yılında hazırlanan defterdeki verileri üç ana balık altında incelemek, içerdii bilgileri deerlendirmek açısından daha doru bir yaklaım olacaktır.

Transkript

1 OSMANLI NÜFUS KAYITLARINA DAR ALTERNATF BR KAYNAK: DEFTER- LVA-I CANK (1837) AN ALTERNATIVE SOURCE TO THE OTTOMAN CENSUS RECORDS: ADMINISTRATIVE RECORD BOOK OF THE CANIK (1837) Mehmet Yavuz ERLER * Özet Osmanlı nüfus kayıtlarından yararlanılarak nüfus konusu ile ilgili pek çok çalıma yapılmıtır. Ancak Osmanlı Devletinde düzenli nüfus sayımları dıındaki kaynaklardan yalnızca vergi defteri olarak nitelendirebileceimiz Tapu Tahrirler üzerinde çalımalar mevcuttur. Hâlbuki avarız kayıtları, temettüat ve idari anlamda gerçekletirilen kayıtlardaki nüfus verileri de alternatif bir kaynak oluturmaktadır. Samsun yöresi için düzenlenen mahalle muhtar ve imamlarına dair kayıt defteri bu anlamda önemli veriler içerir. dari açıdan Samsuna ait bütün yerleke adları kaydedilirken göçmen, konar-göçer ve yerleik topluluklarında bir özetini sunar. Anahtar Kelimeler: Canik, Muhtar, mam, Kemah, Sivas, Müslüman, Hristiyan, dari Yapı Abstract There are many studies related to the population issue that based on the Ottoman census records. Nevertheless there is only well-known alternative source as named Fiscal Registration Notebooks, which were, hold for the purpose of taxpayers record above the regular census record during Ottoman Empire. However there are other sources to find clues on the population records such as avarız, temettüat and administrative records books that offer to the historians as an alternative documents to search the population number. An administrative notebook that was hold for the Samsun s muhtar (district ruler) and imams (mosque prayer) obtains important clues on the matter of the population. In the notebook the settlement place names were recorded while indicating and summarizing the population and migrants as well. Key Words: Canik, Muhtar, Imams, Samsun, Sivas, Muslim, Christian, Administrative Board. dari anlamda oluturulan siyasal corafya nüfus dinamikleri ile de ilikilendirilmitir. Roma döneminde (Constantin) bölgesel stratejiler dikkate alınarak gerçekletirilen idari taksimat belli oranda bir nüfusu da hesaba katmaktaydı. Dou Roma (Bizans) yı takiben Osmanlı nın örfen ya da öteden berü tabirleri ile açıklanan yasallama sürecinde; Bizans a ait idari mirasında muhafaza edildiini iddia etmek yersiz olmayacaktır. Osmanlı Eyalet sisteminin, en azından Anadolu bölümünde, Dou Roma ve Selçuklu idari yapısının bir devamı olduu gerçeini belirlemek mümkündür. Ancak, Osmanlı Devleti nin idari anlamdaki yapılanıı zamanın tecrübelerine paralel olarak devamlılıını korumutur. Dou Roma ya ait idari yapılanma mirasının bir müddet devam ettirildii belirtilebilir. Ancak yönetimsel anlamda duyulan yeni ihtiyaçlar Dou Roma nın mirasında da bir takım yeni deiikliklerin gerçeklemesine neden olacaktır. Deneyimli devlet adamlarının sayısal artıları, nüfusun artıı ve bazen de olaanüstü hallerin zorunlu kıldıı idari birimlerin deiimleri Osmanlı ya özgü bir yapılanmanın oluumuna da tanıklık eder. Osmanlı nın idari yapı üzerinde gerçekletirdii deiimlerin ana dinamikleri Avrupa da uygulanan ölçütlerin deerlendirilmesi ile gerçeklese de temel kıstasların nasıl ve nerelerde uygulanacaı gerçeini corafya ve insan faktörü belirlemitir. Bu nedenledir ki ; Batılılama çalımalarının idari anlamdaki yansımalarının uygulamaları Osmanlı toplumunun kendi iç dinamikleri ile yorulmutur. Osmanlı Devleti nde yılları arasında uygulanmaya balanan nüfus sayımı ve vergilendirme ilemleri her ne kadar Batılılama programının bir sonucu olarak kabullenilse de 1 ; Osmanlı da vergi ölçütüne dayalı nüfus sayımları öteden beri varlıını koruyan bir uygulamaydı. Osmanlı Tapu Tahrir Defterleri demografik yapıyı dikkate alan bir devlet oluumunun en açık ispatlarından biridir. Samsun yöresinde bulunan mahalle muhtarları, imam, kocaba ve kâhyaların kayıt defteri nüfusa ilikinde bazı veriler içermektedir. Her eyden önce 1837 yılında Canik Sancaının net bir yerleke listesini sunan kayıt defteri konargöçerlere ilikin de bilgiler içerir. Ayrıca defterde yer alan bilgiler sayesinde, Samsun yerlekeleri arasında bulunan Hıristiyan veya Müslüman inanç yapısının yer aldıı corafyayı belirginletirmek mümkündür. Osmanlı Devlet yetkililerinden Ahmet Hulusi tarafından 1837 * Doç. Dr. Mehmet Yavuz ERLER, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fak., Tarih Bl. Samsun. 1 Stanford J. Shaw, Osmanlı mparatorluu ve Modern Türkiye, C.II, stanbul 1983, s.70.

