BÖLÜM. Kendi Kendini zleme. Önemli Noktalar

Transkript

1 BÖLÜM 7 Kedi Kedii zleme 1970 li yıllarda sora tekolojik gelişmelerle birlikte laboratuvar testlerie ilave olarak diyabetlileri de kedi kedilerie ka ve idrar şekerlerii kolayca, güveilir olarak ve kısa sürede ölçebilmeleri sağlamış diyabetlii kedi kedii izlemesi (self-moitorig, home-moitorig) diyabet tedaviside yaygı olarak kullaılmaya başlamıştır. Diyabeti kotrolüde temel amaç; hastalığı acil ve uzu süreli komplikasyolarıda kaçımak ve iyi bir hayat sürdürebilmektir. İyi bir kotrol sağlayabilmek içi hedefler Diyabeti belirtilerii kotrol altıda tutmaya çalışmak Uygu ola vücut kilosua erişmek ve bu kiloyu korumaya çalışmak Sağlıklı bir fiziksel aktivite düzeyi oluşturmak Ka şekeri düzeyii ormal/ormale yakı değerlerde tutmaya çalışmak (70-140mg/dl) Uzu süreli ormal ka şekeri düzeyi sağlamaya çalışmak (buu glikozillemiş hemoglobi testi HbA1c belirtir. Bu test ile so gükü ka şekeri düzeyii ağırlıklı ortalaması alaşılabilir). Diyabeti kotrol altıa alıdığı hissii yaratmaktır. Diyabetli olmaya bireylerde ka glikozu vücutları tarafıda otomatik olarak mg/dl arasıda tutulur. Erişki diyabetli bireylerde ise uygu glikoz düzeyi aşağıdaki sıırlar arasıda tutulmaya çalışılır. Nermi OLGUN Öemli Noktalar A. Ka glikoz testleri diyabeti kotrolüü sa lamada idrar testleride daha güveilirdir B. Glikoz düzeylerii izleme hekim istemii gerektirmeye bir hemflirelik faaliyetidir. C. Glikometreler do ruluklar belirlemek içi düzeli olarak test edilmeli, bu kouda üretici firma deste i al mal d r. D. Glikozillemifl hemoglobi (HbA1c) bireyleri so 2-3 ayl k ortalama ka glikoz seviyelerii gösterir. E. Tip 1 diyabetli bireylerde keto geliflimi Tip 2 diyabetli bireylerde daha s k görülür.

2 Tablo 7.1: Erişki Diyabetlilerde Ka Şekeri Değerleri Amaç Hemşirelere diyabetli bireylerde ka glikozu ve keto seviyelerii öemi, ölçülmesi ve izlemesi kousuda bilgi sağlamak. Hedefler Diyabetli bireylerle çalışa hemşireler : A. Evde diyabet izlemii yararlarıı bilmeli, B. Diyabetli tarafıda evde izleecek ölçümleri bilmeli C. Glikoz testi yapma zamaları ve sıklığıı bilmeli, D. Hedef glisemi aralığıı taımlayabilmeli, Aç Karıa Yemeklerde Glikozile 2 saat sora Hemoglobi İdeal - Normal < 110mg/dl < 140mg/dl < %7 Kabul Edilebilir < 140mg/dl < 200mg/dl < %8 Yüksek 140mg/dl 200 mg/dl %8 Kayak: Ulusal Diyabet Daışma Kurulu: Diyabet ve Siz Ed.:Ş.İmamoğlu, S.Akalı, T.Yılmaz, Eskort İletişim A.Ş. İstabul, 2001, S. 4. Hemflire diyabetli birey ve ailesii; evde diyabet izlemii öemi ve evde eleri izlemesi gerekti i kousuda e itmelidir. E. Ka glikoz testlerii değerledirebilmeli ve gülük glisemi souçlarıa göre isüli dozuda değişiklik yapabilmeli, F. Glikometreleri doğru kullaımıı etkileye faktörleri taımlayabilmeli G. Keto ve ketoasidozu taımlayabilmeli, keto çıkması durumuda eler yapılması gerektiğii bilmeli, H. Keto ölçümüü e zama ve hagi sıklıkta yapılacağıı bilmeli, I. Keto ölçüm yötemlerii bilmeli, J. Glikozillemiş hemoglobi ölçülmesii amacıı taımlayabilmelidir. Evde diyabet izlemii yararlar İyi bir glisemi izlemi; Daha iyi, kolay ve ucuz glisemik kotrol sağlamasıa ve devam ettirilmesie yardım eder. Hipoglisemileri erke taı ve ölemesie yardım eder. İsüli ve oral atidiyabetikler (OAD) i Evde glisemi izlemi doz ayarıı kolaylaştırır. do ru uygulad da, diyabetli birey Daha serbest ve güveli bir yaşam sağlar. Tatil, spor aktivitelerii daha rahat yapılması ve daha serbest diyet sağlar. ölçerke hastal kedi ka glikozuu ta r ve yö verir. 68 NERMİN OLGUN

