Dik Eðimli Arazide Orman Yol Ýnþaatýnýn Çevresel Etkileri

Transkript

1 Dik Eðimli Arazide Orman Yol Ýnþaatýnýn Çevresel Etkileri 13, 52, Metin TUNAY, Kenan MELEMEZ Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Bartýn Orman Fakültesi Orman Mühendisliði Bölümü, BARTIN Özet Dik eðimli arazideki orman yolu inþaatlarý ekolojik dengeye zarar verebilmektedir. Bu çalýþmada, dozer ve ekskavatör makine türleri ile çok dik eðimli arazide (>%51) örnek alanlar seçilerek incelemeler yapýlmýþ, orman yollarýnýn yapýmý sýrasýnda ormana verilen doðrudan çevresel zararlar tespit edilmeye çalýþýlmýþtýr. Ekskavatör ile yapýlan çalýþmada açýlan orman alanýnýn dozere göre %26,54 oranýnda daha az olduðu belirlenmiþtir. Dozer ile çalýþma yapýlan alanda görsel bozukluk oluþturan þeridin, ekskavatörle çalýþma yapýlan alandan iki kat daha büyük olduðu saptanmýþtýr. Ayrýca inþaat boyunca yamaç aþaðý atýlan fazla materyal, yol güzergahý altýndaki aðaçlarda dozer ile çalýþmada %55, ekskavatörle çalýþmada %31 oranýnda hasara neden olmaktadýr. Araþtýrmanýn sonuçlarý göstermiþtir ki yol projelerinde uygulanan çevreye duyarlý teknikler, çok dik eðimlerdeki yol inþaatýnda buldozerlerin geleneksel kullanýmýna göre oldukça üstündür. Anahtar Kelimeler: Çevresel zarar, orman yolu, yol inþaatý. Environmental Effects of Forest Road Construction on Steep Slope Abstract Forest road constructions on steep slopes may harm to ecological balance on these areas. This study is carried out in sample sites which are selected in steep terrain conditions (>51% gradient) with dozer and excavator machine kinds and the direct damages to forest during road construction are determined. The opening forest area at construction with excavator was estimated 26.54% less than construction with dozer. Visual disturbance strip of the area at road construction with dozer was determined twofold larger than road construction with excavator. Furthermore, excess material wasted downhill during the construction cause damage to trees below roadway 55% rate at construction with dozer and 31% rate at construction with excavator. The results of this research show that the environmentally sensitive techniques applied for the road construction projects are considerably superior to the traditional use of bulldozers on steep slopes. Keywords: Environmental damage, forest road, road construction. GÝRÝÞ Ülkemizde; daðlýk ve zor arazi þartlarýnýn hakim olduðu alanlar üzerinde bulunan ormanlarýn bir yandan ýslahý, bakýmý, daha entansif silvikültürel giriþimlerin, ekim ve dikim gibi tamamlama çalýþmalarýnýn gerçekleþtirilmesi, ormanýn koruma iþlerinin sürekli ve kontrollü olarak yürütülmesi, özellikle orman yangýnlarý ve böcek afetlerinin gözetim altýna alýnmasý, malzeme ve personelin iþyerlerine ulaþtýrmasý, diðer yandan ise orman ürünlerinin ekonomik olarak taþýnmasý görevlerini üstlenen orman yolunun rasyonel olarak planlanmasý