Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman MKNE MLTI YPN FRMLRIN YENLKÇ KÜLTÜR YPILRININ KSYOMTK TSRIM LE DEERLENDRLMES Mümtaz KRT 1, Gülen KMN 2 1 Kocaeli Üniversitesi, Endüstri Mühendislii Bölümü, Umuttepe Merkez Yerlekesi, 41380, Kocaeli, mumtazkaratas@hotmail.com 2 Kocaeli Üniversitesi, Endüstri Mühendislii Bölümü, Umuttepe Merkez Yerlekesi, 41380, Koceli, akmang@kocaeli.edu.tr Geli Tarihi: 08.07.2009 Kabul Tarihi: 13.11.2009 ÖZET ksiyomlarla Tasarm (T) karar verme sürecinde hem nicel hem de nitel kriterlerin dikkate alnmasn gerektiren problemlerin çözümünde kullanlabilen çok ölçütlü karar verme yöntemlerinden birisidir. Bu çalmada, makine imalat yapan firmalarn yenilikçi kültür yaplar deerlendirilmitir. Öncelikle, yenilikçi kültür özellikleri ve kriterleri belirlenmi, sonra bu kriterleri içeren bir anket formu hazrlanmtr. nket 16 makine üreticisi firmaya uygulanmtr. Daha sonra, T nin bilgi aksiyomuna dayanarak alternatif firmalarn yenilikçi kültür yaplarnn deerlendirmesi yaplmtr. yrca, kriterlerin kendi aralarnda önceliklerinin olduu durum göz önüne alnarak rlkl T kullanlm ve her iki yöntemin sonuçlar karlatrlmtr. nahtar kelimeler: Yenilikçi kültür yaps, Çok kriterli analiz, ksiyomlarla tasarm. EVLUTION OF INNOVTIVE CULTURE STRUCTURE OF THE MCHINE MNUFCTURING FIRM BY XIOMTIC DESIGN BSTRCT xiomatic Design (D) is one of the multi-criteria decision-making methods that can be used for solving problems involving both quantitative and qualitative criteria in decision-making process. In this study is investigated the innovative culture structures of machine manufacturers. Firstly, the attributes and the criteria of innovative culture structure are determined. Following that, a questionnaire is prepared and applied to 16 distinct machine manufacturers. fterwards, on the basis of the information axiom of D, the evaluation of firms innovative culture structures is proposed. For the case that there are priorities among the criteria, weighted D method is applied and the results of D and weigted D methods are compared. Keywords: Inovative culture structure, Multi criteria analysis, xiomatic design. 1.GR Innovation kelimesi yeni bir eyler yapmak anlamna gelen Latince innovare kelimesinden gelmektedir. Burada innovation kelimesi yerine yenilik kelimesi kullanlmtr. Yenilik, en geni anlamda bilginin ekonomik ve toplumsal faydaya dönütürülmesi olarak tanmlanr. Bu nedenle de teknik, ekonomik ve sosyal süreçler bütünüdür. Deiime olan istek, yenilie açklk ve giriimcilik ruhuyla özdeleen bir kültürün ürünüdür. Firmalar için yenilik verimlilii ve karll arttrdndan, yeni pazarlara girilmesini ve mevcut pazarn büyütülmesini saladndan çok önemli bir rekabet aracdr. Verimli, karl ve rekabet gücü yüksek firmalarn faaliyet gösterdii ekonomiler kalknr, geliir ve küresel ölçekte rekabet üstünlüü kazanr [1]. Firmalarn sahip olduklar yenilik derecesi, hem üründe hem de balantl irket unsurlarnda irket tarafndan yürütülen ve alglanan deiimlerin ölçülmesi olarak tanmlanr [2]. Yaplan bu çalmada ise makine imalat yapan firmalarn yenilikçi kültür yaplarnn deerlendirilmesi çok kriterli bir problem olarak ele alnmtr. 45
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman Literatürde çok ölçütlü karar verme yöntemlerinin kullanld birçok çalma yer almaktadr. Bu çalmalarda en çok kullanlan yöntemler, analitik hiyerari süreci, analitik a süreci, aksiyomlarla tasarm, TOPSS, ELECTRE ve PROMETHEE yöntemleridir [3]. T karar verme sürecinde hem nicel hem de nitel kriterlerin dikkate alnmasn gerektiren problemlerin çözümünde kullanlabilen çok ölçütlü karar verme yöntemlerinden birisidir. Bu çalmada ele alnan problemde kullanlan karar kriterlerinin sistem ve tasarm aralk deerlerine ilikin verinin mevcut hali ile T nin bilgi aksiyomu yardmyla oluturulan bir çok ölçütlü karar verme modeline uygun yapda olmas, bilgi aksiyomu ile T nin dier çok ölçütlü karar verme tekniklerine göre problemi basite indirgemesi, sistematik bir yapyla çözüme ulamas ve böylece çözümü kolaylatrmas nedenleriyle bu çalmada T yöntemi kullanlmtr. Firmalarn yenilikçi kültür derecelerinin belirlenebilmesi maksadyla sekiz farkl kriter tanmlanm ve her firma bu kriterlere göre deerlendirilmitir. Elde edilen veriler T ve rlklandrlm T metotlar kullanlarak analiz edilmi ve yenilikçi kültür yaps açsndan tasarm aral içerisinde bulunan firmalar sralamaya tabi tutulmutur. Çalmann müteakip bölümlerinde srasyla, tasarmn kavramndan, T hakknda literatürde yaplan aratrmalardan ve T ile rlklandrlm T yöntemlerinden bahsedilmi ve bahsedilen yöntemler makine imalat sektöründeki firmalara uygulanmtr. Sonuç olarak firmalarn yenilikçi kültür yaplar deerlendirilmi ve sonuçlar sunulmutur. 2.TSRIM KVRMI Tasarm ilemi, bir gereksinimi karlamak üzere, tüm ayrntlaryla sistematik olarak, belirli bir süreç aamasndan geçirilerek tasarmcnn bilgi, beceri ve deneyimine bal olarak ortaya konan ürün, karar verme ve modelleme basamaklarndan oluan bir süreçtir [4]. Shigley tasarm; ihtiyacn tanmlanmas, problemin tanmlanmas, sentez, analiz ve optimizasyon, deerlendirme ve ürünün sunuu olmak üzere alt aamadan oluan tekrarlayc bir ilem olarak tanmlamaktadr [5]. Mühendislik tasarm, beliren ihtiyaçlar karlamak için bir sistemin, bileenin veya sürecin planlanp ortaya konmas ilemidir. Bu bir karar verme ilemi olup, bunda kaynaklar en uygun ekilde kullanarak, belirtilen bir amaca ulamak üzere temel bilimler, matematik ve mühendislik bilimleri uygulanr. maç ve kriter belirleme, sentez, analiz, yapm, deneme ve deerlendirme tasarm sürecinin temel öeleridir [6]. Norton, mühendislik tasarmn bir aracn, sürecin veya sistemin hayata geçirilmesini salayacak ayrntda tanmlanmas amacyla çeitli teknik ve bilimsel ilkelerin uygulanmas süreci olarak tanmlamaktadr [7]. Tasarm ileminin yaplabilmesi için yeterli düzeyde tasarm bilgisine ihtiyaç vardr. Bu bilgiler teknik dokümanlar, el kitaplar, standartlar, önceki tasarmlardan elde edilmi bilgiler, saysal analizler vb. kaynaklardan elde edilebilir. Tasarm ileminin ana hedefi, tasarm ihtiyaç tanmn en iyi bir ekilde karlayabilecek bir hedefe ulamaktr [4]. 3. LTERTÜR TRMSI Bir dizi tasarm ilemi belirlemek mümkündür. Bunlardan önemli dördü unlardr [4]: Sistematik tasarm Bilgi ve ileme faaliyeti olarak tasarm Snrlandrmaya dayal tasarm ksiyomlarla tasarm (T) Bahse konu tasarm ilemlerinden T; ürün gelitirme, R-GE, mühendislik tasarm, proje yönetimi, süreç gelitirme, üretim, vb. sahalarda karlalabilecek tasarm problemlerinin yapsnn oluturulmasnda ve 46
