169 1.164.765 0.007 *** DES_TANITIM 2.329.286.8455616 0.238 3.276.937 1.186.909 0.084 * 1.521.951.4199929 0.550 DES_ELEMAN 6.879.058 1.928.482 0.000 *** 1.101.259.0964543 0.834 2.223.148.7989242 0.075 * DES_TEST 1.132.007 2.426.577 0.045 ** 1.635.365 2.794.451 0.016 ** 6.267.521 1.835.381 0.124 DES_YURTDISI 123.671.2124545 0.484.7418344 -.2986292 0.322.8282449 -.1884464.50 DES_BELGE 1.524.333.4215571 0.682 1.562.231.4461147 0.670 2.818.972 1.036.372 0.302 _cons -3.614.405 0.001 -.7885146 0.321.5259919 0.475 187
IŞIK MADEN DULUPÇU 2014 Tablo 5: Deseklerin Eki GeniĢliği (OddsRaio Analizi- Logi Model) Anlamlılık düzeyi: *=%10, **=%5, ***=%1 SALESGRWTH MUSTGRWTH URUNKLT OddsRaio Coef. P>z OddsRaio Coef. P>z OddsRaio Coef. P>z FRMYAS.5765054.5507705 0.246.6964967.3616923 0.442.454565.7884143 0.092 * OLCEK.905824.0989102 0.642.9579045.0430072 0.834.6922588.3677954 0.062 * SEKTOR.686716.3758345 0.201.6677861.4037874 0.160 1.517.889.4173202 0.144 GRSMYAS 1.133.965.1257207 0.659.7826184 -.24511 0.375 1.174.599.1609268 0.543 CNSYT 2.840.165 1.043.862 0.134 5.862.766 1.768.622 0.019 ** 1.621.848.4835662 0.393 GRSMEGTM.8228896.1949332 0.496.7749103 -.255008 0.361 1.097.742.0932553 0.724 ORT 1.027.652.0272768 0.927.8363316.1787301 0.53 1.082.992.0797279.774 IHRCT 1.075.238.0725425 0.865.7403027 -.300696 0.494 1.588.434.4627486 0.229 DES_FUAR 5.494.032 1.703.662 0.000 *** 7.513.465 2.016.697 0.000 *** 1.810.224.5934504 0.155 DES_TANITIM 1.374.689.3182273 0.661 2.094.015.7390835 0.348.2775207-128.186 0.052 ** DES_ELEMAN 3.131.069 1.141.374 0.012 ** 2.572.966.9450593 0.042 ** 133.319.2875743 0.494 DES_TEST 4.962.283 1.601.866 0.176 4.450.544 1.493.026 0.210 112.711.119657 0.881 DES_YURTDISI 1.879.291.6308945 0.025 ** 125.106.2239915 0.422.6569823.4200981 0.123 DES_BELGE 8.939.933 2.190.528 0.064 * 6.830.415 1.921.385 0.100 3.503.772 125.384 0.189 _cons -1.277.02 0.134 1.359.375 0.129.4087883 0.578 188
C.19, S.1 KOBİ leri Deseklemek Firmaların Performansını Ne Kadar Ekiler? Göller Bölgesinde Desek alan firmalar arasında yapılan logi analizi yuriçi fuar ve nielikli eleman deseklerinin müģeri sayısını arırma ihimali olduğunu gösermekedir. Sonuçlara göre yuriçi fuar deseğinden faydalanan firmaların müģeri sayısının arma ihimali bu deseken faydalanmayanlara kıyasla 7 ka daha fazladır. Nielikli eleman deseğinden faydalana firmaların ise bu deseken faydalanmayanlara kıyasla müģeri sayılarını arırma ihimali 2 kaır. Ayrıca erkek giriģimcilerin kadın giriģimcilere kıyasla müserilerini arırma olasılığı 5 ka daha fazla görünmekedir. Analiz sonuçlarına göre firma yaģı ve firma ölçeği ürün/hizme kaliesi ile anlamlı Ģekilde iliģkilendirilebilir. Sonuçlar 3 yaģından küçük firmaların ürün/hizme kalielerini arırma olasılıklarının 3 yaģından büyük firmalara göre daha fazla olduğunu gösermekedir. Ölçek, ürün/hizme kaliesi iliģkisi değerlendirildiğinde ise daha küçük ölçekli KOBĠ lerin ürün/hizme kalielerini arırma olasılıklarının daha yüksek olduğu söylenebilir. Ürün/hizme kaliesini ekileme olasılığı olan ek desek anıım deseği olmakla birlike bu deseken faydalanan firmaların faydalanmayanlara göre ürün/hizme kalielerini arırma olasılıkları daha yüksekir. 189
