Kentsel Alan Kullanýmlarýndaki Vejetasyon Yapýsýnýn Analizi: Aydýn Kenti Örneði

Transkript

1 Kentsel Alan Kullanýmlarýndaki Vejetasyon Yapýsýnýn Analizi: Aydýn Kenti Örneði 17, 66, Bülent DENÝZ, Hayriye EÞBAH Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlýðý Bölümü, Güney Kampüsü, AYDIN Erhan Vecdi KÜÇÜKERBAÞ Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlýðý Bölümü, Bornova-ÝZMÝR Uður ÞÝRÝN Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Güney Kampüsü, AYDIN Özet Kentsel alanlardaki alan kullaným türlerinin her biri kendine özgü karakteristik vejetasyon yapýsýna ve yaban hayatý deðerine sahiptir. Araþtýrmada; Aydýn kentsel alanýndaki alan kullaným türlerine ait vejetasyon yapýlarýnýn belirlenmesi ve vejetasyon örtüsü analizi uygulanarak deðerlendirilmesi hedeflenmektedir. Vejetasyon örtüsü analizi farklý alan kullaným türlerinin yaban hayatý habitat deðerlerine katkýsý hakkýnda bir gösterge oluþturmaktadýr. Analizde 1) vejetasyon örtüsü kaplama oraný, 2) vejetasyon örtüsü doðallýk deðeri ile 3) vejetasyon örtüsü yapýsal çeþitliliði deðiþkenleri kullanýlmýþtýr. Analiz sonuçlarý vejetasyon yapýsý indeksinden en yüksek deðeri doðal alanlarýn aldýðýný göstermektedir (%93). Bu alan kullaným türünü otobanlar (%76) ve düþük yoðunluklu konut alanlarý (%67) takip etmektedir. En düþük deðerler ise akarsu yataklarý (%45), ticaret alanlarý (%39) ve sanayi alanlarýnda çýkmýþtýr (%34). Araþtýrmada elde edilen veriler; doðal alanlarýn kentin ekolojik kalitesinde en anlamlý alan kullaným türü olarak öne çýktýðýna, giderek artan konut alanlarýndaki açýk alanlarda yapýlacak iyileþtirmelerin kent açýk alan sistemine önemli katký saðlayacaðýna ve ekolojik koridor niteliði taþýyan yol ve akarsu yataklarý gibi alan kullaným türlerinin kent ekosisteminin iyileþtirilmesine yönelik önemli fýrsatlar sunduðuna iþaret etmektedir. Anahtar Kelimeler: Aydýn, kentsel alan kullanýmlarý, vejetasyon analizi, vejetasyon yapýsý. Analysis of Vegetation Structure in Urban Land Uses: Case of the City of Aydýn Abstract In urban areas, each land use type possesses its own vegetation characteristics. The purpose of this study is to determine the vegetation structure of land uses in Aydin urban area by means of vegetation cover analysis. Vegetation cover analysis is an indicator of different land uses' contribution to wildlife habitat value. In the analysis, the variables of 1) vegetation ratio, 2) vegetation cover naturalness level, and 3) vegetation cover structural diversity have been used. Results of the analysis indicated that in terms of sum of all variables, natural areas (93%) obtained the highest value followed by highways (76%), and low-density residential areas (67%). Riverbeds (45%), commercial areas (39%) and industrial areas (34%) received the lowest value. The results shows that natural areas are critical in maintaining the ecological qualities of urban environments; improvement of the open spaces in the increasing residential developments contribute to the urban open space system significantly; and ecological corridor alternatives such as roads and waterways presents opportunities in improving the urban ecosystems. Keywords: Aydin, urban land use types, vegetation analysis, vegetation structure. GÝRÝÞ Kentsel alanlarýn sürekli artmasý yönünde iþleyen süreç doðal alanlarýn daralmasý ve parçalanarak ekolojik deðerlerinin düþmesine neden olmaktadýr. (Bairoch 1988). Kentleþmenin doðal alanlarý daha küçük, izole ve kalitesiz alanlara dönüþtürdüðünü ve bu alanlardaki canlý türlerinin hýzla yok olduðunu belirten Soulé (1991), bu olumsuzluðu en aza indirmenin yolu olarak benzer vejetasyon karakterine sahip alanlarla arta kalan doðal alanlar arasýnda baðlantýlar oluþturulmasýný önermektedir. k aðlar (Cook 2002) olarak da bilinen bu baðlantýlarý saðlýklý þekilde kurabilmek için farklý alan kullanýmlarýndaki vejetasyon yapýsýnýn bilinmesi önemli bir basamaktýr. Kentsel alanlar birçok alan kullaným türünü barýndýrmakta ve her alan kullaným türü vejetasyon açýsýndan kendine özgü bir yapýya sahip olmaktadýr. No: 66,