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman anlalmasnda tasarmclara yol gösteren ve böylelikle ihtiyaçlarn, çözümlerin ve süreç sentezlerinin ve analizlerinin etkinlikle yaplmasn salayan bir tasarm yöntemidir. T yöntemi; sistemlerin, organizasyonlarn ve ürünlerin tasarm için bilimsel bir esas oluturmaktadr. Bu hedef, deneysel ve sezgisel yaklamlar ile oluturulan geleneksel tasarm sürecinden önemli bir farktr. Bilimsel kurallar olmadan, tasarm sahas hiçbir zaman sistematik hale getirilemez. Sistematik yaklam, tasarmlarn anlalmas, kodlanmas, örenilmesi ve uygulamaya geçirilmesinde kolaylatrc bir etkiye sahiptir [8]. Bu sistematik yaklam çerçevesinde T, tasarm problemlerinin yan sra ayrca karar vericinin belirledii kriterlerle seçenek kriterlerinin nitel ve nicel olarak uygunluk derecesinin deerlendirilmesi esasna dayanan bir çok amaçl karar verme yöntemi olarak da etkin olarak kullanlmaktadr. Bunu yaparken T nin ileri bölümlerde detayl olarak ele alnan bilgi aksiyomundan istifade edilmekte ve problemlere bu ekilde sistematik çözüm yöntemleri aranmaktadr. Çizelge 1 de T yöntemi ile ilgili literatürde bulunan baz çalmalar çalmann yapld sektör, konu ve kullanlan yöntemler dikkate alnarak özetlenmitir. Çizelge 1. T konusunda literatürde bulunan çalmalar 1 Sra No Yazar Kahraman, Cebi Yl 2009 2 Çelik, Er 2009 3 4 Çelik, Cebi, Kahraman, Er Çelik, Kahraman, Cebi, Er 2009 5 Bang, Heo 2009 6 7 8 9 Togay, Doru, Tanik Durmuolu Kulak Gonçalves- Coelho, Mourao Stiassnie, Shpitalni Çalmann Yapld lan Ürün Tasarm Gemi daresi ve Yönetimi Türkiye Deniz Ulatrmas 2009 Gemi nas 2008 2008 2007 2007 Nano kkanlar Yazlm Gelitirme Büro Tasarm malat Sektörü malat Sektörü ncelenen Konu Ürün tasarmnda Bulank T yaklamnn yetersiz kald tespit edilen üç farkl sahaya ilikin alternatif çözüm önerileri [9]. Gemi idaresi ve yönetimine ilikin en etkin modelin seçimi [10]. Türkiye deniz ulatrmas ve ticareti endüstrisinin, rekabet gücünün artrlabilmesi maksadyla önemli ticari limanlardaki operasyonel ve idari problemlerin çözülmesi [11]. Gemi inas ve onarm sektöründe maliyet-etkin ve efektif tersane seçimi aamasnda gemi yönetiminden sorumlu örgütlere karar aamasnda destek vermek [12]. Nano akkanlarn s iletiminde yeni bir alternatif olarak kullanmna ilikin sistematik bir tasarm anlay. [13] Yazlm gelitirme sürecinde hizmet tabanl yöntemleri destekleyen tümleik tekniklerin oluturulmas ve bu tekniklerin örnek bir yüksek seviyeli mimari (HL) federe gelitirme ve uygulama süreci (FEDEP) simülasyonunda kullanlmas [14]. Efektif bir büro tasarm süreci gelitirmek maksadyla T yaklamnn kullanlmas ve ürün teslim süresinin azaltlarak büro tasarm sektörüne katk salanmas [15]. malat sektöründe, T yaklamnn ürün ile ürünlere ilikin ayrntl imalat sürecinin alglanmasnda ve belirlenmesinde kullanm [16]. malat sistemlerinde çevresel koullarn T nin ilk safhalarnda dikkate alnmas ile çevre dostu ürün ve hizmetlerin elde edilmesi [17]. Kullanlan Yöntem Hiyerarik Bulank T Bulank T- Model Seçim rayüzü (MSI) Bulank T ve Bulank TOPSIS yöntemlerinin hibrit kullanm Bulank T T T T T T 47
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman 10 11 12 Kulak, Durmuolu Tüfekçi Thielmana, Gea, Wub, Parmec Pappalardo, Naddeo 2005 2005 2005 13 Brown 2005 14 Yia, park 2005 15 16 Kulak, Kahraman Kulak, Kahraman 2005 2005 malat Sektörü Nükleer Mühendislik ve Tasarm Ürün Tasarm Eitim ve Öretim Ürün Tasarm malat Sektörü Nakliye ve Tamaclk Geleneksel süreç odakl imalat sistemlerinden hücre yapsna sahip sistemlere geçi esnasnda T teorisine dayal esaslarn ve genel yol haritasnn ortaya koyulmas[18]. IV. nesil nükleer reaktörleri olan gaz türbinli modüler helyum reaktörlerinde (GT-MHR) kullanlan soutma sistemlerinin (RCCS) tasarm [19]. Veri analizinde fonksiyonel ihtiyaçlarn tasarm parametrelerinden daha çok olduu durumlarda tasarm güvenilirliin ölçülmesi ve baarszlk durumu analizlerinin yaplmas[20]. T teorisinin ve uygulamalarnn mühendislere ksa süre içerisinde etkin bir ekilde öretilebilmesi ve sektörde uygulamalarnn artrlabilmesi maksadyla CCLRO yazlmnn ve çeitli öretim tekniklerinin kullanlmas [21]. Monitörlerin paketlenmesi esnasnda kullanlan ok emici koruyucu maddelerin (expanded polystyrene-eps) tasarm kapsamnda T yaklamnn kullanlmas [22]. Gelimi imalat sistemlerinin birbirleriyle çok yönlü olarak kyaslanabilmesi maksadyla T ve Bulank T yöntemlerinin kullanlmas [23]. Tedarik zincirinde önemli bir yere sahip olan nakliye/tamaclk irketlerinin çok ölçütlü (maliyet, zaman, hasar/kayp oran, vb.) karar verme teknikleri yardmyla seçimi [24]. T T T ve MaxEnt Prensibi T ve CCLRO yazlm T Temelli Tasarm Yazlm Sistemi T ve Bulank T T ve HP, Bulank T ve Bulank HP Sra No 17 18 19 Yazar Bae, Lee, Chu Lee, Suh, Oh Gu, Rao, Tseng Yl Çalmann Yapld lan 2002 Otomotiv 2001 2001 20 Suh, DoZ 2000 Ürün Gelitirme Mobilya malat Yazlm Gelitirme ncelenen Konu Otomobillerde kullanlan süspansiyon sistemlerinin