3 Ketoasidoz gelişme sıklığı azalır. Hipoglisemi ve ketoasidoz erke farkedilerek ölediğide hastaeye yatış sıklığı ve süresi azalır. Daha iyi glisemik kotrol sağlaarak uzu vadede kroik komplikasyolar azalır, yaşam kalitesi artar, dolayısıyla hastaeye yatış edeleri azalır. Hastaı eğitimie yardımcı olur. Diyabetli bireyi evde glisemi izlemide e iyi flekilde faydalaabilmesi içi sürekli e itim ve motivasyou sa lamal d r. Diyabetli taraf da evde izleebilecek ölçümler 1. Glikozüri ölçümü 2. Glisemi ölçümü 3. Ketoüri ölçümü 1. Glikozüri Ölçümü Glikozüri izlemi 1970 li yıllarda bu yaa Tip 1 diyabetliler içi oldukça sık kullaılmaktadır. İdrarda ölçüm alık, fraksiyoe (belli zama dilimleri içide) veya gülük yapılır. E sık kullaıla yötem alık idrarda ölçümdür. Ucuz, kolay uygulaabilir ve ek bir cihaza drar stribi idrar gereksiim göstermemesi bir avatajdır. yaparke aka idrara Glikozüri izlemii e öemli dezavatajı 2 saiye tutulur, hipoglisemiler hakkıda bilgi vermemesi, stripteki fazla idrar glisemii çok değişke olabildiği Tip 1 diyabette, glisemi ile paralelliğii olmaması; talimat da öerile at l r. Kulla la strip dolayısıyla tedavi kousuda beklee yararı sağlamamasıdır. Özellikle yoğu isüli Strip üzeride olufla süre kadar bekleir. tedaviside hipoglisemilere ede olmada rek kutudaki rek ile isteile tedavi hedeflerie ulaşmak glikozüri izlemi ile olası değildir. Güümüzde souç okuur. karfl laflt r larak ka glikoz izlemi yapamaya Tip 2 diyabetlilere hiç bir yötemi uygulamamaktasa glikozüri izlemi öerilebilir. Glikozüri izlemide dikkat edilecek yöler: Böbrek eşiği; Ka glikoz düzeyi yükseldiğide glikozu idrarla atılma sıırlarıı ifade eder. Kişide kişiye farklı olabilmesi ve yaşla değişmesi güveirliğii azaltır. Diyabetli olmaya sağlıklı erişkide böbrek eşiği mg/dl arasıda değişir, ortalama 180mg/dl civarıdadır. Böbrek eşiği geç diyabetlilerde ve gebelikte daha aşağı değerdedir. Öreği ka glikozu mg/dl olalarda glikozüri görülebilmektedir. Tam tersie eski diyabetliler- Böbrek efli i, idrar mesaede bekleme süresi,öropati, mesae toüsü, idrar kosatrasyou, askorbik asit gibi idrarda bulua baz maddeler glikozüri soucuu etkiler. KENDİ KENDİNİ İZLEME 69

4 de böbrek eşiği yükselebilmektedir mg/dl lik glisemide bile glikozüri görülmediği bildirilmiştir. Glikozüri ölçümü yapacak diyabetlileri bu özellikleri bilmesi gerekmektedir. İdrarı mesaede bekleme süresi, öropati, mesae tousu,idrarı kosatrasyou, askorbik asit vb. gibi idrarda bulua bazı maddeler glikozüri soucuu etkiler. Bu edele olabildiğice mesaede beklememiş idrarda ölçüm yapılmalıdır. Öreği sabah idrarıda glikoz tayii yapılacağı zama, öce mesaede gecede beklemiş idrar boşaltılır. 1-2 bardak su içilir dakika soraki idrar öreğide glikoz ölçümü yapılır. Ayı durum postpradial glikozüri ölçümleri içi de söz kousudur. Mesae öropatisi ola diyabetlilerde tam mesae boşalması olamayacağıda o adaki glisemi düzeyii glikozüri ile ölçmek mümkü olmaz. İdrar kosatrasyou da glikozüri soucuu etkiler. Dilüe idrarda glikoz kosatrasyou bekleede daha düşük, kosatre idrarda ise, daha yüksek buluabilir. Glikozüri ölçüm sıklığı; Diyet ve/veya OAD ile izlee iyi kotrollü diyabetli hastada, haftada 1-2 gü olmak üzere aç ike ve aa öğülerde 2 saat sora ölçüm yeterlidir. Diyet ve/veya OAD kullaa fakat kotrolsüz diyabetlilerde aç ike, aa öğülerde 2 saat sora ve gece yatmada öce yapılmalıdır. Glikozüri ile izlemde amaç glikozürii olmamasıdır. Arka arkaya 3 kez glikoz görülmesi durumuda ka glikozua bakılmalı, gerekirse tedavi programıda değişiklik yapılmalıdır. 