NZAM GNCV. ************************************************************************

Transkript

1 SRLR XZNS NZAM GNCV ************************************************************************

2 fqtli, daltli tanrının adı ki var, Hikmt xzinsini açan açardır, açar. Hr sözün, düüncnin odur vvli sonu. N söylsn, tanrının adıyla qurtar onu. Qüdrtil varlıa hyat verr hyatda, bdiyyt timsalı özüdür kainatda. n ulu srkrddir grdidki alm, Cavahir hmaili yaraıqdır qlm. Hr sxavt çemsi yaranıbdır liyl, Kainatı qurubdur öz qadir mliyl. O, gizli prdsini açar sirli göylrin, Üstün prd çkr hr günahın, hr rin. Bzyr qa-daıyla sinsini hr daın, Lpsi - suyun hüsnü, gül-çiçyi - torpaın. Ariflri hr zaman fzilt sslyr Nemtini sevni nemtil bslyr. Alın zrif sapına muncuu yaraıqdır, Alın tutqun gözlri qüdrtil iıqdır. Müqdds alınlara scd daması vurur, Tacıyla tacidarlar yer üzünd taxt qurur. Pozulmaz hökmlri hökmüyl pozan odur, Günahları fv edn, mrhmt yazan odur. Harayı bir daradır mhrdn qorxanlara, Çemsi hyat verr tla yaxan canlara. Dyimzdir varlıı, dyimzdir xislti, Dyidirr varlıı, kainatı, xilqti. zmti yanında iki dünya bsdir. vvlimiz, sonumuz anic bir nfsdir. Tmllri sarsılmaz kainatda yox tayı, Bu mülkün bir sahibi varmı ondan savayı? Yaratdıı yerl göy çox boalıb dolacaq. Bu varlıq olmasa da - olmu, olub, olacaq. Peymbrlr can atdı ilk sirrin xilqtin, Bu sirri açammadı, bu sirr çtindir, çtin. Sirlr dryasıdır zl gündn bu dünya. Sonsuz shradır mülkü, bdidir bu shra. vvlini arasan - zlsiz bil sn onu. Axırını sorsalar - sonsuzluqdadır sonu. Kemkeli hyatda canlı, cansız n ki var. Hamı onun kölsi, özü qadir hökmdar.

3 Ondan baqa n varsa, ömrü deyil bdi, Onun ülvi varlıı bilmz ki, heçlik ndi. Könlünd cilvlnn huri-mlk özüdür. Nrgiz gözlrindki nurlu bbk özüdür. Üzünd ismtin d, qısqanclıın da odu. O, hm göz yaı verr, hm d mhbbt odu. Ecazkar qüdrtin min-min afrin söylr Parlaq aylı, günli, sonsuz clallı göylr. Gizls krmini nurlu prdd - tüld. Bitmz kr qamıı, bitmz tikanlı gül d. Yaıllıq - krmiyl canlanıb abad oldu, Varlıın köllri yoxluqdan azad oldu. Dünyanı yaratmaa o, can atdıı zaman, Dolaıqlı flyin çtin ilri yaman. Mqqtli düyünü açdı qadir mli, Gecnin saçlarından qopdu gündüzün li. Cavahir boyunbaı göyün boynunda yandı. Gecnin qıvrım saçı ulduzlarla darandı. Kmndindn çıxmaa mgr flk çalıdı? Torpaın kmrind yeddi ulduz alıdı, Gün a qba geydi, ay is qara cübb, Yarandı mavi göyd düma, qapqara qübb. Gövhr spn buludlar mirvari spsin dey, Göyd qopdu gurultu, imk döndü nizy. Qlbindn drya açdı buludların zöhrsi, Xızırın çemsil güldü çmn çöhrsi. Khrba zrr yadı sübhün camı gündn. Dalar yaan zrrni tntk uddu dn-dn. Suyla od ülft tutdu tbitd birinci, Dada yaqut yarandı, byaz sdfd inci. Buxarlandı külkdn yerin ürk qanı - su, Daın qanlı barında qana qatdı yaqutu. Flk açdı comrdlik baındakı güllri, Dillrd dastan etdi söz quu bülbüllri. Dilin tr xurmasından üry n doldu, Aızın incisin qulaq bir sdf oldu. Birc göz qırpımında gözünü yumdu guya, Kramti can verdi hyat bx etdi suya. Tökdü yerin saçların cahanın qucaına, Asilik xalı qoydu Admin yanaına.

4 Getdi qızıl lövhdn natmizlik qubarı. Buludun göz yaını gül spdi, baharı. Ulduzlar pardaqladı çöhrsini smanın. Gül-çiçyin üstünd canı sdi sbanın. Barına qan axan gil - brin ilk tmli, Tutdu alın nbzini ürkl loman li. Tbssüm qmi qovdu açıldı, güldü çöhr, Geclr nmkar, münni oldu Zöhr. Qaranlıq nbr saçır qucaında gecnin, Tz ay bir sıradır qulaında gecnin. Söz dünyanı dolaıb, sirlr açıb baıyla. Sındırıbdır baını drgahının daıyla. Quru, bo xyallarla çox gzib hr yeri o, Yen libo dönüb qapısından geri o. Ürk d soraında doladı çox, tapmadı, Göz d xeyli aradı, gördü ki, yox, tapmadı. Aıl dedi: "Çatdırım axtarıı mn sona". dbi gözlmdi, db öyrtdim ona. Kim baını keçirib bu sehrli halqaya, Dönübdür soraında bnizi solun aya Mlklr qanadlanıb clalını öyrlr, Kramt sahiblri qapısını döyrlr. Qulluq halqası taxıb ri-flyin özü, Torpaın qlbin d od salıb eqin közü. fadır xstlr, sinsi dalılara, Qasidi nicat verr ayaı balılara. Drgahına prddir hicablı flk ki var, Prdsini yırtmaa l atmamı ruzigar. Sök bils prdni, flk çtin sökrdi, Söksydi, göy üzünü yer üzün tökrdi. Aciz yeri balayıb yhrinin qaına, Nizami göz yaını tökr yerin daına. Zavalsızdır birliyi, sonsuzdur cah-clalı, bdidir cahanda ahlıı, ah clalı. Könül can aynasının qubarını hey silr, Qapısının torpaı olmaı rf bilr. Gül-çiçy can verr drgahının torpaı, Gülzarının yanında yalandır rm baı. Qüdrtin sübutdur Nizaminin varlıı, Canı - vhdt tarlası, könlü - gülüzarlıı.

5 MNACAT 1 Sn, ey bütün varlıa hyat vern, can vern! Gildn yaranmılara nfs vern, qan vern! Bayraın altındadır, ulu tanrı, xilqtin, Biz sninl mtinik, sns zldn mtin. Mümkünmüdür bnzdk varlıını bir ey? Kims sn bnzmz, bnzmzsn kimsy. Dyimyn özünsn bu sonsuz kainatda, Ölmzliyin timsalı varlıındır hyatda. Biz hamımız faniyik, bdiyyt snindir, Uca göylr, qüdsiyyt, tmiz niyyt snindir. Hökmünl, frmanınla dolandırırsan yeri. Sütunsuz saxlayırsan yaıl günbz göylri. Donqar, qozbel flyi sn gtirdin dövrana, Vücudun qazanında duz qatdın duzsuz cana. Fitrtin skil göyd yaratsa ks-sda. Sndn baqa kim deyr: "Allah, mnm" dünyada. Sn olmasan, glmzdi eqin quu prvaza; Mehraba uyan aiq uymaz ki, iv-naza. Dünya qalan zamandan krminin selind, Yer üzünü inldir aır yükü belind. Krm beldn glms, görs kömksizdi yer, Çoxdan qarnı cırıqdı, çoxdan göbksizdi yer. Scd hmayilini kim demz: mn taxaram, Sndn baqa varlıa scd haramdır, haram. Sndn danımayanda susa bilmk yaxıdır. Snsiz yada n düs yaddan silmk yaxıdır. Nur camından nur içr gecnin saqisi Ay, Shrin qumruları damında salar haray Tklikd görün göz, aç üzdn prdni sn, Qurtar gün camalınla bu zülmtdn mni sn. Gücün gucsüz flyi tzlsin yenidn, Dünyanın klfini çözlsin yenidn. Poz bel bir dövranın xeyirl r iini, Daıt syyarlrin seyrini, grdiini.

6 Ks dillrin sözünü, ks dillrin özünü, zlki fnalıa qaytar yerin özünü. Zülmt aiqlrini iıqsız zülmt at. Cavahir uyanlar görmsin cavahirat. Altıbucaqlı taxtı devir, yıx mlinl, Uçsun doqquz pillli minbr flk linl Yerd gil qarısın ayın nurlu halsi, Sınsın Zühl daıyla Zöhrnin piyalsi. Gecnin hmayili ulduzları tök yer. Gec gündüz quları hsrt qalsın hpr. Gil-palçıq tpsini kürü yerin üzündn, Bir krpic qlibi d yayınmasın gözündn. Asimanın alnından gecnin tozunu al. Ucalmaa tapmasın Cbh, xbiy macal. Yeni varlıq yaratmaq düs d öz öhdn, vvlki yoxluuna varlıı qaytar, yen. Dünyanın nizamını yenidn qur, tzl. Çarxı qütbün baına dönmkdn azad el. Suyunla zülm odunu söndür yer üzünd sn, Torpaı yel tapır sehranda, düzünd sn. Münccim kitabını yandırıb qora döndr, Münccim scd qılan kahini kora döndr. Bürcündn çıxar ayı, qoy yersiz qalsın hilal, Bu prdni götür ki, boa çıxsın bo xyal. Tanrının varlıına olmaz onda sözlri, Yoxlua mhkumlua ahid olar özlri. Qzbin glsi çoxdur aramızda, çox. Gileyli, ikaytçi yoxdur aramızda, yox. Kimin qanını töksn, halaldır qanı sn, Sn kimi dara çksn, qurbandır canı sn. Qlbi alın nuruyla döndrmisn qndil. irin-irin danımaq öyrtmisn sn dil. Hökmünl vaxt olar ki, uzanar da geclr, ıqlı gündüzünü qoymaz darda geclr. Snsn qütb mtant, çarxa dövran, hrkt. Varlıq baı suyundan alıb bhr, brkt. Qönç açıb azını deyir ki: kölnm mn. Gülün canı olsam da, snsiz tez ölnm mn. Nsimdn xumar deyil nstrni bu baın, Gözün tutiyatk iıq verib torpaın.