kinematik tasarmlar aamasnda T yaklamnn kullanm [25]. Makine kontrol sistemlerinin ve buna bal alt ünitelerinin sistematik tasarm ve uygulamas aamalarnda T yaklamnn kullanm ve bu kapsamda bahse konu yöntemin endüstriyel bir kimyasal-mekanik cila makinesi için gelitirilen kontrol sisteminde kullanlmas [26]. malat sistemlerinin farkl aamalarnda T yaklamnn kullanm ve bu kapsamda yöntemin bir mobilya imalat sisteminde uygulanmas [27]. Büyük ölçekli yazlmlarn tasarmnda T yaklamn Nesne Yönelimli Programlama (NYP) ile birlikte kullanm [28]. Kullanlan Yöntem T T T T ve NYP 4. KSYOMLRL TSRIM T; ürünler, sistemler ve süreçler için tasarm alann bilimsel hale dönütürmek için Nam P. Suh tarafndan gelitirilmi bir tasarm yöntemidir [29]. Suh, tasarm sürecini, neyi gerçekletirmek istiyoruz? ve istediimiz bu tasarm nasl gerçekletirebiliriz? sorularnn etkileimiyle tanmlamtr [30]. 48
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman Nam P. Suh a göre T nin balca amaçlar: Tasarmlar için bilimsel bir temel oluturmak, Tasarmcy mantkl düünce süreçleri ve araçlaryla desteklemek, Rastgele arama süreçlerini azaltmak, Tekrarlanan denemeleri ve süreç hatalarn minimize etmek, Önerilenler arasndan en iyi tasarma karar vermek, olarak belirlenmitir [29]. T nin dier tasarm yöntemlerine göre en önemli üstünlüü tasarm problemlerini basite indirgemesi ve böylece çözümü kolaylatrmasdr [34]. 4.1. ksiyomlarla Tasarm Prensipleri ksiyomlarla tasarm içinde en önemli kavram tasarm aksiyomlarnn varldr. spatlanamayan ama doruluu kabul edilen önermelere aksiyom denir ve bunlar da snrl saydadr [35]. T kapsamnda ele alnan iki tasarm aksiyomu bulunmaktadr ve aksiyomlar, ürün tasarmlarn oluturmak ve kurulan çözüm alternatiflerinden en iyisini seçmek için oransal bir temel salamaktadr [30, 31]. Bu aksiyomlar aadaki gibidir: ksiyom 1 (Bamszlk ksiyomu): maç fonksiyonel ihtiyaçlarn bamszln devam ettirmektir. Kabul edilebilir bir tasarmda, bir tasarm parametresi (TP) dier fonksiyonel ihtiyaçlar (F) etkilemeden ilgili fonksiyonel ihtiyac salamak için düzenlenebilir [31]. ksiyom 2 (Bilgi ksiyomu): maç bilgi içeriini minimize etmektir. lternatif tasarmlardan bamszlk aksiyomunu salayan en iyi tasarm minimum bilgi içeriine sahiptir. Bamszlk aksiyomu, tasarm amaçlarn tanmlayan bamsz fonksiyonel ihtiyaçlarn minimum says olarak tanmlanan F larn bamszlnn sürekli korunmas gerektiini savunur. ki ya da daha fazla F olduunda, tasarm çözümü dier F etkilemeden her bir F salamaldr. Bu da F lar salayan ve bunlarn bamszln koruyabilecek doru bir tasarm parametre kümesinin seçimi anlamna gelir [31,32]. Bilgi aksiyomu; bamszlk aksiyomunu salayan tasarmlar arasndan minimum bilgi içeriine sahip tasarmn en iyi tasarm olduunu savunur. Çünkü bilgi içerii, olaslk terimleriyle tanmlanr, ayn zamanda ikinci aksiyoma göre gerçekleme olasl en yüksek olan tasarm en iyi tasarmdr [31,32]. Bilgi içerii I, verilen bir F salama olasl ile tanmlanr. Eer verilen bir F yi salama baarsnn olasl p ise, olaslkla ilgili bilgi içerii I, Eitlik (1) ile ifade edilir [31] : I i log 2 (1) 1 p i Bilgi küçük birimlerle verilir. yn zamanda karlanmas gereken birçok fonksiyonel ihtiyaç olduunda bilgi içeriinin eklenebilmesi için logaritmik fonksiyon seçilmitir. n tane F olduundan toplam bilgi içerii tüm bu olaslklarn toplamdr. Tüm olaslklar toplam 1 e eit olduunda bilgi içerii sfrdr ve tersine bir ya da daha fazla olaslk sfra eit olduunda gerekli bilgi sonsuzdur. Bu olaslk düük ise, F lar karlamak için daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulduu anlamna gelir [20]. Gerçekleme olasl, F için Tasarm raln belirterek ve F yi salayacak tasarm için Sistem raln belirleyerek hesaplanabilir. ekil 1 de bir F n sistem olaslk dalm fonksiyonu uniform olduunda, tasarmcnn belirledii tasarm aral ve sistemin gerçekletirdii 49
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman sistem aral nn kesitii bölgenin kabul edilebilir çözümün bulunduu alan olduu görülmektedir. Sistem olaslk dalm fonksiyonu düzgün olduu durumda F nn gerçekleme olasl Eitlik (2) ile hesaplanr [24, 31] : ortak aralk p i sistem aral (2) Eitlik (2) den hareketle bilgi içerii u ekilde hesaplanr: sistem aral I log i 2 ortak aralk (3) Eer F i sürekli rassal deiken ise, p s ( F i ) her F i için sistem olaslk younluk fonksiyonu iken, tasarm aralndaki F yi gerçekletirme olasl Eitlik (4) ile hesaplanr; i p dr ( u ) dr ( l ) p ( F ) df i s i i (4) Eitlik (4), sistemin olaslk younluk fonksiyonunun integralini alarak bütün sistemin aralnn gerçekleme olasln verir. (örnein tasarm aralnn en düük snr dr(l), üst tasarm aralnn snr, dr(u)) [30]. ekil 1 de sistem aral belirlenmi F a kar bir olaslk younluk fonksiyonu verilmitir. Tasarm aral ve sistem aral arasndaki kesiim bölgesi ortak alan olarak gösterilir ve bu alan sadece F larn saland bölgedir. Sonuç olarak, sistem aralnn altndaki alann, ortak araln altndaki alana bölümü, tasarmn belirlenmi hedefinin gerçekleme derecesinin olaslna eittir [31,32]. F ekil 1. Tasarm ral, Sistem ral, Ortak ralk ve F n Olaslk Younluk Fonksiyonu 50
