İSTANBUL METROPOLİTAN ALANININ DEPREM RİSK ANALİZİ ÖZET

Transkript

1 İSTANBUL METROPOLİTAN ALANININ DEPREM RİSK ANALİZİ ÖZET DEPREM MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştõrma Enstitüsü

2 İstanbul, Mayõs 2002 İSTANBUL METROPOLİTAN ALANININ DEPREM RİSK ANALİZİ Önsöz Amerikan Kõzõl Haç Kurumu, İstanbul Metropolitanõn bolgesinde deprem risk analizi yapõlmasõ hususunda Deprem Mühendisliği Bölümüne, Boğaziçi Üniversitesi Vakfõ ile yapõlan prokotol kapsamõnda destek sağlamõştõr. Risk analizi calõşmasinõn ayrõntõ ve sonuçlarõnõ içeren 400 sayfalõk nihai rapor tüm şekil ve ekleri ile birlikte internette yayõnlanacaktõr. Bu raporda sadece özet bilgi ve bulgulara yer verilmiştir. Projenin amaçlarõ aşağõdaki gibi sõralanabilir: 1. İstanbul metropolitan alanõna ait bir deprem risk modelinin geliştirilmesi. 2. Bir senaryo depremi sonucunda meydana gelebilecek insani ve sosyal kayõplarõn tahmini (bina hasarlarõ; ölü ve yaralõ sayõsõ; acil barõnma ihtiyacõ içindeki nüfus; ve şiddet bazõnda olmak üzere yol, köprü, viyadük, su, kanalizasyon, elektrik hatlarõ gibi altyapõ sistemlerine ait hasarlar) 3. Afet müdahele programlarõnõn yapõlmasõna olanak sağlama amacõna yönelik olarak sonuçlarõn internet aracõlõğõyla halka sunulmasõ. Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştõrma Enstitüsü bünyesindeki Deprem Mühendisliği Anabilim Dalõ, Türkiye de Deprem Mühendisliği alanõnda yüksek lisans ve doktora programlarõ sunan ilk ve tek bölümdür. Bölümde aynõ zamanda depreme karşõ dayanõklõ yapõlar, sistemler ve daha güvenli bir çevre genel amacõna yönelik araştõrma ve uygulama çalõşmalarõnda bulunulmaktadõr. Başlõca araştõrma konularõ deprem tehlike ve risk analizi; kentsel deprem hasar senaryolarõ; kuvvetli deprem yer hareketinin özellikleri; zeminlerin deprem davranõşõ; binalarõn, sanayi tesislerinin, köprü ve barajlarõn deprem davranõşlarõ; zemin-yapõ etkileşimi, küçük ölçekli ve prototip yapõlarõn dinamik deneyleri; yapõlarõn takviyesi ve deprem sonrasõ güçlendirilmesi; fiili ya da olasõ deprem hasarõnõn belirlenmesi ve deprem sigortasõ ile depreme dayanõklõ yapõ tasarõm yönetmeliklerinin geliştirilmesidir. Deprem Mühendisliği Bölümü öğretim üye ve yardõmcõlarõ İstanbul daki kentsel deprem riski üzerine ilk çalõşmalarõnõ 1994 yõlõnda bir Dünya Bankasõ projesi kapsamõnda gerçekleştirmişlerdir. Bu çalõşma bir NATO, İleri Çalõşmalar Enstitüsü (NATO- ASI) etkinliği kapsamõnda Kent Deprem Risk Çalõşmalarõ, (Kluwer, 1994) başlõklõ kitapta yayõnlanmõştõr. İzmir Kentinin Deprem Master Planõ ve Deprem Kayõplarõnõn Belirlenmesi başlõklõ çalõşma da 1999 yõlõnda Birleşmiş Milletler, Uluslararasõ Doğal Afetleri Azaltma Programõ (UN-IDNDR) çerçevesinde ağõrlõklõ olarak bölüm elemanlarõnca tamamlanmõştõr. Bu raporun hazõrlanmasõnda emeği geçen B.Ü. Deprem Mühendisliği Anabilim Dalõ, öğretim üye ve yardõmcõlarõ şunlardõr: Prof. Dr. Nuray Aydõnoğlu, Prof. Dr. Aykut Barka, Prof. Dr. Mustafa Erdik (Proje Yöneticisi), Prof. Dr. Özal Yüzügüllü, Doç. Dr. Bilge Siyahi, Doç. Dr. Eser Durukal, Yard. Doç. Dr. Yasin Fahjan, Araş. Gör. Hakan Akman, Gülüm Birgören, Yeşim Alpay-Biro, Mine B. Demircioğlu, Araş. Gör. Cem Özbey and Araş. Gör. Karin Şeşetyan. Rapor ayrõca Prof. Dr. Atilla Ansal tarafõndan gözden geçirilmiştir. B.Ü. Deprem Mühendisliği Anabilim Dalõ, proje sürecinde destek ve yardõmlarõnõ esirgemeyen şu kişi ve organizasyonlara sonsuz teşekkürlerini sunar: Amerikan Kõzõl Haç Kurumu, Türk Kõzõlay Derneği, Boğaziçi Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi Vakfõ, Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), İstanbul Valiliği (Afet Yönetim Merkezi- E. Akol), İstanbul 2