7 öl saçan çıraa döndrmisn süsni, Dil açıb, öz dilind alqılayır o sni. Nizami vhdtinin carçısı bir bnddir, Hr iki dünyada da nicat gözü snddir. Düünc dünyasını hünrl abad eyl, Boynunu qm yükündn ömürlük azad eyl. 2 Sn, ey br yox ikn, zl gündn var olan. Sn - bdi qalansan, biz - torpaq, qubar olan. Dövran özü yhrlr mindiyin khrini. Yeddi flk çiynind gzdirr yhrini. Drbdr dolanaraq "pnah ol" deynik biz, Qapının halqasıtk qapını döynik biz. Nm ssi, ney ssi qoy yayılsın hr yer, Könülaçan nmkar özünsn könüllr. Soraınla nsibdir sonsuz ümid, qorxu, drd, Günahları baıla, sn ki, comrdsn, comrd! Kömksiz biçaryik, linldir çarmiz, Sn d çar qılmasan, kimdn umaq çar biz? Daınla dalanmııq, - damamız aikara, Yad damalı tazıyla ahlar çıxmaz ikara. Taleyimiz beldir, pozu yoxdur yazıya, Sn bizi döndrmisn bir damalı tazıya. Aman, bu nec dildir, - qanad verib sözün. Ar bilir dinmyi d, susmaı da özün. Hardan qanad almıam? Bir bel uçmaq ndir? Mn kimm? Scd il torpaı qucmaq ndir? Can nec bu dryadan keçmy yol tapıbdır? Ürk nec bel bir çemy yol tapıbdır? Lal kimi heyrtdyik, n deyk dost-tanıa? Allahı tanıyanın dili olmaz danıa. Pemanıq, yersiz sözlr çox çıxar dilimizdn, Sns sxavtini gl sirgm bizdn. Uça-uça glmiik bu, clallı drgaha. Qalıbdır ümidimiz, gümanımız allaha. Hmdm ol, ey drdlinin hr drdin tslli. Çarsiz çarsn, lomanlıın da blli,

8 Köç gedib, biz qalmııq, glmir zınqırov ssi, Kimssizik, kimssn, kimssizlr kimssi! Kim pnah aparaq sndn baqa dünyada? Pnah varmı sıınaq? Amandır, yeti dada! Yalnız öz drgahındır bizim qiblgahımız, gr sn d olmasan, kim olar pnahımız?! Drgahına l açan varmıdır bizim qdr?! Gözlrindn qan saçan varmıdır bizim qdr?! Keçmsn - günahkarıq, baılasan - günahsız, Pnah ol pnahsıza, qoy qalmayaq pnahsız. Nizaminin adında rfli adın vardır, Qulluuna layiqs, - clallı hökmdardır. Alqıın nemtil barındır, dilini aç, Onun könül mülkün er-snt nuru saç. SONUNCU PEYMBRN NN Varlıın lövhsin ilk söz yazanda qlm, - hmdin "lif"ini yazıbdır onda qlm. "lif" "hey"i mülkün hakim edndn bri, "Dal" onun boyunbaı, "mim" d ki bir kmri. Bu kmr, boyunbaı edib camal sahibi, Sadt dünyasında olub kamal sahibi. Bu günbz ki, krpici saçar firuztk nur, - Onun cnnt baında tr-tzc turuncdur. Turuncun adtidir: gül açmaz ilk baharda, Meyvsi yetind glib çıxar bahar da. Peymbrlik bayraı göylr qalxan vd Sonuncu peymbrlik verildi Mhmmd. Ay - zbrcd üzükdür, nurlandırır da-daı, Mhmmd möhürüyl parlayır onun qaı. Dünyanın sırasıdır adındakı hr bir "mim", Hr iki cahanı da edib özün tslim. Yer üzün elçidir, satk qulu vardır, Müjdçi müjdçidir, çapar da ki çapardır. Dünyaya drs almamı natiq kimi glibdir, Drsi - Msihin "mim"i, Admdki "lif"dir. "nbiya" klmsinin hm vvli hm sonu. hdin, vfasına "lif"tk düz bil onu.

9 Varlıı n iıqlı bir nöqtdir varlıa, Hr sözü, hr klamı sslr bxtiyarlıa. Tkbbür, lovalıq da o bilmdi cahanda, Cahandan uca baı yilmdi cahanda. Klamıyla tlimin artdı öhrti, anı, lçatmaz, ünyetimz flklrdir eyvanı. Müqdds drgahında hicabdadır nbilr, Müqddslik onunla lklnmk n bilr. Günahkarın gözlri kor qalıb qürbtd d. Mkkdn xrac alıb, bac alıb qürbtd d. Sükutu sni yaxar, göz kor olar tüstün. styi prd çkr günahların üstün. daltl yatırar hr qovanı, savaı, Onu sevmmk olmaz, sevni sanma naı. Varlıq dyirmanını fırlandıran oxdu, ox, Üstümüzd aadır, sxavti çoxdu, çox. zliyyt drsindn bdilik drs alıb, Üryin qürbtin öz çıraı nur salıb. - ııyla dolubdur günin qızıl tası, Meracından Ay olub göyd hilal parçası. rd merac gecsi öz taxtını qurubdur. Baına tac qoyubdur, bel kmr vurubdur. Gecnin smndin nal vurub, göy uçub, Nfsin yer üzü dar glib, - dey uçub. Shrin mlklri skil atı gtirib, Hsrtindn, darıxan yer üzün yetirib. Alapaça toxdayıb, nfs alır haçandır, Nizami - yhrinin örtüyünü açandır. PEYMBRN MERACI Gecnin bir almi o gün göyd yandı, Almi nurlandıran mli alovlandı. Flk gcavsin göz olmudu gözüyl, Ay, Zöhr mlini gzdirirdi özüyl. Yeddi iqlim, altı smt, dörd cht öz yerind, Kainatın özü, d, yox oldu nzrind. Gündüzün üryini hsrti oda yaxdı, Gecnin qulaına vüsalı sıra taxdı.

10 Dümninin gözlri gedn zaman yuxuya, Yuxunu cilovladı o, ülvi bir duyu yad. Dünyanın qfsind qlbi sıxılır dey. Uçdu könlünün quu sssiz-smirsiz göy. Qanad salıb dayandı qulluunda mlklr. Sevincindn bilmdi heç neylsin flklr. Ruhu qanadlı qudu, canı ona qfsdi, Qlbini qlbimiz tay elmk bsdi. Mübark qdmini haraya ki basardı, Hr ta onun önünd uçan qala, hasardı. Heyrtindn glmidi vcd iki cahan da, Ba yib elyirdi scd iki cahan da, Ayaı toxunduqca uça-uça pilly, Hr df ucalırdı uca-uca pilly. Yelqanadlı köhlni arxada qoyub uçdu. Atının trliyini mlklr göyd qucdu. Kainat dryasında oldu parlaq bir inci, O inciyl parladı göyün tacı birinci. Torpaın öküzündn dür qapdı göy öküzü, Gecnin gövhril güldü zülmt göy üzü. Bu sfrd göylrdn töhf aldı, bac aldı. Cövzadan kmr aldı, Xrçngdns tac aldı. Sünbül döndü, tirli, travtli sünbül, sdin pncsin qolazlandı Sünbül. Gecnin siqltini ölçmkdimi qrzi? Zöhr onu çkirdi llrind Trzi. Çkmy daı yoxdu, nec çkydi Mizan?! Siqltin mat qalıb ona ba ydi Mizan Zanbaqtk quyruuna zhr dolub qrbin, Süsnbr zhrini ksn olub qrbin. Kamanın oxu süzüb yayındı baqa yana, Dönmdi otlaında Olaın, barı qana. Gün camallı Yusif Dol içind oturdu, Qlbi Yunis qlbitk Balıq qarnında vurdu. Hmlin sinsind qurdu Süryya taxtı. Gül-çiçyin ordusu düz axdı, n axdı. Yüksk clallı baın, gülü hr yanı sardı, Yer üzü çiçklri sayrıan ilk bahardı. Gec gündüz döndü göyd günmi güldü? Xzan bilmz baharda srv dönn bir güldü.