2 170 M. Yavuz ERLER yılında hazırlanan defterdeki verileri üç ana balık altında incelemek, içerdii bilgileri deerlendirmek açısından daha doru bir yaklaım olacaktır. 2 A. Defterde Yer Alan Yerleke Adları ve dari Sınırlar Defter-i Liva-yı Canik içinde yer alan yerleke isimleri incelendiinde Canik Sancaının, sancak merkezi olan Samsun ile birlikte 19 kaza ve 453 köy konumundaki yerlekenin kaydedildii anlaılır. Ancak defterdeki konar-göçerlerin köy tasnifi altında yer alması yerleik düzende olmayan nüfusunda sayısı dikkate alınarak bir tasnifin yapıldıı eklinde yorumlanabilir. Her kaza merkezindeki mahalleye ve kazaya balı köye, büyüklüüne göre bir ya da iki muhtar ve imam atanmıtır. Bazı mahalle ya da köylerde imam atanmamıtır. Bu durum idari bir personel eksikliinden ziyade Alevi inancına sahip unsurların imama ihtiyaçları olmadıı eklinde deerlendirilmitir. Hıristiyan mahalle ve köylerde ise yalnızca birer kocaba ve kâhya yer almaktadır. Yine bazı Hıristiyan göçebe gruplarına yalnız bir kocaba ya da yalnızca bir kâhyanın atandıı anlaılmaktadır. Köy muhtarları ve imamları incelendiinde baba adı ya da lakapları aynı muhtarların bir köyün iki mahallesindeki varlıkları belirli ailelerin muhtarlık ve imamlık görevini aile mirası olarak devraldıkları eklinde deerlendirilebilir. Canik Sancaı ndaki yönetsel merkezler belirlenirken bazı kazaların daha büyük bir nüfusu bünyesinde barındıran kaza merkezlerine baımlı kılındıı tespit edilmitir. Buna göre Canik Sancaı ndaki en büyük kaza Bafra dır. Sancak merkezi olmamakla beraber Bafra Kazası kayıt defterinde ilk sırada yer almıtır. Bafra Kazasının sahip olduu köy miktarı yüz ondur. Ayrıca Bafra Kazasının Canik Sancaı bünyesinde bulunan en fazla mahalleye sahip olduu anlaılmaktadır. Bafra Kazasında yer alan dokuz mahalle arasında yer alan Ermeni ve Rum Mahallelerinin 1837 sonrasındaki bir tarihte Samsun a nakledildikleri anlaılmaktadır. Canik Sancaına ait eriye Sicillerinde 1850 sonrasındaki kayıtlarda sıklıkla karımıza çıkan Samsun merkez kazada bulunan Rum ve Ermeni mahalleleri 1837 tarihine ait kayıt defterinde Samsunda deil Bafra da yer almaktadır. Özellikle 1869 yangınında haneleri yanan Rum ve Ermenilerin barınma sorunlarını gidermek amacıyla Bafra ya göçmeleri ve aylarca orada kalmaları daha önceden ikamet ettikleri bu bölgeye aina olduklarını kanıtlar 3. Bafra Kazası idari anlamda daha geni bir idari alanı kapsadıından ve nüfus olarak ta daha youn olduu içindir ki Alaçam Kazası da Bafra Kazasına baımlı kılınmıtır. Bafra Kazasına balı kılınan Alaçam Kazasında mahalle yoktur. Kaza merkezi olarak ta Alaçam köyü zikredilmitir. Bu durum Alaçamın arazinin geniliini sınırlamak için kaza tayin edildi fakat yeterli oranda nüfusa sahip bir yerleke oluturamadıından Bafra ya balı kılındıı tezini güçlendirir. Alaçam Kazasında toplam on dokuz köy olması da idari anlamda ayrıca deerlendirilmesi gereken bir baka özelliktir. Canik Sancaı nda yer alan Samsun Kazası ise kayıt defterinde ikinci sırada yer almıtır. Samsun Kazasındaki köy miktarlarının kendinden sonra gelen bazı kazalardan daha az olmasına ramen ikinci sırada kaydedilmesi yönetsel merkezlerin konumlandırılmasında nüfus dinamiklerinin dikkate alındıı gerçeini ortaya çıkarır. Çünkü Samsun Kazası ve köyleri çounlukla iki mahalleden olumutur. Samsun a balı Kab-ı Maden Oymaı Reayaları Kazası nda (bugünkü Asarcık ancak Toptepe den Denize sahili olan bir idari yapıyı içermektedir) yer alan köylerde geni bir alana yayılmıtır. Asarcık ve Cobu Deresini izleyerek Yılanlı Dere vadisinden sahildeki Top Tepe ve Çırakmana kadar olan alan üzerinde konulanan bu Hıristiyan köyleri Samsun Kazasının nüfus grafiini de artırmı olmalıdır. Samsun Kazası nda 1837 yılı itibariyle altı mahalle ve otuz iki köy olduu belirlenmitir. Samsun Kazasına balı olan Kab-ı Maden Oymaı Reayalarının da kaza konumunda idare edildii belirlenmitir. Ancak bu kazanın yönetsel anlamda var olmasına karın somut anlamda bir kaza merkezi söz konusu deildir. Bu yüzdendir ki Kab-ı Maden Oymaı Reayalarının yerletikleri köyler kaza konumunda idari yapıya dâhil edilmi fakat Samsun Kazası merkezinden yönetilmilerdir. Kab-ı Maden Oymaı Reayaları Kazası nda yirmi altı köy tespit edilmitir. Köy isimlerinin öz Türkçe adlardan oluu bu Hıristiyanların Ortodoks Türkler olma ihtimalini de bünyesinde taır. Örnein Sinme Ta, Çelik Alan, Sarı Yurt, Babasan, Kıla, Gökçe, Yayla Krii ve Çırakman gibi Samsun civarına yakın yerlekelerdeki Hıristiyan köy isimleri her hangi bir slami kültürel etkileimin izlerini yansıtmaktan çok uzaktır. Bu isimler Rum ya da Ermeni Hıristiyan isimlerinden çok Türk izleri taımaktadır. Bu durum ya çok daha önceleri Müslüman Türklerden (Selçuklu) etkilenen Ermeni, Rum ya da Ortodoks Türkleri akla getirmektedir. Eer Rumca ve Ermenice isimlerle köy adları resmi kayıtlara dâhil ediliyorsa neden pek çok Hıristiyan köyü Türkçe isimleri tercih etmitir. Anadolu da slam kültürü altında pek çok Türk yerlekesinin ismi Türkçeden çok 2 Babakanlık Osmanlı Arivi (B.O.A.), A.RSK., Defter No. 1693, 1253 H., ktiza-yı irade-i âliye üzere Canik Sancaı nın havi olduu kazalarının mahallat ve kuralarında nasb-ı tayin olunmu olan imame ve muhtaranın isimlerini mübeyyin tanzim ve tahrir olunan defteridir Mehmet Yavuz Erler, Karadeniz de Avrupai Bir Kent: Samsun ( ), Karadeniz Tarihi Sempozyumu, C.I, Trabzon 2007, ss