2 B. DENÝZ, H. EÞBAH, E. V. KÜÇÜKERBAÞ, U. ÞÝRÝN Alan kullaným türlerinin karakteristik vejetasyon yapýlarýnýn bilinmesi; çevre doðal alanlar ile kentsel alanlar arasýnda bir süreklilik saðlanmasý ve kentsel açýk alan sistemlerinin kurulmasý yönünde yapýlacak çalýþmalarda kayda deðer bir yarar saðlayacaktýr. Kentsel alan kullanýmlarýnýn vejetasyon karakteristiklerinin objektif kriterlerle belirlenmesi ayný zamanda kent planlamasý ve yaban hayatý yönetimine doðrudan veri saðlayarak rehberlik yapacaktýr. Shaw ve ark. (1998) bir alanýn vejetasyon yapýsýnýn belirlenmesinin o alanýn doðal hayata olan katkýsýnýn anlaþýlmasýnda önemli bir gösterge olduðunu vurgulamaktadýr. Bu baðlamda kentsel alan kullaným türlerinin vejetasyon yapýlarýnýn anlaþýlmasý, geleceðe dönük planlama eylemlerinin yaban hayatý yönetimine koþut olarak sürdürülebilmesini saðlayacaktýr. Vejetasyon yapýsýnýn yaban hayatý için önemine deðinen araþtýrmalar literatürde geniþ bir yer almaktadýr (Soulé 1991, Adams 1994, Forman 1995, Shaw ve ark. 1996). Vejetasyon yapýsýnýn anlaþýlmasýnda vejetasyon örtüsünün kaplama oraný, doðallýk deðeri ve yapýsal çeþitliliði gibi kriterler ön plana çýkmaktadýr. Bir alan ne kadar yüksek oranda vejetasyonla kaplý ise yaban hayatýnýn farklý türlerini içinde barýndýrma potansiyeli de artmaktadýr (Groom ve ark. 2005). Toprak yüzeyinin bitki ile kaplanma oraný ayný zamanda toprak ve hava kalitesi açýsýndan da önemlidir. Bu vejetasyonun içinde doðal türler ne kadar aðýrlýklý ise o alanýn yaban hayatý açýsýndan habitat deðeri o kadar yüksek olacaktýr. Nitekim Shaw ve ark. (1996) kentsel alan türlerindeki vejetasyon yapýlarýný deðerlendirdikleri çalýþmalarýnda bazý canlý türlerinin baðlý olduklarý bitki topluluklarýna karþý çok hassas olduklarýný belirtmekte, bu bitki topluluklarýnýn yerlerini egzotik türlere býrakmalarý halinde bu canlý topluluklarýnýn da hýzla tükeneceðini varsaymaktadýr. Özellikle doðal bitki örtüsünün korunmasý ve geliþtirilmesi kentsel alanlarda uygulanacak yaban hayatý yönetimi açýsýndan en etkili yöntem olarak ortaya çýkmaktadýr (Johnson 1995). Vejetasyon doðallýk deðerine ek olarak Davey Resource Group'un (1993) araþtýrma sonuçlarý her canlý türü kendine özgü barýnma, beslenme ve üreme koþullarýný saðlayan farklý tür ve formlarda bitki örtüsüne ihtiyaç duymasýndan dolayý vejetasyon yapýsýnýn çeþitliliðinin yaban hayatý için belirleyici bir öneme sahip olduðunu vurgulamaktadýr. Bu çalýþmanýn amacý, Aydýn kentsel alanýnda 56 bulunan farklý alan kullaným türlerine ait vejetasyon yapýsýnýn saptanmasýdýr. Araþtýrmanýn sonuçlarý; kentsel geliþmenin yaban hayatýna etkileri baðlamýnda kentin geleceðe dönük planlanmasýnda ve çevre yönetimini þekillendirecek ölçütler üretilmesinde katký saðlayacaktýr. Ayrýca araþtýrmada izlenen analitik yaklaþým ve metot farklý coðrafyalardaki kentsel alanlarda konu ile ilgili yapýlabilecek çalýþmalara örnek oluþturacak niteliktedir. Araþtýrma Alaný Araþtýrma alaný Ege Bölgesi Aydýn ilinde, Aydýn kentsel alaný ve kentsel alaný kuþatan yakýn çevresidir. Çalýþma alaný 27º 47' 40'' ile 27º 53' 52'' Doðu boylamlarýyla 37º 52'2'' ile 37º 48' 51'' Kuzey enlemleri arasýnda yer almaktadýr (Þekil 1). Aydýn kenti güneyde Büyük Menderes havzasýnýn verimli tarým topraklarý, kuzeyde ise Aydýn sýradaðlarý ile çevrelenmektedir (Anonymous 2001). Kentin güneyinde yaklaþýk 5 km mesafede doðu-batý yönünde kývrýmlar yaparak akan Büyük Menderes nehri yer almaktadýr. Aydýn kentinin ekolojik, sosyo kültürel ve ekonomik özelliklerine ait detaylý bilgiler Mazlum (2000), Keskin ve Bircan (2002) ve Deniz'de (2005) verilmiþtir. Þekil 1. Araþtýrma alaný. MATERYAL VE METOT Araþtýrmada WGS 1984 UTM Zone 35N koordinat sistemine göre coðrafi tanýmlamasý ve rektifikasyonu önceden yapýlmýþ Nisan 2002 tarihli 1 m. çözünürlüklü Ikonos uydu görüntüsünden altlýk olarak yararlanýlmýþtýr. Ikonos uydu görüntüleriyle ilgili ayrýntýlý bilgi Lillesand ve ark. (2004) dan elde edilebilir. Alan kullaným türlerinin haritalanmasý, sýnýflandýrýlmasý, veri tabaný iþlemleri ve veri tabaný sorgulama iþlemleri coðrafi bilgi No: 66, 2008

3 Kentsel Alan Kullanýmlarýndaki Vejetasyon Yapýsýnýn Analizi: Aydýn... sistemi ortamýnda bir Esri yazýlýmý olan ArcMap 8,3 bilgisayar programý yardýmýyla gerçekleþtirilmiþtir. Vejetasyon örtüsü analizi örneklenen alanlara yapýlan arazi gözlemlerine ve CBS iþlemlerine dayanmaktadýr. Analizin ön iþlemi olan alan kullaným türlerinin belirlenmesinde temel ölçüt olarak alanlarýn strüktürel ve fonksiyonel yapýlarýna bakýlmýþtýr. Alan kullaným türleri öncelikle 8 ana kategoriye ayrýlmýþtýr. Ana kategoriler kendi içlerinde tekrar alt sýnýflara ayrýlarak Aydýn kentinde mevcut bulunan alan kullaným türleri toplam 18 sýnýf olarak belirlenmiþtir (Tablo 1, Þekil 2). Arazi gözlemleri vejetasyonun en canlý olduðu Nisan ayýnda yapýlmýþtýr. Bu durum ayný zamanda uydu görüntüsü ile eþgüdüm saðlamýþtýr. CBS ortamýnda ekran sayýsallaþtýrmasý ile toplam 288 çalýþma alaný birimi oluþturulmuþtur. Alan birimlerinin geniþlikleri konut, sanayi, endüstri, ticaret, kamu, açýk alan, boþ parsel alan kullaným türlerinde bulunduklarý bir imar adasýyla sýnýrlandýrýlmýþtýr. Askeri alanlar, parklar ve arkeolojik Þekil 2. Aydýn kentsel alanýnda bulunan alan kullaným türlerine ait örnek gösterimler. Tablo 1. Kentsel alan kullanýmý ana kategorileri ve alt sýnýflarý. alanlarýn mevcut sýnýrlarý esas alýnarak, tamamý birer birim alaný oluþturmuþtur. Araþtýrma