2. Glisemi Ölçümü 1980 li yıllarda öce tedavii etkiliğii değerledirmek içi diyabetli belirli bir süre hastaede yatırılır ve gülük ka şekeri profilleri (sabah, öğle, akşam ve gece yatarke) laboratuvar souçları ile değerledirilirdi. Bu diyabetli içi oldukça pahalı ve işgücü kaybıa yol açmakta idi. Taşıabilir ka glikozuu ölçe cihazları kullaıma girmesi; gerek diyabetlilere, gerekse olara bakım vere sağlık ekibi üyelerie diyabet tedavisii düzeleme ve kısa süreli değişiklikler yapabilme kousuda öemli bir kolaylık getirmiş- tir. Glikometrelerde eskide kullaıla yıkamalı kurutma gerektire striplerde güümüzde saiyeler içide glikoz ölçümüü yapa striplere gelimiştir. Ayı zamada gli- kometrelere hafıza özelliğii eklemesi ile değerledirme kolaylaşmıştır. Güümüzde bazı gelişmiş merkezlerde diyabetlii glikometresie bağlaa fax modem hattı yardımı ile ilişki kurularak diyabetliye yardım edilmektedir. Bu yötem kısa aralıklarla ka glikoz izlemii yapıldığı döemlerde gerekli olabilir. Kimler glisemi ölçümü ile izlemelidir? Amerika Diyabet Birli i kriterlerie göre : Yo u isüli (itesif) tedavisi uygulaa diyabetliler Gebe diyabetliler Brittle (de iflke) diyabetliler Böbrek efli i aormal ola diyabetliler 70 NERMİN OLGUN

5 Evde glisemi izlem yötemleri elerdir? Görsel yötem Ucua glikoz oksidaz emdirilmiş striplere damlatıla kadaki glikoz düzeyie göre, stripteki rek değişikliğii ve oluşa regi bir skala üzerideki rek blokları ile karşılaştırılması soucu glisemi ölçülür mg/dl arasıda glikoz ölçümüü olası kıla ve oldukça yeterli sayıda rek blokları ola stripler mevcuttur (Haemoglukotest R). Güveilir ve ucuz olması ve cihaz içi mali yük getirmemesi edeiyle ölçüm cihazıı temi edilemediği durumlarda kullaılabilir. Kullaıcıı rekleri ayırmada soruu olmaması gereklidir. fieker ölçüm cihazlar (Glikometre) yard m ile glisemi izlemi Glikometrelerde eskide kullaıla yıkamalı kurutma gerektire striplerde güümüzde saiyeler içide glikoz ölçümüü yapa striplere gelimiştir. Ayı zamada glikometrelere hafıza özelliğii eklemesi değerledirmeyi kolaylaştırmıştır li yıllarda yapıla bazı çalışmalarda diyabetlileri çeşitli edelerle kayıtlarıı doğru tutmadıkları yüksek veya düşük ka şekerii ormal olarak kaydettikleri görülmüştür. Güümüzde geliştirile gü ve saat hafızası ola cihazlar ile bu olasılık azaltılmıştır. Ayı zamada güümüzde bazı gelişmiş merkezlerde diyabetlii glikometresie bağlaa fax modem hattı yardımı ile ilişki kurularak diyabetliye yardım edilmektedir. Bu yötem kısa aralıklarla ka şekeri izlemii yapıldığı döemlerde gerekli olabilir. Ka glikoz test souçlar etkileye faktörler elerdir? 1. Strip üzerideki ka yeterli olmalı; Her marka strip içi gerekli ola ka miktarı belirlidir. 2. Strip üzerideki ka uygu dağılım göstermeli, 3. Glikometrei camı temiz olmalı, Glikometreler; Pil ile çal fl rlar Büyüklü ü, flekli ve a rl klar de iflir. Her marka kedie has ka strip veya kartufllar vard r. Her marka cihaz do ru uygulama ve bak m ö reilmesi içi e itim gerekir. Cihaz güveirli i her yei strip kutusudaki kotrol çubu u / kotrol s v lar ile kotrol edilmelidir. Ay ka öre ide ölçümler aras daki fark %5 i geçmiyorsa hassas bir sistemde bahsedilir. Diyabetlii kullad sistemde al a glisemi souçlar referas laboratuvara göre e fazla %15 de iflim gösteriyorsa sistem do ru ölçüyor demektir. Hasta ellerii l k su ve sabula y kamal, e er parmak alkolle temizlemifl ise, cilt delimede öce kurulamal d r. KENDİ KENDİNİ İZLEME 71