11 Nrgizli, güllü bada üryi d axmadı. Sürmli nrgiz gözü bir gül d baxmadı. Yeddi göyün hikmti ona blliydi daha, Mübark qdmini basmalıydı drgaha. Yırtdıqca ulduzların prdsini ayaı Mlklrin çiynind dalalandı bayraı. O nbr nfsindn gec bilmdi mlal. Atının dırnaından bir nala döndü hilal. Bu merac gecsind qatı zülmt heç ndi, Buraqın ayaından imk öpmk istdi. At deyil, göyrçindi, kklikdi, qızıl qudu, Ya humaydı, qumrudu, - bs bu nec uçudu? Firuz dömli pilllrl yüksldi. rl dizbdiz olub, gültk l üst gldi. r evind sidrni ynin köynk saydı, r tyind qaldı, baı rdn ucaydı. Müayt elynlr özlrini yordular, ldn-dildn düdülr, dirndilr, durdular. O, qrib yolçu kimi heyrt düdü daha, Qapını döymk üçün yaxınladı drgaha. O müqdds prilr, mlklr artıq hanı? Tnha qalan özüydü, bir d txti-rvanı. El yolla getdi ki, yoxdu, birc sirdaı, Sirdaı tnhalıqdı burda hr qdm baı. Kim onunla bu sirrin drgahına yovudu. Mnvi almiyl ülviyyt qovudu. O, xilqtin baına rfli bir tac oldu, r bu ülvi nemt bdi möhtac oldu. Asimanda el ki, baa vurdu yolları, Bayraını yelltdi rin büllur qolları. O cismani varlıın yalnız nfsdi canı, Onunla yol gedirdi can mülkünün sultanı. El ki r evini doladı badan-baa, Tla cana, üry yol açdı badan-baa. Bdn öz xznsin pnah apardı daha, Göz onu axtarsa da, çtin tapardı daha. Bir göz ki zl gündn qüdrtdn nur alıbdır. Qaranlıa, zülmt daim iıq salıbdır. Yollar yoran qdmi nec mtindi, mtin, Göz önündn götürdü prdsini xilqtin.

12 Getdikc, sonsuz yollar çoxaltdı tlaını, Çıxartdı kainatın yaxasından baını. Mkansız bir mkanın drgahına çatanda. Comrdliyin nuruyla nurlandı qlbi canda. Onu sirli prdd qısqanclıq bürüynd. Çaqınlıın lin keçdi cilov, yüyn d. Hmtli drgaha scdyl basdı ayaq, Vüsal öz llriyl hicabı açdı bayaq. Aya - qdm atmaı atdı baın üstün, Can min tla gtirdi bir tlaın üstün. Qdmi incimdi, dönmdi d yolundan, Axtardı. "Gl" deyrk tutan hanı qolundan? Hr sözün ixtiyarsız sdasıdır hr klam, Salamına cavabdı eitdiyi o "salam". Ecazkar bir iıq ki, hey yanırdı sönmdn, Gözlrin göründü bo xyala dönmdn. Cövhrsiz mayasızdır göz dyn varlıı, Hr varlıqdan uzaqdır görünmyn varlıqı. Tanrının drgahında qlbi nura büründü, Xlvtd görünn ks akarda da göründü. Onu gözdn gizlmk çtin olar, übhsiz. "Görmmim" deynin korluu var, übhsiz. Mbudun ziyarti savabdır, savab, bli, Camalı görmlidir, görmlidir, görmli! Bu sehrli prdnin yoxdu yeri, mkanı, Vüsalına çatmaa imkan hanı, vaxt hanı? Kim arayıb, axtarıb bu prdd yerini. Ha çalııb, tapmayıb heç bir yerd yerini. Varlıına varsa da, hanı olduu drgah? Allah ola bilmzdi yeri bilins hrgah. Qüdrtini danma ki, kafirlik, xamlıq olar, Yerini axtarma ki, o da avamlıq olar. Sanma görüb-görüdü peymbr d özüyl, Gördü alın gözüyl, üryinin gözüyl. Baına qaldıraraq hqiqtin camını, Mrhmt badsil mst eldi hamını. Tanrının iltifatı hmdm oldu, öyündü. Haqq - rhimli, qılıqlı, o da ki, rköyündü. kr dodaqlarına xo tbssümdü adt, Dildi ümmtin bxtiyarlıq, sadt.

13 Hikmt xzinsindn vara yetirdi chdi, Bxtvr döndrdi hr dilyi, hr hdi. qtidar sahibitk döndü haqq drgahından, Yer üzünd hamidir o, hamıya yaxından. Eqin ülvi gücüyl göylr yüksldi d, Bir nfs getdi d, bir nfs gldi d. Hr klamın, hr sözün möhürdür dilimiz, trin - can mlhmidir, onu çox görm biz. Bu comrdlik mülkünd ol sxavtli hami. Qoy sözünü ninl baa vursun Nizami. PEYMBRN MDH 1 Bir gün qndilidir göyün doqquz taında, Son nbidir, nbilr üzüyü barmaında. n gözl elçimizdir, aıltk qulu vardı. Yhrinin qaında iki cahan ikardı. Gözllik zmisind sünbülü tztrdi, Sirlrin dryasında n qiymtli gövhrdi. Sünbül saçı - Sünbül, öl saçır gündüz, Gövhriyl dür spir, inci spir Gün düz. Dürrü görünr, dey gülmz kr dodaqlar, Sdfin sinsini dürrü hsddn dalar. ncisindn daın da da qlbi incimzdi, Bs niy incisini dalar sındırdı, zdi? Harda ki, daqlbli var, avam, nadan, naı var, Orada daqalaq var, dlilr savaı var. Dlilik mlhmil aıllanmazdı dli, Sındırmasa incini, zib ovmasa lli. Tn daı vuranla istmdi barısın. Yad gövhri qoymadı gövhrin qarısın. Gövhr o dar mücrüdn çıxaraq azad oldu, Heyrt ny grkdi, dadan gövhr douldu. Qanbahası vermy gücü hanı o dala?! Axdı kiçik azının qızıl qanı o dala. Daın azından çıxan gövhrlr qiymt ks, - Qanayan dodaına, sınan diin dymz.

14 N qdr inci, gövhr yatar zngin mdnd, Sanma gövhr diin çatar zngin mdn d. Qlb rz etdi ki, mn hazıram qisasa, Di yerin di tökdü, toyu döndrdi yasa. "Uf" demdn, qanlara qltan azını sildi, Hamı mrhmtini, comrdliyini bildi. Qopan diin arısı ils d beynin, Çıxarıb atdı onu, almadı da eynin. Di ndir, arıları çıxardı hr candan o, Çkdi tamah diini hr iki cahandan o. Ordular da yenmzdi bel r olu ri, l-bayraq, dil d - xncr, did xncr ksri. Olsa dii, ksri olmazdı xncrinin, Tökdü diini - azı almazdı xncrinin. Bu zabı çkdi ki, krmini görlr, Tikana uymayalar, baından gül drlr. Güllr sayrıan bada tikanın n qorxusu?! fsundan dil çıxaran ilanın n qorxusu?! Tavus yanında qara ny grkdi bada?! Bülbüllrin ch-chi qlb frhdi bada. lhamlı nfsil qızıl güldü Nizami, Güllrin nmkarı bir bülbüldü Nizami. 2 Sn, ey müqddslrin hr birindn müqdds. Qurban olmaq öyrtdin, qurbanın oldu hr ks. fqt qsri ucaldı xeyirxah mlindn, zab-zillt evini daıtdın tmlindn. rb ariflrin mahtabsan, nurlu aysan. cm hakimlrin ahsan, arxa, haraysan. Hamı sn yol verir, yol vermzsn sn yada. Dünyanın aasısan olmasan da dünyada. Öz sfr sovqatından comrd pay sirgmz, Süfrsini gen açar, sovqatını tk, yemz. O süfrnin baında barındın hr nübardan, Biz n gtirmisn daddıın tr nübardan? kr dodaını aç, kr yesin qoy hamı. Dadıb irin xurmanı hsn desin qoy hamı.

15 Saçın zülmt gectk sübh çıxartdı bizi, Eq atin qaynatdı dirilik çemmizi. Hüsnündn divandir, yox halı aiqlrin, Znciri saçlarındır sevdalı aiqlrin. Kmrin grdnbnddir, - çarx dolayıb boynuna. Gün camalın nur saçır shrlrin qoynuna. Suya çkib qurutdun almin tyini. nbrinl doldurdun torpaın göbyini. Türbtinin qubarı döndü nbr trin, Yurdun nbr vtni oldu snin xtrin. Torpaın tirlidir Süleymanın mehindn. Cnnt d tirlnr gülzarının ehindn. "Ulu tanrı!" dediyin doma mkandı Kb. Gülabına tndi, eqinl yandı Kb. Tacın, taxtın vardı ki, dünya paytaxtın oldu, Sma baının tacı, yer üzü taxtın oldu. Gölgn ola bilrmi? Hmt nurusan sn, Ülvi nur kölgsisn, zmt nurusan sn. slamın sütunutk o dörd bayraq ucaldı. nin gec-gündüz be kr tbil çaldı. Oldu Mkkn, Mdinn çiçklnn gülzarın, Gözün iıq gldi hr bir qrib zvvarın. Mübark qdmin saçını tökdü gec, Baını tyinl bürüdü, bükdü gec. tyin cavahir spdin odlu baxıla, Köynyini bzdi gün zrli naxıla. Nsimin titrk li saçına sıal vurdu, Shrin sdfini nbr il doldurdu. At oynadıb meydanda sba sirdi yen, nbr öz ordusuyla ona sirdi yen. nbrin s-s satılması süftdi, Versn iki cahana, bil iki, yen müftdi. Sidr qsrin önünd ba yib kölg salar, r-taxtını qurmaa clalına alçalar. Varlıın - bu xilqtin nur saçan shridir, Günin ri yaxıb zrr kimi ridir. Parlaq güzgü olmasa gündüzün günin, Nurunu saçardımı yer üzün günin?! Sn ki iki cahansan, yerd yatmaın ndir?! gr xzn deyilsn, yer batmaın ndir?!