kapsamýnda incelenen parklar kent parký ve semt parký niteliðindedir. Doðal alan birimleri kendilerini çevreleyen yollar ve akarsu yataklarýndan yararlanýlarak ve 1 km 2 'yi geçmeyecek þekilde belirlenmiþtir. Tarým alaný ve kentsel tarým alanýný oluþturan çalýþma birimleri bu alanlarýn mevcut parsel büyüklükleriyle sýnýrlandýrýlmýþtýr. Ulaþým ve akarsu yataklarýnýn oluþturduðu birim alanlar ise bu alan kullaným türleri üzerinden alýnan 250 m'lik kesit alanlardan oluþmaktadýr. Araþtýrma; oluþturulan bu birim alanlar içinden rasgele yöntemle seçilen 90 alan birimi üzerinde yürütülmüþtür. Arazi çýkýþýnda elde edilen veriler hazýrlanan arazi gözlem formuna kaydedilmiþtir. Vejetasyon örtüsü analizinde üç deðiþkenden yararlanýlmýþtýr: (a) Toplam vejetasyon örtüsü kaplama oraný, (b) vejetasyon örtüsü doðallýk deðeri ve (c) vejetasyon örtüsü yapýsal çeþitliliði. Bu deðiþkenlerden elde edilen bulgular, örneklenen alanlarýn vejetasyon yapýsý indeks deðerlerinin üretilmesinde kullanýlmýþtýr. Toplam vejetasyon örtüsü kaplama oraný: Alan kullaným türlerinin barýndýrabilecekleri canlý topluluklarýna yönelik önemli bir göstergedir. Bu deðiþken, örneklenen alan kullaným türündeki vejetasyon örtüsüyle kaplý alanýn toplam alana olan yüzde miktarýný ifade etmektedir. Analiz aðýrlýklý olarak CBS ortamýnda ekran sayýsallaþtýrmasý yoluyla her bir alan kullaným türüne özgü vejetasyon kaplama oraný tespit edilerek gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþma, daha saðlýklý veriler üretmek üzere örneklenen alanlara yapýlan arazi gözlemleriyle desteklenmiþtir. Vejetasyon örtüsü doðallýk deðeri: Bir alandaki, doðal bitki örtüsünün aðýrlýðý o alanýn doðal yaþama katkýsýnýn belirlenmesinde önemli bir deðiþken olmaktadýr (Livingston ve ark. 2003). Vejetasyon yapýsý doðallýk deðeri (a) odunsu bitki varlýðý ve (b) otsu yer örtücü bitki varlýðý açýsýndan incelenmiþtir. Odunsu doðal bitki türleri Çelik'in (1995) araþtýrmasýnda belirttiði bölgenin florasýna ait bitki türlerinden belirlenmiþtir. Sayým sonucunda, doðal vejetasyonun adet olarak toplamý tüm bitkilerin toplamýna oranlanarak doðal odunsu bitkilere ait % deðer elde edilmiþtir. Ayrýca genel vejetasyon örtüsü içindeki odunsu bitkilerin alan içindeki kaplama miktarýnýn, otsu yer örtücü bitkilerin kaplama miktarýna olan oransal yüzde aðýrlýðý CBS çalýþmasý No: 66,

4 B. DENÝZ, H. EÞBAH, E. V. KÜÇÜKERBAÞ, U. ÞÝRÝN ve arazi gözlemine dayalý olarak kaydedilmiþtir. Hiçbir bakýma tabi tutulmamýþ ve kültürel müdahalede bulunulmamýþ çayýrlýk alanlar doðal otsu bitkiler olarak varsayýlmýþtýr. Doðal çayýr örtüsüyle kaplý alanlarýn kültürel yer örtücü ve çim örtüsüyle kaplý alanlara oranlanmasýyla otsu yer örtücü bitki varlýðýnýn örneklenen birim alandaki % doðallýk deðeri elde edilmiþtir. Elde edilen rakamlar aþaðýda verilen eþitlikte yerlerine konarak örneklenen alan tipine ait vejetasyon örtüsü doðallýk deðeri % cinsinden hesaplanmýþtýr. D D : Örneklenen alan tipine ait bitki varlýðý doðallýk deðeri D 0 : Alan tipindeki odunsu bitkiler içinde doðal türlerin % miktarý. GA 0 : Toplam bitki varlýðý içinde odunsu bitki türlerinin % aðýrlýðý. D Y : Alan tipindeki yer örtücü bitkiler içinde doðal yer örtücülerin % miktarý. GA Y : Toplam bitki varlýðý içinde yer örtücü bitki türlerinin % aðýrlýðý. Vejetasyon örtüsü yapýsal çeþitliliði: Bir alandaki bitkilere ait yapýsal çeþitlilik o alanda bulunabilecek canlý türlerinin çeþitliliðinin belirlenmesinde etkin bir gösterge olmaktadýr (Livingston ve ark. 2003). Örneklenen alanlardaki vejetasyon katmanlarýnýn zenginliði alan kullaným türlerinin sahip olduklarý biyolojik zenginliði yansýtan temel bir deðiþken olarak kabul edilmektedir (Whittaker 1975, Barbour ve ark. 1987; Livingston ve ark. 2003'den). Vejetasyon örtüsü yapýsal çeþitliliðinin belirlenmesinde dört temel bitki formu esas alýnmýþtýr: (a) Yer örtücü bitkiler ve çim türleri, (b) çalýlar, (c) aðaççýklar (6 metreye kadar boy yapan aðaçlar) ve (d) aðaçlar (6 metrenin üzerinde boylanan aðaçlar). Vejetasyon örtüsü yapýsal çeþitlilik deðeri en ideal þartlarda 4 deðerini almaktadýr. Bu her grup bitkinin alanda mevcut olduðu durumdur. Vejetasyon yapýsý indeks deðerlerinin oluþturulmasýnda yukarýda verilen üç deðiþkenden elde edilen veriler yüzde cinsinden toplanarak ortalamalarý alýnmýþtýr. Ayný alan kullaným türüne ait tüm birim alanlar için kaydedilen deðerlerin ortalamasý alýnarak o alan kullaným türünün vejetasyon yapýsýný temsil eden rakamsal sonuçlara ulaþýlmýþtýr. Ayný iþlem tüm alan kullaným türleri için tekrarlanmýþtýr. Deðerler % cinsinden birimlerle ifade edilmektedir. Her alan 58 D D = (D 0 X GA 0 ) + (D Y X GA Y ) kullaným türü vejetasyon yapýsý itibariyle arasýnda bir deðerle tanýmlanmaktadýr. Deðer 0'a yaklaþtýkça, alan