3 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) 171 Arap kültürünü yansıtırken Hıristiyan köylerinin Öz Türkçe adlarını muhafaza etmeleri dikkat çekmektedir. Ayrıca Samsun Kazasına balı Hıristiyan köylerinde yer alan Kocaba ve Kâhyaların lakapları da Türkçe özellikler taımaktadır. Örnein Yunbat adlı Hıristiyan köyünde Kocaba olan Çolakolu Lefter, Öksüz Panayut, Babasan Köyü Kocabaı Kocabıyık ve Kâhyası Yanak Dimitri isimlerinde yer alan lakaplar Türk kimliinin izlerini taır. Canik Sancaı na ait kayıt defterinde ki Bafra ve Samsunun ardından gelen üçüncü büyük kaza ise Arım (bugünkü Çaramba) dır. Arım Kazasında yer alan iki mahalle büyük oranda Yeil Irmaın iki yakasında konulanan nüfusu barındırmaktadır. Gerçekte Canik Sancaı nda yer alan pek çok köydeki iki mahalleli yapı arazi artlarının zorunlu kıldıı bir akarsu, tepe ya da ormanlık alan nedeniyle birbirlerine yakın fakat corafi bir etmenle ayrı konulanan bir köyü nitelendirir. Ancak bu köylerdeki birden fazla mahalle oluumunun bir nedeni olarak da nüfus dinamiklerini de göz ardı etmemek gerekir. Yine de net bir nüfus bilgisinin olmadıı 1837 tarihi Samsunu için arazi artlarının varlıını kabullenmek en doru seçenektir. Arım Kazası 1837 yılında otuz be köyü bünyesinde barındırmaktadır. Arım Kazası iki mahallesi ve otuz be köylük idari alanı ile birlikte civarındaki kazalar içinde yönetsel yapı merkezi konumunu korumutur. Bafra ve Samsun kazalarında olduu gibi Arım Kazası da kendine balı kazalara sahiptir. Bu kazalardan Ökse Kazası yirmi iki köye sahiptir. Arım (Çaramba) ile Sonisa sınırı arasında bulunan Ayvacık Kazası ise iki mahalleye sahiptir. Arım a balı olan Ayvacık Kazası merkezindeki Çaramba Köprüba ve Rum Köprübaı mahalleleri aslında bir köprünün varlıını belirginletirir. O halde bir akarsu vardır ve Yeil Irmak a karıır. Gerçektende bu sahada yaptıımız aratırmalarda Yeil Irmak a karıan bir akarsu olduunu tespit etmi bulunmaktayız. Gerçi üzerindeki köprü modernlemitir ama yine de o eski günleri anımsatmaya yarayan köprü temeline ait emareleri tespit etmek olasıdır. Çaramba Köprübaı Mahallesi muhtemelen Akarsuyun Çaramba (Arım) tarafında kalan mahallesini Rum Köprübaı Mahallesi ise bir milleti nitelendirmeden ziyade Eyalet-i Rum olarak da bilinen Sonisa yönünde ve köprü kenarında kurulan mahalleyi nitelendirir. Kısacası yer adları saha aratırması yapıldıında inanılmayacak oranda ilginç bilgileri de karınıza çıkarabilmektedir. Arım Kazasına balı olan iki mahalleli Ayvacık Kazası ise kırk be köye sahiptir. Bu durum Ayvacık Kazasının, hem nüfus hem de Sancak merkezine yakınlık açısından daha avantajlı olan Arım ın önüne geçmesini salayamamıtır. Canik Sancaındaki dördüncü büyük yönetsel kaza merkezi ise Terme Kazasıdır. Ancak Terme Kaza merkezinin her hangi bir mahallesi belirtilmedii gibi yönetsel yapının merkezi konusunda da bir netlik yoktur. Terme Kazası olarak nitelendirilen yönetsel yapının yirmi altı köyü olduu tespit edilmitir. Yine Terme Kazasına balanmı olan Akçay Kazasının ise otuz köye sahip olduu anlaılır. Bu durum geni arazi yapısının sınırlandırılması için duyulan ihtiyaçtan kaynaklanmı bir uygulama olsa gerektir. Gerçektende incelemi olduumuz daha erken tarihli ve 1837 sonrası dönemlere ait Evkaf Defterleri nden elde ettiimiz verilerde gerek Terme nin gerekse Akçay ın bazen tamamı bazen de önemli bir köy miktarının ya Ünye Kazasına ya da Arım Kazasına balandıını tespit etmek mümkün olmutur. 4 O halde yönetsel anlamda bir merkez oluturacak nüfus dinamiklerine sahip olmayan Termenin kaza konumunda idari yapıda yer almasının tek nedeni geni arazi yapısının sınırlandırılmasına yönelik idari bir uygulama olarak deerlendirilmelidir. Ayrıca Terme Çayı çevresinde konulanan köyler ile Simendirik ve Gölyazı bataklıkları corafi yapının sorunlu kıldıı bölgeyi bir kaza idaresi altında tasnif etme ihtiyacını belirginletirmi olmalıdır. Canik Sancaı nda yer alan beinci büyük yönetsel birim ise Ünye Kazasıdır. Ünye Kazası en azından sahip olduu be mahalle ve sahip olduu taife-i Ermeniyan grubu ile birlikte yönetsel anlamda civar kazalara merkez olacak demografik bir konuma sahiptir. Ünye Kazasının yedi köyü tespit edilmitir. Ancak köy olarak tasnifi yapılan Göçebe Reayanın varlıı alıılageldik Yörük taifesinin dıında konargöçer olan Hıristiyanlarında