3 Büyükşehir Belediyesi (Afet Koordinasyon Merkezi- M. Pektaş, Zemin ve Deprem Araştõrma Müdürlüğü- M. Baş, İGDAŞ, İSKİ), TEDAŞ, Türk Telekom, Karayollarõ Genel Müdürlüğü (17. Bölge Müdürlüğü- Dr. N. Apaydõn), USGS- Golden Office Dr. M. Peterson ve Pasadena Office- Dr. E. Şafak, RMS -Dr. F. Bendimerad, Munich-Re-Dr. A. Smolka, Zetaş A.Ş.- Prof. Dr. T. Durgunoğlu ve Basar A.Ş.-A. Küçükpehlivan. Giriş 1999 yõlõnda iki büyük depremin yarattõğõ kayõplarõn ardõndan, Türkiye genelinde, özellikle de İstanbul da, detaylõ deprem tehlike analizlerine dayanan, kapsamlõ deprem müdahale planlarõnõn hazõrlanmasõ ihtiyacõ hem devlet kurumlarõ, hem de sivil toplum kuruluşlarõ ve akademik çevreler tarafõndan kabul edilen bir gerçek olarak ortaya çõkmõştõr. Son on yõlda, Türkiye deki kent merkezlerinde, kontrol dõşõ ve hõzlõ şehirleşme, hatalõ şehir ve bölge planlamasõ ile hatalõ inşaat teknik ve uygulamalarõ, yetersiz alt-yapõ ve hizmetler ve çevresel bozulmaya bağlõ olarak deprem riski oldukça artmõştõr. İstanbul da artan deprem riskinin önemli bir nedeni de büyük bir depremin meydana gelme olasõlõğõndaki büyük artõştõr (önümüzdeki 30 yõl içinde yaklaşõk % 65 olasõlõkla). İstanbul da meydana gelecek bir depremin kaçõnõlmazlõğõ, kentte bir deprem öncesi ve sõrasõnda uygulamaya konulacak afete hazõrlõk ve acil müdahale yöntemlerinin belirlenmesini zorunlu hale getirmektedir. Bu da depremin fiziksel ve sosyal çevrelerde yaratacağõ etkilerin sayõsal olarak ortaya konulmasõyla mümkün olabilir. Bu çalõşma esasen bina kayõplarõnõn ve buna bağlõ olarak can kaybõ ve yaralanmalarõn, acil müdahale planlanmasõnõn, ilk yardõm ve acil barõnma gereksiniminin belirlenmesi için yapõlmõştõr. Bu deprem hasar senaryosunun ilk girdisi, zemine bağlõ şiddet ya da spektral ivmelerin dağõlõmõ şeklinde ifade edilen deprem tehlikesinin saptanmasõdõr. Binalara, insani kayõplara ve diğer elemanlara ait hasargörebilirlik ve hasar istatistikleri ikinci girdiyi oluşturmaktadõr. Kentsel deprem kayõp senaryolarõ, çalõşma alanõndaki tehlike ve hasargörebilirliğe dair elde edilen bilgilerin değerlendirilerek birlestirilmesi esasõna dayanõr. Deprem Tehlikesi Bu çalõşmada, senaryo depreminin Marmara Denizinde bulunan Ana Marmara Fayõnda oluşacağõ kabul edilmiştir. Ana Marmara Fayõ olarak adlandõrõlan Kuzey Anadolu Fayõnõn Marmara Denizi içindeki kõsmõ İzmit körfezinin ağzõnda başlar ve batõdaki Ganos Fayõ ile birleşir ve doğrultu atõmlõ bir faydõr (Şekil 1). İstanbul tarihi boyunca bir çok yõkõcõ depreme maruz kalmõştõr. 4. ve19. yüzyõllar arasõnda 32 adet depremden etkilenmiştir. Bu durumda ortalama her 50 yõlda bir orta şiddette depreme tekabül etmektedir. Yaklaşõk her 300 yõlda bir ise İstanbul çok şiddetli depremlere maruz kalmaktadõr (Şekil 2). 17 Ağustos 1999 Kocaeli depreminde Avcõlar da gözlenmiş anomali bir tarafa bõrakõldõğõ takdirde, İstanbul 1894 depreminden beri, 20.yüzyõlda önemli bir depreme maruz kalmamõştõr. Bu yüzyõlda meydana gelen ve aletsel büyüklüğü M=5 in üzerinde olan depremler Şekil 3 de gösterilmiştir. İstanbul ve çevresine ait topoğrafik, jeolojik, geoteknik verilerin derlenmesi ve yorumlanmasõ, uygun azalõm ilişkilerinin ve zemin davranõş modellerinin belirlenmesi deprem tehlike analizinin diğer önemli girdilerini oluşturmaktadõr. Seçilen azalõm ilişkileri kullanõlarak, önceden belirlenen manyitüd, uzaklõk, fay mekanizmasõ ve yerel jeoloji tipi için, belli frekans ve sönüm oranlarõnda, spektral ivme, en büyük yer ivmesi, yer hõzõ ve deplasmanõ ile deprem şiddeti değerleri elde edilir. Yer hareketi şiddetinde 3