kullaným türünün vejetasyon yapýsý itibariyle ekolojik kaliteye katkýsýnýn azaldýðýný, 100'e yaklaþtýkça arttýðýný göstermektedir. BULGULAR Toplam vejetasyon örtüsü kaplama oraný: Doðal alanlar ve tarým alanlarý toplam vejetasyon örtüsüyle kaplanma durumu göz önüne alýndýðýnda %93'lük deðerle ilk sýrayý almaktadýr. Boþ parsellerin vejetasyon örtüsüyle kaplanma durumunun da yüksek bir deðerde olduðu gözlenmektedir. Boþ parseller genellikle sýnýr elemanlarýyla çevrelenmiþ durumdadýr. Bu durum boþ parsellere giriþi sýnýrlamakta ve vejetasyon örtüsünün korunmasýna yardýmcý olmaktadýr. Konut alanlarý; yüksek, orta ve düþük yoðunluklu yapýlarýna göre vejetasyon örtüsüne sahip olma açýsýndan doðrusal bir artýþ sergilemektedir. Düþük yoðunluklu konut alanlarý orta yoðunluklulardan %21, orta yoðunluklu konut alanlarý yüksek yoðunluklulardan %50 daha fazla vejetasyon örtüsüne sahiptir. Kýyaslama düþük yoðunluklu ve yüksek yoðunluklu konut alanlarý arasýnda yapýldýðýnda bu rakam %81'e çýkmaktadýr. Kentsel tarým alanlarý ve otoban alanlarý orta deðerdeki vejetasyon kaplama durumuyla listeyi takip etmektedir. Otoban alanlarýndaki vejetasyon örtüsünün yoðunluðu otobanlarýn çok geniþ bir koruma þeridiyle çevrelenmiþ olmasýndan kaynaklanmaktadýr. Vejetasyon kaplama oraný açýsýndan dikkati çeken bir diðer alan kullaným türü Aydýn kentsel alanýndaki parklardýr. Parklarýn vejetasyon örtüsüyle kaplanma düzeyi düþüktür (%38). Parklarýn tasarýmýnda yeþil alanlardan çok sert zeminlere yer verilmesi bu sonucu etkileyen en önemli faktördür. Açýk alanlar ve akarsu yataklarýnýn vejetasyonla kaplanma oranlarýnýn düþük olduðu tespit edilmiþtir. Bundaki en önemli faktör ise bu alanlarýn insan kullanýmlarýna doðrudan açýk olmalarý, yani çevrelerinde kullanýmlarýný sýnýrlayýcý bir elemanýn bulunmamasýdýr. Ticaret (%9) ve sanayi alanlarý (%10) ise vejetasyon örtüsüyle kaplanma durumu açýsýndan en düþük deðerlere sahiptir. Buralarda parklarda olduðu gibi bastýrýlmýþ yüzeylerin miktarýndaki çokluk vejetasyon örtüsünün minimum düzeyde olmasýna neden olmaktadýr (Tablo 2). Vejetasyon örtüsü doðallýk deðeri: Barýndýrdýklarý doðal vejetasyon açýsýndan irdelendiðinde otoban (%96) ve doðal alanlarýn (%92) en öne çýktýðý No: 66, 2008

5 Kentsel Alan Kullanýmlarýndaki Vejetasyon Yapýsýnýn Analizi: Aydýn... Tablo 2. Vejetasyon analizi deðerleri. görülmektedir (Tablo 2). Bu deðer yine tren yollarýnýn kenarýnda da oldukça yüksek bir düzeydedir. Otoban ve tren yollarý þeritlerinde doðal çayýrlarýn varlýðý ve ayrýca otoban þeritlerinde kullanýlan odunsu bitkilerde doðal türlere aðýrlýk verilmesi bu alanlarýn yüksek deðerde çýkmasýný saðlamýþtýr. Akarsu yataklarý da tren yollarý gibi aðýrlýklý doðal çayýrlýklarýn kapladýðý alanlar olmalarý nedeniyle doðallýk deðerleri nispeten yüksektir. Boþ parsellerde, yol kenarlarýnda ve tarým alanlarýnda (%48) vejetasyon yapýsýnýn orta düzeyde doðallýk arz ettiði görülmektedir. Konut alanlarýndaki doðallýk deðeri yüksek yoðunluktan düþük yoðunluða gidildikçe artýþ göstermektedir. Bu durum yüksek yoðunluklu konut alanlarýndaki bahçelerde çim örtüsünün aðýrlýklý olarak yer almasýndan kaynaklanmaktadýr. Düþük yoðunluklu konut alanlarýnýn bahçeleri daha geleneksel yapýdadýr. Bu alanlarda çim bitkisinin aðýrlýðý azalýrken yerini örtü bitkisi olarak çayýrlýklara, egzotik odunsu bitkiler de zeytin (Olea europea L.), incir (Ficus carica L), dut (Morus alba L.), ceviz (Juglans regia L.), kara servi (Cupressus sempervirens L.), zakkum (Nerium oleander L.) gibi doðal yayýlýþ gösteren bitki türlerine býrakmaktadýr. Tarým alanlarýndaki doðallýk deðerinin (%48) beklenilenden yüksek olmasýnýn nedeni, tarým alaný olarak örneklenen alanlara zeytin ve incir bahçelerinin de dahil olmasýdýr. Zeytin ve incir bölgenin doðal yayýlýþ gösteren bitkileri arasýnda yer almaktadýr. Ayrýca zeytinliklerde alt örtüyü oluþturan doðal çayýrlýklar da doðallýk deðerine katkýda bulunmaktadýr. Vejetasyon yapýsý doðallýk deðerinin en düþük düzeylerde seyrettiði alan kullaným türlerinden ticaret ve sanayi alanlarýndaki durum buralarda bitki dikilecek alanlarýn azlýðýndan kaynaklanmaktadýr. Doðallýk deðerinin düþük olduðu diðer kullanýmlardan askeri alanlar, parklar ve kamu alanlarýnda egzotik türler aðýrlýklý kullanýlmaktadýr. Bölgede doðal yayýlýþ gösteren bitki türlerinin alan kullaným türlerine göre gösterdiði daðýlým Tablo 3'de görülmektedir. Vejetasyon örtüsü yapýsal çeþitliliði: Arkeolojik alanlar, parklar ve askeri alanlara yönelik örneklenen birim alanlarýn tamamýnda tüm bitki formlarýna rastlandýðý için bu alan kullaným türleri, vejetasyon örtüsü yapýsal çeþitliliði açýsýndan en yüksek deðeri almýþtýr (4/4) (Tablo 2). Arkeolojik alanlar tek bir örnek birimden oluþmaktadýr. Özellikle arkeolojik alan içinde bulunan idari binanýn çevresindeki yoðun bitkilendirme bu alan kullaným türünde yapýsal çeþitliliðin 4 deðerini almasýnda etkili olmuþtur. Parklar ve askeri alanlarda yapýlan yoðun bitkilendirmeler sayesinde farklý katmanlarda bitkiler mevcuttur. Orta yoðunluklu konut alanlarý, kentsel tarým alanlarý, doðal alanlar, kamu alanlarý, düþük yoðunluklu konut alanlarý, yol kenarlarý, yüksek No: 66,