16 Torpaq altda olsan da, xzin billik sni, Torpaa tapırarlar hr yerd xzinni. Mnvi xzinsn, virann saya glmz, Sayn - nurlu amındır, prvann saya glmz. Çarxın niangahını dldi atdıın niz, Kndirinl salladın dolçasını khriz. Gündüzün al güni, gecnin nurlu ayı Peyk olmasa yolunda, dolanmaz ki, havayı. Kamalın lomanısan, fası snsn onun, Ayda sni soraqlar, sfası snsn onun. Qalx, iıqlı shrin üzümüz açılsın. Nizaminin üzündn adlıq nuru saçılsın. 3 Ey Mkk, Mdinnin prdlnn güni, Zülmt prdlyrmi nur lyn güni?! gr aysan, gündn nur almaın görünsün, gr gülsn, tirli güln baın görünsün. Hsrtini çknlr düdülr can hayına, Haraya çaıranın özün çat harayına. Ay gün köhln olub, alsın sni belin, Durma rb mülkünd, yeti cm elin. Bir yeni alm yarat dünyada qüdrtinl Doldur iki dünyanı ssinl öhrtinl, Xütbnl xtiblrin özün yeti dadına, Hakimlr ksdirmyn sikk ksdir adına. Torpaının trindn tir saçandı yurdun. Fitn, nifaq qoxuyur snsiz haçandı yurdun. Harınların lindn bu taxtı al geri sn, Alçaqlar lkldi, tmizl minbri sn. Cin-eytan yuvasına döndrdilr dünyanı, Qoy zalımın, namrdin yerd çürüsün canı. Acgöz harınların sn hsrt qoy naz-nemt, Torpaqsız qoy onları - uydular qnimt. Hamımız cansız bdn gl, gl, can ol sn biz, Hamımız qarıqayıq, Süleyman ol sn biz. Karvanımız soyulmaz, daramızsan sn özün, Bayraqdarı neylrik, srkrdmizsn özün.

17 Mslkindn döndrib, azdırıblar hrni, Qsd girib ksiblr, yol-izi, bnd-brni. Ya meydana lini - r olu ri göndr, Ya da eytan üstün csur Ömri göndr. Çöhrn - Ymn ayına, saçın - gecy dönsün. Baın - aytk qoy Ymn cübbsindn görünsün. Azına yolsuzlara sartin grkdi, Aman yox amansıza, csartin grkdi. Be yüz lli doqquz il yuxuya dalmısan sn. Dünyanın axırıdır, bs harda qalmısan sn? Qalx! Qoy snin hökmünl srafil adlı mlk Qndillri söndürsün iıqsız qalsın flk. Sirda ol prdlri açılmayan drgaha, Biz qflt yuxusunda, sns, yatma, qalx daha. Bu flakt evinin bla flaktindn Hamını xilas eyl, qurtar dardan, çtindn. N istrsn düzlükdn, daltdn savayı? radnl oynamaq havayıdır, havayı. Qayınla, kömyinl, eqinl biz yarsan. Müqdds mlinl da üst da qoyarsan. Göstr mslk mülkünü, o müqdds yerlri, Baılansın ariflr, sadiq mslk rlri. mlin uurludur, zavalsızsan qzadan. Yolunun yolçusunu qurtararsan czadan Camalını göstrsn - gün hüsnün nur yayar, ki cahan adlıqdan vcd glib oynayar. Eqini hopdurub ki, iliyin Nizami, Hyat tapsın ruhunun gül iyin Nizami. Nfsinl ötüsün qoy ömrünün hr günü, Bir yoxsula baıla bu Süleyman mülkünü. 4 Ey nbilr tacının öl saçan gövhri, Tacidara döndrdin saysız r olu ri Baxıb ümid gözüyl yaxın da, yad da sn, Dönüb dünya evind hamı snin köln Xilqt - gözl erdir ilk beytdir onda adın, n gözl qafiytk sslnir sonda adın.

18 El badan-binadan xarabaydı bu alm. Onu abad eylyn bir snsn, bir d Adm. Bu dünya sarayının qoyulanda tmli. Suya da, krpic d möhtac imi, demli. Admin d, Nuhun da klflri doladı, O dolaıq düyünü snin llrin açdı Adm bir buda yedi,- unuduldu tövbsi. Ona yasaq edildi dadsız gül mürbbsi Tövb - günah qoxudu könlünün güln baı Gülkr tirlidir yollarının torpaı Könlü snin tövbni irin gülkr sandı Bu tövbdn gülkr gülkrliyi dandı. zldn hünr topu yaratdılar hüzura. Könül mülkü - meydandı, top atdılar hüzura lk zrbni vurmaa Adm çıxdı irli, Qlb zmi il sdi çövknli li. Sünbülü görn kimi, atı üstün cumdu, Topu ala bilmdi, ah, bu nec hücumdu?! Nuh susayıb dirilik çemsin can atdı, Çemnin soraında gmisi suda batdı. brahim kcavd xcaltdn sıxıldı. Yarı yolda üç df-kcavdn yıxıldı. Davudun boulanda tutulanda nfsi, Zil qalxa bilmdi, inldi bmd ssi. Daim daltindn n duydu Süleyman, Peymbrlik tacına sanma uydu Süleyman. O quyudan qismti ah, n oldu Yusifin?! Nsibi bir kndirdi, bir d doldu Yusifin. Gedr-glmz sfr atını çapdı Xızır. tyini isladıb, çemni tapdı Xızır. Camı bodu hqiqt soraında Musanın. Sındı ümid üsi Tur daında Musanın. Niyyt bais deyildi tlaına sanın. Atasızlıq qaxıncdı öz baına sanın mlin tml oldu sarayına dünyanın, Mqamında yetidin harayına dünyanın. rfinl anınla tsdiqlndi bu frman Xütbni tamamladı, yaratdıın bu dövran. Qalxıb, yaxı dolandır bu dövranı flkdn, Hünr, qüdrt snddir, mdt hanı flkdn?!

19 Flyin gen sinsi öz meydanındı snin, Yer topunu buraxmaz koa kimi çövknin. Fnalıq tozanaı sarmamı kainatı, ndi meydan snindir, çap, ah qaldır atı. Fna hyat camını lindn ala bilmz, Alçaq yoxluq adını yadına sala bilmz. Qoyma varlıq mülkün düsün yolu yoxluun. llrinl balansın li-qolu yoxluun. Nfsinl dil açıb dilsiz varlıq cahanda, fqtin drdin, qmin mlhmidir hr canda. Sava barııq oldu snin mslkin il, Çıxdı alın gmisi qan nhrindn sahil. Doqquz flk qiblsi yolunda taybataydı. Bu altı günlük nrgiz saçıntk tir yaydı. gr birc tükün d skik olsa baından. Bu dünya saçın kimi daılar tlaından. Yazmasan da, yazılı saysız dri oxudun, Dinmmi, beyinlri, ürklri oxudun. Niy snin barmaın söz üstün glmdi? Kafirlr deyrdi ki: n sözdü, n klmdi? Kim deyr: sözüm düzdür, üstündn barmaı çk. Sözünü zbr bilir hamı be barmaıtk. Qubar yox, kr tozu qonub astanan üst, O kr dodaqların innabdı, ya da püst. Bir ovuc kr tozun eqin biyabanında Qırx günlük azuqdir eq hlinin yanında. Qurtulu shrimsn, snsn bxtiyarlıım. Dirilik suyumsan ki, torpaındır varlıım. Könlümün gülnidir qapındakı torpaın, Hyat, dünya baılar sfalı cnnt baın. Pak türbnin üstünü zvvartk ks bilm, Toz olub qona bilm, yel olub s bilm. Torpaını gözün tutya sanar Nizami, Qapında qolubalı qul dayanar Nizami. Türbtin tir saçsın rnlrin baında, Torpaın nbr olsun hr bir rin baında. DAVUD OLU MLK FXRDDN BHRAM AHIN NN

20 r mhkum dünyada almamıam hl kam. Alnının qırıları düyünlnn mhbusam. Qandalımı açmaa tapmayıram bir ksi. Kölgym, baım üst yoxdu hümay kölgsi. Ayaım torpaqdadır, çoxda ki, yerdym mn, Sözüml, öhrtiml uca göylrdym mn. Dünyanı ayaqla yox, dolanmıam baımla, Ayaqdymz yerlr yol açmıam baımla. Üzüm a, alnım açıq, badan aıb sevincim. Könlümün aynasıdır öl saçan söz incim. Hünrimi ks etdim sözümün güzgüsünd, Almi canlandırdım gözümün güzgüsünd. Hansı könül güzgüsü ksimi ks elyr? Hansı iıq çemsi yanıma su çilyr? Alın iti nzri seyr daldı hr yanı, Doladı badan-baa zirklikl dünyanı. Lyaqt, qdir-qiymt gördü comrdlikddir, Yüksk mqama çatmaq, himay mrdlikddir. Bxti güclü ahımın zfr çngi sslnr. Bu dünyanın baında qönç kimi bslnr. skndr, anlı Xızır zkası iıq saçar. Sehrikar münccimdir, "Mcsti" sirri açar. Onun zl qaysi - varlıın ülviyyti, öhrt ucaldıbdır tmiz, ülvi niyyti. O, Süleyman üzüklü, gün taclı hökmdar. Mlik Fxrddin adı: - dünyamıza iftixar. zldn xobxtdir ki, Davud atası olub, Süleyman öhrtin glib çatası olub. Göylr ucaltdıı shaqın bayraıdır. smaili - kafiri ona qti yaıdır. Dönübdür bu almin dostuna, sirdaına, Doqquz flk dolanar Bhram ahın baına. Qüdrtini göylrin öz Bhramında ara. Bhram Gurla vurusa, gömr onu mzara. Yetkin alı, kamalı tanıtdırıb dünyada, ahların srvridir, sla basılmaz yada. Verib dünya mülkünü öz xalqının lin, Hm rmn hakimdir, hm d ki Rum elin. Xilaft taxtı kimi ahlıq taxtı ucaldı,