6 4. Stripleri kullaım tarihi geçmemeli, 5. Stripler uygu şekilde saklamalı; Test materyalleri ısı ve emde etkileir, bu edele kuru ve seri yerde tutulmalı, doğruda güeş ışığıda sakıılmalı, pecere kearıa, soba veya radyatörü üstüe veya yaıa koulmamalıdır. 6. Glikometreleri kod ayarları doğru olmalı, 7. Hastaı parmağı üzeride yiyecek ya da em (alkol ya da su) bulumamalıdır. Ka glikozua e zama bak lmal d r? Ka glikozuu ölçüm zamaı bireyde bireye değişir. Ölçümler geellikle ilacı etkisii değerledirmeye e uygu ola zamaa göre yapılır. Eğer NPH (orta etkili) isülii sabah alıyorsa, ka glikoz seviyesii akşam yemeğide ve sabah kahvaltısıda öce test edilmesi gereklidir. Kahvaltı öcesi ölçüm isülii etkisi başlamada öceki durumu, akşam yemeği öcesi ölçüm ise isülii pik yaptığı zamada etkisii değerledirmeyi sağlar. Ka glikozuu izleme zamalar ; isüli tipi, oral atidiyabetik kulla m ve / veya besi al m saatlerie göre de ifliklik gösterir. Eğer diyabetli regular (kısa etkili) isüli alıyorsa, ejeksiyoda 3-4 saat sora test yapmak, dozu etkiliğii ortaya çıkarabilir. Öreği regular isüli kahvaltı öcesi veriliyorsa, ka glikoz seviyesi ölçümü öğle yemeği öceside, akşam yemeğide öce veriliyorsa, yatmada öce (akşam 9-10 da ) ölçüm yapılmalıdır. Oral atidiyabetik (OAD) ala hastalarda ilacı etkisii değerledirmek içi ka glikoz seviyelerii e hızlı değişiklik gösterdiği kahvaltı ve akşam yemekleri öcesi test yapılmalıdır. Sadece tıbbi besleme tedavisi ile tedavi ola diyabetlilerde ölçüm ka glikoz düzeyii e hızlı değişiklik gösterdiği sabah kahvaltıda öce ve bir aa öğüde 2 saat sora yapılmalıdır. Ka glikoz testlerii s kl e olmal d r? Yei taılamış veya tedavisi değiştirilmiş, gebe veya brittle diyabetlilerde, glisemik kotrolü iyi olmadığı döemlerde, ek bir hastalığı varlığıda veya hipoglisemi belirtilerii fark edilemediği durumlarda; ka glikoz düzeylerii sık aralarla test edilmesi (hergü güde 4-7 kez) gerekir. Farklı bir ortamda buluma, besleme, aktivite düzeyi, aa ya da ara öğü zamaıda yapıla değişiklikler ka glikoz düzeyii etkiler. Sık aralarla test yapıldığıda, olası bir hipoglisemi veya hiperglisemide ilaç tedavisi ya da öğü plaıda bir değişiklik yapılarak korumak mümkü olur. E sık kullaıla yötem, gülük öğülerde öce ve yatmada öce, haftada bir gece ölçümü yapılmasıdır. 72 NERMİN OLGUN

7 Sabah Aç karıa Öğle yemek öcesi saat 12:00 Akşam yemek öcesi saat 18:00 Gece atmada öce saat 22:00 Haftada 1 gü gece saat 03:00 İsülile tedavi ola Tip 1 veya Tip 2 diyabetlilerde; glisemik kotrol elde edilee kadar her gü 4-7 kez ka şekeri ölçümü yapılmalıdır. Kotrol sağladıkta sora haftada 1-2 gü güde 4 kez veya her gü farklı bir zama dilimii içie ala ölçümler (merdive yötemi;1.gü sabah aç karıa, 2.gü öğle yemeği öcesi, 3. Gü akşam yemeği öcesi, 4. Gü yatmada öce, haftada 1 gü gece saat 03:te yapılacak ölçüm) yeterlidir. Diyet veya OAD ala tip 2 diyabetli iyi kotrollü ise; haftada 1-2 gü aç ike ve gece yatmada öce (saat 22:00 de) ka şekeri ölçümü yeterlidir. Diyet ve OAD kullaa tip 