olduunu ispatlar. Özellikle Ünye Kazasına balı Cevizdere (Cözdere?) Kazası nda bulunan Balıkçı Göçebe Reayası sahil Hıristiyanlarının bir kısmının balıın peinden yer deitirdiini kanıtlamaktadır. Ünye Kazasına balı olan Efraz Kazası ise on bir köyden oluan bir yapıya sahiptir. Onu takip eden Fenaris Kazası on iki köye ve Cörei Kazası ise altı köye sahip idari birimler olmakla beraber yönetsel anlamda Ünye Kazasına baımlı kılınmılardır. Yine Ünye Kazasına balı bulunan Cevizdere Kazası nda ise on köy tespit edilmitir. Canik Sancaına ait kayıt defterindeki altıncı büyük kaza ise Fatsa Kazası olarak belirlenmitir. Fatsa Kazasında da her hangi bir mahalle adı verilmemekle beraber Fatsa merkezinde ikamet ettii belirlenen Rum Reaya, Bazar (Rize-Pazar), Ordu ve Kaya Ardı Ermenilerinin kaza merkezinin nüfus dinamiini oluturduu eklinde deerlendirilmitir. Fatsa Kazasının dokuz köye sahip olduu anlaılmaktadır. Fatsa 4 Mehmet Yavuz Erler, Lodges of Dervishes, Monastic Complexes and Shaping of Social Groups in the Otoman Canik District ( ), Quaderni della Casa Romena di Venezia, No. 4, 2006, Venezia, s

4 172 M. Yavuz ERLER Kazasına balı olan Serke Kazasında da dokuz köyden oluan bir sınır ortaya çıkmaktadır. Fatsa ya balı Meydan Kazası nda be köy. Yine Fatsa Kazasına balı olan Ke Deresi Kazası nda altı köyden oluan bir yapıyla karılaılmıtır. Serke Kazası nda bulunan Kabaköy, Osmane Köy ve Alakiri Reayaları ile Meydan Kazası nda bulunan Çubuklu reayaları ayrıca kayıt defterinde kocaba ve kâhyaları ile birlikte kaydedilmilerdir. Canik Sancaı nda yer alan yedinci büyük kaza olan Kavak ise sahip olduu yirmi dokuz köy ve oldukça geni sınırı ile kayıt defterine eklenmitir. Muhtemelen nüfus dinamii yeterli olan Kavak Kazasına her hangi bir kazanın balaması yoluna gidilmediinden hem yönetsel anlamda büyük merkezlerden biri hem de kendine balı kazası olmadıı için en sorunsuz idari merkezlerden birini oluturmutur. Canik Livası kayıt defterinde en büyük kazadan en küçük kazaya doru bir tasnifin yapıldıını iddia etmek yersiz olmayacaktır. Ancak köy konumundaki yerlekelerde nüfustan ziyade merkez kazaya olan uzaklık yakınlık ilikisi dorultusunda bir tasniften söz etmek mümkündür. Çünkü belirlediimiz köyler genellikle uzaktan merkez kazaya doru yakınlaan köylerin bir listesi halindedir. Bu köylerin deiik yönler dikkate alınarak o dönemin yol güzergâhı üzerinde yer alan köyler olması gerekir. Dolayısıyla köy isimleri takip edilerek devrin olası bir ulaım aını da belirlemek ileride mümkün olacaktır. Canik Livasında 1837 yılı itibariyle belirlediimiz kazalar ise, gerek idari gerekse demografik gerekçelerle büyüklüklerine göre sıralamaları u ekilde tespit edilmitir. Canik Livası Kazaları (1837) Sıra Nr. Merkez Kaza Tabi Kaza 1 BAFRA KAZASI 2 Alaçam Kazası 3 SAMSUN KAZASI 4 Kaza-yı Kab-ı Maden Oymaı Reayaları (bugünkü Asarcık) 5 ARIM KAZASI 6 Ökse Kazası (bugünkü Kutlukent) 7 Ayvacık Kazası 8 TERME KAZASI 9 Akçay Kazası (bugünkü Salıpazarı) 10 ÜNYE KAZASI 11 Efraz (fraz?) Kazası 12 Fenaris Kazası 13 Cörei Kazası 14 Cevizderesi (Cözderesi?) Kazası 15 FATSA KAZASI 16 Serke Kazası 17 Meydan Kazası 18 Ke Deresi Kazası 19 KAVAK KAZASI Tablodan anlaılacaı üzere Canik Livasında on dokuz kaza olmakla beraber merkez kaza konumuna sahip ancak yedi kazanın varlıı belirlenmitir. Kazalara, muhtemelen büyüklüklerine göre idari bir taksimatın sonucu olarak sıralama listesinde önceliin verildii öngörülmekle beraber idari anlamda bir baka anlayıında varlıı dikkat çeker. Özellikle Terme ve Kavak Kazasının dier kazalar gibi mahalleye sahip olmamakla beraber merkez kaza konumunda belirlenmeleri geni arazi yapısının sınırlandırılması zorunluluu karısında ortaya çıkan idari bolukları doldurma amaçlı yapılanmalar olarak yorumlamak mümkündür. Canik Livasındaki bir dier dikkat çekici özellik ise büyüklüklerine göre sıralanan kazaların stanbul merkez alınarak yapılmı olmasıdır. Buna göre stanbul a sahil kesiminde en yakın konumda olan kazaların öncelikli kaydedildikleri anlaılır. Buna göre Kavak Kazası sahil üzerinde olmadıı için en son kaydedilen kaza olarak karımıza çıkar. Dorudan yönsel anlamda bir tasnife dayalı sıralama yapılmı olsaydı her halde Kavak Fatsa dan stanbul istikametinde en yakın kaza olacaı için öncelikli kaydedilmesi gerekirdi. O halde stanbul un yönsel anlamda dikkate alındıı ancak yerleke ve demografik büyüklüklerin de ele alınarak bir tasnifin yapıldıını iddia etmek yersiz olmayacaktır. Yine de stanbul un bir deniz merkezi olduu ve kara balantılarının zayıflıı nedeniyle Kavak ilçesinin deniz ulaımı dikkate alınarak geri plana alınmı olacaı ihtimalini de göz önünde bulundurmakta yarar vardır. Kısacası Canik Livası nda yönetsel yapının merkezi konumundaki Samsun Kazası deil de neden Bafra