4 zemin şartlarõna bağlõ olarak ortaya çõkan farklõlaşmalar, yerel jeolojik koşullar için ampirik olarak belirlenmiş ortalama yatay spektral büyütme faktörleri yardõmõyla yansõtõlõr. Şekil 4 de senaryo depremi sonucu İstanbul da beklenen şiddet dağõlõmõ sunulmaktadõr Avrupa Makrosismik Ölçeği nin (EMS-1998) hasar tanõmlamalarõ kullanõlarak, bu şiddet seviyelerinde maruz kalõnacak hasarõn genel bir portresi elde edilebilir. Buna göre İstanbul da çok katlõ betonarme bina stoğu için aşağõdaki hasar tanõmlamalarõ verilebilir: Şiddet VII: Az sayõda binada orta hasar, Şiddet VIII: Birçok binada orta hasar; az sayõda binada ağõr hasar, Şiddet IX: Birçok binada ağõr hasar; az sayõda binada çok ağõr hasar, Yukarõda verilen tanõmlarda az sayõda bina binalarõn % 20 sini, birçok bina ise binalarõn % 20 ila % 60 õnõ ifade etmektedir. Bu senaryo çalõşmasõnda, deprem tehlikesi verileri x0.005 boyutlarõndaki hücreler bazõnda ortaya konmuş, aynõ hücre boyutu geoteknik ve bina envanteri verileri için de kullanõlmõştõr. Gerçekleştirilen deprem tehlike analizi, kuvvetli yer hareketine ek olarak zemin göçmelerini ve kütle hareketlerini de kapsamaktadõr. Hasargörebilirlik Hasargörebilirlik, öngörülen bir tehlikenin oluşmasõ durumunda, bir risk unsurunda ya da risk unsuru grubunda meydana gelecek kayõp derecesi olarak tanõmlanõr. Risk altõndaki bir elemanõn hasargörebilirlik fonksiyonlarõ (hasargörebilirlik eğrileri), o elemanõn fiziksel ve sosyo-ekonomik verilere bağlõ değişik performans sõnõrlarõnõ aşan deprem davranõşõnõn olasõlõk olarak ifadesidir. Nüfusun, üst ve alt-yapõ sistemlerinin ve sosyo-ekonomik yapõnõn hasargörebilirliği kentsel alanlardaki kayõplara ve deprem riskine etki eden ana faktörlerdir. Hasargörebilirlik ilişkilerini üretebilmek için iki ana yaklaşõm vardõr. İlk yaklaşõm deneylerden veya geçmiş deprem gözlemlerinden elde edilen hasar verilerine dayanõr. İkinci yaklaşõm ise nümerik olup, basitleştirilmiş yöntemlere ya da zaman-aralõğõnda gerçekleştirilen detaylõ yapõsal analizlere dayanmaktadõr. İstanbul için geliştirilen deprem hasar senaryosunda her tip bina için hasar yüzdesini açõklayan ve hasar sõnõflarõnõ EMS-1998 şiddet ölçeğinde ve spektral deplasmanlar cinsinden veren bina hasargörebilirlik ilişkileri kullanõlmõştõr. Şiddet bazlõ hasargörebilirlik ilişkileri ampriktir ve bölgesel depremlerden gelen hasar verilerinden derlenir. Spektral deplasman bazlõ hasargörebilirlik ilişkileri ise bir unsurun oluşma veya aşõlma olasõlõğõ ile bağlantõlõdõr ve bu tip hasargörebilirlik ilişkilerinde HAZUS (1999) da geliştirilen yöntem kullanõlarak belli spektral deplasmanlar için bina hasarõ belirlenmektedir. Depremler sõrasõnda meydana gelen ölümler çoğunlukla yapõsal göçmelerden dolayõ ortaya çõkmaktadõr. İkincil tehlikelerin can kayõplarõna etkisi daha az seviyededir. Bu çalõşmada belli bir bina sõnõfõ için hasarlõ binadaki yaralanma ve ölüm oranlarõnõn tahmininde bölgesel depremlerden elde edilen veriler temel alõnmõştõr. Türk bina stoğunun hasargörebilirlik özellikleri Kaliforniya, ABD de bulunanlara oranla en azõndan bir manyitüd derecesi daha yüksektir. Bu yüksek hasargörebilirliğin nedenleri, esas olarak yaşanan kronik yüksek enflasyonun dayattõğõ son derece zayõf ve yetersiz inşaatlar, yüksek şehirleşme oranõ (ucuz ev talebinin yaratõlmasõ), etkisiz ve yetersiz bina tasarõmkontrol-inşaat zinciri, çok sõnõrlõ yaptõrõma sahip yasa ve yönetmelikler ile bedava deprem sigortasõ sunan bir konumda bulunan devlet şeklinde sõralanabilir. 4