modern orman iþletmeciliði bakýmýndan zorunlu bulunmaktadýr (Seçkin 1978). Orman yol yapým çalýþmalarýnda dozer kullanýmý sýrasýnda yol boyunca yapýlan tesviye nedeniyle yollarýn aþaðýsýnda kalan orman alanlarýnda büyük zararlar meydana gelmektedir. Gerek arazi kaybýna gerekse yol altýnda kalan aðaçlarýn, gençliðin kýsaca orman örtüsünün büyük zarar görmesine neden olan bu uygulama geçmiþten beri geri kalmýþ ülkelerde olduðu gibi ülkemizde de uygulanmaktadýr. Daðlýk arazide sýkça görülen topoðrafik yapý (yüksek eðim) ve jeolojik yapý (kayalýk alanlar) nedeniyle yol yapýmý sýrasýnda ortaya çýkan zararlar çok fazla olmaktadýr. Planlama sýrasýnda yanlýþ güzergah seçimi ile birlikte koruma açýsýndan hassas bölgelerde bu durum daha da önemlidir (Bayoðlu 1989). Yeni yol yapýmlarýnda dozer kullanýlmasý, diðer alternatiflere göre, son derece süratli ve ucuz olmasýna karþýlýk, çevreye vermiþ olduðu zarar, günümüz deðerlerine göre kabul edilemez düzeydedir. Ülkemiz ormanlarýnda ortalama yamaç eðiminin %50-60 olmasý nedeniyle, yapýlan yollardan çýkan hafriyatýn yamaç aþaðý atýlmasý sonucu büyük tahribatlar olmakta, ayrýca dozer ile yapýlan yollarda sert zemin kazýlarý için patlayýcý maddelerin kullanýlmasý da ayrý bir tahrip unsuru olarak karþýmýza çýkmaktadýr (Anonymous 2001). No: 52,

2 M. TUNAY, K. MELEMEZ Ülkemizde orman yolu yapýmýnda büyük aþamalar kaydedilmiþtir. Ancak sayýsal olarak bakýldýðýnda elde edilen bu baþarýnýn teknik ve ekolojik açýdan tartýþýlmasý gerekir. Bu güne kadar inþa edilen km orman yolunun tamamýyla orman alanlarýndan geçtiði düþünüldüðünde ve daðlýk arazide 4 m'lik yol geniþliði için 20 m'lik orman alaný kaybý dikkate alýndýðýnda (Anonymous 1985) yaklaþýk hektarlýk (tüm ülke ormanlarýnýn yaklaþýk %1,25'i) verimli orman alaný kaybý ortaya çýkmaktadýr. Ülkemizde aðaçlandýrma seferberliði çaðrýlarýnýn yapýldýðý günümüzde orman yollarý için harcanan verimli orman alaný kaybýnýn azaltýlmasý ya da en rasyonel þekilde kullanýlmasý bir mühendislik gereði olacaktýr. Ýþte bu büyük miktarda gerçekleþen ve gelecekte de yapýlmasý gerekli olan orman yol aðý yatýrýmlarýný hem doðru kullanmak hem de doðada kalýcý bir iz býrakan orman yollarýnýn çevreye minimum zarar vermesini saðlamak çaðdaþ bir orman iþletmeciliði gereðidir (Acar 1999). Winkler (1998), Avusturya'da yaptýðý araþtýrmasýnda, özellikle orman açýlmasý, orman peyzajý, su drenajý ve güzergahtaki aðaçlara verilen hasarlar yönünden deðerlendirme yapýldýðýnda ekskavatörlerin dozerlere oranla çevreye daha az hasar verdiklerini belirtmiþtir. Bu çalýþmada, Antalya Orman Bölge Müdürlüðü sýnýrlarý içinde örnek alanlar seçilerek bu alanlarda incelemeler yapýlmýþ, orman yollarýnýn yapýmý sýrasýnda ormana verilen direkt (doðrudan) zararlar tespit edilmeye çalýþýlmýþtýr. Bu kapsamda, orman yolu inþaatlarýnýn neden olduðu orman alanlarýndaki kayýplar, yol altýnda kalan aðaçlara verilen zararlar, ormanýn