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman I log ( / ) 2 (5) sr cr Burada sr sistem aralnn altndaki alan, cr ortak araln altndaki taral alan ifade eder. Genellikle =1.0 olduundan salanacak n tane F olduu için bilgi içerii Eitlik (6) ile ifade edilir: sr I log (1 / ) 2 cr (6) 4.2. rlkl ksiyomlarla Tasarm Önceki bölümde bilgi içerikleri hesaplanrken her kriterin arl eit kabul edilmitir. ncak her bir kriter farkl bir arlk deerine ( w ) sahip olduunda bilgi içeriklerini hesaplamak için mevcut formüllere ek olarak Eitlik j (7) de verilen ifade kullanlr ve bu yap rlkl T yaklam olarak adlandrlr [24]. 1 w j 1 log, 0 I 1 2 ij pij w j 1 log, I 1 2 ij pij w, I 1 j ij (7) 5.MKNE MLTI YPN FRMLRIN YENLKÇ KÜLTÜR YPILRININ DEERLENDRLMES Bu çalmada makine imalat yapan firmalarn yenilikçi kültür yaplarnn karlatrlmas amaçlanmaktadr. Yenilikçi kültür yaps ve yenilikçi kültür yapsnn bu çalma için belirlenen boyutlar aada açklanmaktadr. 5.1. Yenilikçi Kültür Yaps Yenilikçi kültür yaps bir firmann yeni ürünlerin, hizmetlerin ve süreçlerin tanmlanmasnda yaratcl, deneyimi, yenilii, teknoloji liderliini kullanmasn ve r-ge yi destekleme istekliliini ifade eder [36]. Yenilikçi bir kültür, örgüt içinde yaratcla, yeni fikirlere açk olmaya ve hzl tepki ve karar vermeye önem verilen bir boyutu ifade etmektedir [37]. Yenilikçi bir kültür bilgiye ve mantksal süreçlere odaklanr. Yeni çözümlerin aratrlmasn tevik eden bir iklim yaratr. Böyle bir iklim, bilginin analizine eilimi artrr, alternatiflerin daha derin bir ekilde incelenmesine imkan salar ve yaplanlarn daha iyi ve daha yeni bir ekilde yaplmasn salayacak bir istei ortaya çkarr. Yenilikçi kültür mevcut ilerle birlikte yenilerini gelitirmek için ve devam eden ilerin yenilenmesi veya canlandrlmas için aratrmay ve denemeyi tevik eder [38]. Bu çalmada yukardaki tanmlardan yola çkarak bir örgütün yenilikçi kültür yapsn belirleyen kriterler olarak teknoloji, analiz, gelecek, proaktif yaklam, risk alma, örenme, giriimcilik, yenilik kriterleri tespit edilmitir. 51
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman 5.2 Kriterler 5.2.1. Teknoloji: Firmann rekabet gücü elde edebilmek ve bunu sürdürebilmesi için sahip olduu teknolojik yeteneklerini ifade etmektedir. Bu kapsamda, teknolojinin edinilmesi (firmann ihtiyaç duyduu teknolojileri aratrmas, deerlendirmesi, elde etmesi, kurulmas ve üretim tesislerinin balamasna ilikin yetenekler), teknolojinin uygulanmas (üretim planlamas, kalite kontrolü ve gerekli tecrübenin edinilmesi ile üretim tesislerinin ilemesi, kontrolü ve sürdürülmesine ilikin deerlendirmeler) ve teknolojinin uyarlanmas (teknolojinin kavranmas, küçük ürün ve süreç deiikliklerinin gerçekletirilmesi) konusunda yürütülen faaliyetler dikkate alnr. Teknoloji odakllk ise, aratrma ve gelitirme faaliyetlerine önem verme ve güçlü bir r-ge ye sahip olma, teknolojik gelimeleri yakndan takip etme, yeni ürün gelitirme faaliyetlerinde ileri teknolojilerin kullanlmas, yeni teknolojilerin hzl bir ekilde uyumu, yeni teknolojilerin gelitirilmesinde ve yeni fikirlerin üretilmesinde proaktif davranma olarak tanmlanabilir [39]. 5.2.2. naliz: naliz, yenilik hedeflerine ulamak için, bilgi ve kontrol sistemleri, ödül sistemleri, öneri sistemleri gibi uygun yönetim sistemlerinin kullanlmas ve yenilik faaliyetlerine kaynak tahsisinin istikrarl bir ekilde yaplmas ile ilgilidir [40]. yn zamanda örgütlerin d çevrelerini anlama kabiliyetleri ile de ilgilidir. Yöneticilere çevrelerindeki olaylar ve eilimler hakknda bilgi salar ve frsatlar tanmlamalarn kolaylatrr [41]. Firmann performansn ve baar seviyesini ölçerken, firma içi ve d stratejileri belirlerken ve buna ilikin kararlar alnrken uygulanan analiz yöntemleri ile bu kapsamda icra edilen aratrma ve veri toplama yöntemlerini kapsar. 5.1.3. Gelecek: Firmann sahip olduu vizyon ve misyon kavramlar dorultusunda att admlar, gelecee ilikin ksa ve orta vadeli hedeflerin firma stratejisine ve vizyonuna uygunluu olarak tanmlanr. Firmalarn uzun vadeli yenilik planlar yapmalar ve yenilikleri önceden tespit ederek rekabet üstünlüü elde etmeleri için bu bir gerekliliktir. Çünkü bir firmann gelecekteki baarsnn kriterler; yenilikçi olmalar, gelecek için farkl standartlar, istekleri ve ihtiyaçlar tahmin edebilmeleri ve bunlara göre yenilikleri yaratabilmeleridir [42]. Yenilikçi firmalar için temel kural; bir ihtiyac hayal et ve onu yarat ilkesidir. Bu ilke firmalarn gelecek odakl olmalarn en iyi ekilde açklamaktadr. Firmalarn baarlarn devam ettirmeleri ve rekabet durumlarn güçlendirmeleri için, hem yenilikçi olmalar, hem de gelecei önceden tahmin etmeleri ve önemli frsatlar yaratmalar bir zorunluluktur. 5.2.4. Proaktif yaklam: Proaktif yaklam, bir firmann çevresindeki deiimlerin ve gelimelerin yaratt frsatlar aratrlmasn, gelecekteki talebi tahmin ederek kendine yeni frsatlar yaratmasn, bu frsatlar kendi lehine kullanarak yeni ürün/hizmet ve süreçler gelitirmesini ve yenilik yaparak rekabet etmesini kapsamaktadr [36]. Miller ve Friesen e göre proaktiflik yeni ürünler ve teknolojiler gelitirerek çevreyi deitirme kabiliyetidir [43]. Venkatraman ise proaktiflii mevcut ürünler ile ilgili olan/olmayan yeni frsatlarn aranmas, yeni ürünlerin ve markalarn tanmlanmas, olgunluk ve gerileme aamasndaki faaliyetlerin ortadan kaldrlmas olarak tanmlamtr [40]. Proaktiflik bir frsat arama ve ileriye bakma perspektifidir [44]. Bu yaklam ortaya çkan yeni sektörlere girme, pazar frsatlarn sürekli olarak aratrma, çevresel deiimlere yenilikle tepki vererek tecrübe kazanma konularnda proaktif hareket etmeyi ifade eder [40]. yn zamanda yeni frsatlar tanmlama, yeni pazarlar yaratma veya yeni pazarlara katlma ile ilgilidir [45]. 5.2.5. Risk alma: Firmann, hedeflerine ulaabilmesi ve kurumsal giriimcilik adna ald kararlarda izledii risk alma politikasdr. Risk alma, bilinmeyen pazarlara girmeye cesaret etmek, kaynaklarn büyük bir ksmn sonucu belli olmayan yenilik projelerine ayrmak ve/veya yüksek bir borç yükünün altna girmek gibi cesur hareketlerde bulunma eilimi olarak tanmlanabilir [36]. Bu kriter, hem yeni ürünlerin ve pazarlarn seçimi kararlarnda, hem de çeitli kaynaklarn bunlara tahsisi kararlarnda yönlendirici bir parametredir [40]. yrca risk alma pazar frsatlarn sürekli olarak aratrarak, bunlar yenilie dönütürme davrann tevik eden önemli bir faktördür [46]. Risk alma firmalarn çevrelerine uyum salamalarnda önemli bir faktördür. Çünkü risk baar için gereklidir [47]. 5.2.6. Örenme: Firmann yenilik ve gelime salayabilmesi, pazar konumunu koruyabilmesi için sahip olduu örenme stratejileri, bu kapsamda uygulanan irket içi ve d eitimler, öretici olarak kullanlan dahili veya harici kaynaklar, örenmeyi tevik edici unsurlardr. Örgütsel örenme örgütün davran etkileyecek potansiyele 52