2 diyabetli kötü kotrollü ise; kotrol sağlaaa kadar her gü açlıklarda, aa öğülerde 2 saat sora gece yatmada öce ve haftada 1-2 gü gece 03:00 te ka şekerie bakılmalıdır. Afla daki durumlarda güde 4-7 kez ka glikozua bak lmal d r. Gebe diyabetliler Brittle diyabetliler lave hastal ola diyabetliler Hipoglisemi belirtilerii hissetmeye diyabetliler Yei ta komufl isüli kullaa diyabetliler Tokluk ka flekeri yeile besileri ve oral atidiyabetikleri ka glikozu üzerideki etkisii saptamak amac ile öerilir. Özellikle açl k ka flekeri ormal ola Tip 2 diyabetlilerde yemek soras tokluk ka glikozu ölçümü çok öemlidir. Hedef glisemi aral e demektir? Hastaı yaşıa, metabolik durumua, komplikasyoları varlığıa, hipoglisemide haberdar olmama durumua, evde glisemi izlemii yapılıp yapılmamasıa göre değişebilir. Geç komplikasyosuz bir diyabetlide ormale yakı değerler hedefleir. Yaşlı, evde glisemi izlemi yapamaya diyabetlilerde ise böbrek eşiğii altı yeterli olabilir. Hipoglisemi belirtilerii hissetmeye diyabetlilerde ormale yakı değerler hedeflememelidir. Gebe diyabetlilerde, daha sıkı kotrol hedefleir (açlık ve yemek öcesi : 60-95mg/dl, tokluklarda ise mg/dl). Yoğu isüli tedavisi kullaalarda ve Geç, komplikasyosuz veya erke döem komplikasyolu Tip 1 diyabetlilerde hedef glisemi de erleri Açl k ve yemek öcesi : mg/dl Yemek soras ve uyku öcesi : mg/dl Gece : >70mg/dl HbA1c : < %7 KENDİ KENDİNİ İZLEME 73

8 sıkı metabolik kotrol istediğide hipoglisemi sıklığı artacağı içi evde glisemi izlem sıklığı arttırılmalı ve hedef değerler yeide belirlemelidir (Bkz. Bölüm 5,8,13). Hedef glisemi değerleri her diyabetli içi diyabet ekibi üyeleri tarafıda saptamalı ve diyabetliye bildirilmelidir. Ka glikozu as l ölçülür? fllem 1. Malzemeler hazırlaır diyabetli bireyi yaıa gidilir, 2. Yapılacak işlem diyabetliye açıklaır, 3. Eldive giyilir, 4. Ka almak içi deliecek parmak temizleir, eğer uygusa parmağı ılık su ve sabula yıkamak tercih edilir veya parmak alkol ile temizleir. Alkolle temizlemişse kuruması beklemelidir. 5. Parmak delimede öce yeterli miktar ka sağlaması içi; Eller ılık suyla yıkaır, parmaklar salladırılır, deliecek parmak aşağı doğru sıkıştırılır, parmak ucu kalı ola orta kısımda değil ya kısmıda deliir, uygu miktar kaa ulaşaa kadar el kalp seviyesii altıda tutulur. 6. Kala taşıa efeksiyoları ölemek içi parmak disposıble bir deliciyle deliir, 7. Glikoz test stribie ka değdirilir ve glikometrei işlemi içi üretici firmaı öerileri takip edilir. Ka akımıı durdurmak içi delie parmağı üzerie kuru pamuk bastırılır, 8. Glikoz test souçları elde edildikte sora delici alet veya lasetler kesici alet kutusua atılır. Glikoz test stripleri, pamuk ve eldiveler kirli torbasıa atılır. 9. Kayıt tarihi, zamaı ve glikoz test souçları hasta dosyasıa ya da tabelasıa yazılır, 10. Ka glikoz düzeyi hedeflee değerleri altıda veya üstüde ise, uygu girişimde buluulur. Ka glikoz test souçlar as l de erledirilir? Ka glikoz düzeyleri güü belirli zamaları içide belirli bir sıra dahilide bir tabloya kaydedilmelidir. Kayıtlar gü içide yüksek ya da düşük ka glikoz düzeylerii görülmesii sağlar. Diyabetli glisemi izlemii her gü yapıyorsa, doz değişikliği 3. güde yapılmalıdır. Gülük glisemi izlemiyorsa e az 2, tercihe 3 profil soucuu görerek doz değişikliğii yapmak gerekir. İsüli doz değişikliği Gerekli araçlar; Glikometre Pamuk Eldive Kesici aletleri at laca kap Glikoz test stripleri Alkol Delici alet veya laset Kirlileri atacak torba Hemflire, diyabetli birey ve ailesie ka glikoz souçlar as l kaydedilece ii ve bu souçlara göre tedavi ve bak mda yapabilecekleri de ifliklikleri ö retmelidir. 74 NERMİN OLGUN