6 B. DENÝZ, H. EÞBAH, E. V. KÜÇÜKERBAÞ, U. ÞÝRÝN Tablo 3. Araþtýrma alanýnda rastlanan doðal bitki türlerinin alan kullaným türlerine göre daðýlýmý. Alan kullaným türü kodlamasý: Doðal alan (1), Otoban (2), D.Y. konut alaný (3), Tarým (4), Kentsel alan(5), Boþ parsel (6), Yol (7), Arkeolojik alan (8), O.Y. konut alaný (9), Askeri alan (10), Kamu alaný (11), Tren yolu (12), Park (13), Y.Y.konut alaný (14), Açýk alan (15), Drenaj alanlarý (16), Ticaret (17), Sanayi (18). yoðunluklu konut alanlarý ve ticaret alanlarý vejetasyon örtüsü yapýsal çeþitliliðinin yüksek düzeyde olduðu alan kullaným türleri olarak göze çarpmaktadýr. Bitki formlarý yapýsal çeþitliliðin en düþük düzeyde olduðu alan kullaným türleri ise tren yollarý, boþ parseller, tarým alanlarý, açýk alanlar ve akarsu kenarlarýdýr. Tren yollarýnýn kenarlarýnda aðýrlýklý olarak otsu türde yer örtücü bitkiler bulunmaktadýr. Örneklenen tren yolu alanlarýnda kýsýtlý sayýda çalýlar mevcuttur, aðaççýk ve aðaç türlerine hiç rastlanmamýþtýr. Boþ parseller yer örtücü bitkiler açýsýndan zengin olmakla beraber çalý, aðaççýk ve aðaç formundaki bitkileri daha az barýndýrmaktadýr. Tarým alanlarý tarýmsal niteliklerine göre farklý formdaki bitkileri içermektedir. Meyve bahçeleri, aðaç ve yer örtücü bitkileri birlikte barýndýrýrken, tarla tarýmý yapýlan alanlarda otsu yer örtücü bitkiler ve tarla sýnýrýnda genellikle çalý formundaki bitkiler yer almaktadýr. Vejetasyon yapýsý indeks deðerlerine vejetasyon yapýsýnýn çözümlenmesine yönelik üç ayrý deðiþkenden elde edilen verilerin aritmetik ortalamalarý alýnarak ulaþýlmýþtýr. Vejetasyon örtüsü analizi sonucunda doðal alanlarýn oldukça öne çýktýðý görülmektedir. Doðal alanlarý %76'lýk deðerle otobanlar takip etmektedir (Tablo 2). Bunun nedeni 60 otobanlarýn doðallýk analizinde çok yüksek bir deðer almasýdýr. Düþük yoðunluklu konut alanlarý (%67), tarým alanlarý (%62) ve kentsel tarým alanlarý da (%62) yüksek deðerlerdedir. Yaygýn olarak kültür bitkilerinin aðýrlýklý yer tuttuðu düþünülen tarým alanlarý ve kentsel tarým alanlarýnda, bölgenin doðal bitkileri arasýnda yer alan zeytin ve incir aðaçlarýnýn aðýrlýkta olmasý ve bu alanlarýn alt örtü olarak doðal çayýrlýklarý barýndýrmasý sonuçlarý etkilemiþtir. Bu haliyle tarým alanlarý ve kentsel tarým alanlarý birçok kentsel alan kullaným türünün önünde yer almaktadýr. Kent ekosistemine yeþil dokunun kazanýlmasý açýsýndan en çok katkýsý olmasý beklenen parklar vejetasyon analiz deðerlerinde %53 gibi düþük bir rakamla temsil edilmektedir. Aslýnda parklar yapýsal çeþitlilik analizinden en yüksek deðeri almýþtýr. Ancak vejetasyon kaplama oraný ve özellikle doðallýk oranýndan aldýðý çok düþük deðerler vejetasyon indeks deðerinin ortalamanýn altýnda seyretmesine neden olmuþtur. Vejetasyon indeks deðerinde en düþük kullanýmlar ise sanayi alanlarý (%34), ticaret alanlarý (%39) ve açýk alanlardýr (%45). Ayrýca akarsu yataklarý (%45) stabilize edilerek doðal nitelikleri bozulduðundan en düþük deðeri almýþtýr. TARTIÞMA Aydýn kentsel alanýndaki alan kullaným türlerinden örneklenen alanlarda gerçekleþtirilen vejetasyon örtüsü analizi önemli veriler sunmaktadýr. Veriler tarým alanlarýnýn sadece tarýmsal üretim açýsýndan deðil Aydýn kentine saðladýðý ekolojik katkýlar açýsýndan da önemli bir potansiyele sahip olduðunu göstermektedir. Ancak bu alanlarýn ekolojik kalitelerinin artýrýlmasý burada uygulanan tarýmsal üretim yöntemlerinin daha sürdürülebilir olmasý ile baðlantýlýdýr. Vejetasyon yapýsý analizi doðal alanlarýn geniþ vejetasyon alanlarýný içerdiðini, doðal yayýlýþ gösteren bitki türlerini yoðun olarak barýndýrdýðýný ve sahip olduðu bitkilerin geniþ bir yapýsal çeþitlilik gösterdiðini vurgulamaktadýr. Nitekim doðal alanlar kent yeþil alan sisteminin kurgulanmasý ve ekolojik aðlarýn oluþturulmasýnda en önemli bileþen olmaktadýr. Doðal alanlar bu haliyle kentin ekolojik kalitesinde en anlamlý alan kullaným türü olarak öne çýkmaktadýr (Adams 1994, Rohde ve Kendle 1994). Doðal alanlarla ilgili veriler deðiþkenler bazýnda irdelendiðinde düþündürücü birkaç noktaya deðinmekte fayda vardýr: Örneðin doðal alanlardaki vejetasyon örtüsüyle kaplanma durumunun tarým No: 66, 2008

