SEROLOJİK ÖRNEKLEME EL KİTABI. AVIAGEN ANADOLU AŞ KANATLI TEŞHİS ve ANALİZ LABORATUVARI SEROLOJİ ÖRNEKLEME EL KİTABI

Transkript

1 AVIAGEN ANADOLU AŞ KANATLI TEŞHİS ve ANALİZ LABORATUVARI SEROLOJİ ÖRNEKLEME EL KİTABI 1/9

2 Hazırlaya Oaylaya Yürürlük Tarihi Revizyo Tarihi Mehmet ÜVEY Mehmet ÜVEY Gözde Geçire Gözde Geçirme Tarihi Mehmet ÜVEY Mehmet ÜVEY /9

3 İÇİNDEKİLER: SEROLOJİK İZLEMELERİN İYİ YAPILAN ÖRNEKLEMEYLE OLAN BAĞLANTISI ÖRNEKLEME METODLARI....4 SERUMLARIN TOPLANMASI, TAŞINMASI VE İŞLEM GÖRMESİ....5 ÖRNEK SAYISI ÖRNEK SAYISINA İLİŞKİN VARILACAK SONUÇ HERHANGİ BİR HASTALIĞIN ÇEŞİTLİ ŞİDDETTEKİ VARLIĞININ VEYA BİR BULAŞMANIN % 95 GÜVENLE TESPİT EDİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ ÖRNEK SAYISI /9

4 SEROLOJİK İZLEMELERİN İYİ YAPILAN ÖRNEKLEMEYLE OLAN BAĞLANTISI Serolojik izlemelerde geçerli bir soucu verilebilmesi acak doğru bir örekleme yapılmasıyla mümküdür. Daha kesi bir dille söylemek gerekirse güveilir ve daha doğru bir tahmi acak kotrolü yapılacak sürüü düzgü öreklemesiyle mümkü olabilir. Buu başarabilmei aahtarı ise: 1) Öreği temsil edebilme iteliği kazaabilmesi içi istatistiksel açıda geçerli bir örekleme metodu kullaılması 2) Serumları birörek ve isteile kalitede olmasıı sağlaabilmesi içi örekleri doğru bir şekilde toplaması, taşıması ve işlem görmesi 3) Souçlarda güveilirlik, tekrarlaabilirlik ve yeide üretilebilirlik içi doğru test tekiğii seçilmesidir. ÖRNEKLEME METODLARI İstatistiksel olarak geçerli örekleme yötemlerii kullaımı; serolojik aaliz soucuu ve/veya sürüü ortalama titresii yeide üretilebilir ve güveilir olabilmesi bakımıda yaşamsal öem sahiptir. Bir öreklemei istatistiksel olarak geçerliliği ise iki aa koşulu karşılamasıa bağlıdır: 1) Örekleme içi rastgele hayvaları seçilmesi 2) Sürüyü doğru temsil edebilecek sayıda örek alımı Örekleme içi rastgele hayvaları seçilmesi; sürüdeki her hayvaı örek alımı amacıyla seçilmeside eşit bir şası olduğu alamıa gelir. Tabi bu durumu dile getirmek yapmakta daha kolay bir şeydir, acak uygulamada bir kümeste bu duruma e yakı davraabilmei çeşitli yolları bulumaktadır (Bkz. Aşağıdaki şekil, Şekil 1) Öreklemei rastgele yapılması istatistikte Kotrol Edilemeye Varyasyo olarak adladırıla etkileri bir ortalamasıı oluşturduğuda dolayı so derece öemlidir (mesela içme suyuyla eşit olmaya bir şekilde aşı alımı, yemliklerde her hayvaı ayı orada ve miktarda yem yiyememesi, kümes içi sıcaklık ve/veya em dağılımı eşit olamaması gibi faktörler kotrol edilemeye varyasyoa örektir.). Durumu caladırmak içi şöyle bir örek verelim: Suluk sistemi bozuk ola bir kümesimiz olsu. Bua göre diyelim ki kümesi ilk yarısı ola ö bölümde sistem bozuk ikici yarısı ola arka bölümde ise düzgü çalışsı. İçme suyu aşısı bu suluk sistemiyle yapılıyor olsu. Eğer kümesi sadece ilk bölümüde örekleme yapacak olursak, sürümüzü hiç aşılamamış olduğu soucua varabiliriz. Yie eğer sadece ikici bölümde örek alacak olursak, sürümüzü tamamıı doğru olarak aşıladığıı düşüebiliriz. 4/9