görsel deðeri açýsýndan verilen zararlar ortaya konmaya çalýþýlmýþtýr. MATERYAL VE METOT Araþtýrma alaný olarak, Antalya Taþaðýl Orman Ýþletme Müdürlüðü sýnýrlarý içinde yol yapým çalýþmasý olan ve benzer özelliklere sahip iki alan seçilmiþtir. Çalýþma alanlarýndaki aðaç türü kýzýlçamdýr. Her iki alandaki aðaçlarýn çoðunluðu cm çap sýnýfý içindedir. Her iki alanda da aðaçlarýn tepe çatýlarýnýn izdüþümleri, bulunduklarý alanýn yaklaþýk %70-100'ünü kaplamaktadýr (Çzc3 meþcere tipi). Her iki arazi de birbirine yakýn eðim deðerinde ve IUFRO tarafýndan kabul edilen sistemdeki eðim sýnýflarýna göre çok dik arazi (%51'den büyük ) sýnýfýna girmektedir. Alanlarýn yaklaþýk %30'unu yumuþak kaya, geri kalanýný toprak ve küskülük zemin oluþturmaktadýr. Yol yapým makinasý olarak araþtýrma alanlarýnýn birinde Dozer diðerinde ise Ekskavatör çalýþmýþtýr. Yol inþaatýnda; CAT D9H marka dozer ve SUMITOMO LS3400 marka hidrolik ekskavatör, 34 kayalarýn parçalanmasýnda dozerin arka tarafýnda bulunan tek diþli riper, ekskavatörlü çalýþmalarda ise kayalarýn parçalanmasýnda ekskavatörün kepçesi yerine monte edilen kýrýcý ekipman kullanýlmýþtýr. Ayrýca dozerle yapýlan çalýþmalarda riper gücünün yeterli olamadýðý yerlerde kayalarýn parçalanmasýnda dinamit de sýkça uygulanmýþtýr. Araþtýrma alanlarýnda 2002 Aðustos ayý içerisinde yol yapýmý sonuçlanýncaya kadarki arazi çalýþmalarý incelenmiþ, çalýþma sýrasýnda ve yol yapým çalýþmalarý tamamlandýktan sonra gerekli ölçümler yapýlmýþtýr (Þekil 1). Yol enine kesitlerinde yapýlan ölçümler : kazý þevinin yüksekliði (H kazý), kazý þevinin geniþliði (D kazý), hendek geniþliði (D hendek), yol platform geniþliði (D platform), dolduru þevinin uzunluðu (L dolduru), dolduru þevinin eðimi (P dolduru), inþaat alaný geniþliði (D inþaat alaný), etki mesafesi (taþlarýn aþaðýya yuvarlandýklarý mesafe, L etkime), arazi eðimi (P arazi). Ölçümler klizimetre, çelik þerit metre, 10'ar metrelik dört adet ip, altimetre ve pusula kullanýlarak yapýlmýþtýr. Þekil 1. Arazide enkesitler üzerinde yapýlan ölçümler. Ýnþaatý yapýlan orman yollarýnda, toplam 1500 metrelik kýsýmda, her 50 metrede bir 10 metrelik geniþlikte 30 adet deneme alaný alýnmýþtýr. Sistematik örnekleme yapýlarak araziden örnek alýnacak deneme alaný yerleri belirlenmiþtir. Her deneme alanýnýn bir baþlangýcýnda bir de sonunda olmak üzere iki enkesit alýnarak toplam 60 ölçüm yapýlmýþtýr. Ayrýca, yapýlan gözlemlerde inþaat alaný aþaðýsýndaki aðaçlara en fazla hasarýn ilk 10 metrelik kýsýmda verildiði görülmüþtür. Bu nedenle deneme alanlarýnýn dolduru þevinin bitiminden itibaren 10 x 10 metrelik (100 m 2 ) kýsým ip ile çevrilerek bu alandaki hasarlý aðaçlar sayýlmýþtýr. Elde edilen verilerin ortalama, varyans ve standart sapma deðerleri Microsoft Excel programý yardýmýyla hesaplanmýþtýr. Her iki arazide, yol enkesitlerinde ölçülen deðerler arasýnda istatistiki anlamda fark olup olmadýðýnýn belirlenmesi amacýyla Statgraf istatistik paket program ile t-testi yapýl- No: 52, 2004