9 bir defada e fazla 2 üiteyi ve total gülük dozu %10 uu geçmeyecek şekilde olmalıdır. Gü içide hep ayı zamada hipoglisemi veya hiperglisemi görülüyorsa doz değişikliği bu değerlere göre yapılır (Tablo 7.2). İsüli dozu yiyeceklerdeki değişikliğe göre uyarlaacaksa alıa gr karbohidrat 1 üite kristalize isüli eklemesiyle karşılaabilir. Açlık ka şekeri ile HbA1c arasıda uyumsuzluk varsa postpradial ka şekeri izlemelidir. Tablo 7.2: Gülük Glisemi Souçlarıa Göre İsüli Dozuda Değişiklik Yapılması Yüksek /Düşük Glisemi Zamaı Sabah Açlık Öğle Yemek Öcesi Öğlede Sora /Akşam Üstü Gece Yatmada Öce ÖRNEK (1) Değiştirilmesi Gereke İsüli Dozu Akşamki NPH Sabahki kristalize Sabahki NPH Akşamki Kristalize NPH + Kristalize İsüli Dozu: Sabah: Akşam: GL SEM SONUÇLARI (mg/dl) Güler Sabah Açlık Öğle 12:00 Akşam 18:00 Gece 22: Taı : Öğle glisemileri yüksektir Tedavi : Sabah kristalize dozu 2 üite arttırılır ÖRNEK (2) NPH + Kristalize İsüli Dozu: Sabah: Akşam: GL SEM SONUÇLARI (mg/dl) Güler Sabah Açlık Öğle 12:00 Akşam 18:00 Gece 22: Taı : Gece glisemileri yüksektir Tedavi : Akşam kristalize dozu 2 üite arttırılır KENDİ KENDİNİ İZLEME 75

10 ÖRNEK (3) NPH + Kristalize İsüli Dozu: Sabah: Akşam: GL SEM SONUÇLARI (mg/dl) Güler Sabah Açlık Öğle 12:00 Akşam 18:00 Gece 22:00 03: Taı : Sabah hiperglisemileri mevcut, Gece 03:00 te glisemi düşük olduğu içi Somogyi feomei söz kousudur. Tedavi : Akşam NPH dozu azaltılır. Sabah hiperglisemisi varsa akşamki NPH dozuu arttırmada öce gece 02:00-04:00 arasıda glisemi ölçümü yapılarak ayırıcı taıya gidilir. Tablo 7.3: Sabah Hiperglisemisi Nedeleri ve Tedavisi Sabah Gece 03:00 Glisemisi Glisemisi Açıklama Tedavi Yüksek Düşük Somogy feomei Akşamki NPH azaltılır Yüksek Normal / Yüksek Yetersiz isüli dozu Akşamki NPH arttırılır Yüksek Yüksek Daw feomei Akşamki NPH gece 22:00 ye kaydırılır ve diyeti içeriği azaltılır 3. Keto Ölçümü Tip 1 diyabetlilerde, özellikle hastalık, stres veya tedavi değişimi edeiyle ka glikozuu yükselmesi ve ketoasidoz görülür. Ketolar vücutta yağı parçalamasıyla oluşa bir artık ürüdür. İsüli yetersizliğide vücut eerji içi glikozu kullaamaz ve yağları kullaır. Depolaa yağları parçalaması soucu vücutta idrarla atıla ketolar oluşur. Ketolar asittir. Kada birike ketolar vücudu degesii bozar ve ketoasidozu ortaya çıkarır. Ketoasidozu belirti ve bulgular H zl deri soluum (kussmaull) Bulat kusma Kar a r s Nefes ve idrarda meyve veya aseto kokusu Ciddi dehidratasyo Kofüzyo Keto testleri e zama yap lmal d r? Akut bir hastalık ya da stres durumuda, Davraış değişiklikleri gözleiyorsa (öreği, öfkeli bir diyabetli tam 76 NERMİN OLGUN

11 tersi veya sessiz olabilir), Ka glikoz düzeyi 240mg/dl de daha fazla, ketoasidoz belirti ve bulguları varsa, özellikle kilo kaybı, dehidratasyo ve letarji gözleiyorsa, Tip 1 diyabetli kedii hasta hissediyorsa, Tip 2 diyabette adir görülmekle birlikte ka glikozu çoğu zama yüksek seyrediyor ve / veya kişi kedii hasta hissediyorsa keto düzeyie bakılmalıdır. Keto düzeyi as l belirleir? 