5 Eğer kümesi tamamıda rastgele örekleme yoluyla örek toplayacak olursak da bu kez kümesi gerçek durumu ola ve bir kısmıı aşılı bir kısmıı yarım aşılı ya da hiç aşısız olduğu iki parçalı aşılama grafiğii görürüz. Şekil 1. Hayvaları açık alada yemlediği serbest yetiştirme yapıla bir kümesi rastgele öreklemesi Kümes Köşe Çizgisi 24 kaatlıı doğru öreklemesi içi her köşe çizgisi boyuca 12 kaatlı örekleir; köşe çizgileri sözgelimi 60 m uzuluğudaysa çizgi boyuca 5 m de 1 hayva seçilerek örekleme yapılır. Kafeslerde ya da folluklarda örek alıması durumuda bu kafes ya da folluklara umara verilir; sora her umara rastgele seçilerek bu umaralı kafes ya da follukta 1 kaatlı örekleir. SERUMLARIN TOPLANMASI, TAŞINMASI VE İŞLEM GÖRMESİ Örekleme sırasıda ve sorasıda, biröreklik sağlayabilmek içi dikkat edilmesi gereke başka bir kou da örekleri doğru şekilde toplaması, taşıması ve işlem görmesidir. Aşağıdaki oktalara dikkat edilmesi bu kouda çok yardımcı olacaktır: Eliza testleri içi serum toplamaya uygu bir tek kullaımlık plastik tüp içie e az 2-3 ml ka alımalıdır. Bu miktarda kada yaklaşık ml serum çıkması mümküdür. Hemaglütiasyo İhibisyo testi (HI) yapılması isteiyorsa yukarıda belirtile serum miktarı yeterli olmayacaktır. Bu durumda büyük plastik ka alma tüpleri içerisie e az 10 ml ka alımalıdır. Bu mümkü olmuyorsa ayı hayvada birkaç Eppedorf tüpe ka alıarak toplamdaki serum miktarıı bir hayva içi e az 5 ml olması sağlamalıdır. Bazı testler içi diğer testlerde daha fazla serum gerekebilmektedir. Bu tarz testlerde HI testi içi istee miktar temel alıırsa soru çıkmada test yapılması mümkü olacaktır. 5/9