3 Dik Eðimli Arazide Orman Yol Ýnþaatýnýn Çevresel Etkileri mýþtýr. Her iki arazideki 100 m 2 'lik 30 alanda ölçülen hasarsýz ve hasarlý aðaç sayýlarý üzerinde parametrik olmayan Khi-kare testi uygulanmýþtýr. Bu test ile her iki makine ile yapýlan çalýþmalar sýrasýnda aðaçlara verilen hasarlar arasýnda bir fark olup olmadýðýnýn belirlenmesi amaçlanmýþtýr. BULGULAR Enkesitlerde Elde Edilen Deðerler Her iki araþtýrma sahasýnýn deneme alanlarýndaki enkesitlerde yapýlan ölçümlere ait ortalama, varyans ve standart sapma deðerleri Tablo 1'de verilmiþtir. Elde edilen deðerlere bakýldýðýnda; kazý yüksekliði, kazý geniþliði, hendek geniþliði, platform geniþliði, dolduru þev eðimi, arazi eðimi deðerlerinin ortalamalarý arasýnda önemli bir farkýn bulunmadýðý açýk olarak görülmüþtür. Dolduru þev uzunluðu, inþaat alaný geniþliði ve etki mesafesi deðerleri arasýnda ise önemli fark bulunduðu tespit edilmiþtir. Bu deðerler arasýnda istatistiki anlamda bir fark olup olmadýðýnýn anlaþýlmasý için t-testi yapýlmýþtýr. t (118; 0,05)= 1,98 'dir. Hesaplanan t-deðerleri, tablo t-deðeri ile karþýlaþtýrýlarak her bir basamak için ayrý ayrý yapýldýðýnda, t hesap > t tablo (=1,98) olduðu zaman, %95 güven düzeyinde gruplar arasýnda fark olduðu söylenebilir. Kazý þevi yüksekliði ve kazý geniþliði arasýnda, %95 güven düzeyinde fark olmadýðý görülmüþtür. Hendek geniþliði, yol platform geniþliði, dolduru þevi uzunluðu, dolduru þevi eðimi, etki mesafesi ve inþaat alaný geniþlikleri deðerleri arasýnda %95 güven düzeyinde fark olduðu tespit edilmiþtir. Hendek geniþliklerindeki farklýlýk ekskavatörün kepçesinin daima 1,1 m geniþliðinde kazý yaparak, dozerin ise 4,3 m geniþliðindeki býçaðýný kullanarak hendeði oluþturmasýndan kaynaklanmaktadýr. Hendek yapýmýnda ekskavatör ile B tipi tali orman yolu standartlarýna uyulduðu görülmüþtür. Overend (1977), British Colombia'da Cat 235 ve Cat 245 ekskavatörlerin buldozer yerine kullanýlmasýný konu alan çalýþmasýnda, ekskavatörler ile yapýlan orman yol çalýþmalarýnda drenaj hendeklerinin daha etkili olarak açýlabildiklerini ve çevresel zararýn daha az olduðunu tespit etmiþtir. Tablo 1. Arazide elde edilen verilere ait istatistiki deðerler. EKSKAVATOR DOZER Ort. Std sap. Varyans Ort. Std sap. Varyans t- deðeri Kazý H 5,20 1,32 1,74 5,08 1,46 2,12 0,47 Kazý D 1,77 0,55 0,30 1,89 0,68 0,45 1,02 Hende D 1,10 0,01 0,0001 1,38 0,14 0,01 15,34* Platf D 4,30 0,31 0,097 4,78 0,51 0,26 7,40* Dol se. L 6,31 1,31 1,72 10,60 3,58 12,80 8,71* Dol sev P 0,72 0,04 0,0016 0,68 0,05 0,003 4,86* Etkime L 4,60 1,24 1,53 9,97 7,49 56,10 5,47* Ýnþaat D 12,26 1,30 1,68 16,73 2,80 7,85 11,22* *) %95 düzeyinde anlamlý iliþki Ýnþaat alaný geniþliðinin ekskavatörde daha küçük tutulduðu görülmektedir (Þekil 2). Bu nedenle dar bir inþaat alaný sayesinde daha az bir orman alaný açýlmýþ olmakta, yol yapý