5 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) 173 Kazası ile balayan tasnif sisteminin Kavakla sonlandırılmı olması, çeitli ihtimal ve varsayımları bünyesinde barındırmaya devam eder. Sonuç itibariyle Canik Sancaı nda bulunan her yerleim yerine muhtemelen nüfusu gözetilerek, eer Müslüman sa muhtar ya da muhtarlar ile imam eer Hıristiyan nüfusa sahipse kocaba ve kahya atanmıtır. Bu görevlilerin kayıt defterindeki isimleri Samsun yöresindeki Salnameler öncesine ait en eski devlet memuru listesinin de olumasını salamaktadır. Ayrıca Canik Sancaı nda bulunan göçebe gruplarına da yapılan muhtar, imam, kocaba ve kâhya atamaları, Samsun yöresindeki nüfus dinamiklerini algılama açısından önemli veriler sunar. Bu veriler dorultusunda Canik Sancaı nda bulunan konar-göçer gruplarının çounlukla Hıristiyanlardan olutuu ve genel nüfusun oldukça küçük bir dilimini tanımladıı iddia edilebilir. Konar-göçer grupların ise çounlukla Ünye ve Fatsa Kazaları ile bunlara balı civar kazalar bünyesinde yer aldıkları tespit edilmitir. Canik Sancaı Kayıt Defteri nde dikkat çeken bir dier husus ise birkaç yerleke isminin bir köy olarak kaydedilmi olmasıdır. Bu isimler ya geni aile çekirdeklerini ya da birbirine yakın fakat ayrı konulanmı mahalleleri nitelendirmektedir. Birden fazla isimle kayıt altına alınan köylerde iki muhtarın olduu tespit edilmitir. Bazı durumlarda tek isim altında kaydedilen köylerde de iki muhtar ataması yapılmıtır. Bu durum muhtemelen bir nüfus younluuna göre muhtarların atandıı eklinde deerlendirilmitir. Kayıt defterinde yer alan köylerin bazılarında bir bazılarında iki muhtara yer verilirken bütün Müslüman köylerinde yalnızca bir imamın atandıı belirlenmitir. Yine Hıristiyan köylerinde çounlukla bir kocaba ve bir kâhya atanırken bazen yalnız kocaba bazen de yalnızca kâhyanın atandıı örneklere de rastlanmıtır. Eer atamalar nüfus aırlıı dikkate alınarak yapıldıysa Canik Sancaı nda yer alan Hıristiyan köylerinin nüfus dinamiinin genel nüfusa oranla düük olduu iddia edilebilir. Ne var ki kaza merkezlerinde bile bulunan Hıristiyan mahalle ve köylerin nüfus younluu olmakla beraber yalnızca bir kocaba ve kâhyanın atanmı olması idari anlamda Hıristiyan unsurların devlet nezdinde temsillerinin sınırlanmaya çalııldıı eklinde de deerlendirmek mümkündür. B. Defterde Yer Alan Dini Tasnif Sistemi Canik Sancaı ndaki muhtar, imam, kocaba ve kâhyalara ilikin olarak hazırlanan defterde, sosyal yapının inancına dair renklerinde deerlendirildii anlaılmaktadır. Canik Sancaı nda yer alan Hıristiyan ve Müslüman köylerinin herhangi bir ayrıma tabi tutulmaksızın birlikte deerlendirilmeleri bu konuda idari bir tasarrufun olmadıı eklinde deerlendirilebilir. Ancak Samsun merkez kazaya balı olan Maden Kabı Oymaı Hıristiyanlarına ait köylerin ayrı bir balık altında toplanması bir anlamda Sancak merkezlerindeki nüfusa ait inanç yapısının dikkate alındıını kanıtlar. Ancak bu türden oymak ve göçebe eklinde geni bir airet yapısının bünyesinde taıyan Hıristiyan nüfus idari anlamda ayrı bir konulandırılması Osmanlının olaan uygulamalarından birisi olarak kabullenmelidir. Çünkü Müslüman Yörük, Etrak (Türkmen) ve Ekrad (Kürt) taifelerinde de aynı tarzdaki nitelendirme Canik Defterinde yer almakla beraber ülke genelinde öteden beri var olagelen bir uygulamanın sonucudur. O halde Hıristiyan oymak ve göçebe köylerinin ayrı balıklar altında toplanmasını olaan karılamak gerekir. Bununla birlikte yerleik olarak sürekli ikamet halinde olan Hıristiyan köylerinin dier Müslüman Gürcü, Çerkez, Kürt ve dahi Türklerden oluan köylerle birlikte anılmaları dinsel anlamda bir ayrımcılıın yapılmadıı izlenimini kuvvetlendirmektedir. Canik Livasına ait defterde yer alan tasnif sisteminde idari olmasa da sosyal anlamda bir dinsel ayrımcılıın olaan farklılıını izlemek mümkündür. Elde edilen verilerde Hıristiyan köylerinin yalnızca Hıristiyanlar, Müslüman köylerinin de yalnızca Müslümanlardan olutuu anlaılmaktadır. Müslüman köyleri listede birbirini takip ederken aynı özellik Hıristiyan köylerinde de tespit edilmitir. Fakat bazı durumlarda Müslüman köyleri arasında bazen bir bazen de birkaç Hıristiyan köyüne rastlamak olasıdır. Kayıt defterinden anlaılacaı üzere Müslüman köy ve mahallelerin önemli oranda iki muhtarı ve bir imamı bulunmaktadır. Ancak bazı Müslüman köylerinde imamın bulunmadıı anlaılır. Bu durum ya bir imam ataması yapılmadıı ya da köyde bir caminin olmadıı anlamına gelmektedir. Ayrıca bu köylerin Alevi inancına sahip ancak slam dinine mensubiyetleri nedeniyle Müslümanlarla birlikte tasnif edilen nüfusa ait yerlekeler olma ihtimalide bir hayli yüksektir. Bazı durumlarda ise Müslüman göçebe gruplarında imamın atanmadıı tespit edilmitir. Hıristiyan mahalle ve köylerinde ise younluklu olarak bir kocaba ve bir kâhya bulunmaktadır. Ancak bazı yerleik bazen de göçebe olan Hıristiyan nüfusa temsilci olarak yalnızca bir kâhyanın atandıı belirlenmitir.