5 Ulaşõm, iletişim, doğal gaz, elektrik, su ve atõk su gibi altyapõ sistemlerinin fiziksel hasargörebilirliklerinin belirlenmesinde, Türkiye de geçmiş depremlerden elde edilen veriler, dünyada bu konuda elde edilen birikim ile desteklenerek kullanõlmõştõr. Risk Altõndaki Elemanlarõn Envanteri Kent alanlarõnda, bina, nüfus, altyapõ sistemleri ve sosyo-ekonomik faaliyetlerin tümü risk altõndaki elemanlarõ oluşturur. Bina ve altyapõ sistemleri genellikle İnşa Edilmiş Çevre olarak tanõmlanõr. Deprem senaryo çalõşmalarõ risk altõndaki elemanlarõn fiziksel kayõplarõnõn ve bunlarõn envanterlerinin kapsamlõ ve tam olarak çõkarõlmasõnõ gerektirir. İnşa edilmiş çevre envanterleri aşağõdaki gibi sõnõflandõrõlabilir: binalar, ulaşõm sistemleri, iletişim sistemleri, elektrik dağõtõm sistemleri, su ve atõk su sistemleri ve doğal gaz sistemleri. Bina envanter verileri İstanbul Büyükşehir Belediyesi nden ve Devlet İstatistik Enstitüsü nden derlenmiştir. Bu veriler Türk Telekom un analog haritalarõ, helikopter uçuşlarõndan kaydedilen görüntüler, hava fotoğraflarõ ve uydu görüntüleri ile desteklenmiştir. Binalarõn sõnõflandõrõlmasõ, esas olarak veri ve sonuçlarõn üniform biçimde yorumlanmasõnõ gerektirir. İstanbul bina envanteri, Yapõsal Sistem, Kat Sayõsõ ve Yapõm Yõlõ olmak üzere üç ana kategori kullanõlarak sõnõflandõrõlmõştõr. Her kategori daha sonra alt gruplara ayrõlmõş, böylelikle toplam 24 farklõ bina sõnõfõ oluşturulmuştur. Fiziksel çevreye ait envanter verilerinin derlenmesinde de, deprem tehlikesi hesaplarõnda kullanõlan x (yaklaşõk 400m x 600m) boyutlardaki hücreler kullanõlmõştõr. Türk Telekom Sirketi nin haritalarõ İstanbul da çeşitli faaliyetlere ait verilerin toplanmasõnda çok değerli bir kaynak olmuştur. Bütün haritalar tek tek incelenmiş, okullar, hastaneler, karakollar, itfaiye merkezleri, tarihi binalar, dini merkezler (camiler, kiliseler, v.s.), hükümet binalarõ, askeri tesisler, enerji nakil merkezleri, gaz istasyonlarõ, stadyumlar ve yeşil alan bilgileri bu haritalar yardõmõyla derlenmiştir. Alt yapõ envanter verileri ise gerekli birimlerden ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi arşivlerinden alõnmõştõr. İstanbul da 28 bölgede gündüz ve gece nüfusu bulunmuş ve senaryo depreminde İstanbul da meydana gelebilecek can kayõplarõnõ hesaplayabilmek için bulunan bu değerler daha önce belirtilen hücrelere atanmõştõr. Nüfus ve bina verileri Devlet İstatistik Enstitüsünden elde edilmiştir. Gündüz nüfusunun belirlenmesinde İstanbul Büyükşehir Belediyesinin 1997 de hazõrladõğõ İstanbul Ulaşõm Master Planõ kullanõlmõştõr. Yöntem, Geliştirilen Yazõlõm ve Elde Edilen Sonuçlar Yöntem, senaryo depremi ne, yani belli manyitüd ve lokasyondaki bir depreme maruz olacak veya deprem tehlikesi olasõlõğõna sahip bir kentteki hasar tahmini olarak tanõmlanabilir. Yöntemde kullanõlan adõmlar basitleştirilmiş şekliyle şunlardan oluşur: Çalõşõlacak kentin seçilmesi, Potansiyel fay kõrõğõ ile senaryo depreminin tanõmlanmasõ, Yerel zemin koşullarõnõ temsil eden bilgilerin derlenmesi, Alt yapõ ve bina sõnõflarõnõn envanter bilgilerinin derlenmesi, 5