IŞIK MADEN DULUPÇU 2014 Tablo 6: Genel Desek Programının Firma Performansı Üzerindeki Ekileri (Tobi Model) EMPGROWTH URUNGRWTH PRODGRWTH Coef. P> Coef. P> Coef. P> FRMYAS 31.09211 0.25 0.803 24.72155 0.14 0.888 9.346791-2 0.053 ** OLCEK 37.36218 0.71 0.476 5.764732 0.08 0.938 3.290639 1.63 0.104 SEKTOR 59.47141 0.79 0.432 44.36883 0.42 0.677 1.127808 0.39 0.7 GRSMYAS -10.2252-0.1 0.885 76.62872 0.77 0.443 1.124294 0.41 0.682 CNSYT 139.6488 0.97 0.333 83.42105 0.41 0.683 2.489438 0.45 0.654 GRSMEGTM -26.799-0.4 0.708 75.89443 0.75 0.451 3.561256-1.3 0.198 ORT 56.56221 0.76 0.451 10.56043 0.1 0.92 2.923426-1 0.313 IHRCT 89.63935 0.86 0.392 177.3474 1.21 0.228 0.784363 0.19 0.846 DES_FUAR 281.9568 2.51 0.013 ** -407.932-2.6 0.010 ** 8.242164 1.9 0.059 ** DES_TANITIM -488.536-3 0.003 *** 890.8085 3.84 0.000 *** -8.82019-1.4 0.167 DES_ELEMAN 306.7991 2.71 0.007 *** 75.8215 1.73 0.084 * 6.948902 1.59 0.113 DES_TEST 1025.576 4.75 0.000 *** -140.927-0.5 0.643 16.80395 2.02 0.045 ** DES_YURTDISI 141.5557 1.96 0.051 ** 128.1081 1.26 0.209 2.559585 0.92 0.36 DES_BELGE -276.016-1.2 0.25 56.38834 0.17 0.867 35.40834 3.83 0.000 *** _cons -278.384-1.5 0.149-190.609-0.7 0.483 8.622167 1.16 0.246 Anlamlılık düzeyi: *=%10, **=%5, ***=% 190
C.19, S.1 KOBİ leri Deseklemek Firmaların Performansını Ne Kadar Ekiler? Göller Bölgesinde Tablo 6: Genel Desek Programının Firma Performansı Üzerindeki Ekileri (Tobi Model) SALESGRWTH MUSTGRWTH URUNKLT Coef. P> Coef. P> Coef. P> FRMYAS 7.709612-1.5 0.135-2.310579-0.2 0.854-0.183602-1.8 0.079 * OLCEK -1.163098-0.5 0.591 3.395081 0.64 0.521-0.084524-1.9 0.055 ** SEKTOR 0.5409072 0.17 0.863 4.832452 0.63 0.528 0.0942436 1.49 0.138 GRSMYAS 3.694552 1.26 0.208-9.673534-1.4 0.178 0.0376175 0.63 0.528 CNSYT 4.598664 0.77 0.44 16.56884 1.14 0.255 0.1062521 0.88 0.379 GRSMEGTM -1.48664-0.5 0.615-10.46191-1.5 0.149 0.0208722 0.35 0.728 ORT -0.295186-0.1 0.924 2.677535 0.35 0.724 0.0192066 0.31 0.76 IHRCT 6.378194 1.48 0.141-3.324801-0.3 0.753 0.1087693 1.24 0.216 DES_FUAR 4.91822 1.06 0.29 1.791191 0.16 0.875 0.1373396 1.46 0.146 DES_TANITIM -7.802381-1.1 0.253-8.140708-0.5 0.626-0.285333-2.1 0.040 ** DES_ELEMAN 7.334268 1.57 0.118 6.25646 0.55 0.585 0.0684102 0.72 0.472 DES_TEST 15.58047 1.75 0.082 * 30.14261 1.38 0.168 0.023006 0.13 0.899 DES_YURTDISI 6.580296 2.2 0.029 ** 0.1627675 0.02 0.982-0.096545-1.6 0.113 DES_BELGE 41.47036 4.19 0.000 *** 24.36552 1.01 0.315 0.2802331 1.39 0.164 _cons 3.906464 0.49 0.623-0.335246-0 0.986 0.4105167 2.55 0.011 Anlamlılık düzeyi: *=%10, **=%5, ***=%1 191
IŞIK MADEN DULUPÇU 2014 Deseklerin ekileri sırasıyla değerlendirildiğinde ilk olarak, yuriçi fuar deseğinin isihdam ve üreim mikarı üzerinde anlamlı ve poziif yönlü ekilerinin olduğu görülmekedir. GiriĢimcilerin kaıldıkları bu fuarlarda ürünlerini anıma imkanı bulmaları ve yeni iģ bağlanıları kurabilmeleri vasıasıyla üreimlerini arırdıkları ve bu arıģı karģılayabilmek için de yeni elemanlar iģe aldıkları düģünülmekedir. Ürün çeģililiğinin ise fuar deseğinden negaif yönlü olarak ekilendiği görülmekedir. Bu bağlamda diğer firmalarla üzerinde anlaģama sağlanan ürünlerin üreilmesine