6 174 M. Yavuz ERLER Kaza simleri Canik Livası nda Müslüman ve Hıristiyan Yerlekelerin Kazalara Daılımları (1837) ki Bir ki Bir Bir Bir Bir Kâhya Muhtarlı Kocabaı Muhtarlı Muhtarlı Muhtarlı Kocaba Bir Bir Bir Bir Bir mamsız Bir Kocabalı mamlı Kâhyalı mamlı mamlı Köy Kâhyalı Köy Mahalle Mahalle Köy Köy Sayısı Köy Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Toplam Müslüman Köy Sayısı Toplam Hıristiyan Köy Sayısı BAFRA KAZASI ALAÇAM KAZASI SAMSUN KAZASI KAB-I MADEN OYMAI REAYALARI KAZASI ARIM KAZASI ÖKSE KAZASI AYVACIK KAZASI TERME KAZASI AKÇAY KAZASI (kocaba) 29 1 ÜNYE KAZASI 4 Bir muhtarlı ki Muhtarlı EFRAZ (fraz?) KAZASI FENARS KAZASI ÇÖRE KAZASI Bir köy iki muhtarlı CEVZDERES KAZASI FATSA KAZASI SERKE KAZASI MEYDAN KAZASI KEDERES KAZASI KAVAK KAZASI Canik Kayıt defterinde yer alan yerlekelere atanan muhtar, imam, kocaba ve kâhyalar dikkate alınarak yapılan deerlendirmede Hıristiyan ve Müslüman köyleri belirlemek mümkün olmutur. Bu verileri defterdeki tasnif sistemi dorultusunda ele aldıımızda Canik Sancaı nda 107 köyün Hıristiyan ve 346 Köyünde Müslüman nüfus tarafından oluturulduu belirlenmitir. Kaza merkezine sahip ve

7 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) 175 kendine tabi kazaları bulunan yerlekeler dikkate alındıında 1837 Canik Sancaı nda, Samsun Kazası, Arım Kazası, Kavak Kazası merkezi olarak kabul edilen Nefs-i Kavak ile Karka köyünde tamamen Müslümanlardan oluan yerleimcileri tespit etmek mümkün olmutur. Bunun yanı sıra pek çok tali kazanın merkezinde Hıristiyan nüfustan oluan yerleimcilere rastlanmıtır. Bafra, Ünye ve Fatsa gibi büyük kaza merkezlerinde de Hıristiyan mahallelerin varlıı dikkat çeker. Ayvacık Kazasına balı ve sonu Oymak eklinde biten köylerin hem Müslüman hem de Hıristiyan yapıya sahip oluları ilgi çekmektedir. Bu durum bir sosyal grubun Ayvacık kırsalında Hıristiyanlıktan slamiyet e ihtida ettii eklinde de deerlendirilebilir. Madenkabı (Kab-ı Maden) Kazası köylerinin tamamen Hıristiyan olduu anlaılır. Bazı tali belgeler sayesinde bunların Erzincan ın Kemah ya da Elazı Maden yöresinden gelen Hıristiyanlar olduu belirlenmitir. 5 Her ne kadar göçebe Hıristiyanlar olarak kayıtlara geçen yöre sakinlerinin Ermeni ve Rum olarak kaydı yapılmısa da 6, köy adlarının özgün Türkçe kelimelerden oluması akıllara Ortodoks Türklerin varlıını getirmektedir. Sonuç itibariyle Canik Sancaı nda yer alan dinsel yapının en belirgin unsurlarını Müslüman ve Hıristiyanlar oluturmutur. Ancak Hıristiyan ve Müslümanların mezhep farklılıkları idari olarak düzenlenen bu defterde yer almamaktadır. Osmanlı Devleti nin en azından 1837 resmi anlayıında mezheplerden ziyade bir dine mensup geni kitlelerin varlıının tespiti yeterli olmutur. Sosyal yapı içinde aynı dine mensup insanların belirli mahalle ve köylerdeki olaan birliktelikleri sonucu ortaya çıkan yerleim yapısı devletin böylesi bir tasnifini kolaylatırmı ve doal bir uygulama haline dönütürmü olsa gerektir. Canik Livası kayıt defterine bakarak yörede Müslüman yerlekelerin fazlalıı nedeniyle etkin dini yapının slamiyet olduunu vurgulamakta yarar vardır. Özellikle lhanlılar döneminde kurulan Samsun Kaza merkezi ve bir Türk Kalesi etrafında ekillenen yerleimciler, 1837 yılında tamamen Müslüman bir görünüme sahiptir. Ancak Samsun Kazasına yakın bölgelerden sonraki yıllarda yaanan iç göçün zamanla Liva merkezinin demografik yapısında deiime yol açtıı tahmin edilmektedir. C. Defterde Yer Alan Etnik Tasnif Sistemi Canik Livası Kayıt defterinde sistematik olmamakla beraber etnik yapıya ilikin bir tanımlamanın varlıı dikkat çeker. Özellikle Hıristiyan mahalle yerlekelerinden bahsedilirken Ermeni ya da Rum nitelendirmeleri kullanılmıtır. Köylerde ise bu nitelendirmenin nadiren yapıldıı anlaılmaktadır. Buna göre Bafra Kaza merkezinde bir Rum ve bir de Ermeni mahallesinin en azından 1837 yılında varlıı belirlenmitir. Bafra köy isimleri filolojik anlamda Türk kültürünün özgün daarcıını beraberinde taımakla birlikte ulus yapısına delil tekil edecek bazı izleri de bünyelerinde barındırmaktadırlar. Canik Livası yerleke adları arasında rastladıımız Türk tabiri bir tek Bafra Kazasında