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman sahip olan yeni bilginin veya anlaylarn gelitirilmesidir [38] [48].Örenme kriteri bilgi sorgulama deerleri ile temsil edilir ve saf bir Pazar odandan çok fazlasn kapsayan çift tarafl örenme eilimini ifade eder [49]. 5.2.7. Giriimcilik: Rekabetçi basklar, ürün döngülerinin ksalmas ve ürün gelitirme sürecinin hzlanmas gibi durumlarda finansal üstünlükler oluturabilmek için firma tarafndan uygulanmas muhtemel kurumsal giriimcilik anlay. 5.2.8. Yenilikçi Yaklam: Firmann, müterilerinin deiken taleplerini karlama aamasnda, teknoloji ve trendleri yakndan takip eden ve uygulayan, taleplerin gerçeklemesi için proaktif bir yaklam sergileyen yenilikçi bir firma olabilmek için uygulad yenilik yöntemleridir. Yenilikçi yaklam, bir firmann çalanlarna salad bilgiyi harekete geçirme ve ürün ve/veya süreç yenilii ile sonuçlanan yeni bir bilgi yaratmak için bu bilgiyi birletirme yeteneidir. Bu yetenek firmann iç bilgisi ve d pazarn talepleri arasndaki etkileimi içermektedir [50]. Yenilikçi yaklam, firmaya ve hissedarlarna fayda salamak için bilgiyi ve fikirleri sürekli olarak yeni ürün, süreç ve sistemlere dönütürme yeteneidir. Yenilik yetenei sürekli bir bilgi yaratma sürecinin bölümlerini ifade eder. Szeto ya göre, yenilikçi yaklam, pazar ihtiyaçlarn karlamak amacyla yeni ürünler gelitirmek için bir firmann bütün yeteneklerinin sürekli olarak gelitirilmesini ifade eder [51]. yrca yenilikçi yaklam, etkili bir ekilde mevcut teknolojileri gelitirmek ve yeni bir teknoloji yaratmak için ihtiyaç duyulan yetenekler ve teknik bilgi olarak, tanmlanabilir [52]. 5.3. ksiyomlarla Tasarm Uygulamas Bu çalmada makine imalat yapan firmalarn yenilikçi kültür yaplarnn deerlendirilmesi maksadyla bir anket çalmas düzenlenmitir. Bu amaçla öncelikle firmalarn yenilikçi kültür yaplarnn deerlendirilme sürecini etkileyen kriterler belirlenmitir; teknoloji, analiz, gelecek odakllk, proaktiflik, örenme, giriimcilik ve yenilikçilik. Sonraki aamada bu kriterleri ölçen anket sorular gelitirilmi ve bir anket formu hazrlanmtr. Daha sonra Kocaeli ilinde faaliyette bulunan ve makine imalat yapan 16 firma belirlenmitir. Bu firmalar belirlenirken ürün gelitirme faaliyetinde bulunup bulunmadklar ve ürün gelitirme bölümünün varl göz önünde bulundurulmutur. Daha sonra bu firmalarn yenilikçi kültür yaplar gelitirilen anket formu yardmyla deerlendirilmitir. Bu firmalarn baz özellikleri Çizelge 2 de görülmektedir. Görüldüü gibi bu firmalarn hepsi küçük ve orta ölçekli iletmedir. Firmalarn büyük çounluu 10 yldan fazla bir süredir faaliyette bulunmaktadr. Hepsinde ürün gelitirme konusunda çalan personel bulunmaktadr. Çizelge 2. Deerlendirmeye dahil olan firmalarn baz özellikleri. Personel says Sklk Faaliyet süresi Sklk Ürün gelitirmedeki personel says Sklk Son 5 ylda gelitirilen ürün says Sklk Patent says Sklk Yeni ürün çevrim süresi 0-9 1 0-5 yl 1 0-2 5 0-2 4 0 10 0-6 ay 2 10-49 8 6-10 yl 2 3-5 7 3-5 7 1-2 3 7-12 ay 7 50-100 5 11-20 yl 4 6-8 2 6-8 2 3-6 2 13-24 ay 4 101-250 1 21-30 yl 5 9-10 2 8'den fazla 3 21 1 2-5 yl 2 30 yl üstü 4 5 yl üstü 1 Toplam 16 Toplam 16 Toplam 16 Toplam 16 Toplam 16 Toplam 16 Yaplan ankette firmalar ilikin kriterler 0 ile 5 (0: çok kötü, 5: çok iyi) deerleri arasnda puanlandrlmtr. Puanlama neticesinde her firma için ilgili kritere ilikin ortalama ve standart sapma deerleri hesaplanmtr. Müteakiben aksiyomlarla tasarm yöntemi ile firmalarn yenilikçi kültür yaplarnn deerlendirilmesi yaplmtr. Yukarda belirtilen kriterler dorultusunda firmalarn yenilikçi kültür yaplarnn deerlendirilmesi maksadyla T yaklam ve kriterlerin arlklandrld durum göz önüne alnarak rlkl T yaklam kullanlmtr. T nin temel kavramlarndan birisi olan sistem aral aada belirtilen yöntemle hesaplanmtr. Sklk 53
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman Öncelikle, belirlenen kriterlere 0-5 aralnda alnan cevaplarn aritmetik ortalamas hesaplanm ve bu deerler kabul edilecek sistem aralnn ortalama deerleri olarak belirlenmitir. Sistem aralnn alt ve üst limit deerleri her kriter için hesaplanan standart sapma miktarnn ortalamadan negatif ve pozitif yöndeki sapmas hesaplanarak elde edilmitir. Baka bir ifade ile alt ve üst limitlerin belirlenmesinde (μ±) formülü kullanlmtr. Örnein, firmas teknoloji parametresi için ortalama deer 2,00, standart sapma ise 0,87 olarak hesaplanmtr. Uygulanan yöntemle teknoloji parametresi için sistem aralnn alt limiti (μ-) formülü ile 2,00-0,87=1,13; üst limit ise (μ+) formülü ile 2,00+0,87=2,87 olarak belirlenmitir. Tasarm aral belirlenirken ise ankette uygulanan 0-5 skalas ölçüt alnm ve bu aralk tüm kriterler için standart olacak ekilde 3-5 deerleri aras olarak kabul edilmitir. Çizelge 3 de her kritere ait standart sapma deeri, sistem aralna ilikin ortalama, minimum ve maksimum deerleri ile kabul edilen tasarm aral deerleri görülmektedir. Çizelge 3. Belirlenen sistem ve tasarm aralk verileri. Std. Sapma Teknoloji naliz Gelecek Proaktif Risk lma Örenme Giriimci Yenilikçi Yaklam 0.87 0.78 0.66 0.82 0.79 0.76 0.93 0.80 Firma Min. Ort. Max. Min. Ort. Max. Min. Ort. Max. Min. Ort. Max. Min. Ort. Max. Min. Ort. Max. Min. Ort. Max. Min. Ort. Max. 1.13 2.00 2.87 1.82 2.60 3.38 2.14 2.80 3.46 1.68 2.50 3.32 2.21 3.00 3.79 2.49 3.25 4.01 1.07 2.00 2.93 2.20 3.00 3.80 B 1.96 2.83 3.70 3.82 4.60 5.00 3.34 4.00 4.66 4.18 5.00 5.00 