6 Deprem tehlike hesaplarõnõn zemine bağlõ yer hareketleri cisinden yapõlmasõ, Yazõlõmda yer alan (ya da dõşardan sağlanan) hasargörebilirlik verileri kullanõlarak farklõ bina sõnõflarõna ait hasarõn ve insani kayõplarõn belirlenmesi. Yukarõda açõklanan yöntem ve veriler bir Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yazõlõmõ olan MapInfo ortamõnda bir araya getirilmiştir. CBS programõnõn kullanõmõ bina stoğu, nüfus ve ekonomiye ait hasar tahmini verilerinin etkin bir şekilde işlenmesini mümkün kõlmaktadõr. Yazõlõm yardõmõyla kayõplarõn tablolar ve haritalar ifade edilmesi ve sunumu yapõlmaktadõr. Gerceklestirilmis risk analizinin seviyesi HAZUS (1999) da verilen Seviye 2 ye tekabül eder. Deprem tehlikesi, envanter ve hasargörebilirlik girdilerini kullanan deprem risk hesaplamalarõnda, CBS ile verilerin işlenmesi ve sonuçlarõn sunulabilmesi için çeşitli yöntemler ve HAZUS, EPEDAT ve NHEMATIS gibi yazõlõmlar mevcuttur. Adõ geçen yazõlõmlardaki hesaplarda kullanõlan programlarõn kapalõ forma sahip olmasõ nedeniyle, bu alandaki en son yenilikleri de içeren bir yazõlõmõn bölüm bünyesinde geliştirilmesine karar verilmiştir. Yazõlõmõn İstanbul için geliştirilmesine rağmen, Türkiye deki diğer kentlere de yaygõnlaştõrõlmasõyla, ulusal depreme hazõrlõk çalõşmalarõnõn planlanmasõnda ve risk azaltma çalõşmalarõnõn teşviğinde ulusal kaynaklarõn kullanõlmasõna çok yardõmcõ olacağõ aşikardõr. KOERILoss programõ Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştõrma Enstitüsü (KOERI), Deprem Mühendisliği Bölümü nde geliştirilmiştir. Program depremlerde potansiyel kayõplarõ tahmin eden analizleri yapmak için (olasõlõk ve deterministik) bir kayõp tahmin yöntemini uygulmaya koyar. KOERILoss Versiyon 1.0 hem şiddet, hem de spektral deplasmanlara dayalõ yöntemleri kullanarak bina hasar tahmini yapar. Aynõ zamanda bina hasarõna bağlõ direkt ekonomik ve insani kayõplarõ da tahmin eder. KOERILoss hücre sistemlerini kullanan işletimi kolay bir programdõr. Her bir hücrede bina stoğu, nüfus ve deprem tehlikesi verileri işlenir. Program MapBasic dilinde hazõrlanmõş olup, MapInfo altõnda işletilmektedir. Program, tümüyle MapInfo ile entegre olmasõ sebebiyle, bütün envanterin haritalanmasõ, işlenmesi, sorgulanmasõ ve sunumunda MapInfo nun ilgili sistemlerini kullanmaktadõr. KOERILoss, sonuçlarõn sunulmasõnda büyük esneklik sağlamaktadõr. Bina hasar tablolarõ, sosyal ve ekonomik kayõplar kolaylõkla haritalanabilir ve ekranda gösterilebilir, basõlabilir ya da elektronik dosya olarak kaydedilebilir. Bina hasar ve kayõp analizi yapmak için, bina stoğu veritabanõ her bir hücreye atanmalõdõr. Şiddet bazlõ analizlerden gelen şiddetler ve spektral deplasman bazlõ analizlerden gelen spektral ivmeler vasõtasõyla elde edilen deprem tehlike bilgileri de aynõ şekilde her bir hücrenin merkezine atanmõştõr. Her bina sõnõfõnõ için, şiddet ve/veya spektral ivmeye göre hasar olasõlõk oranlarõnõ hesaplamak için, tip hasargörebilirlikler tanõmlanmalõdõr. Bina stoğu ile ilgili ekonomik kayõplar, bina hasar kayõplarõ ve her bina grubuna ait farklõ yapõsal hasar maliyetlerinden yararlanõlarak tahmin edilir. İnsani kayõplarõn sayõsõ ve dağõlõmõ, hücrelerdeki gündüz ve gece nüfusu ile her bir bina sõnõfõ ve hasar derecesi kullanõlarak hesaplanõr. Yazõlõm her bir hücrede hesaplanan bina hasarõnõ, ekonomik ve insani kayõplarõ daha sonra mahalle ve ilçe ölçeğinde MapInfo tablosu olarak da oluşturabilir. Geliştirilen bilgisayar programõnõn (KOERI-Loss), açõk bir yapõya ve sağlam bir metodolojiye sahip olmasõ nedeniyle yalnõzca Türkiye de değil aynõ zamanda uluslararasõ düzeyde kabul göreceğine inanmaktayõz. 6