yer alan Türk Köy de karımıza çıkmaktadır. Ayrıca Bafra köyleri arasında yer alan Tatarlı, Yörgüç Eyüp Laz ve Yörük Alanı eklinde ki adlar dorudan egemen ulusun varlıını en azından yerleke adları ile de corafyaya kazıdıını kanıtlar. Bafra köyleri arasında yer alan Kürtler ma Kıla köyü de etnik yapı içinde Müslüman bir baka unsurun nitelendirilmesi olarak tanımlanmı olmalıdır. Bafra da yer alan bazı köylerin muhtar ve imamları olmasına ramen taıdıkları adlar bir tür ihtida hareketinin de varlıı konusunda kanıtlanmayı bekleyen ipuçları taımaktadır. Örnein Köprücüyan ma Gulamolu köyü Müslüman olmakla beraber Ermenice oul ekini muhafaza etmesi manidardır. Yine Rumlar tarafından kutsal kabul edilen suya verilen Ayazma adılını da Bafra da ki Ayazma köyünde tespit etmek mümkün olmutur. Bu köyde imamı ve muhtarı olan bir köy olarak kayıtlara geçmitir. Yine Müslüman bir köy olduu imamından belli olan Çıkrıkçı Ahristo ve Kurt Olan köyündeki Ahristo adılı bir anlam taır mı bilinmez. Bu arada Bafra da yer alan Hıristiyan unsurlara ait pek çok yerleke adılında Zımmi eklindeki nitelendirme Rum ulusunu nitelendirmek için kullanılmı olmalıdır. Bafra da yer alan bazı Hıristiyan köylerinde ise Urmanos, Fidelya ve Kostanti Oulları ibarelerine rastlanılmıtır ki bunlar muhtemelen Rum köyleridir. Bazı Hıristiyan köylerinde de Türk ve Müslüman köylerinde belirlenen geni aile çekirdeklerinden bahsetmek mümkündür. Yani köyü ilk oluturan yerleimcinin baba, karde ya da oullarla anılarak bir köy adının oluturulması eklindeki gelenein Hıristiyan köyleri içinde geçerli olduu anlaılmaktadır. Örnein Yayla, Köse Kahya, Stefan, Kara Vasil olu Köyü eklindeki yerleke bunun ilginç bir kanıtını oluturur. Samsun Kaza merkezinde 1837 yılı itibariyle hiçbir Hıristiyan dinine mensup unsura rastlanmaz. Ancak Samsun Kaza merkezini çevreleyen ve Kab-ı Maden Oymaı Hıristiyanları olarak kaydedilen köylerin hemen tamamı Hıristiyan yerleimciler tarafından oluturulmutur. Samsun Kaza merkezini çevreleyen kırsal alana konulandırılan bu Hıristiyan köylerinin hangi ulusa mensup olduklarına dair net bir emare tespit edilememi olmakla beraber köy adları ve köylerin idari anlamdaki temsilcisi olan 5 BOA., NFS.d, Gömlek Nr. 979 ve 993, Erzincan Kemah tan gelen göçebeler. 6 BOA., MAD.d., Gömlek Nr , Madenkabı Kazası Ehl-i zimmet reayaya (Ermeni ve Rum) ait defter., 1266 H.

8 176 M. Yavuz ERLER kocabalar ile kâhyaların lakaplarının Türkçe olması bazı ipuçlarını beraberinde taır. Bu köy isimleri ve lakaplardaki Türkçe (Arapçadan arınmı), ya Türklerle slamiyet öncesi temas kuran bir ulusun kültürel etkileimini ya da gerçekte Türk ama Ortodoks olan bir sosyal yapının varlıını kanıtlar. Özellikle lhanlılar döneminde ehirleen Samsun Kaza merkezi çevresinde lhanlıların ilk kurulu devresindeki Hıristiyanlıın devlet politikası olarak kabullenilmesinin de etkisi olmu olmalıdır. Yine de günümüze kadar uzanan bu yerlekeler ve adlarının dıında mimari yapının tarihsel izlerini yansıtacak hiçbir iz geride bırakılmamıtır. Mevcut bazı kilise kalıntıları da hazine hayaliyle yanıp tutuan yoksulların ya da tamahkâr varlıklıların tahribatından kurtarılabilinmi deildir. Bafra Kazası nda bulunan Hıristiyan ve Rum mahallelerinin tarihleri arasında Samsun Kaza merkezine yönelmeleri neticesinde Samsun Kazasını çevreleyen kırsalın Hıristiyanlarını da ehir merkezine çekmi olmalıdır. O halde Samsun Kaza merkezinde oluan Hıristiyan mahallelerinde yaayan insanların sosyal anlamda kent kültüründen ziyade kırsal kültüre eilimli olduklarını iddia etmek yersiz olmayacaktır. Sosyal yapı içinde yer alan Hıristiyan unsurunun bu geç zamanlı kent kültürüne adaptasyonu, ehir merkezinde oluan dini yapılarından kiliselerin neden camiler kadar eski bir tarihe sahip olamadıklarını açıklar. Samsun Kaza merkezini çevreleyen ve on altısı Müslüman ve on altısı da Hıristiyan olan köy adları da taradaki etnik yapı üzerinde fikir vermektedir. Örnein Karakoyun ma Caniklü köyü, bir Türk boyunu nitelendirmektedir. Dereköy, Türkmenler, Cırlabuk köyü de bir ulusun varlıına emare tekil etmitir. Ayrıca Samsun Kazası kırsalında yer alan Ekrat (Kürt) Taifeleri köyü