1. Kada keto ölçülmesi 2. İdrarda keto ölçülmesi Kada keto düzeyi as l ölçülür? Bugüe kadar, kada artmaya başlaya keto cisimleri acak idrarda ölçülebiliyordu. Bugülerde piyasaya yei girmekte ola bir glikometre ile ka glikozu ölçüldükte heme sora yalızca stribii değiştirerek 30 saiye içide ka ketouu da belirlemek mümküdür. Alet kada b -Hidroksibütirat tayii yaparak mmol/lt arasıdaki keto düzeyii ayı ka glikozu testie bezer bir şekilde küçük bir damla ka damlatılarak belirleyebilmektedir. drarda keto düzeyi as l ölçülür? Ka glikozu 240mg/dl ve üzeride ise ve / veya keto bakılması içi diğer edikasyolar varsa e sık uygulaa yötem idrarda keto düzeyie bakılmasıdır. Bu her hagi bir alet olmaksızı keto stripleri ile yapılmaktadır. İdrar glikozu ile ayı ada keto cisimlerii de ölçe stripler mevcuttur. İdrar keto test striplerii piyasada mevcut ola Chemstrip K, Chemstrip UGK, Ketostik veya Keto-Diastix gibi çeşitli tipleri vardır. Keto testleri souçlar as l de erledirilir? Keto souçları Eser, hafif, orta ya da yüksek olarak değerledirilir. Testi tarih ve zamaı belirtilmelidir. Test souçları pozitifse su veya şekersiz içecekler içirilir. Bol sıvı vücutta ketoları atılmasıa yardım eder. İsteile souç, ketoları kada ve idrarda görülmemesidir. Ketolar tama- Dikkat edilecek yöler : drarda bak la keto testi souçlar C vitamii ve atibiyotiklerde etkileip yal fl pozitiflik verebilir, Test ürü kutular içideki aç klay c bilgi mutlaka okumal d r, Test stripleri afl r s cak, em ve fl kta bozulabilece i içi iyi korumal d r, So kullama tarihi geçmifl test stripleri kulla lmamal d r, Test stribii kulla lmada öceki regi kutu üzerideki rek serisii bafllag ç regie uyarsa test stripleri kulla lmal d r. drarda keto düzeyii belirlemek içi ; drar keto stribi idrara dald r l r Belirtile süre kadar bekleir Olufla rek de iflikli i kutuu üzerideki rek ile karfl laflt r larak souç okuur. KENDİ KENDİNİ İZLEME 77

12 me kaybolucaya kadar 2 saat aralarla ka glikozu ve keto seviyeleri izleir, istirahat sağlaır, olası ketoasidozu ölemek içi ek isüli ve sıvı tedavisi gerekebilir. Glikozillemifl hemoglobi ölçümü (HbA1c) Hemoglobi eritrositler içide bulua ve akciğerlerde tüm vücut hücrelerie oksije taşıya bir proteidir. Ka dolaşımıda sürekli bulua glikoz hemoglobie bağlamakta yai glikozillemektedir. Hemoglobi bir kez glikozillemiş ise, eritrositi yaşam süresi ola 120 gü boyuca hep glikozillemiş olarak kalır. Kada e kadar çok glikoz varsa o kadar çok glikozillemiş hemoglobi oluşur. Ka glikoz testi o adaki ka şekerii belirlemede öemli ike glikozillemiş hemoglobi seviyesii ölçülmesi metabolik kotrolü, yai uzu süreli diyabet kotrolüü öemli bir kısmıı oluşturur. Bu test ile eritrositler içideki hemoglobie bağlı olarak taşıa ka glikozuu yüzdesi ölçülür. Diyabetli olmaya bir isada ormalde tüm hemoglobii %5 i glikozillemiş olarak buluur. Diyabetli bireyde glikozillemiş hemoglobii e kadar yüksek olduğu tamamıyla ka glikozuu e kadar yüksek olduğua bağlıdır. HbA1c seviyesi yüksek ise o ada tüm HbA1c seviyesii ölçülmesi, metabolik kotrolü süreklili ii ve bu sayede uzu süreli komplikasyolar ortaya ç k fl geciktirme olaa sa lar Tablo 7.4. HbA1c ile Ortalama Ka Şekeri İlişkisi % HbA1c Ortalama Ka Şekeri (mg/dl) >12 >300 Kayak: America Diabetes Associatio. Stadarts of medical care for patiets with diabetes mellitus. Diabetes care 2001; 24 (suppl 1): S eritrositleri değiştirme şası yoktur. Eritrositleri yaklaşık yarısı so bir ayda oluştuğu içi ka glikozuu so bir aydaki durumu