alanýnýn temizlenmesi için kesilen dikili hacim de azalmaktadýr. Etki mesafesine bakýldýðýnda, ekskavatör ile bu mesafenin çok daha düþük tutulabildiði görülür. Bu durum, yol altýndaki aðaçlarýn daha az hasar görmesi ve yol boyunca oluþan çirkin görüntünün önlenmesi açýsýndan önemli bir faktördür. Operatör tarafýndan kazýlan materyal görüþ alaný içinde istenilen bir yere tamamen kontrol altýnda býrakýlabildiðinden dolduru þevi uzunluðunun da ekskavatör ile daha kýsa tutulduðu görülmüþtür. Dozerle çalýþmada ise materyal dolduruya itilerek yerleþtirilmeye çalýþýlmaktadýr. Yeni oluþturulan yumuþak dolduru þevi yüzeyi en çok erozyona uðrayan kýsým olduðu için kýsa tutulmasý erozyonla kaybedilen toprak kaybýný da azaltmaktadýr. Ekskavatör kullanýmýnda dolduru þevi kepçe darbeleriyle sýkýþtýrýlabildiðinden erozyonun azalmasý saðlanmaktadýr, ayný zamanda dolduru þevi uzunluðunun kýsalmasýyla uzun dolduru þevlerinde ortaya çýkan çirkin görüntü de önlenebilmektedir. Ýnþaat Sýrasýnda Açýlan Orman Alaný Deðerleri 1500 m yol boyunca her 50 metrede bir ikiþer tane alýnan enine profillerde arazide ölçülen deðerler yardýmýyla 60 adet inþaat alaný geniþliði hesaplanmýþtýr. Ara mesafeler ve inþaat alaný geniþlikleri (D) kullanýlarak 1500 m uzunluðundaki yol için açýlan toplam orman alaný bulunmuþtur. Her bir çalýþma alanýnda 1500 metrelik yol inþaatý boyunca açýlan orman alaný hesaplanmýþtýr. Ayrýca bu verilerden yararlanýlarak her bir km yol için açýlacak orman alaný da hesap edilmiþtir (Tablo 2). Uzunluk(m) Þekil 2. Dozer ve ekskavatör çalýþmalarýnda inþaat alaný geniþlikleri (inþaat), etki mesafesi uzunluklarý (etkime) ve dolduru þevi uzunluklarý (dolþev) daðýlýmý. No: 52,

4 M. TUNAY, K. MELEMEZ 1 km'lik yol için dozerde yaklaþýk 1,6 hektarlýk, ekskavatör ile yaklaþýk 1,2 hektarlýk orman alaný kaybý oluþacaktýr. Tablo 2' de görüldüðü gibi; arazide dozerin çalýþtýðý sitede açýlan orman alaný daha fazladýr. Ekskavatör ile %26,54 oranýnda daha az bir orman alaný açýldýðý tespit edilmiþtir. Ekskavatör kullanýmýyla daha az bir orman alaný açýlmakta, dozerle çalýþmaya göre ormanýn daha küçük bir kýsmý yol ile iþgal edilmektedir. Ayrýca dar tutulabilen yol inþaat alanýnda daha az sayýda aðaç kesildiði için ormanýn tahrip edilmesinin de önüne geçilmiþ olunmaktadýr. Tablo 2. Çalýþma alanlarýnda açýlan orman alaný miktarlarý. Çalýþma Alanlarýnda Görsel Açýdan Verilen Zarar Orman yol inþaatý tamamlandýktan sonra, yol boyunca dolduru þevinin görünümü, ayrýca taþ ve benzeri materyalin yol aþaðýsýna yuvarlanmasý ile oluþan yýðýntý görsel bozukluk oluþturmaktadýr. Yol boyunca, dolduru þevi ile etki mesafesi uzunluðu toplamýndan oluþan ve görsel bozukluk oluþturan bu þeridin ortalama geniþliði Tablo 3 de görülmektedir. Dozer ile çalýþma yapýlan alanda görsel bozukluk oluþturan þeridin daha büyük ve ekskavatörün yaklaþýk iki katý geniþlikte olduðu görülmektedir. Ekskavatör ile yapýlan