7 Sonuçlar Çalõşma sonuçlarõ bina kayõplarõnõn, insani kayõplarõn, acil barõnma ihtiyacõnõn, bina hasarõnõn ortaya çõkaracağõ tahmini ekonomik kayõplarõn ve şiddet haritasõnõn üzerine işlenmiş altyapõ sistemlerinde beklenen kayõplarõn dağõlõmlarõnõ içeren haritalar yardõmõyla sunulmaktadõr. Bu haritalarõn çözünülürlüğü hücre ölçeğindedir (400m x 600m). Bütün dijital veriler, kimileri güvenlik sõnõflandõrõlmasõna tabi tutulmak üzere, gerekli çalõşmalarda kullanõlmak üzere profesyonel kullanõcõlarõn kullanõmõna sunulacaktõr. Deterministik yaklaşõm kullanõlarak, şiddet ve spektral deplasman bazõnda tahmin edilen bina hasarlarõ Şekil 5 ve Şekil 6 de verilmektedir. Sonuçlar hem şiddet, hem de spektral deplasman bazõnda, toplam 35,000 ila 40,000 (toplam bina stoğunun yaklaşõk % 5 i) binanõn tamamen hasar göreceğini göstermektedir. İnsani kayõplarõn çoğunluğunun bu hasar grubunun içinde, yer alacağõ ve özellikle yassõ kadayõf olarak tabir edilen göçme biçiminden kaynaklanacağõ tahmin edilmektedir. Bu tip göçmelerde bina döşemeleri birbiri üzerine yõğõldõğõndan acil müdahale ve kurtarma çalõşmalarõ açõsõndan çok zor koşullar oluşmaktadõr. Bu tip göçmelerin sayõsõnõn ise 5,000 ila 6,000 civarõnda olacağõnõ tahmin edilmektedir. Bunun ötesinde yaklaşõk 70,000 binanõn ağõr hasar, yaklaşõk 200,000 binanõn ise orta derecede hasar göreceği tahmin edilmektedir. Her iki grubun da tamiri ve takviyesi mümkündür. Senaryo depremine bağlõ kayõplarõn 11 Milyar Amerikan Dolarlõk kõsmõ yalnõzca bina hasarlarõna bağlõ olacağõ tahmin edilmektedir (Şekil 7). Bina hasarlarõ ağõrlõklõ olarak, nüfusun yoğun olduğu şehrin güneybatõ kõsmõnda yer alan Eminönü, Fatih, Zeytinburnu, Bakõröy, Bahçelievler, Küçükçekmece nin güneyi ve Avcõlar ilçelerinde, daha az olarak da Kadõköy, Maltepe ve Kartal gibi kentin güneydoğusunda bulunan ilçelerde yoğunlaşmaktadõr. Mevcut faydan relatif olarak daha uzakta yer almalarõna rağmen, bina yoğunluğu ve hasargörebilirlik koşullarõ nedeniyle Beyoğlu, Eyüp ve Bayrampaşa bölgelerinin de yüksek oranda hasar görmesi beklenmektedir. Beklenen insani kayõplar hem şiddet hem de spektral deplasman bazlõ yaklaşõmlar yardõmõyla hesaplanmõştõr. Gece ve gündüz nüfuslarõ için elde edilen sonuçlar dört farklõ (yaralanma) insani kayõp seviyesi için spektral deplasman yaklaşõmõ kullanõlarak elde edilmiştir. Her iki yaklaşõma göre de can kayõplarõnõn 30,000 ila 40,000 arasõnda değişeceği tahmin edilmektedir. Deprem sonrasõ acil servislerin çalõşmalarõna bağlõ olduğundan, ciddi yaralanma sõnõfõndaki can kaybõnõ tahmin etmek oldukça zordur. Eğer bunun 1/3 oranõnda gerçekleşeceği kabul edilirse, can kaybõ sayõsõ 40,000 ila 50,000 seviyesine ulaşabilir. Can kaybõ ve yaralanmalarõn dağõlõmõ (spektral deplasman bazlõ) sõrasõyla Şekil 8 ve Şekil 9 da sunulmaktadõr. Şiddet bazlõ analiz sonucuna göre toplam 600,000 ailenin, spektral bazlõ çalõşmaya göre de 430,000 ailenin senaryo depremi sonrasõ acil barõnma ihtiyacõnõn doğmasõ beklenmektedir (Şekil 10). Çalõşmanõn Sõnõrlarõ Tarihten elde edilen deneyim, İstanbul u etkileyecek bir sonraki büyük depremin bu çalõşmada kullanõlan senaryo depreminden farklõ olacabileceğine işaret etmektedir. Bu nedenle, sunulan İstanbul deprem kayõp analizi sonuçlarõ, bir deprem tahmini olarak değil, oluşabilecek kayõplarõn bir göstergesi olarak yorumlanmalõdõr. Geçmiş depremlerden elde edilen verilerin düzenli ve yeterli olmamasõ nedeniyle, binalarõn ve diğer yapõlarõn hasargörebilirlikleri hakkõnda çok fazla bilgi mevcut değildir. Bu karmaşõk durum nedeniyle, 7