21 Abxazda, Rum elind anlı qlb çaldı. Ondadır comrdliyi, sxavti rlrin, Ondadır düüncsi, dalti rlrin. Mslki göylrddir, nur saçır bxt çıraı. Mülki - sdf, incidir - drgahının torpaı. Sxavti - dünyanın bir büllur çemsidir, Dürr dryası, balıqlar üzn nur çemsidir. Sxavt çemsindn li civ spibdir, Bir yer yımaq olmaz, bli, civ spibdir. Gün kimi öl saçar kmrinin qa-daı, Durar yaqut kmrli al günl yanaı. Lacivrd pncrsi bla spn bu flk Onunla llni eylyr lk-vlk. Flyin tbli susar znglrinin ssindn, Ayın üsi sınar hnrindn, nfsindn. Hr nnin, adlıın mnbyi, ilki odur, n ncib insanlıın sonu da, bil ki odur! li - sxavt camı dolandıran saqidir, Var olsun, sxavti bdidir, baqidir. BHRAM AHA XTAB V TZM Ey br gövhrin rf yaraıq olan. Bu almd hr ksin gözün iıq olan! Sirlrinl hamil doqquz qarınlı göylr nin tbil çalıb: "Zfr yar olsun" söylr. ki balıq zldn Yer, göy rfdir, Qulaı qılıncının gövhrin sdfdir. Ay ki, qılınc axıdır geclr hr buluda. Qılıncının zhmindn qaçıb girr buluda. Frat nhri yaratdı qanlar tökn qılıncın, Hyat suyu qaynayan qlblr sökn qılıncın. Kim ki irin yatıbdı fırtınanın selind. Nuh olsa da, batıbdı fırtınanın selind. Camın bnzr Cmidin, Keyxosrovun camına, Gün bir prvandir camalının amına gid rlr yıxmaa aslan ürkli ol sn. iri-nrlr yıxmaa aslan bilkli ol sn. Fly d bllidir aslanların mesi.

22 Zhmindn, hünrindn çkinmkdi pesi. Hünrl, csartl sınanar r döyüd, Snddir yenilmzlik csart hr döyüd. Göy sma altındakı obaları, ellri Hökmüyl dolandırır - istyinin llri. Taxt vermisn çoxuna - indi mir vzirdir. mrin, qulluuna mlklr müntzirdir. Çarx ahlıq üzüyünü adına bzr snin. Külk Süleyman kimi hökmünl sr snin. Tanrının töhfsidir cavan vaxtı ahlıın. Bxtiyarlıq namin qurub taxtı ahlıın. Ötgün bxtin qızıla döndrr torpaı da, Adın dil glnd rbt olar aı da. Gls sninl irt Firudinin arına. Baı beyni yem olsun Zöhhak ilanlarına. Saqiyl münniyl irt snin mey snin, bdi sadtl gülsün bxtin hey snin. ahlar da mmlkt d kömyinin möhtacı. lind odlu qılınc, baında ahlıq tacı. Heybtli qılıncla sn daim qalib çıxmısan. Bzn taclar almısan, bzn taxtlar yıxmısan. Var-dövlt paylamaqda xliflr taysan, Tac verib, taxt aldıın saya glrmi, saysan?! Ba varmı, qılıncınla tac almamı olasan?! ah varmı ölksindn bac almamı olasan?! Ayaına enn ba - tac alıbdır özün. Qlbin yol tapdıın çıxıb bxtvr gün. Bayqu - sadt quu bir humay olub indi. Ayaının altında balar zay olub indi. daltin çoxluu hekayt dönübdür, ikaytin yoxluu ikayt dönübdür. Zindandan da aırdır srt dırnaı atının, Nalını çarmıx sanar hr bir yaı atının. Gövhrin mücrüdür göylrin yeddi taı, Bayraın altındadır cnntin skkiz baı. Hökmün ba ymyn hökmn naıdır, naı! Tac daıya bilrmi noxtaya layiq baı?! Hr elmin ustasısan, hünrin minsn, Bir canınla canısan hr iki almin sn. Sbanın qulaına pıçılda peyamını,

23 Nfsinl alıdır söz-sntin amını. Göylrin töhfsini sadiq bndy göndr, Nizaminin qlbini lütfünl daa döndr. Söz - möhtm görünr igid rin yanında, Cılızdır süfrndki nemtlrin yanında. ncisiz, yaqutsuzdur dryam, mdnim daha, Möhtacam li, azı cavahir spn aha. Gözündn yayınmasın hsd çkn hr naı, Oxların - lli olsun, qılıncınsa qa-daı. zldn bxtiyarlıq bx edib sn göylr, Uur, qlb dilr hr id yen göylr. nin söz qoan da, hsddn yanan da var, Söz qoanın özümm, qovrulanın - yaılar. Zfrin göy qalxan bir lm dönübdür. Dümn - baı ksilmi bir qlm dönübdür. Mn ki bir nmkaram bel tztr gül, Dönmüm baındakı gözl ssli bülbül. Eqin, ülftinldir aldıın hr bir nfs. Yolunda zng çaldırır bu mhbbt, bu hvs. BU KTABIN YAZILMASI Birovuz geydirmdim söz qızına donu mn. Qlbim n yaz deyibs yazmıam da onu mn. Sntin hr sehrin yen d l atmıam, Yeni qlibdn çıxan bir heykl yaratmıam. Shrtk ritmim geclrin amını, Sehirkarlıq möcüzm heyran qoyub hamını. Yoxsula da, aha, da hikmt nuru saçmıam. Ülviyyt xznsinin hr sirrini açmıam. krimin üstünd yad milçk dolamayıb. Yad kr irsin milçyim bulamayıb. Nuh - snt ümmanımda batar, ksr ssini. Xızır - snt çemmd sındırar kuzsini. Bütün ahlar adına pük atdım bu gözl, Bxtin özün düdün, öz adın gldi l. ki söz cngavri yaratdı iki sr, ki Bhram adıyla adları dild gzr. Qiymtli qızıllardı köhn mdnin varı,

24 Mns yeni dryadan yıdım, inci-mirvarı. O, Qznd ucaltdı sözün mülkünd bayraq. Mns Rum sikksil verdim snt növraq. O sikknin üstünd söz qızılı naxıdır. Mnim xalis qızılım ondan daha yaxıdır. Aldıı bxi qdr dövltim yoxdur mnim. Lakin ondan mütrim, alıcım çoxdur mnim. v-nazlı gözldir, sevdirr naz özünü, Nvazil oxasan, qrib saymaz özünü. Sözlrim lvanlıqda gülü sayrıan badır, Üryimin yaıyla iıq saçan çıraqdır. Süfrn düzülübdür sözün gözl nemti, Xola hamıdan qabaq özün gözl nemti. it deyil, duzlusa da, lzzt apar dadından, Bynmsn, lzzti tamam çıxsın yadından. Söz süfrsi baında flkl zövq alarsan. Öz comrdlik töhfnl mni yada salarsan. Sn sadiq, vfadar olmaın öz yeri var, Qulluunda dayanmaq iftixardır, iftixar. ahlardan hörmt-izzt, qayı, vfa görmüm, Sninl ülftimdn özg sfa görmüm. Etibara balıdır bu xidmtim, qulluum, Bir mqama yüksldr sn sadiq qulluum. Trif yazan airlr öpdülr drgahını, bdi drgahında öydülr öz ahını. Nizaminin yanında özünü öyn olmaz, Nizami olan yerd "airm" deyn olmaz. Hamını qabaqlayıb qabaa getmim mn, Sntin yollarında hamını ötmüm mn. ti söz almazından l qılınc almıam. Lng glnin baını bdnindn salmıam. Nizami qılıncına dözmz n ba, n grdn, Ovxarı köhnls d, dümyibdir ksrdn. lçatmaz zirvdym, sarsılmazdır dayaım, Bundan da yüksklr dymlidir ayaım. Uçuram yüksklr, n uca zirvlr, Hünriml qalxıram mn uca zirvlr. Comrdsn, görürsn d arzumu, tlaımı, Ayaq basdıın yer qoya bilim baımı. Tozundan tuturam ki, blk qalxım göylr,