1.96 2.75 3.54 1.99 2.75 3.51 4.07 5.00 5.00 3.40 4.20 5.00 C 3.46 4.33 5.00 3.82 4.60 5.00 2.54 3.20 3.86 3.68 4.50 5.00 1.46 2.25 3.04 3.49 4.25 5.00 3.57 4.50 5.00 3.60 4.40 5.00 D 3.13 4.00 4.87 3.02 3.80 4.58 2.34 3.00 3.66 1.43 2.25 3.07 2.96 3.75 4.54 1.74 2.50 3.26 1.32 2.25 3.18 1.00 1.80 2.60 E 3.80 4.67 5.00 3.22 4.00 4.78 3.94 4.60 5.00 3.68 4.50 5.00 1.46 2.25 3.04 3.24 4.00 4.76 3.07 4.00 4.93 3.40 4.20 5.00 F 4.13 5.00 5.00 4.22 5.00 5.00 3.34 4.00 4.66 4.18 5.00 5.00 3.21 4.00 4.79 3.74 4.50 5.00 3.32 4.25 5.00 4.00 4.80 5.00 G 4.13 5.00 5.00 4.22 5.00 5.00 4.34 5.00 5.00 3.93 4.75 5.00 2.46 3.25 4.04 4.24 5.00 5.00 4.07 5.00 5.00 4.20 5.00 5.00 H 2.80 3.67 4.54 3.22 4.00 4.78 2.14 2.80 3.46 0.68 1.50 2.32 2.71 3.50 4.29 3.24 4.00 4.76 1.57 2.50 3.43 1.80 2.60 3.40 I 2.80 3.67 4.54 3.22 4.00 4.78 2.14 2.80 3.46 0.68 1.50 2.32 2.71 3.50 4.29 3.24 4.00 4.76 1.57 2.50 3.43 1.80 2.60 3.40 J 2.96 3.83 4.70 2.02 2.80 3.58 4.14 4.80 5.00 4.18 5.00 5.00 3.21 4.00 4.79 3.74 4.50 5.00 4.07 5.00 5.00 4.20 5.00 5.00 K 3.80 4.67 5.00 2.02 2.80 3.58 4.14 4.80 5.00 3.93 4.75 5.00 4.21 5.00 5.00 3.99 4.75 5.00 3.82 4.75 5.00 3.80 4.60 5.00 L 3.80 4.67 5.00 2.02 2.80 3.58 4.14 4.80 5.00 3.93 4.75 5.00 4.21 5.00 5.00 3.99 4.75 5.00 3.82 4.75 5.00 3.80 4.60 5.00 M 1.80 2.67 3.54 2.22 3.00 3.78 3.14 3.80 4.46 2.93 3.75 4.57 2.71 3.50 4.29 3.24 4.00 4.76 4.07 5.00 5.00 2.20 3.00 3.80 N 3.96 4.83 5.00 3.82 4.60 5.00 3.74 4.40 5.00 3.93 4.75 5.00 2.71 3.50 4.29 4.24 5.00 5.00 3.57 4.50 5.00 3.80 4.60 5.00 O 4.13 5.00 5.00 4.02 4.80 5.00 3.74 4.40 5.00 2.93 3.75 4.57 3.46 4.25 5.00 3.99 4.75 5.00 3.57 4.50 5.00 3.80 4.60 5.00 P 3.13 4.00 4.87 4.22 5.00 5.00 3.14 3.80 4.46 4.18 5.00 5.00 1.71 2.50 3.29 3.74 4.50 5.00 3.82 4.75 5.00 4.00 4.80 5.00 Tasarm ral Min 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 Maks 5.00 5.00 5.00 5.00 5.00 5.00 5.00 5.00 54
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman Bu noktadan itibaren eitlik (3) kullanlarak her firmaya ait bilgi içerikleri hesaplanr. Örnein B firmas için teknoloji parametresi bilgi içerii; 3,70 1,96 It () log B 2 3, 70 3 1, 74 log 2 0,70 log (2, 48) 1,31 2 eklinde hesaplanr. Yukarda örnei gösterilen hesaplama tüm firmalar için yapldnda Çizelge 4 elde edilmitir. adaki çizelgede bilgi içeriklerinde sonsuz () olan firmalar otomatik olarak reddedilmitir. Bu balamda minimum bilgi içeriine sahip olan firma 1. tercih olacak ekilde yaplan sralama Çizelge 4 ün son sütununda belirtilmitir. Çizelge 4. Firmalara likin Hesaplanan Bilgi htiyaçlar ve Tercih Sralamas. Firma Teknoloji naliz Gelecek Proaktif Risk lma Örenme Giriimci Yenilikçi Yaklam I(t) I(a) I(g) I(p) I(r) I(ö) I(e) I(i) 2.04 1.52 2.36 1.00 0.59 1.00 B 1.31 0.00 0.00 0.00 1.55 1.58 0.00 0.00 4.44 C 0.00 0.00 0.62 0.00 5.30 0.00 0.00 0.00 5.92 D 0.00 0.00 1.00 4.55 0.04 2.55 3.37 E 0.00 0.00 0.00 0.00 5.30 0.00 0.00 0.00 5.30 F 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00* G 0.00 0.00 0.00 0.00 0.60 0.00 0.00 0.00 0.60 H 0.18 0.00 1.52 0.29 0.00 2.11 2.00 I 0.18 0.00 1.52 0.29 0.00 2.11 2.00 J 0.03 1.43 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 1.46 K 0.00 1.43 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 1.43 L 0.00 1.43 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 1.43 M 1.69 1.00 0.00 0.06 0.29 0.00 0.00 1.00 4.04 N 0.00 0.00 0.00 0.00 0.29 0.00 0.00 0.00 0.29 O 0.00 0.00 0.00 0.06 0.00 0.00 0.00 0.00 0.06 P 0.00 0.00 0.00 0.00 2.45 0.00 0.00 0.00 2.45 I Sralama red 9 11 red 10 1 4 red red 6 5 5 8 3 2 7 55
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman Çizelge 4 deki sonuçlar incelendiinde, D, H ve I firmalarnn karar kriterlerinden bazlarn karlayamad için sonsuz bilgi ihtiyac ortaya çkm ve bunun sonucunda reddedilmitir. Dier firmalara ilikin sonuçlar incelendiinde ise en küçük deere (0,00) sahip olan F firmas tercih edilmitir. 5.3. rlkl ksiyomlarla Tasarm Uygulamas Karar verme aamasnda kullanlan kriterlerin birbirlerine göre ayn öneme sahip olmamalar durumunda ise arlklandrlm aksiyomlarla tasarm yöntemi uygulanabilir. Bunun için öncelikle her kritere ait arln belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla Saaty [40] tarafndan önerilen nalitik Hiyerari Süreci (HP) yöntemi kullanm ve 1-9 önem skalas üzerinden ikili karlatrmalar yaplmtr. Bu ölçek Çizelge 5 te görülmektedir. Çizelge 5. HP kili Karlatrma Ölçei Önem Deer Tanmlar Derecesi 1 Her iki faktörün eit öneme sahip olmas durumu 3 1. Faktörün 2. faktörden daha önemli olmas durumu 5 1. Faktörün 2. faktörden çok önemli olmas durumu 7 1. Faktörün 2. faktöre nazaran çok güçlü bir öneme sahip olmas durumu 9 1. Faktörün 2. faktöre nazaran mutlak üstün bir öneme sahip olmas durumu 2,4,6,8 ra deerler Karlatrma için Expert Choice programndan yararlanlm olup hesaplamalar neticesinde yenilikçi yaklam kriteri 0,217 lik önem katsaysyla en yüksek deere sahip olurken analiz kriteri 0,211 deeri ile ikinci sray almtr. Düzenlenen ikili karlatrma matrisi Çizelge 6 da ve hesaplanan arlk deerleri ekil 1 de görülmektedir. Çizelge 6. HP kili Karlatrma Skalas Yenilikçi Yaklam 56
Say 20, ralk 2009 Yenilikçi Yaklam Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman ekil 1. HP kili Karlatrma Skalas HP hesaplamalar neticesinde elde edilen önem katsaylar ( w j ) esas alndnda firmas için arlklandrlm bilgi içeriklerini aadaki ekilde hesaplanmaktadr: It ( ) It ( ) sonsuz, E I( a) 2, 0375 1 olduundan 0,211 I( a) 2, 0375 1,1620 I( g) 1, 5208 1 olduundan 0,154 I( g) 1, 5208 1, 0667 I( p) 2, 3576 1 olduundan 0,103 I( p) 2, 03576 1, 0924 I( r) 1 olduundan I( r) w( r) 0, 055 I( ö) 0, 5897 1 olduundan (1 0,101) I( ö) 0, 5897 0, 0054 Ii ( ) 1 olduundan Ii ( ) wi ( ) 0, 217 yn ilemleri tüm firmalar için uygularsak elde edilen rlklandrlm T bilgi içerikleri ve toplam deerleri Çizelge 6 da görülmektedir. Çizelge 6 daki sonuçlar incelendiinde ise en küçük deere (0,00) sahip olan F firmas her iki durumda da tercih edilebilir. rlklandrlm durumda dierinden farkl olarak N ve O firmalar da 0,00 bilgi içeriine sahip olduundan F firmas ile birlikte ilk sray paylamaktadr. 57