7 Kentsel Alan Kullanýmlarýndaki Vejetasyon Yapýsýnýn Analizi: Aydýn... alanlarýndan daha yüksek düzeyde çýkmasý beklenebilirdi. Ancak örneklenen doðal alanlarýn kent yakýn çevresinde bulunuyor olmasý bu alanlarýn kýsmen de olsa insan kullanýmlarýndan kaynaklanan olumsuz etkilerin altýnda bulunmasýna neden olmaktadýr. Nitekim bu alanlarda çok kýsmi düzeylerde de olsa patikalar oluþmuþ olmasý ve örneklerine az rastlansa da yer yer moloz vb. atýlarak doðal yapýlarýnýn zarara uðramasý bu sonucu doðurmaktadýr. Kentsel alanlara yakýnlýðý nedeniyle doðal alanlarýn vejetasyonundaki doðallýk deðeri de beklenenden düþük çýkmýþtýr. Bunda doðal alanlarýn bazý kýsýmlarýnda sonradan aðaçlandýrma çalýþmalarý yapýlmýþ olmasý ve seçilen türlerin doðal yayýlýþ gösteren bitkiler sýnýfýnda yer almamasý oranýn kýsmen düþük çýkmasýndaki baþlýca etkendir. Ayrýca doðal alanlarýn bazý yerlerinde sýnýrlý miktarlarda da olsa meyve aðaçlarýnýn bulunmasý da etkili olmaktadýr. Aydýn belediyesi kent içi ve çevresindeki alanlarda baþta "Ormankent" projesi olmak üzere pek çok aðaçlandýrma çalýþmasý yapmaktadýr. Bu çalýþmalar esnasýnda uygun vejetasyonun seçilmemiþ olmasý kent çeperindeki doðal alanlarýn vejetasyon deðerini etkileyen bir diðer etkendir. Nitekim bu alanlarda küçük patikalar oluþmasý, yabancý bitki türlerinin getirilmesi gibi küçük insan etkileri parçalanma sürecinin ilk basamaðý olan delinme basamaðýna (Forman 1995) iyi bir örnek oluþturmaktadýr. Bu sürecin ilerleyen basamaklarýnda doðal alan, özgün formasyonunu yitirerek antropojenik alan kullanýmýna dönüþmektedir. Araþtýrma sonuçlarý bu yönüyle çevre doðal alanlarýn insan etkilerinin olumsuz baskýsý altýnda olduðunu açýða çýkartmaktadýr. Ýleride yapýlacak çalýþmalarda kentten uzak mesafelerdeki doðal alanlarýn vejetasyon durumu irdelenerek kentsel geliþmenin doðal vejetasyon üzerindeki etkisi daha açýk ortaya konulabilir. Analiz, konut alanlarýnda yoðunluðun artmasýyla vejetasyon indeks deðerlerinin düþtüðünü göstermektedir. Araþtýrma sonuçlarý konut alanlarýnda yoðunluk arttýkça barýndýrdýklarý vejetasyon örtüsünün azalmakta dolayýsýyla kentsel alanýn ekolojik kalitesine vejetasyon katkýsýnýn da azalmakta olduðunu göstermektedir yýllarý arasýnda Aydýn kent nüfusu %34 oranýnda artýþ göstermiþtir (Anonymous 1993, Anonymous 2002). Aydýn kenti nüfus artýþýna baðlý olarak geniþlemesini aðýrlýklý olarak konut alanlarý yönünde yapmaktadýr. Bu nedenle konut alanlarýnýn vejetasyon yapýsý ekolojik planlama ve tasarým eylemleri için özel bir önem arz etmektedir. Yüksek ve orta yoðunluklu yerleþimlerde doðal vejetasyona daha fazla yer verilerek habitat deðerleri artýrýlabilir: Bu alanlarýn kent genelinde ne kadar baskýn olduðu düþünülürse bu eylemin ekolojik kaliteyi yükseltmeye ne derece faydasý olacaðý ortadadýr. Analizler sonucunda beklenenin üzerinde deðerler veren otobanlar çizgisel formlarý itibariyle ekolojik koridor iþlevi görebilirler. Vejetasyon analizi sonuçlarý, bir bölümü Aydýn kentsel alanýnda yer alan otobanýn yapýsal olarak bu potansiyeli desteklediðini göstermektedir. Otobanlarýn her iki kenarýnda doðrusal bir þerit olarak yer alan koruma alanlarý otobanlarýn sentetik koridorlara (Cook 1991) iyi bir örnek olabileceðini göstermektedir. Aydýn kentindeki otobanlar konumsal ve yapýsal durumlarýyla baþlýca koridor fonksiyonlarý olarak tanýmlanan: a) izole habitatlar arasýnda genetik varyasyon saðlamak, b) dönemsel olarak farklý habitat alanlarýna ihtiyaç duyan türlere alternatif geçiþler saðlamak ve c) kenti sýnýrlayan bir yeþil kuþak oluþturmak (Noss 1987) gibi iþlevleri yerine getirmek üzere de uygun bir alan kullaným türünü oluþturmaktadýr. 1990'lý yýllardan sonra kentsel alan içinde yer almaya baþlayan otoban alanlarý vejetasyon analizi indeksinden yüksek deðer almýþtýr. Ancak, burada elde edilen sonucun ülkemizdeki bütün otobanlar için genellenemeyeceðinin altý çizilmelidir. Aydýn kentindeki parklar incelendiðinde bunlarýn çok küçük parçalar þeklinde kentsel alanda daðýlým gösterdiði dikkati çekmektedir. Yapýsal nitelikleri göz önüne alýndýðýnda bitkisel alanlarýn kýsmi düzeyde bulunduðu bu alanlar genellikle geçirimsiz nitelikteki zemin elemanlarýyla kaplý bulunmaktadýr. Bu durum parklarýn en önemli iþlevlerinden birisi olan ekolojik süreçlere katkýlarýný önemli derecede sýnýrlandýrmaktadýr. Bu haliyle parklar rekreasyonel iþlevlerini yerine getirmekten de uzaktýr. Nitekim parklar vejetasyon örtüsü barýndýrma miktarý açýsýndan kamu alanlarý, orta ve düþük yoðunluklu konut alanlarýnýn da gerisinde bulunmaktadýr. Aydýn kentindeki parklarýn vejetasyon örtüsü doðallýk deðeri birçok alan kullaným türünden daha düþük düzeydedir (%21). Parklardaki örtü bitkilerinin aðýrlýklý olarak çim olmasý ve odunsu bitkilerin de egzotik bitki türlerinden oluþmasý bunun baþlýca nedenidir. Bu çalýþmanýn bulgularý Aydýn kentindeki 1000 m 2 ve üzerindeki No: 66,