25 Sn mni çatdırmısan, mn çatmaram o yer. Bir-iki ay çalııb, çox can atmıam ki, mn ahımın scdsind hd çatım yenidn. Sdlrl istehkamlar ksmidi sa-solumu, Hr yandan balamıdı mnim çıxı yolumu. Görüün uçaraq can atırdım drgaha, Dridn çıxmaa da, inan, hazırdım daha. Yen gördüm yolları aslandı, irdi ksn. Dörd yanımı xncrdi, odlu mirdi ksn. Özümü csartl qılınca toxumuam. Qılınclar arasında xütbni oxumuam. Söz çemmin suyunu qapına çilmim. Mn özüm qapında qum olmaq dilmim. Ey gün, bir zrrym, sn vermisn üamı, Tanrı özü eidr yqin shr duamı. Könlüm incilr spn coqun dryandı snin. Canımın gövhriyl kmrin yandı snin. Bu bdi dünyada gündüz olsun hr gecn. Tacının ölsindn nurla dolsun hr gecn. Sadtl yaasan bu dünyada sn indi, Bundan gözl sadt o dünyada snindi SÖZÜN TRF Dünya yaranan gündn qlmin ilkin sözü - Varlıq shifsind sözün özüdür, özü. Açılanda varlıın sirli prdsi zl, Söz oldu bu, cahanda cilvlnn ilk gözl. Ürk söz dil açdı, dedi ki: "Ver mn can", Yoxsa, yolmu tapardı bu cansız bdn can?! Yer üzün incini sözl saçıbdır qlm, Kainatın gözünü sözl açıbdır qlm. Dünyaya sözdü rf, gör ki, ndir qiymti, Danımaqla, yazmaqla itmz qdir-qiymti. Söz eqin lütind öz canımızdır bizim, Biz - sözük, görkmimiz - eyvanımızdır bizim. Düünclr, xyallar min-min sr bitirr, Onu sözün quları mnzilin yetirr. Yeniliklr tördn bu qoca kainatda,

26 Sözdn inc, ksrli heç n yoxdur hyatda. Düüncnin munisi, gözl sirdaı sözdür, Unutma ki, insanın zl sirdaı sözdür. Tacidar tac sahibi sözü sanıb cahanda, Ariflr söz qdrini sözl anıb cahanda. Gah dillrd tran, llrd lmdi o. Gah qlml süslnn füsunkar snmdi o. Sanma bayraq söz qdr zfr çalar hr yanda, Qlm öz qüdrtin ölk alar hr yanda. Camalını gizldr, hicabı var sözün d. Xyaldır kölsinin, qullarının gözünd. Biz ki, söz aiqiyik, söz sevnin biriyik, Onun ölüsüyük ki, onunla da diriyik. lhamsız-odlanaraq sözün yanmı oduna. Sözü - snt aiqi, bir su sanmı oduna. Söz dünyadan gözldi, söz hyatdan gözldi, Qövsi-qüzehli göydn, kainatdan gözldi. Yer üzünd tapılmaz sözün rngi-boyası, Dil glmz trifi - dili aciz qoyası. Söz bayraq qaldıranda ilham dolu könüld, Trnnüm söz tapmaz sözlü aız da, dil d. Üryin tellrini sözl tzldi can, Duyular klfini sözl çözldi can. airi ah eldi ah srlri sözl, Möhürldi mslki mslk rlri sözl. Sözü - qızıl yataı altunla tutdu qoa, Dedi söz srrafına: "De, hansı glir xoa? Snc köhn qızılmı, tz sözmü yaxıdır"? Söz srrafı söyldi: "Söz dünyanın naxıdır!" Söz qasidi bldsiz baa vurar yolları. Söz - hünr meydanında yenr mrd oulları. Söz - gümü sikksidir, dirhm - tozu da deyil, Qızıl - itdn urvatsız, qorxaq tazı da deyil. Söz hr yerd hakimdi, hamıdan ba da odur, Dünyanın srvtidir, inci qa-da da odur. Ürksizlr qafildir ürk sözündn bel, Sözün rhi artıqdır sözün özündn bel. Söz durduqca, soraı qoy dünyaya car olsun, Nizaminin öhrti sözl daim var olsun!

27 ARLK LYAQT Qiymti var ölçüsüz, praknd sözün d, Cavahirdir cavahir srrafları gözünd. Sn klamı bz ki, zövq alıb gülsün ürk, Hikmtli klamlara ölçü, qafiy grk. airlr yaratdıı sözdn qiymtli n var? Sözl iki dünyanın xznsini alarlar. Xznlr açmaq üçün açar grkdir, açar, Açılmaz xznlri airlr sözl açar. airlr söz mizanı quran zamandan bri, Sözl ncibldirib söz aiq kslri. rin bülbüllridir söz qadir airlr Hr trif layiqdir sözü nadir airlr. Düüncnin odundan qovrulub yanar onlar. Özünü mlklr bir sirda sanar onlar. airliyin qurduu sirli-sehirli prd. übhsiz, peymbrlik kölgsidir hr yerd. rnlr, ulu kslr sf çkrk düzlib. Qabaqca peymbrlr, sonra airlr glib. Hqiqt dostu olmaz onları gözdn salan. Hrsi bir lpdir, qabıqdır yerd qalan. Süfry zint vern tr-tzc nübardır, O nübarda canımın, tam bir parçası, vardır. Can-dill sıallayıb ldn dildn düünc, Ürk qanla yorulub, biiribdir düünc. Bir hikmt çemsidir bu airlik snti, tirib mddahların ucbatından hörmti. Kim ki söz prdsind çalar gözl havalar, Dünya ona dar hücr, daha geni qsri var. Ba var ki, ölk alar, var olsun qoy bel ba! Vüqarından yilmz hr qapıda el ba. Kim ki, bala aldıı könül mülkünd gzr, ki dünya boynunu hmayillrl bzr. Qdmin yiln öz baıdır airin. er-snt kürsüsü bardaıdır airin. Qddi dönr kamana övqü, hycanıyla. Söz can vermk üçün llr öz canıyla. Lüllnmi kaıza diz üst inci axar.

28 Flyin qulaına qul kimi sıra taxar Göy - sehirli mücrüsu, tapmaz nlr mücrüdn? Bir sdfdn on sdf l glr mücrüdn. Söz mülkünd köhlni qan-tr batar onun, Dodaından öpmy canı can atar onun. Gövhr dfinsini er söz tisil, Göyün dbilqsini der söz tisil. ziz, doma balası klamıdır, sözüdür, Bu övladın atası ilhamının özüdür. Fly ba ydirr airlr qulluu, Rva görmz onlara kölliyi, qulluu, Nfsini canında duyar hamı airin, Dild dönr nmy hr klamı airin. Memardır - sözlriyl heykl yonan sntkar. air - adı dillr uçub qonan sntkar, Mnc, Zöhr özüdür, Harut sehri açandır, Sehrkar Mütridir, sözü gövhr saçandır. Söz köhlni çapanlar qorusa da bu qsri, Alçaqlar viran qoyub verdi bada bu qsri. Saxta, boyalı sözl ismt qalmadı sözd, air qlbim dözmyir, yanıb qovrulur közd. Üryin meyvsini can verib almaq olar, Çörk üçün qa-daı ayaa salmaq olar?! Ey flk, qoy dolasın xyalı çadıranlar, Açılmaz düyün kimi sözü doladıranlar, Orular ucbatından puç görürm mn onu, Söz klfi dolaıb, qurtar düyündn onu, Qızıl üçün can verr gümü satan miskinlr, Gümül saf qızıla hey can atan miskinlr. Kim ki, qızıla qatdı gündüz kimi baını Gectk qucaqladı nur saçan qa-daını, llamlik elyib, ad alsa da elsi, Alçaın alçaıdır, ucalsa da elsi. Sultan zr-xarasını kim ki geydi ynin, Qan uddu, - dmir toxmaq qan sızdırdı beynin. Civ kimi getmdi kim ki, qızıla sarı, Gümü oldu, - zmdi Sncrin toxmaqları. Sözün - beç balıdır, qıyma ucuz alına, Qoyma milçk darasın sözün beç balına. Söz verib, söz alanın hdin inanma sn,

29 Bigannin adını alqıınla anma sn. Söz mülkünd çatmamı arzuna, muradına, erin gözl qızını nianlama adına, er göy qaldırar öhrtini ölkd. Kmrinin qaından Cövza qalar kölgd. er sni sidrnin kölgsin göndrr, Mnalar dünyasında hökmdara döndrr, Olarsan erin il söz hakimi dünyada, airlrdir hikmtin öz hakimi dünyada. Qanadlı klamları, uçurmamı göylr, Flk kimi yorulma, hsd çksin göy yer. Odlu düünclrdn ama dönsn grk, Gec alovlanasan, gündüz sönsn grk. Düüncnin köhlni dönr yel yollarda, Flyin bdöy atı yortar bel yollarda. Göy meydan oxusun qanad açan sözlrin, Bu dünyanın könlün tir saçan sözlrin. Gözl çoxdu hicabda, sevm hr gözli sn, Seç özün misilsiz, gözllr gözli sn, Tapdıın hr incini sinn taxmaq ndir? Ondan gözl incilr axtar ki, sinnddir. Sntin bayraqları ucalar kainatda, Aydan da, gündn d öc alar kainatda. Hycandan, tladan tngimz d nfsi, Könlünün riqqtindn lngimz d nfsi. Göylr uçursa da tfkkürü, xyalı, Göylri fth ets d, hyalıdır, hyalı! Cbrayıl qanadlıdır airin ilham atı. linin yelpiyidir srafilin qanadı. Duyular almini duyan hanı almd? ncliyi açmaa uyan hanı almd? Bütün qular olsaydı ncir yeysi bada, ncir tamarzıydı ncir yiysi bada. Yeni trz, üsluba qadir sntkaram mn, Möcüzm göstrir ki, nadir sntkaram mn. er-snt mbdi abad oldu liml, airlik meyxanadan azad oldu liml. Zahid, rahib qalmadı, üstüm axdı onlar, banı, quraı da at yaxdı onlar. Qızılgül qönçsiym, açmamıam hl mn,