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman Çizelge 6. rlklandrlm ve rlklandrlmam T Bilgi çerikleri. 58
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman rlklandrlmam ve rlklandrlm Toplama göre oluturulan sralamalara ilikin deerler Çizelge 7 de ve bu deerlere ait grafik ekil 2 de görülmektedir. Çizelge 7. rlklandrlm ve rlklandrlmam T Bilgi çerikleri Karlatrmas Firma rlklandrlmam Toplam Sralama rlklandrlm Toplam Sralama red red B 4.4381 9 3.0982 8 C 5.9219 11 1.1401 6 D red red E 5.3038 10 1.0961 5 F 0 1 0 1 G 0.6033 4 0.0001 2 H red red I red red J 1.4610 6 1.0780 4 K 1.4274 5 1.0780 4 L 1.4274 5 1.0780 4 M 4.0435 8 1.4801 7 N 0.2926 3 0 1 O 0.0629 2 0 1 P 2.4458 7 1.0504 3 ekil 2. rlklandrlm ve rlklandrlmam T Bilgi çerikleri Karlatrma Grafii SONUÇLR VE TRTIM Yaplan bu çalmada makine imalat yapan firmalarn yenilikçi kültür yaplarnn deerlendirilmesi maksadyla ksiyomlarla Tasarm (T) yöntemi kullanlmtr. Bu kapsamda firmalarn her biri, belirlenen 8 kriter esas alnmak suretiyle hazrlanan bir anket yoluyla deerlendirmeye tabi tutulmu, anket neticesinde elde edilen veriler yardmyla sistem aralklar elde edilmitir. Müteakiben, alternatiflerin karlamas gereken fonksiyonel ihtiyaçlar (kriterler) için tasarm aralklar belirlenmitir. T nin bilgi aksiyomu kullanlarak minimum bilgi 59
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman içeriine sahip firmay belirlemek maksadyla her firmaya iliin bilgi içerikleri hesaplanmtr. Daha sonra ayn sistem ve tasarm aralklar kullanlarak kriterlerin arlkl olduu durumun deerlendirilmesi rlklandrlm T yöntemi ile yaplmtr. Bu kapsamda ilk olarak nalitik Hiyerari Süreç (HP) yardmyla kriterlerin ikili karlatrmalar yaplm, kriterlerin arlk katsaylar elde edilmi ve son olarak bahse konu arlklar göz önüne alnarak firmalara ilikin yeni bilgi içerikleri hesaplanmtr. Karlatrma neticesinde; arlklandrlmam durumda sonsuz bilgi içeriine sahip firmalarn (, D, H ve I) arlklandrlm durumda da ayn deerlere sahip olduu gözlenirken ilk durumda 0 bilgi içeriine sadece F firmasnn sahip olduu, arlklandrlm durumda ise 0 bilgi içeriine üç farkl firmann (F, N ve O) birden sahip olduu görülmütür. Neticede;, D, H ve I firmalar her iki durumda da sonsuz bilgi içerikleri nedeniyle reddedilirken, F firmas her iki durum için de sahip olduu 0 bilgi içerii ile en kuvvetli firma aday olmutur. KYNKLR [1] rkan, C., ksoy, M., Durgut, M. ve Göker,., (2003), Ulusual novasyon Sistemi Kavramsal Çerçeve, Türkiye ncelemesi ve Ülke Örnekleri, Yayn No. TÜST-T/2003/10/362, stanbul. [2] Onuk K., (2004), Entwicklung Eines Softwaresystems Zur Innovationssteigerung von KMU s, stanbul. [3] Dadeviren, M. ve Eraslan, E., PROMETHEE sralama yöntemi ile tedarikçi seçimi, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlk Fakültesi Dergisi,Cilt 23, No 1, 69-75 (2008). [4] Eldem C. ve Ercan F., Tasarmda Kalite nlay ve Kalite Kontrolü 9. Uluslararas Makina Tasarm ve malat Kongresi (2000). [5] Shigley, J.E., and L.D. Mitchell, Mechanical Engineering Design, 4th ed., Mc Graw Hill,(1983). [6] Erta, B., Jones, J., C., The Engineering Design Process, John Wiley and Sons Inc., (1993). [7] Norton, R., L., Machine Design, n Integrated pproach, Prentice Hall Inc., (1996). [8] Kanbur, F. ve Birgün, S., Yeni Kariyere Geçi Danmanl çin Kavramsal Bir Model : FTR, stanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Yl:7 Say:13, 117-137 (2008). [9] Kahraman C. and Cebi S., new multi-attribute decision making method: Hierarchical fuzzy axiomatic design, Expert Systems with pplications, 36: 4848 4861 (2009). [10] Çelik M. and Er I.D., Fuzzy axiomatic design extension for managing model selection paradigm in decision science, Expert Systems with pplications 36: 6477 6484 (2009). [11] Çelik M., Cebi S., Kahraman C. and Er I.D., pplication of axiomatic design and TOPSIS methodologies under fuzzy environment for proposing competitive strategies on Turkish container ports in maritime transportation network, Energy and Buildings 41:146 153 (2009). [12] Çelik M., Kahraman C., Cebi S. and Er I.D., Fuzzy axiomatic design-based performance evaluation model for docking facilities in shipbuilding industry: The case of Turkish shipyards, Expert Systems with pplications 36: 599 615 (2009). [13] Bang I.C. and Heo G., n axiomatic design approach in development of nanofluid coolants, pplied Thermal Engineering 29: 75 90 (2009). [14] Togay C., Doru.H. and Tanik J.U., Systematic Component-Oriented development with xiomatic Design, The Journal of Systems and Software 81: 1803 1815 (2008). [15] Durmuolu M.B. and Kulak O., methodology for the design of office cells using axiomatic design principles, Omega 36: 633 652 (2008). [16] Gonçalves-Coelho.M. and Mourao.J.F., xiomatic design as support for decision-making in a design for manufacturing context: case study, Int. J. Production Economics 109: 81 89 (2007). [17] Stiassnie E. and Shpitalni M., Incorporating Lifecycle Considerations in xiomatic Design, nnals of the CIRP Vol. 56/1 (2007). 60