8 B. DENÝZ, H. EÞBAH, E. V. KÜÇÜKERBAÞ, U. ÞÝRÝN 47 adet parký vejetasyon ve geçirimsiz yüzeyler açýsýndan irdeleyen araþtýrma (Esbah 2006) ile uyumlu sonuçlar vermektedir. Vejetasyon yapýsýnýn iyileþtirilmesi Aydýn'daki parklara rekreasyonel, sosyal, ekonomik ve ekolojik deðerlerin kazandýrýlmasýnda en önemli rolü oynayacaktýr. Sanayi ve ticaret alanlarý vejetasyon örtüsünün en az bulunduðu alanlardýr. Bu alanlarda dikkati çeken özellik zemin malzemeleriyle kaplanmamýþ dahi olsa yoðun kullaným ve bakýmsýzlýk nedeniyle vejetasyon örtüsünden tamamen yoksun olmalarýdýr. Bu bölgelerdeki iþletme sahiplerinin kentsel ortamlarýn habitat deðerleri konusunda eðitilmeleri ve belediyeler tarafýndan bu tip alanlara uygun bitkisel materyalin saðlanmasý ilk etapta yapýlabilecek iyileþtirmelerin baþýnda yer alabilir. Birçok araþtýrma özellikle akarsu yataklarýnýn en deðerli habitat alaný olduðunu göstermektedir (Shaw ve ark. 1996, Green ve Baker 2003). Soulé (1991) koridor formundaki bu alanlarda yapýlacak iyileþtirmelerin tür hareketliliðine ve ekolojik döngülere katký saðlayacaðýný belirtmektedir. Buna raðmen, çalýþma alanýndaki akarsu yataklarýnýn vejetasyon örtüsü ve çeþitliliði açýsýndan oldukça düþük deðerlerde olduðu görülmektedir. Bu alanlarýn aþýrý müdahaleler altýnda doðal yapýlarýnýn büyük oranda bozulmasý ekolojik koridor iþlevlerini yerine getirmelerini kýsýtlamaktadýr. Akarsu yataklarýnýn ýslahý söz konusu olunca Aydýn genelinde en yaygýn yaklaþýmýn bu tip alanlarý beton kanallara dönüþtürmek olduðu görülmektedir. Bu yataklarýn biyolojik mühendislik yaklaþýmýndaki çalýþmalarla ekolojik katkýlarýný artýrýcý yönde ele alýnmalarý, yaþanabilir bir kent ortamý yaratýlmasýnda kaçýnýlmazdýr. Doðallýk deðerini en çok etkileyen faktör alan kullaným türlerinin barýndýrdýðý doðal çayýrlýklardýr. Nitekim Hobbs (1988) çalýþmasýnda, kentsel alanlardaki çayýrlýklarýn bakýma tabi tutulmamasýnýn biyoçeþitlilik düzeyini olumlu etkileyen en önemli faktör olduðunu belirtmektedir. Bu durumda kentsel alandaki vejetasyon alanlarýný iki sýnýf altýnda deðerlendirmek gerekir. Birinci tür alanlar kentlilerin yoðun olarak kullandýklarý alanlardýr (konut alanlarý, kamu alanlarý, parklar ve ticaret alanlarý vb.). Bu alanlarda kentlilerin estetik, rekreasyonel ve sosyal ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý öncelikli önem taþýmaktadýr. Bu nedenle bu tip alanlarda bakým iþlemlerinin olmamasý gibi bir durum söz konusu olamaz. Bununla birlikte doðal 62 bitkilerin oranýnýn bu alanlarda yüksek tutulmasýnýn yollarý araþtýrýlmalýdýr. Örneðin bitki seçimi yapýlýrken ayný iþleve sahip bitkiler arasýndan doðal türlerin tercih edilmesi gibi. Ýkinci tür kentsel alanlar ise kentlilerin doðrudan kullanýmýnýn sýnýrlý olduðu alanlardýr (akarsu yataklarý, otobanlar ve doðal alanlar vb). Doðal alanlar strüktürel yapýlarýnýn korunmasýna yönelik tedbirlere ihtiyaç göstermektedir. Otobanlar ve akarsu yataklarý ayný zamanda formlarý itibariyle birer koridor olarak iþlev görmektedir. Bu nedenle bu alanlarýn yönetiminde biyoçeþitliliðin korunmasý ve devamý esas teþkil etmelidir. Gelecek Çalýþmalara Katký Genel olarak deðerlendirildiðinde vejetasyon örtüsü analizi alan kullaným türlerinin sütrüktürel yapýlarýnýn anlaþýlmasýnda oldukça önemli veriler sunmuþtur. Veriler vejetasyon karakteristiðini en iyi tanýmlayacak üç ayrý deðiþkenden elde edilmiþtir. Birden fazla deðiþkenin kullanýlmasý daha detaylý veriler elde edilmesini saðlamýþtýr. Burada temel dayanak olarak canlý türlerine yaþam alaný oluþturma yetisi esas alýnmýþtýr. Ayrýca planlama ve tasarým ile ilgili birimler tarafýndan kolay uygulanabilirlik, pratiklik ve anlaþýlabilirlik deðiþkenlerin seçiminde önemli rol oynamýþtýr. Elde edilen sonuçlar bu yönüyle tatmin edicidir. Ancak hiç kuþku yok ki farklý parametrelerin birleþimi halinde sonuçlarýn da daha farklý çýkmasý olasýdýr. Örneðin çalýþmada hava kalitesinin de ölçülmesi otoban alanlarýnýn habitat deðerleri hakkýnda daha farklý sonuçlarýn çýkmasýna neden olacaktýr. Yine benzer þekilde zirai mücadeleye yönelik kullanýlan kimyasal maddelerin ölçülmesi özellikle bu maddelerin çok kullanýldýðý tarým alanlarý ve kentsel tarým alanlarýnýn habitat deðerinde deðiþmelere neden olacaktýr. Peyzaj strüktürünün ve ekolojik süreçlerin peyzaj metrikleri kullanýlarak deðerlendirilmesine yönelik peyzaj ekolojisi disiplini içerisinde üretilmiþ bir çok indeks yer almaktadýr (McGarrigal ve Marks 1995). Peyzaj strüktür indeksleri peyzajý nicel olarak ifade edilebilir hale getirerek peyzaj dokusunu ve iþleyiþini daha anlaþýlýr kýlmaktadýr (Leitão ve Ahern 2002). Araþtýrma kentsel alandaki vejetasyon yapýsýný sayýsal olarak ifade edilebilir kýlmasý ve peyzaj strüktür indekslerinde kullanýlmak üzere hazýr veriler sunmasý açýsýndan önem arz etmektedir. Araþtýrmadan elde edilen bulgularýn planlama pratiklerine aktarýlmasý kentsel alanlardaki vejetasyon örtüsünün artýrýlmasý, bu örtüde mümkün No: 66, 2008