30 trimi yaymaq üçün intizaram yel mn. Bakir sözüm, klamım gün kimi nur yayar, öhrtim qiyamtin eypurutk gurlayar. Sntim güzgüsüdür kainatın, varlıın, Yer üzü mftunudur bel sehrkarlıın. Ecazkar sntiml açaram tilsimlri, Sehriml fsunlanıb, tilsimddir bir pri. Gnc - Harut sehirli Babil deyil, bs ndir? Üryim - ulduzlara nur saçan bir Zöhrdir. Zöhr tki ucalıb Mizan bürcün Gnc, Onu bel ucaldan ülvi sözümdür, mnc. Heyrtamiz sntim - ölmzliy bir buta. Sehriml, möcüzml nicat yoxdur Haruta. Nizamiym, xyala dönnin biriym mn, Hycanlı sözüml bdi diriym mn. KÖNÜL DÜNYASI V ONUNLA SRDALIQ Gün tslim olaraq yer atdı qalxanı. Xcaltdn yerin d suya batdı qalxanı. Kainatın nfsi daralmaa baladı. Gün - öz qalxanıtk saralmaa baladı. Ordusu dün görüb qalxanını günin. Tökdü odlu qılıncla al qanını günin. Salıında inyin muncuq bzr boynunu, ldn dün zamanda xncr ksr boynunu. Daysini gecnin çaası qucaqladı. Gündüzün qumrovunu ayaına baladı. Gec - dli-divan aman vermir qm ona, Hazırladı torpaqdan daysi mlhm ona. sanın nfsitk torpaq mlhm döndü, Dliliyin ati onun suyuyla söndü. Xst fa rbti içdi day lindn, Divanlik binası sarsıldı tmlindn. Bir lyn qan qusaraq gör n hala qaldı o, Tpdn dırnaadk qapqara qaraldı o. Qlbinin qaralıı çöhrsin yayıldı. Yer üzünün kafiri - üzüqara sayıldı. Hr hoqqası, oyunu - msxr, qaravlli,

31 Bu bdbazlıı kim deyildi blli?! Gah oldu gül-çiçyi Ay yninin qumaı. Gah Zöhrnin dfin dirhmlrdi abaı. Zülmtlr bürünmü bu çıraqsız gecd, Mnim kimi bülbül baça-basız gecd, Hr sözüm klmm ürk qanım hopubdu, Ciyrimin qanından qıılcımlar qopubdu. Sözüml sirda kimi üryimi açanda. Fikriml, xyalımla mslht qaçanda. Dedi ilham prisi: "Hazıram, n dilsn. El borca giri ki, qaytara da bilsn. Bu müqdds at su çilmk olarmı? Can mülkün at çapan yel dilmk olarmı? Günin ölsini yaqutlara baıla. Tamahın torpaını tabutlara baıla, Ox nyin grkdi, hr sözün oxdu snin, Köhlninin sürti imkdn çoxdu snin. Qafil olmaq yaramaz, ayıl qfltdn daha. Tök üzünün suyunu könül adlı drgaha. Göy rngli küpün altda n qdr inlyk biz? Könüldn söhbt aç ki, nmtk dinlyk biz. Könül quldurlarından qurtar öz yaxanı sn, Dünyan - könül dünyası, bu dünyanı tanı sn. Könüll qanadlanıb r evin hr pri. Könülün qanadıdır Cbrayılın hpri. Kim ki, iki dünyadan cilovunu döndrib, Könül öz sayilini möhtm döndrib. Könül gildn, palçıqdan, de, yorularmı, snc? Gildn insan düzls, qlbi olarmı, snc? Heyvan vurur ömrünü baa canla dünyada. Yaa odlu ürkl, hycanla dünyada. Ülvi mqsd üçündür göz-qulaı br, Göz-qulaqdır öz gözü, öz qulaı br. bnmli nrgiz gözün qan saçmaa yaranıb, Qulaın qafillikdn gen qaçmaa yaranıb. Gül d, nrgiz d bel balama baında. Gülü d, nrgizi d gl dalama baında. Alçaqların qlbini oxuyan göz dön sn. Qaynar gnclik çaında alova, göz dön sn. lhamınla kamalın özün yar seçibdir,

32 Evlnmy hazırdır, qırx yaına keçibdir. Qırx yaını ötnd sayılmasın qul grk, Dolanmaa, gzmy, xrclmy pul grk. Qırx yaın tlimindn söz açma ki, tanııq, Evlnmy tls ki, artıqdır bo danııq. Mlul-mlul dayanma, qovu gözl dildara, Qmli qlbin qmxarı, - könül kimi yar, ara. Drd çkmy dyrmi, bir qmxara qovusan?! Sındır qmin boynunu, bel yara qovusan. Qm-qüssdn üzüln canından l üznd. Son nfsd dirçlr dostu-yarı süznd. Bir cana odlu nfs - yarla yarın vüsalı, Yar nfsi yandırar hr kdri, mlalı. Sübh gözünü açmamı nfs alıb snyr. Shr öz müjdsil ulduzları sslyr. Sübh - gözünü ovardı, zlil kimi, xar kimi, Al shri qoynuna almasaydı yar kimi. Evlnmk istsn d, canansız toy hardadı? Özün yar axtar ki, toy-büsatın yardadı. Hr diyar znginlikd Xara tay ola bilmz Heç ks könül verdiyin yara tay ola bilmz. Hamının öz sirdaı, yarı vardır cahanda, sil yar havadardır, xilaskardır cahanda. ki-üç hmdmi var, heç biri pak sayılmaz. Ülviyytdn uzaqdır qfltdn d ayılmaz. Yapı üzngisindn könül hökmdarının. Önünd göz yaı tök könül adlı yarının. rin qadir sultanı yaradanda dünyanı. Ayrı alm yaratdı bu bdni, bu canı. Prvrii, fqti daim bsdi onlara. Ayrılmaz sirda kimi nigah ksdi onlara. Qucaqlaıb yatdılar, dünyaya gldi könül, Oultk taxta çıxdı, gör n yüksldi könül. Könülü ülviyyti sultanlıa ssldi. Bir mnvi, cismani ata, ana bsldi. Üzün nur çilyn könlünün Süheylidir, Can da könül mülkünd bdntk tüfeylidir. Könül adı glnd möhtm daa döndüm, Beynimin öz yaıyla nurlu çıraa döndüm. Canımı hdf aldı ilhamımın prisi,

33 Qulaım dil yerin oldu söhbt hrisi. Sevincimdn dilim d azıma sıımadı, Qm qounu daıldı, bir yer yıımadı. Könülün eq ati alov saçdı qanıma, Gözümün çemsindn su çildim canıma. Qolumdakı znciri parçaladım r kimi. Quldurları yolumdan qovdum iri-nr kimi. Köhlniml uçurdum qan-tr batanacan. Birba könül mülkün tngnfs çatanacan. Cananıma yetinc öz canımı teyldi. Gec yarı olunca, ömrü yarı eyldim. Müqdds mbdimdi pnahım, iqamtim, Döndü çövkn topuna çövkn qddim, qamtim. tyimi yıaraq öz yaxama baladım. Top dalınca yel kimi hey kükrdim, çaladım. Çövknin aacı da, topu da öz canımdı, Qanad verib uçuran sonsuz hycanımdı. Varlıımı unutdum, sürüdü qeyrt mni. Gözüm çıxdı kllm, bürüdü heyrt mni. Özüm - sfr görmmi, dostlarım - kor nabld. Qürbt mni sıxmazdı, yola olsaydım bld. Yol-iz tapa bilmirm, bu da sfr - seyirdi? Ayaım "get" des d baım "getm" deyirdi. Köhlnimin cilovu eqin öz lindydi, Dil-dodaım tpidi aman, bu hoqqa nydi?! Qapını döydüm, dedi: "Gln kimdir bu zaman?!" Dedim: "Görü glib pak niyytli bir nsan". Pivazıma glnlr qaldırdılar prdni, xtilat prdsind zizldilr mni. Könül mülkünün ahı - mhbbt adlı pri Sslyrk dedi ki: "Nizami, gl içri". n yaxın sirda oldum gldiyim bu drgaha, "Gl" dedikc yeriyib yaxınladım mn aha. Cah-clallı bir saray clb eldi nzri, Yaman göz glmsin, kor olsun bdnzri. Yeddi xlif gördüm bir kaan içind. Yeddi macra vardı bir fsan içind. Könül mülkü göylrdn daha geni, ngindi. Sakinlri bxtiyar, nemti d zngindi. Günortanın sultanı ba trfd ylib.