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman [18] Kulak O., Durmuolu M.B. and Tüfekçi S., complete cellular manufacturing system design methodology based on axiomatic design principles, Computers & Industrial Engineering 48: 765 787 (2005). [19] Thielmana J., Gea P., Wub Q. and Parmec L., Evaluation and optimization of General tomics GT-MHR reactor cavity cooling system using an axiomatic design approach, Nuclear Engineering and Design 235: 1389 1402 (2005). [20] Pappalardo M. and Naddeo., Failure mode analysis using axiomatic design and non-probabilistic information, Journal of Materials Processing Technology 164 165 : 1423 1429 (2005). [21] Brown C.., Teaching xiomatic Design to Engineers - Theory, pplications, and Software, Journal of Manufacturing Systems Vol. 24/No.3 (2005). [22] Yia J.W. and Park G.J., Development of a design system for EPS cushioning package of a monitor using axiomatic design, dvances in Engineering Software 36: 273 284 (2005). [23] Kulak O. and Kahraman C., Multi-attribute comparison ofadvanced manufacturing systems using fuzzy vs. crisp axiomatic design approach, Int. J. Production Economics 95: 415 424 (2005). [24] Kulak O. and Kahraman C., Fuzzy multi-attribute selection among transportation companies using axiomatic design and analytic hierarchy process, Information Sciences 170: 191 210 (2005). [25] Bae S., Lee J.M. and Chu C.N., xiomatic Design of utomotive Suspension Systems, CIRP nnals - Manufacturing Technology, Volume 51, Issue 1, 2002, Pages 115-118 [26] Lee K.D., Suh N.P and Oh J.H., xiomatic Design of Machine Control System, CIRP nnals - Manufacturing Technology, Volume 50, Issue 1, 2001, Pages 109-114 [27] Gu P., Rao H.. and Tseng M. M., Systematic Design of Manufacturing Systems Based on xiomatic Design pproach, CIRP nnals - Manufacturing Technology, Volume 50, Issue 1, 2001, Pages 299-304 [28] Suh N.P. and Do S.H., xiomatic Design of Software Systems, nnals of the ClRP Vol. 49/1 (2000). [29] Suh, N.P., The Principles of Design. Oxford University Press, New York, (1990) [30] Suh, N.P., xiomatic Design dvances and pplications, Oxford University Press, New York (2001) [31] Özel B. ve Özyörük B., Bulank ksiyomatik Tasarm ile Tedarikçi Firma Seçimi, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 3, 415-423 (2007) [32] Suh, N.P., xiomatic Design Theory for Systems, Research in Engineering Design Cilt 10, 189 209 (1998) [33] Saaty, T., The nalytic Hierarchy Process, McGraw-Hill International Book Company, US (1980) [34] Houshmand, M. and Jamshidnezhad, B., Conceptual Design of Lean Production Systems through an xiomatic Design, Proceedings of ICT 2002, Second International Conference on xiomatic Design, Cambridge, M (ICT033), 1-12 (2002) [35] Dane,., lköretim Matematik 3. Snf Örencilerinin Tanm, ksiyom ve Teorem Kavramlarn nlama Düzeyleri, Kastamonu Eitim Dergisi, Cilt:16, No:2, 495-506 (2008). [36] Lumpkin,G.T and Dess,G.G., Linking two dimensions of entrepreneurial orientation to firm performance: the moderating role of environment and industry life cycle, Journal of Business Venturing, Vol:16, 429-451 ( 2001) [37] Menon,., Bharadwaj,S.G.didam,P.T. and Edison,S.W, ntecedents and consequences of Marketing strategy making: a model and a test, Journal of Marketing, Vol.63 (pril), 18-40 (1999). [38] Slater,S.F. and Narver,J.C., Market Orientation nd The Learning Organization, Journal of Marketing, Vol.59 (July), 63-74 (1995). 61
Say 20, ralk 2009 Makine malat Yapan Firmalarn Yenilikçi Kültür Yaplarnn ksiyomatik Tasarm le Deerlendirilmesi M.Karata, G.kman [39] kman, G, Biliim Sektöründe Pazar Odakllk, Yenilik Stratejileri Ve Yenilik Kabiliyeti rasndaki likiler Ve Bunlarn irket Performans Üzerindeki Etkileri, Baslmam Doktora Tezi, GebzeYüksek Teknoloji Enstitüsü, letme BD.2003. [40] Venkatraman,N., Strategic orientation of business enterprises: the construct, dimensionality and measurement Management Science, Vol.35, No.8, 942-962 (1989). [41] Bluedorn,. C., Johnson, R.., Cartwright, D. K., nd Barringer, B. R., The interface and convergence of the strategic management and organizational environment domains, Journal of Management, Vol.20, 201 262 (1994). [42] Kandampully,J. and Duddy,R., Competitive advantage through anticipation, innovation and relations, Management Decision, Vol.37/1, 51-56 (1999) [43] Miller,D. and Friesen,P., rchetypes of strategy formulation, Management Science, Vol.24, 921-933 (1978). [44] Lyon, D.W., Lumpkin, G.T. and Dess, G.G., Enhancing entrepreneurial Orientation research operationalizing and measuring a key strategic decision making process, Journal of Management, Vol. 6, No.5, 1055-1085 (2000). [45] Entrialgo, M., Ferna ndez,e., and Va zquez,c.j., Linking entrepreneurship and strategic management: evidence from Spanish SMEs, Technovation, Vol.20, 427-436 (2000). [46] Morgan,R.E. and Strong,C.., Market orientation and dimensions of strategic orientation, European Journal of Marketing.Vol.32,No:11/12, 1051-1073 (1998). [47] Ho,C.H., contingency theoretical model of manufacturing strategy, International Journal of Operations&Production Management, Vol.16, No.5, 74-98 (1996). [48] Celuch, K.G., Kasoug, C.J. and Peruvemba,V., The effects of perceived market and learning orientation on assessed organizational capabilities, Industrial Marketing Management, Vol.31, 545-554 (2002). [49] Baker, W.E. nd Sinkula, J. M., Learning orientation, market orientation and innovation: integrating and extending models of organizational performance, Journal of Market Focused Management, Vol.4, 295-308 (1999). [50] Un,C.., Innovative capability development in U.S. and Japanese firms, cademy of Management Proceedings, 1-6 (2002). [51] Szeto,E., Innovation capacity: working towards a mechanism for improving innovation within an interorganizational network, The TQM Magazine, Vol.12, No.2, 149-157 (2000). [52] Romijn,H. nd lbaladojo,m., Determinants of innovation capability in small electronics and software firms in southeast England, Research Policy, Vol.21, 1053-1067 (2002). 62