yoğunlaģılması ve farklı ürünlerin üreimine yönelinmemiģ olması muhemeldir. Tanıım deseğinin ekileri değerlendirilecek olursa anlamlı ve poziif ekinin ürün çeģililiği sayısı üzerinde olduğu görülmekedir. Deseğin isihdam arıģı ve ürün kaliesi üzerinde ise negaif ekisi söz konusudur. Aslında anıım deseği sonucu, arması beklenene muhemel unsurun firmanın saıģ mikarı ve müģeri sayısı olmasına karģın bu değiģkenlerde herhangi bir değiģim olmadığı görülmekedir. SaıĢ hacmini ve müģeri sayısını arıramayan firmanın ürün çeģililiğini arırma yoluna girmiģ olması muhemel bir seçenek olabilir. Diğer arafan bu deseken faydalanmıģ olan firma sayısının sadece 16 olması sonuçlar üzerinden bir genelleme yapmanın zorluğun da beraberinde geirmekedir. Dolayısıyla daha uzun bir zaman diliminde deseğin ekilerinin incelenmesinin daha sağlıklı olduğu düģünülmekedir. Nielikli eleman deseğinin ise firmaların isihdam arıģını ve ürün çeģililiği sayısını anlamlı ve poziif yönde ekilediği görülmekedir. Nielikli eleman deseğinin ekilemesini beklenen ilk unsur olan eleman sayısındaki arıģ, beklenildiği üzere bu deseken faydalanmayanlara kıyasla %306 gibi yüksek bir oranla daha fazla olmuģur. Elemanların niceliğinin yanında nieliğinde de yaģanan bu arıģın ürün çeģililiğine yansımıģ olması beklenen ve aynı zamanda analiz sonuçlarına göre de gerçekleģen bir sonuç olmuģur. Burada inovaif bir ekiden söz emek mümkündür. Tes Analiz ve Kalibrasyon Deseği ise, isihdamı, üreim mikarını ve saıģları poziif yönde ekilemekedir. Bu üç değiģkenin birlike arıģ gösermiģ olması ve aynı zamanda bu değiģkenlerin lieraürde firma performansını belirleyen emel ölçüler olduğunun bilinmesi deseğin sonuçları bakımından oldukça anlamlıdır. GiriĢimcilerce en çok ercih edilmiģ desek ürü olan yurdıģı iģ gezisi deseği ise isihdam ve saıģlar üzerinde poziif ekilere sahipir. Bu deseken faydalanan firmaların yurdıģında yeni iģ bağlanıları kurarak saıģlarını arırdıkları ve aran alebi karģılamak üzere de yeni eleman isihdamında bulundukları söylenebilir. Son olarak belgelendirme deseğinin ise, üreim mikarı ve saıģ hacmi üzerinde anlamlı poziif yönlü ekisinin olduğu görülmekedir. Ürünlerin belli bir sandardı aģıdığını ifade eden bu desek ükeiciler arafından daha fazla alep edilmiģ ve bu alep arıģını karģılamaya yönelik olarak da üreim mikarında arıģ yaģanmıģ olduğu söylenebilir. Özele genel desek programının firmaların performansı üzerinde anlamlı ekiler yaraığı söylenebilir. Ġsihdam arıģı üzerinde fuar nielikli eleman, es analiz kalibrasyon ve yurdıģı iģ gezisi deseği ekili iken; ürün çeģililiği üzerinde anıım ve nielikli eleman desekleri ekilidir. Üreim mikarı üzerinde fuar, es analiz kalibrasyon ve belgelendirme deseği ekiliyken; saıģ hacmi üzerinde nielikli eleman, es analiz kalibrasyon ve belgelendirme desekleri olumlu eki yaramakadır. MüĢeri sayısı ve ürün kaliesi üzerinde ise örneklem iibariyle ekisi olan herhangi bir desek ürü sapanamamıģır. 192