orman yolu çalýþmalarýnda, ormanýn görsel deðeri çok daha yüksek tutulabilmektedir. Tablo 3. Görsel bozukluk oluþturan deðerlerin ortalamalarý toplamý. Türü Ýle Aðaçlara Verilen Hasarlar Arasýndaki Ýliþki Her iki inþaat alanýnda 100 m 2 'lik bölümlerde hasarlý ve hasarsýz aðaçlarla ilgili deðerler Tablo 4 de görülmektedir. Hasarlý aðaç sayýsýnýn toplam aðaç sayýsýna bölünmesi ile elde edilen hasar oraný deðerlerine bakýldýðýnda; arazide dozer ile çalýþýlan alandaki hasar oranýnýn, ekskavatör ile çalýþýlan alandaki hasar oranýndan büyük olduðu görülmüþtür. Orman yollarýnýn yapýmý sýrasýnda yamaç aþaðý yuvarlanan taþ ve kayalar orman alanýnýn önemli bir bölümünü yok etmektedir. 36 Açýlan orman alaný Açýlan orman alaný (m 2 ) (1500 m) (m 2 ) (1000 m) Ekskavatör , ,66 Dozer , ,00 Ortalama Ortalama etki Toplam dolduru şev uz. mesafesi uz. (m) Ekskavatör 6,30 4,6 10,90 Dozer 10,60 9,96 20,56 Tablo 4. Çalýþma alanlarýnda hasar gören aðaç sayýsý deðerleri. Hasarlý Aðaç Sayýsý Hasarsýz Aðaç Sayýsý Toplam Hasar Oraný Çalýþma alanlarýnda hasarlý aðaç sayýsý üzerinde makina türünün bir etkisinin olup olmadýðýnýn belirlenmesi amacýyla Khi-kare testi ile baðýmsýzlýk kontrolü yapýlmýþtýr. X 2 = 15,24, SD= 1 H 0 = "Orman yol inþaatý sýrasýnda hasar verilen aðaç sayýsý üzerinde makina türünün bir etkisinin olmadýðý" þeklindedir. X 2 hesap= 15,24 > X 2 tablo= 3,84 olarak bulunduðundan sýfýr hipotezi reddedilir. Orman yol inþaatýnda kullanýlan iþ makinasý türünün hasar verilen aðaç sayýsý üzerinde etkisi olduðu anlaþýlmýþtýr. Ekskavatör ile yapýlan çalýþmalarda kazýlan materyalin operatör tarafýndan dolduru tarafýnda nereye konulduðunun görülebilmesi ve kontrol edilebilmesi yol inþaat alaný aþaðýsýnda daha az hasar meydana getirmektedir (Tablo 5). Tablo 5. Çok dik arazide ekskavatör ve dozer ile çalýþmada aðaçlardaki hasar durumu. Hasarlý Aðaç Sayýsý Hasarsýz Aðaç Sayýsý Gözlenen Türü Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Toplam ý Ekskavatör 32 47, , Dozer 96 80, , Toplam TARTIÞMA VE SONUÇ Orman yolu inþaat alanlarýnda, ayný koþullarda dozer ile yapýlan çalýþmada özellikle dolduru þevi ve inþaat alaný geniþliklerinin daha büyük olduðu görülmüþtür. Ekskavatör ile yapýlan çalýþmada açýlan orman alanýnýn dozere göre %26,54 oranýnda daha az olduðu belirlenmiþtir. Artvin'de yapýlmýþ bir çalýþmada buldozer ile %60 eðimli 2 km uzunluðunda yapýlan yol inþaatý sýrasýnda toplam 3,8 hektar orman alaný kaybý olduðu tespit edilmiþtir. Ýnþaat alanýnýn küçük tutulmasýyla daha az orman alaný açýlmýþ olmakta, sonuçta daha az dikili hacmin kesilmesi gerekmektedir. Orman yolu inþaatýnda ekskavatör kullanýlmasý ile, meydana gelen orman alaný ve dikili hacim kaybý en aza indirilmektedir. Dozer ile yapýlan orman yolu inþaatý çalýþmasý sonucu, ekskavatör ile yapýlan çalýþmanýn yaklaþýk iki katý büyüklüðünde bir alan görsel bozukluk oluþturmaktadýr. Ekskavatör kullanýlarak ormanýn görsel deðeri daha yüksek tutulabilmektedir. Dozer ile yapýlan yol inþaatý alanýnýn aþaðýsýndaki aðaçlarda daha fazla hasar olduðu tespit edilmiþtir. Yapýlmýþ bir çalýþmada, taþ ve kaya darbesiyle No: 52, 2004