8 çalõşmada kullanõlan hasar yöntemi binalarõ ve değişik altyapõ sistemlerini anahtar hasargörebilirlik özelliklerine dayanarak değişik kategoriler altõnda gruplamõştõr. Bu belirsizlikler ve gruplama işlemleri altõnda hasar tahminleri ortalamalar kuralõna uymakta, diğer bir deyişle sonuçlar tekil binalardan çok bina topluluklarõ hakkõnda fikir vermektedir. Seçilen senaryo depremi, Beklenen En Kötü Durum Senaryosu na karşõlõk gelmektedir. Bu tür durumlarda kayõplar belirsizliklerin en üst sõnõrõ olarak değerlendirilir. Diğer taraftan deterministik tehlike analizinde, azalõm ilişkilerinin medyan değeri kullanõlmõştõr. Dolayõsõyla, istatistik olarak tehlike sonuçlarõnõn kayõp hesaplarõnda kullanõlan tehlike değerlerinden büyük ya da küçük olmasõ için % 50 ihtimal mevcuttur. Binalara bağlõ kayõplar kent deprem riskinin makul bir göstergesi olarak kabul edilirken, bu tahminlerin depremlerde oluşacak toplam riskin mutlak düzenlemesi olmadõğõnõ da hatõrlamak gerekmektedir. Çalõşmada kullanõlan kayõp parametreleri bina envanterine bağlõ doğrudan ekonomik kayõplarõ işaret etmektedir. Deprem riski kavramõnõn, bu çalõşmada yeterince irdelenemeyen deprem sonrasõ fiziksel kayõplar (yangõn v.s.) ve doğrudan olmayan ekonomik kayõplar gibi paramatreleri de kapsadõğõna dikkat edilmelidir. Sonuç Deprem sonrasõ ortaya çõkacak kayõplarõn azaltõlmasõ ve bununla ilgili planlama sürecinde ihtiyaç duyulan unsur, bu çalõşmada elde edilen deprem kayõp verilerinin kamuoyunun dikkatini çekecek, afet planlamasõ yapan teknik personeli bilgilendirecek ve üst seviyede karar verenlerin duyarlõlõğõnõ sağlayacak şekilde anlaşõlabilir formatta yayõnlanmasõdõr. Bu bilgilendirme işlemi uygun ve yeterli bir şekilde yapõlmadõğõ takdirde, çalõşmanõn yalnõzca kapsamlõ akademik bir çalõşma olarak kalacağõndan endişe duymaktayõz. Mevcut binalarõn iyileştirilmesi, deprem yönetmeliklerinin uygulanmasõ, akõlcõ ve sürdürülebilir şehir gelişimi gibi gerekli deprem riski azaltma çalõşmalarõnõn göz ardõ edilmesi ve etkin biçimde kullanõlmamasõ Türkiye de ve