34 lıq nfs sahibi közrmkdn keylib. Qızıl atlı süvari qarısında ba yir, Yaqut qbalı sgr ondan zfr dilyir. Acıdil, cavan csus hr an hazırdır ova. Qüssli qara köl qorxudan düüb lova. Brd pusqu quran bir kmndatan da var, Gümüdn zirehlnib misbdn phlvanlar. Hamısı prvandi, nur saçan amdı könül, Hamısı tldadı, lakin aramdı könül. Döndüm könül mülkünün ziz mehmanına mn. Canımı töhf verdim könül sultanına mn. Könül qrargahında bayraqdara qovudum. Hamıdan üz çevirdim, çünki yara qovudum. Könül dedi: " Heyrtdn itirmisn huunu, Bu yuvadan uçurma sadtin quunu, Adic ürkmiym, can bürün tüstüm? Bir parça t deyilm duz spil üstüm. Ürklrin srvindn kölgm böyükdür, böyük! Ürklrin mülkündn ölkm böyükdür, böyük, Mn Qarunun yıdıı xzny tay deyilm, Hr ksin srvtiym, hr ks pay deyilm". Söz trlanım yolundu od saçan nfsindn. Xcaltdn çıxmadı öz qızıl qfsindn. smtimdn qızardım atdki pul kimi, Sözündn sıra taxdım qulaıma qul kimi. Tzldi dünyamı könül mülkünün ahı, Nizamiy açıqdır flklrin drgahı. Paklıqdan, ülvilikdn uzaq olsam, nym mn? Könlümün srvrin, müqdds bndym mn. KÖNÜL PRVR HAQQINDA TNHALIQ DÜÜNCLR Bdöy atım yumaldı, ramdı, deyil xam indi, Flklrin torundan qurtardı yaxam indi. Varlıımın klfi dolaıqdı yüz yerdn, Dolaıım açıldı açılmaz düyünlrdn. Açılmaz, dola-dola, düyün-düyün tellri Ksdi ömür sapımdan srvrimin llri.

35 Könül - pnahımızdır, drgahımızdır biz Tanrımız olmasa da, öz ahımızdır bizim. Baımın darasıdır iki cahanda mnim. Qmxarım olardımı yoxsa bir an da mnim?! Sirda kimi sirrini açıb demz heç zaman, Lakin öz fqtini sirgmz heç zaman. Gördü ki, trbiysiz, tlimsiz bir naıyam, Tlim-db verdi ki, nsan adı daıyam. Xodu hr zabıma qatlaaraq inlmk, Bir zavallı bndnin söhbtini dinlmk. Züleyxanın eqindn Misirtk yandı alm, Yusifin camalıyla nura boyandı alm. Gecnin gözlrind sönn kimi nur, çıraq, Shrin gözlrind öl saçdı gur çıraq. Flklr yandıranda shr çaı amını Qızıl atlaz bzdi gündüzün ndamını. Ustadım gün kimi nurlu çıraa döndü, limdn yapıaraq bir güllü baa döndü. Qm tikanı yımıdım, onu atası oldum, Gül-çiçyin içind itib-batası oldum. Dodaımda tbssüm lal kimi açıldı, Qönç tki açıldı, trim baa saçıldı. Sinsi dalı lal üryimi daladı, Gül-çiçk çlngini kmrim baladı. Yanaqlarım allıqda qanlı rab rngidi, Vücudum gül-çiçyin tirli çlngidi. Tladan gülü-gül, axı-axa qatanda. Nsindn çalayan çem gördüm hr yanda. Eqin qızıl bayraı vüqarla dalalandı, Vfa tri qoxuyan könül oda qalandı. Öz nfsi qasiddi irindilli canana. sanın nfsitk can verdi cansız cana. Zrrin txti-rvanı köhlnimdn götürdü, Köhlnin cilovunu tez sbaya ötürdü. Dedi ki: "Qürrlnm, enmlisn atından, Hyatın limddir, bezmisn hyatından?! Heyrtdn su üzünd yelknsiz bir gmiydim. Cnnt tri qoxuyan nfsin hmdmiydim. Çalxalanan, çalayan gur dalaya qovudum, Susuzluqdan yanırdım, artıq çaya qovudum.

36 Günin ölsindn çoxdu nuru çemnin, Xızır da tnsidir bel duru çemnin. Nrgiz kimi xumardı göy çmni buranın. Yatmaa can yeridi yasmni buranın. nginliyi, almi xatırladır göylri, Behit öz nfsil süslyibdir bu yeri. Gül qucub yasmni, - seyr edirm bayaqdan, Gül toxunsa ayaa, tikan çıxar ayaqdan. Ovçu gözüm çmnd ceyran tülkü hrisi Gül - ceyran göbyidi, tikan - tülkü drisi. Tbssümlü güllrin kefi, kökdü çmnd. Xcaltdn tükünü tuti tökdü çmnd. Yemlik qndmi qatıbdır - südü bel irindi? Ceyranlar irin süddn srxo gziir indi. Güllrin grdyindn glir külyin ssi, Otlar quzu ceyrana olub gül mürbbsi. Xeyri mnsb frmanı tutubdu llrind, nbr saçan yelpikdi güln gözllrind. Nrgiztk sürm çkr bu çmni süznlr, lanları qırıbdı zümrüd otlar, süsnlr. Aıl-hu karvanını gül, yasmn soyubdu, Qumru, bülbül airtk alı heyran qoyubdu. sadilli, birgünlük süsn nec nli, Musanın li kimi olub sübhün mli. Göyrçin inildyir sübh zamanı ahından, Öz rngin boyayıb göy smanı ahından. Eqi sımır söyüdün nbr varaqlarına, Sba nam yazırdı çmndki yarına. Baharın salamına ba yir yasmnlr. Tikana gül çlngi baılayır çmnlr. Yasmn - türk gözli çadır qurub düznd. Süryyanı andırır ay hüsnünü süznd. Lalnin atgahı - lalzardır burada. Hindli atprstdir, yanıb çatıb murada. Lalnin qara xalı, ux yasmn incisi,- Qara rb qarası, parlaq Ymn incisi. Sular xz bnzyir, narın-narın lplr A xzi, göy sincabı sahillr splr. Al-lvan bayraqlarla yelkn açıbdır gmi. Ulduzlu asimandı çiçklrin almi.

37 Flyin fqini ax budaqlar sökdülr, Saynin qdmin altun pullar tökdülr. Kölglri llitdi günin hücumları, Lplr alqıladı rqs elyn qumları. Sünbülün bussindn nsrin alıdı-yandı, Qönçnin kirpiyindn gülün dodaı qandı. Xeyrinin oxqabında yoxdu oxu tikanın, Qalxana l atdı ki, oxdu çoxu tikanın. Söyüd göz glmidi, smcliydi canı. Tez üzrlik qovurdu lalnin buxurdanı. Frhdn qanad açan gözl tavusdu çmn, bnm kimi az qalır buxarlansın yasmn. Neykr gülüüyl frhdn boy atmıdı, Gül sarı yaqutunu al qana boyatmıdı. Xudpsnd vhi güllr gül açmıdı hr yanda. Nsimin nfsindn dil açmıdı hr yanda. Narınc rngli asiman oyadanda güni, lind turunc kimi oynadanda güni, Öz qızıl bayraını qaldırdı r flk, Çmn yıxmaq istdi - srilsin fr flk. Yer üzü gül-çiçkdi, badan-baa çtirdi, Göyün qlbi gündi, yerin canı tirdi. Bxtiyarlıq ulduzu erkn nur çilmidi, Yer üzün bdi sadt dilmidi. Ya da öz güzarını flk salmıdı yerdn. Girov qoyub zümrüdü, mrcan almıdı yerdn. Safdı mlk gözündn çmnin nur çemsi. Çatmaz bel çemy günin gur çemsi. Bu çemd yuyunub, tir qoxuyur çmn. Göylrin clalına alqı oxuyur çmn. Süleymanın trin aiq hophopdu bada, Sinsindn Davudun nalsi qopdu bada. Qırqovul qanı axdı turacın caynaına. Qanlı zncir baladı turac srv ayaına. Quların fitvasıyla döndü daraya bülbül. Ölüm hökmü oxudu bada qaraya bülbül. Bayqu qarıçıydı ki, torpaqda gzdi baı, Ulamasa, sirrin qurban getmzdi baı. Süheyl dabbaqlıına baladı bada sba, Zrif güllü drilr aladı bada sba.

38 Tlsrk özünü tez baa saldı lal. Qlbinin tlaından yandı, qaraldı lal. Saysil oxardı öz gözlini ümad, Lalnin üryin qoydu lini ümad. Yasmn göy gümü dırnaını apardı, Gecnin titsini dırnaıyla qopardı. Shrin Yusifiydi yasmnin çöhrsi. Quyusu - kölgsiydi, kndiris - pöhrsi. Ba sarı köynk geydi cuhud gözllritk, Sular öl saçırdı Musanın llritk. Torpaq sudan düzltdi özün sarı mlhm. Bir sarılıq gtirdi üzün sarı mlhm. Gecni sıxıdırıb cövlana gldi gün. Yel at çapdı kölgd, göy yüksldi gün. Kölg öpüb dildi günin dodaını, Yel söyüdün telin çkdi öz daraını. Say v nur bayraı çiçkli baa düzdü, Sonra axar-baxarda dodaq-dodaa süzdü. Gülün odlu manqalı alovlandı könüld, Arzumun tikanları udtk yandı könüld. Güllrin minbrind ötdü eyda bülbüllr, Bnövnin telindn kmr baladı güllr. Davuddan daha artıq qular ch-chliydi, Nizamidn daha çox güllr qhqhliydi. * * * Külkdn cananımın niqabı yen düdü. Könlümun hökmdarı eq düdü, n düdü. tirlndi nfsdn kr tbssümlü gül, Gül dodaqda kri irinldirdi könül. vsindn qumada ux canı yandı ayın, Od alan qamı kimi xırmanı yandı ayın. Saç belcn zirehdi könül srvinazına. Tpdn dırnaacan duz qatılıb nazına. Camalının güni qamadırar baxanı, Gözlrinin incisi naxılayar yaxanı. vlri duzludu, dodaqları baldımı? Hüsnündn gözllrd bir gözllik qaldımı?