6 Her örek içi tek kullaımlık şırıgalar tercih edilmelidir. Üzeri köpük köpük olmuş kalarda serum çıkmayacağı içi bular laboratuvara yollamamalıdır. Serumlar kada olaak varsa satrifüjle eğer yoksa doğal pıhtılaşma yoluyla (oda sıcaklığıda 1-2 saat bırakılıp) ayrılmalıdır. Eğer örek alıa çiftlik laboratuvara alımda sora e geç 24 saat içide ulaşılabilecek uzaklıktaysa serum çıkartılmada sadece ka olarak örekler yollaabilir acak bu durum kesilikle serum çıkacağıı garatisii vermeyecektir. ÖRNEKLER DOĞRU BİR ŞEKİLDE TANIMLANMALIDIR ve ETİKETLENMELİDİR (Şirket Adı, Çiftlik Adı, Sürü Kodu, Yaş, Kaatlı Tipi vb.) Gödermede öce kısa süreli muhafazalar ( < 24 saat) içi 5± 3 C de buzdolapları kullaılabilir. Uzu süreli muhafazalar içise -22± 3 C lik deri dodurucularda hava geçirmeyecek bir biçimde mikro satrifüj tüpleri (Eppedorf 1.5 ml) veya üzerleri hava geçirmeye filmle kaplamış mikro plaklar düzgü bir biçimde etiketleerek kullaılabilir. Daha öce birkaç kez dodurulup çözülmüş örekler test içi uygu olmayabilirler. Hemolizli veya bulaık serumlar birçok tetkik içi uygu değildir. Yeide örek alımalıdır! Alıdıkta kısa bir süre sora rek değiştire veya koka (özellikle kesimhaelerde alıa ka örekleride bu durum görülür) örekler kesilikle yollamamalıdır. Bu öreklerde yer ala proteolitik ezimler Eliza souçlarıı değişmesie ede olmaktadır. ÖRNEK SAYISI Bir sürüyü temsil edecek gerçek ortalama titre değerlerii saptamasıda rastgele örekleme kadar alıa öreği kaç adet olacağı da öem taşır. Örek sayısı bir sürüde elde edile değerleri birörek veya değil (üiformite değeri) olmasıda büyük öem taşımaktadır. Bua göre çok geel olarak bir sürüde titre değişkeliği e kadar fazlaysa (o-uiformity) doğru ortalama değeri verebilmesi içi o kadar fazla öreği alıması gerekir. Bu yüzde örek sayısı bakımıda kotrolü e doğru yapılması sürü geçmişideki ortalama değerleri kotrol edilmesiyle mümkü olur. Pratik uygulamada bir sürüde alıacak örek sayısı; istatistiksel olarak doğru kabul edile sayıyla, öreği aalizii işletmeye ola maliyetii bir karışımıda ibarettir. Ama bu karışım yapılırke parayı tasarruf edebilmek gayesiyle örek sayısıı azaltılması souçları güveilirliği ve doğruyu yasıtması üzeride ciddi olumsuz etkiler yaratabilir. 6/9

7 Tablo 1. de gülük bir broyler sürüsüde alıa ve 100 örek içere bir gurubu içide rastgele seçimle daha küçük guruplara bölmeler yapılması soucuda ortalama titre değerlerii asıl etkileeceği oldukça güzel açıklamıştır. Bu 100 serum öreği bir ticari firmaı Eliza kitiyle IBD-Gumboro testie tabi tutulmuştur. Bua göre ortalama titre 4057 ve %CV (değişim katsayısı) 48 olarak bulumuştur. Tahmii aşılama güü (TAG) Log 2 metodu ve Deveter Log 2 metotlarıyla 19. gü ve 21. gü olarak bulumuştur. Daha sora örekler tesadüfî seçme yoluyla değişik guruplara ayrılmış ve guruplarda ortalama titreler ile %CV ler tespit edilerek TAG leri yie Log 2 metodu ve Deveter Log 2 metotlarıyla hesaplamıştır. Bu işlem toplam 16 kez yapılmıştır. Tablo 1. Log2 metodu kullaılarak Ortalama Sürü Titresi ve Aşı Güü Tayiide(AGT) Örek Sayısıı Rolü Gurup içi Örek sayıları Ortalama Titre % CV AGT E Düşük E Yüksek E Düşük E Yüksek E Düşük E Yüksek Burada açıkça görülebileceği üzere örek sayısı azaldıkça, ortalama titredeki sapma, % CV ve tahmii aşı güleride artış meydaa gelmektedir. Bu durumu 23 örek içi düşüecek olursak, ortalama titre değeri 3388 ile 4753 arasıda çıkacak, CV değeri % 40ile %64 arasıda olacak ve AGT 20. gü ile 22. gü arsıda belirtilecektir. 10örek düşüülecek olursa, tahmii ortalama titre 2374 ile 5260 arasıda dalgalaacak, CV değeri ise% 25 ile %71 arasıda olacaktır! Yie buradaki verilerde alaşılacağı üzere 23 ve 46 örek arasıda, ortalama titredeki sapmalar alamıda çok büyük bir fark görülmemektedir. Acak örek sayısı 23 ü altıa düştüğüde ortalama titrei tahmiideki sapmalar büyük orada artmaktadır. Örek sayısı azaldıkça arta değişkelik, ortalama titre hesaplamasıa ve aşı güü tayiie ola güvei yitirilmesie de yol açmaktadır. 7/9