dünyanõn diğer ülkelerinde de çok sõk görülmektedir. Bu risk azaltma çalõşmalarõnõn ana unsuru kayõplarõn teknik yönden kuvvetli ve en son bilimsel gelişmeleri kapsayan yöntemler ile belirlenmesidir. İstanbul da deprem riskini azaltma konusunda öncelikler ve optimum yaklaşõmlar ancak deprem nedeniyle oluşacak kayõplar konusunda tam bir bilgilenme ile belirlenebilir. Bu çalõşma sonuçlarõnõn, deprem riskini azaltma stratejilerinin geliştirilmesinde ve deprem sonrasõ müdahale çalõşmalarõnõn planlanmasõnda kullanõlmasõ yararlõdõr. Deprem riskini azaltma stratejileri arasõnda hasargörebilirliği fazla mevcut binalarõn iyileştirilmesi, gerekli yerleşim planlamasõ kurallarõnõn geliştirilmesi ve depreme dayanõklõ inşaat yönetmeliklerinin uygulanmasõ sayõlabilir. Deprem sonrasõ müdahale çalõşmalarõnõn planmasõ ise alternatif ulaşõm güzergahlarõnõn ve acil müdahale stratejilerinin belirlenmesini, acil barõnma ihtiyaçlarõnõn, tõbbi hizmetlerin, yiyecek, su ve diğer yaşamsal ihtiyaçlarõn gerektiği gibi karşõlanmasõnõ kapsar. Çalõşmanõn sonuçlarõ, İstanbul Metropolitan bölgesinde mevcut deprem riskini binalarõn güçlendirilmesine dayalõ hasar azaltma stratejilerinin geliştirilmesi gerekliliğini kuvvetle desteklemektedir Bu çalõşma, İstanbul da yaşayan ve mevcut yapõ stoğu nedeniyle depremden en fazla zarar görecek olan insanlara ithaf edilmiştir. 8

9 Şekil 1. Senaryo depreminde kullanõlan Ana Marmara fayõ. Şekil 2. Tarihsel depremler (M >5.9). 9

10 10 Şekil 3. Son yüzyõlda oluşan depremler (M > 5.5)

11 Şekil 4. Zemine bağlõ deterministik şiddet dağõlõmõ. 11

12 12 Şekil 5. Tamamen hasar görmüş bütün binalarõ dağõlõmõ (şiddet bazlõ).

13 13 Şekil 6. Tamamen hasar görmüş bütün binalarõ dağõlõmõ (spektral deplasman bazlõ).

14 14 Şekil 7. Bina Hasarõna Bağlõ Doğrudan Ekonomik Kayõplarõn Dağõlõmõ

15 15 Şekil 8. Gece Olacak Senaryo Depreminde Can Kayõplarõnõn Dağõlõmõ.

16 16 Şekil 9. Gece Olacak Senaryo Depreminde Hastane İhtiyacõ olacak Yaralõlarõn Dağõlõmõ.

17 17 Şekil 10. Acil Barõnma İhtiyacõ olan Ailelerin Dağõlõmõ.