5 Dik Eðimli Arazide Orman Yol Ýnþaatýnýn Çevresel Etkileri yaralanan aðaçlarda kabuk böceklerinin epidermi yapmalarýnýn kolaylaþtýðý, bakteri, mantar ve diðer zararlýlarýn birinci sýnýf kerestelik aðaçlarýn %50'sini yok ettiði tespit edilmiþtir (Sekendiz ve Özder 1978). Ekskavatör kullanýmý ile, aðaçlarýn yaralanmasý sonucu oluþan hasarlar ve böcek, mantar vb. unsurlarýn aðaçlarda oluþturduðu zararlar önlenmektedir. Winkler (1999) tarafýndan yapýlan çalýþmada, 1 metre orman yol yapým maliyeti, ekskavatör kullanýldýðýnda 9,28 $/m, dozer kullanýldýðýnda 6,07 $/m olarak ve yol inþaat makinalarý verimleri ise ekskavatörde 6,72 m/saat, dozerde 15,19 m/saat olarak bulunmuþtur. Bu konuda yapýlmýþ diðer çalýþmalarda da ayný sonuca ulaþýlmýþ ve kýsa dönemde ekskavatörlerin yol yapým maliyetinin dozerlerden yaklaþýk %15-20 daha fazla olduðu, ancak ekskavatörlerle yol inþaatýnýn uzun dönemde daha ekonomik olabileceði belirlenmiþtir (Overend 1977, Gorton 1986, Bayoðlu 1989). Orman yol inþaatýnýn çevreye duyarlý bir þekilde yapýlabilmesi için, öncelikle yol planlamasý tekniðe uygun yapýlmalý, inþaat sýrasýnda da makina türü olarak ekskavatör kullanýlmalýdýr. KAYNAKLAR Acar HH (1999) Orman Ýþletmeciliðinde Yol Ýnþaatý, Üretim ve Transport Çalýþmalarýnýn Doðal Çevre ve Korunmasý Açýsýndan Deðerlendirilmesi. In: I. International Symposium on Production of Natural Environment and Ehrami Karaçam, September 1999, Kütahya, Anonymous (1985) Logging and Transport in Steep Terrain, Forestry Paper 14. rev. 1, Rome. Anonymous (2001) Ormancýlýk Özel Ýhtisas Komisyon Raporu. Sekizinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý, 2531, 547, Ankara. Bayoðlu S (1989) Daðlýk arazide Ormana ve Çevreye Zarar Vermeyen Bir Yol Ýnþa Tekniði. Orman Mühendisliði Dergisi 26, 12, 6-9. Gorton F (1986) Methods and costs of forest road construction carried out with regard for the landscape. Institu For Engineering and Forest Work, Agriculture University No: 96/9, Vienna, Austria. Overend M (1977) How to build logging roads with excavator. Canadian Forest Industries 97, 7, Seçkin ÖB (1978) Demirköy Karamanbayýrý Devlet Orman Ýþletmesi Çakmaktepe Bölgesi Yol Þebeke Planlama Tekniði Bakýmýndan Araþtýrýlmasý. OGM Yayýn No: 622/122, Ankara. Sekendiz OA, Özder Z (1978) Doðu Karadeniz Ormanlarýmýzda Yamaç Yollarýnýn Kabuk Böceði (Scolytidae) Salgýnlarý Üzerine Etkileri. Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 6, 1, Winkler N (1998) Environmentally sound road construction in mountainous terrain. FAO Harvesting Case-Study, No: 10, Rome. Winkler N (1999) Environmentally sound forest infastructre development and harvesting in Bhutan. FAO Harvesting Case-Study, No: 12, Rome. No: 52,