C.19, S.1 KOBİ leri Deseklemek Firmaların Performansını Ne Kadar Ekiler? Göller Bölgesinde Genel desek programı arafından sağlanan deseklerin beklenen ekileri elde edilen bulgularla karģılaģırıldığında beklenen ekilerin büyük ölçüde karģılandığı görülmekedir. Ancak deseklerin uzun dönemli ekilerinin incelenerek değerlendirilmesi desek poliikasının Ģekillenmesi ve poliika çaıkarımlarının yapılabilmesi bağlamında büyük önem arz emekedir. 5. SONUÇ Elde edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde sağlanan deseklerin isihdam, üreim mikarı ve saıģ hacmi üzerinde anlamlı ve poziif ekilerinin olduğu görülmekedir. Bu üç performans krierinin, daha önce de belirildiği üzere, yabancı lieraürdeki çalıģmalarda kullanılmaka olan genel baģarı ölçüleri arasında yer alması ve elde edilen bulguların da lierürle uyumlu olması deseklerin ekilerinin dünyadaki uygulamalarla benzer olduğu sonucunu gösermekedir. Yabancı lieraürde ekisi araģırılan desek programları farklı farklı da olsa ekileri söz konusu bu üç performans krieri üzerinde poziifir. Söz konusu bu çalıģmada da genel desek programının ekili olduğu performans krierleri aynı çıkmıģır. Geleneksel yaklaģımın bir yansıması olan büyük firmalara yönelik eģvikler ve büyük firmaları emel alan kalkınma sraejileri dünyada erk edilmeye baģlanmıģ ve özellikle isihdam yarama yeeneklerindeki üsünlük sebebiyle KOBĠ lere yönelik desek ve eģvikler hükümeler arafından yaygın Ģekilde kullanılmakadır. Bu çalıģmadan elde edilen bulgular da bölgede KOBĠ lere sağlanan deseklerin isihdam üzerinde anlamlı ve poziif ekilerinin olduğunu oraya koymakadır. Bulgulara göre isihdamla birlike desek kullanan firmalarda belirgin Ģekilde üreim mikarının ve saıģ hacminin de arığı görülmekedir. Bu da hem mikro hem de makro açıdan anlamlıdır. Bu değiģkenlerdeki poziif ekilere karģın deseklerin ürün kaliesi üzerinde bir ekisinin olmadığı sonucu genel desek programının emel amaçlarından biri olan KOBĠ lerin daha kalieli mal/hizme üreme hedefinin sağlanamadığını gösermekedir. KAYNAKÇA ACS, Z.J. ve AUDRETSCH D.B. (1993). Conclusion, (Ed.) ACS, Z.J. ve AUDRETSCH, D.B., Small Firms and Enrepreneurship: an Eas-Wes Perspecive, Cambridge Universiy Press, Cambridge, UK. ALPUGAN, O. (1998). Küçük ĠĢlemeler Kavramı, KuruluĢu ve Yöneimi, 3. Basım Özgün Mabaacılık, Ankara. AYKAÇ, M., PARLAK Z. ve ÖZDEMĠR S. (2009). KüreselleĢme Sürecinde Rekabe Gücünün Arırılması ve Türkiye de KOBĠ ler, Ġsanbul Ticare Odası Yayınları, Yayın No:2008-24. AYYAGARI, M., BECK, T. ve DEMĠRGÜÇ KUNT, A. (2007). Small and Medium Enerprises Acrosshe Globe: A New Daabase, Small Business Economics, 29(4): 415-434. CARLSSON, B. (1992). The Rise of Small Business: Causes and Consequences, (Ed.) ADAMS, W.J., Singular Europe, Economy and Policy of he European Communiy Afer 1992, Universiy of Michigan Press, AnnArbor, MI. 193
IŞIK MADEN DULUPÇU 2014 CAVES R. (1982). Mulinaional Enerprise andeconomic Analysis, Cambridge Universiy Press, Cambridge. CHANDLER, A.D.,Jr. (1991). Creaing Compeiive Capabiliy: Innovaion and Invesmen in he Unied Saes, Grea Briain, and Germany from he 1870s o World War I, (Ed.) HIGONNET P., LANDESAND, D.S. ve ROSOVSKY H., Favories of Forune: Technology, GrowhandEconomic Developmen Since he Indusrial Revoluion, Harvard UniversiyPress, Cambridge. ÇETĠN, C. (1996). Yeniden Yapılanma, Girisimcilik Küçük ve Ora Boy ĠĢlemeler ve Bunların Özendirilmesi, Der