9 Kentsel Alan Kullanýmlarýndaki Vejetasyon Yapýsýnýn Analizi: Aydýn... olduðu kadar doðal türlere aðýrlýk verilmesi ve farklý vejetasyon katmanlarýnýn oluþturulmasýna yardýmcý olabilir. Bu durum vejetasyon kalitesinin artýrýlmasýna ve kentsel alanlarýn doðal habitatlarla daha uyumlu bir yapýya kavuþarak doðal alanlarýn sürekliliðinin saðlanmasýna önemli derecede katký saðlayacaktýr. TEÞEKKÜR Araþtýrmanýn yürütülmesindeki katkýlarýndan dolayý Prof. Dr. M. Bülent ÖZKAN'a ve Prof. Dr. Orcan GÜNDÜZ'e teþekkür ederiz. Bu çalýþma; Adnan Menderes Üniversitesi Bilimsel Araþtýrma Projeleri komisyonunca FBE proje numarasýyla ve Ege Üniversitesi Bilimsel Araþtýrma Projeleri komisyonunca 2003/ZRF/036 proje numarasýyla desteklenen "Kentsel Alan Kullanýmlarýndaki Dönüþümlerin Peyzaj Strüktür Ýndeksleriyle Ýrdelenmesi ve Kent Planlama Çalýþmalarýný Yönlendirmede Deðerlendirilmesi: Aydýn Kenti Örneði" isimli doktora çalýþmasý kapsamýnda hazýrlanmýþtýr. KAYNAKLAR Anonymous (1993) 1990 Genel Nüfus Sayýmý. Yayýn No: 1599, DÝE Matbaasý, Ankara. Anonymous (2001) Aydýn Ýli Arazi Varlýðý. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü Yayýnlarý, Ýl Rapor No: 09, KHGM Baský Ýþleri Þube Müdürlüðü, Ankara. Anonymous (2002) 2000 Genel Nüfus Sayýmý Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. Yayýn No: 2636, DÝE Matbaasý, Ankara. Adams LW (1994) Urban Wildlife Habitats: A Landscape Perspective. University of Minnesota Press, Minneapolis. Bairoch P (1988) Cities and Economic Development: From the Dawn of History to the Present. Mansell, London. Cook EA (1991) Urban landscape networks: an ecological planning framework. Landscape Research 16, Cook EA (2002) Landscape structure indices for assessing urban ecological networks. Landscape and Urban Planning 58, Çelik A (1995) Aydýn Daðlarý'nýn (Aydýn) flora ve vejetasyonu. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Ýzmir. Davey Resource Group (1993) Consolidating and Communicating Urban Forest Benefits. ISA Research Trust, Savoy, Illinois. Deniz B (2005) Kentsel alan kullanýmlarýndaki dönüþümlerin peyzaj strüktür indeksleriyle irdelenmesi ve kent planlama çalýþmalarýný yönlendirmede deðerlendirilmesi: Aydýn kenti örneði. Doktora tezi, Ege Üniversitesi, Ýzmir. Esbah H (2006) Aydýn'da kent parklarýnýn bazý ekolojik kalite kriterleri yönünden irdelenmesi. 58, Forman RTT (1995) Land Mosaics: The Ecology of Landscapes and Regions. Cambridge University Press, Cambridge. Green DM, Baker MG (2003) Urbanization impacts on habitat and bird communities in a Sonoran Desert ecosystem. Landscape and Urban Planning 63, 4, Groom MJ, Meffe GK, Carroll RC (2005) Principles of Conservation Biology. Sinauer Assoc. Inc., Sunderland. Hobbs ER (1988) Species richness of urban forest patches and implications for urban landscape diversity. Landscape Ecology 1, 3, Johnson CW (1995) Planning and designing for the multiple use role of habitats in urban/suburban landscapes in the Great Basin. Landscape and Urban Planning 32, Keskin S, Bircan M (2002) Aydýn Tarým Mastýr Planý. Tarým Ýl Müdürlüðü, Aydýn. Leitão AB, Ahern J (2002) Applying landscape ecological concepts and metrics in sustainable landscape planning. Landscape and Urban Planning 59, 2, Lillesand TM, Kiefer RW, Chipman JW (2004) Remote Sensing and Image Interpretation. John Wiley & Sons Inc., New York. Livingston M, Shaw WW, Harris LK (2003) A model for assessing wildlife habitats in urban landscapes of Eastern Pima County, Arizona (USA). Landscape and Urban Planning 64, Mazlum SC (2000) Çevre Yönetimi aracý olarak çevre envanteri ve bir örnek çalýþma: Aydýn ili çevre envanteri. Doktora tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydýn. No: 66,

10 B. DENÝZ, H. EÞBAH, E. V. KÜÇÜKERBAÞ, U. ÞÝRÝN McGarigal K, Marks BJ (1995) Fragstats: Spatial Pattern Analysis Program for Quantifying Landscape Structure. Oregon State University Press, Corvallis. Noss RF (1987) Corridors in real landscapes: a reply to Simberloff and Cox. Conservation Biology 1, 2, Rohde CLE, Kendle AD (1994) Human well-being, natural landscapes and wildlife in urban areas. English Nature Science Series 22, Peterborough. Shaw WW, Haris LK, Livingston M (1998) Vegetative characteristics of urban land covers in metropolitan Tucson. Urban Ecosystem 2, Shaw WW, Haris LK, Livingston M, Charpentier JP, Wissler C (1996) Pima County Habitat Inventory: Phase II. Report to Arizona Game and Fish Department, Arizona. Soulé ME (1991) Land use planning and wildlife maintenance guidelines for conserving wildlife in an urban landscape. American Planning Association Journal 57, 3, No: 66, 2008