hakkıda yarı yarıya bir bilgi verir. Ölçümü diğer yarısı da 2-3 aylık döemdeki hücrelerdir. HbA1c değeri, taı ve tedavii başlaması ile birlikte ölçülmelidir. İlk ölçümde sora isüli ile tedavi görmeye tip 2 diyabetlilerde yılda e az 2 kez, isülie bağımlı (Tip 1) veya isüli ile tedavi göre Tip 2 diyabetlilerde yılda 4 kez ölçülmelidir. Farklı labaratuvarlarda kullaıla test maddesie (Kit) bağlı olarak ormal değerlerde farklılık olabileceği uutulmamalıdır. HbA1c ölçümlerii souçları, diyabet ekibi üyelerie ka glikozuu uzu süreli değerledirilmeside veya tedavi plaıda değişikliğe karar verilmeside rehberlik eder. Araştırmalar HbA1c seviyesii %7 ve altıda tutulmasıı diyabeti HbA1c Ölçüm S kl : lk Ölçümde sora; süli kullaalarda y lda 4 kez süli kullamayalarda y lda 2 kez 78 NERMİN OLGUN

13 uzu döem komplikasyolarıı ölemeside ve geciktirilmeside etkili olduğuu göstermiştir. HbA1c ölçümleri ayı zamada sık hipoglisemi ataklarıı da azaltmada yol gösterici olur. KAYNAKLAR 1. Akalı S, Arsla M, Başakal N. Ve ark. Diabetes Mellitus 2000, Ed: C. Yılmaz, T. Yılmaz, Ş. İmamoğlu, Gri Tasarım, İstabul, Akalı S, Arsla M, Başkal N. Ve ark. Diyabet ve Siz. Ed: Ş. İmamoğlu,S. Akalı, T. Yılmaz, Eskort İletişim A.Ş., İstabul, Altutaş Y. Diabetes Mellitusta Laboratuar, Taı İzleme Testleri ve Metodları. Ed: M. Yeigü, Her yöüyle Diabetes Mellitus. Nobel Tıp Kitabevi, İstabul, America Diabetes Associatio. Life With Diabetes (Core Outlies), Ed: D.B. Kelley, Uiversity of Michiga. Diabetes Research ad Traiig Ceter, America Diabetes Associatio. Self Moitorig of Blood Glucose, 1999;18(Suppl.1): America Diabetes Associatio. Implicatios of the Diabetes Cotrol ad Complicatios Trial. Cliical Diabetes, July-August America Diabetes Associatio. Cliical Practice Recommedatios, Diabetes Care, 1999; 22(Suppl.1). 8. America Diabetes Associatio. Tests of Glycemia i Diabetes (Positio Statemet). Diabetes Care, 1999; 22 (Suppl.1): p Aydı N. Evde Diabet Takibi. Ed: M. Yeigü, Her yöüyle Diabetes Mellitus. Nobel Tıp Kitabevi, İstabul, Diabetes Educatio Study Group. DESG Eğitim Notları, Servier, Sayı: 3, İstabul, ISPAD-IDF-WHO Cosesus Guidelies. Cosesus Guidelies for the Maagemet of Isuli-depedet (type 1) Diabetes Mellitus (IDDM) i Childhood ad Adolescece. Freud Publishig House Ltd., Eglad, Karul Seber S. Evde Diabet Takibi Self Moitorig, Galeos, 1999; 27: Skyler JS. Self Moitorig of Blood Glucose, Med Cli. North America, 1982; 66 (6): Ömer A. Diabet tedaviside evde glisemi ve glikozüri takibi, Aktüel Tıp, 1997; 1(8): Özca Ş. Diabetes Mellituslu hastaı yöetimi ve hemşirelik. Ed: M. Yeigü, Her Yöüyle Diabetes Mellitus. Nobel Tıp Kitabevi, İstabul, Tip 2 Diyabet Kosesus El Kitabı. Ed: N. Bağrıaçık, S. Biberoğlu, U.Görpe ve ark., Novo Care Diyabet Servisi, İstabul, Uited Kigdom Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. Effect of itesive blood-glucose cotrol with metformi o complicatios i overweight patiets with type 2 diabetes (UKPDS 34). Lacet, 1998;352: Kediizi Kotrol Ediiz 1. Ka glikoz testlerii yap lma zama içi öemlidir? 2. Ka glikoz testlerii do rulu uu etkileyebile üç faktörü belirti? 3. Geç komplikasyosuz diyabetlilerde arzu edile ka glikoz düzeyleri edir? 4. Gülük glisemi souçlar a gore isuli dozuda as l bir de ifliklik yap l r? 5. Keto testi e zama yap lmal d r? 6. HbA1c de erleri hagi s kl kla ölçülmelidir? KENDİ KENDİNİ İZLEME 79