Yayınları, Isanbul. EGE, Ġ.. (1997). KOBĠ'lerde Tanımlama Sorunu, Dünya Yayınları, Ġsanbul. EKĠN, N. (1993). GeliĢen Ülkelerde ve Türkiye'de Bir Ġsihdam Poliikası Olarak Küçük Ölçekli ĠĢyerlerini TeĢviki, Isanbul Ticare OdasıYayınları, Isanbul. HARVIE, C. ve LEE B.C. (2003). Public Policyand SME Developmen, Economics Working Paper Series, WP 03-18,Universiy of Wollongong. HIRST, P. ve ZEITLIN J. (1991). Flexible Specializaion Versus Pos-Fordism: Theory, Evidence and Policy Implicaions, Economy&Sociey, 20(1):11-56. IġIK MADEN, S. (2012). KOSGEB Genel Desek Programının Firmalar Üzerindeki Ekilerinin Değerlendirilmesi: Göller Bölgesi Uygulaması, Dokora Tezi, Süleyman Demirel Üniversiesi, Sosyal Bilimler Ensiüsü, Ispara. ĠZSĠAD (1993). Türkiye'de Küçük ve Ora Ölçekli ĠĢlemeler ve Uygulanan Ekonomik, Mali ve Sosyal Poliikaların Küçük ve Ora Ölçekli ĠĢlemeler Açısından Değerlendirilmesi (Sorunlar-Çözüm Önerileri), ĠZSĠAD Yayınları, Ġzmir. LOVEMAN, G. ve SENGENBERGER, W. (1991). The Re-emergence of Small-Scale Producion: An Inernaional Comparison, Small Business Economics, (3):1-37 MÜFTÜOĞLU T. (1993). Türkiye de Küçük ve Ora Ölçekli ĠĢlemeler: Sorunlar Öneriler, Ankara MÜFTÜOĞLU, T. (2002). Türkiye de Küçük ve Ora Ölçekli ĠĢlemeler, KOBĠ ler, Turhan Kiabevi, Ankara ÖZDEMĠR, S., ERSÖZ, H.Y. ve SARIOĞLU Ġ. (2007). Küçük GiriĢimciliğin Aran Önemi ve KOBĠ lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, Sosyal Siyase Konferansları Dergisi, (53):173-230. PIORE, M. ve Sabel C. (1984). The Second Indusrial Divide: Possibiliies for Prosperiy, Basic Books, New York. REVESZ, J. Ve LATTĠMORE, R. (2001). Saisical Analysis of he Use and Impac of Governmen Business Programs, Produciviy Commission Saff Working Paper, AusInfo, Canberra, Ausralia. RUCCIO, D.F. (1993). Fordism on a World Scale: Inernaional Dimensions of Regulaion, Review of Radical Poliical Economics, (21):68-74. SABEL, C.F. (1989). Flexible Specializaion and he Re-emergence of Regional Economies, (Ed.) HIRST, P. ve ZEITLIN J., Reversing Indusrial Decline, 39 Indusrial Srucure and Policy in Briain and Her Compeiors, Oxford. 194
C.19, S.1 KOBİ leri Deseklemek Firmaların Performansını Ne Kadar Ekiler? Göller Bölgesinde SABEL, C.F. ve ZEITLIN, J. (1985). Hisorical Alernaives o Mass Producion: Poliics, Markes, and Technology in Nineeenh-Cenury Indusrializaion, Pas and Presen, (108):133-176. SCHOENBERGER, E.. (1988). From Fordism o Flexible Accumulaion: Technology, Compeiive Sraegies, and Inernaional Locaion,Environmen and Planning D: Sociey and Space,16(3):7-34. STOREY, D.J. (2008). Enrepreneurship and Sme Policy, Warwick Business School, World Enrepreneurship Forum. TAYMAZ, E. (1997). Small and Medium Sized Indusry in Turkey, Sae Insiue of Saisic, Ankara. TAYMAZ, E., vd. (2008). KOBĠ'lerde DönüĢüm: Küçük Firmaların Büyük BaĢarıları, Türk GiriĢim ve ĠĢ Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED), Akbank Yayınları, Ġsanbul. TÜSĠAD (2003). Ulusal Ġnovasyon Sisemi, TÜSĠAD, Ġsanbul. YÖRÜK, N. ve BAN, Ü. (2003). KOBĠ lerin Finansman Sorunları ve Finansman Sorunlarının Kaynaklarının Belirlenmesine Yönelik Bir Uygulama, Gazi Kiabevi, Ankara. 195