8 Tablo 2 her örek gurubuu sayısıa göre tahmi edile ortalama titrei % kaçıı, 100 örek içi geçerli ola %20 lik gerçek ortalama titre aralığıa düştüğüü göstermektedir. Ayrıca her örek gurubuu sayısıa göre tahmi edile AGT i, hagisii gerçek ortalama aşı güüyle e çok 1 gü farkla uyuştuğuu da göstermektedir. Tablo 2. Örek büyüklüğüyle gerçek sürü ortalamasıı % souç güveilirliğiyle ola ilişkisi. Gurup içi Örek sayıları Ortalama Titre 4057 i +/- %20 değişim % de kaçıa tekabül ettiği AGT Ortalama +/- 1 güle% de kaçıa tekabül ettiği LOG 2 Deveter LOG 2 46 % 100 % 100 % % 100 % 100 % % 100 % 88 % % 88 % 88 % % 50 % 43 % 57 - Gerçek Topluluk Ortalama Titresi (GTOT) 4057 olmuştur, GTOT içide tahmii ortalama titreler ise kabul edilebilir tahmiler içi +/- %20 değişim oralarıyla taımlamışlardır. - Gerçek ortalama AGT Log 2 metodu ile 19. gü ve Deveter Log 2 metoduyla da 21. gü olarak bulumuştur, tahmii ortalama AGT ise kabul edilebilir tahmiler içi 1 gülük değişim oraıyla taımlamıştır. ÖRNEK SAYISINA İLİŞKİN VARILACAK SONUÇ Örek sayısı içi eşik değeri, güveilirlik ve tekrar üretilebilirlik kıstaslarıa göre, 23 civarıda görülmektedir. 23 örekte daha az öreklerle test yapılması durumuda AGT ve ortalama titre değerlerii güveilirliği ve tekrar üretilebilirliğide ciddi derecede azalmalar gözlemiştir. Yukarıdaki verileri ışığıda, hem uygulama kolaylığı hem de istatistiksel açıda doğruluğu düşüülerek 23 örek bir sürüü AGT veya sürü içi temel oluşturabilecek profili oluşturulmasıda yeterli görümektedir. Daha öce sürüye ait temel oluşturabilecek uzu döemli bir çalışma yapılmamışsa bu sayıı altıdaki örekler geel sürü profilii ortaya çıkarılmasıda herhagi bir işe yaramayacak, var ola sürüler içi de yalış yöledirmelere ede olabilecektir. 8/9

9 Ekoomik açıda yarar sağlayabilmek içi örek sayısıda ödü verilmesi, ortalama titreleri hesaplamasıda ve güveilir olmasıda yalışlıklara yol açacak ve geri döülmesi olaaksız yalış kararlar verilmesie ede olabilecektir. Hastalıklar içi izleme yapılırke, örek sayısı belirlemesi efeksiyo % si ve örekleme sıklığıa göre yapılır. Düşük efeksiyo düzeyleride (< % 2-5) titreleri belirlemesi isteiyorsa (mesela Salmoella izlemesi)örek sayısıı 23 ü oldukça üzeride olması gerekebilir. Tablo 3 kou hakkıda daha ayrıtılı bilgi vermektedir. Tablo 3. İzleme Programı: Örek sayısı, sürüdeki hayva sayısı ve efeksiyo oraı ilişkisi HERHANGİ BİR HASTALIĞIN ÇEŞİTLİ ŞİDDETTEKİ VARLIĞININ VEYA BİR BULAŞMANIN % 95 GÜVENLE TESPİT EDİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ ÖRNEK SAYISI BULAŞMA ORANI (=Örek Sayısı) Sürü Hayva Sayısı (N) %20 %10 %5 %2 %1 %0.5 % hayvalık bir sürüde % 10 luk bir efeksiyo oraıı yakalayabilmek içi rastgele 28 örek alımalıdır hayvalık bir sürüde % 2 lik bir efeksiyo oraıı yakalayabilmek içi ise rastgele 147 örek alımalıdır. 9/9