de bir göçün beraberinde taıdıı sosyal yapıya ait kimlik olarak deerlendirilmeyi beklemektedir. Arım Kaza merkezinde Müslümanlar tarafından oluturulan iki mahalle yer almaktadır. Özellikle Arım Kazası civarında yer alan Alan ma Alacaviran köyünün üzerine kaydedilen Tokatlı ibaresi civar metropollerden Arım Kazası na gelerek yerleen unsurların varlıını kanıtlar. Arım Kazasına balı olan Ökse (bugünkü Kutlukent-Tekkeköy-Dikbıyık) Kazası kırsalında yer alan Araplu Köyü bir ulusun varlıından ziyade Suriye den göçen Karayaka Yörüklerinin ilk yerlekelerini oluturmaktadır. Yine burada yer alan civar köylerinde Karayaka Yörüklerine mensup unsurlar oldukları tahmin edilmektedir. Karayaka Yörüklerinin 1865 sonrasında Kafkas göçmenlerine devredilen arazilerini terk ederek kılak olarak kullandıkları Erbaa/Karayaka, Bafra yörelerinde younlatıkları tahmin edilmektedir. Ökse kazasında Karayaka Yörüklerinin halen Dikbıyık/Kurt Ahmetli Çerkez köyünde bir mahalle olarak varlıklarını sürdürdükleri anlaılmaktadır. Yine Karayaka airetine mensup bu civardaki köylerin Kafkasya dan gelen Çerkez ve Gürcülerle birlikte aynı yerlekeleri birlikte paylatıkları ve zamanla Kafkasyalı bu unsurlarla kaynatıkları belirlenmitir. Kendilerini bazen Ankara dan geldikleri eklinde nitelendiren bu unsurların Suriye (am), Adana-Antep, Diyarbakır-Yozgat, Ankara-Eskiehir ve oradan Tokat ve Samsuna (Bafra ve Ökse kazası) ulaan bir Yörük airetinin göç öyküsünden haberleri yoktur. Arım Kazasına balı olan Ayvacık Kazası nda 1837 yılında yer alan Karye-i Muhacirin-i Çerakese ibaresi Kafkas göçmenlerinin bu corafyada Karayaka Yörük aireti ile olan birlikteliklerinin 1865 göçü öncesine tekabül ettiini kanıtlar. Ayvacık Kaza merkezinde ve Tekincek Köyü nde Ekrat (Kürt) taifelerinin de varlıı 1837 tarihli kayıt defterindeki verilerden anlaılmaktadır. Yine Ayvacık Kazsında yer alan Tuna Oymaı, til Baı, Bölükbaı Oymaı, Keskin Oymaı köylerinde ki gibi hem Müslüman ve hem de Hıristiyan köylerinin birbirini takip etmesi Hıristiyan Türklerin slamiyet e geçi aamalarını nitelendiren emareler olsa gerektir. Ancak bu Türklerin Roma mparatorluu bünyesine Hazar mparatoru kızı Çiçek Hatun döneminde yıllarında gelen Kafkasya meneli Türkler mi yoksa Don-Volga- dil havzasından Hunlarla birlikte Tuna yı aıp Balkanlara Bulgaristan a gidip sonradan buraya göçen Bulgar Türkleri mi olduunu belirlemek yeni verilere müracaatı gerekli kılmaktadır. Ayvacık Kazası köyleri arasında belirlenen Karye-i Kedereli Oymaı Reayaları ibaresi de Fatsa Kazasına balı Ke Deresi Kazası ndan Ayvacık Kazasına yönelik bir iç göç hareketinin varlıını kanıtlamaktadır. Yine Ayvacık Kazası kayıtlarından S , Derbend, Demirlü ve Kabalı köylerinin Sivas dan gelen Müslüman göçmenler olduu anlaılır. Terme Kazası kırsalındaki Eynesillü köyü Giresun Eynesil den gelerek yerleen ve 1837 de bir Müslüman köyü olarak varlıklarını sürdüren kimselerin varlıına iaret eder. Özellikle Terme Kazasına balı Akçay (Salıpazarı) Kazası nda bulunan ve bugün aynı isimi taıyan Bazlamac Köyü ve civarındaki sakinlerin Gürcü oldukları dikkate alındıında Kafkasya dan 1856 öncesi yaanan bir göç hareketinin varlıı anlaılır. Akçay Kazası nda yer alan ve bir Müslüman köyü olan Karye-i Gıptiyan da bir tür ulusal kimliin izlerini taıyabilir. Ancak emin olduumuz bir ey vardır ki oda Akçay da yer alan Karye-i Ekrat (Kürt) taifesinin bir kimlii nitelendirmi olmasıdır. Ünye Kazası nda ise göçebe Hıristiyanların varlıına dair ibareler bulmak mümkündür. Yine Ünye Kazasına balı Çörei Kazası nda kaydedilen Ekrat (Kürt) Taifesi dıında bir kimlik nitelendirici kayıt bulunmamaktadır. Bununla birlikte Ünye Kaza merkezinde bulunan Zımmiyan ve Ermeniyan mahalleleri Rum ve Ermeni kimliklerine iaret etmitir. Ünye merkez kazaya balı köylerden birisi olan

9 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) 177 Karye-i Zeynik ve Gobi köyündeki Gobi eer bir göl ya da çöl adıysa Ünye deki Türklerin göç corafyalarını belirginletirmek bir hayli kolaylamı olacaktır. Fatsa Kaza merkezinde bulunan Reaya-yı Rum ve Bazar, Ordu ve Kaya Ardı Ermeni ibareleri bariz bir kimlik tanımlaması olarak dikkat çeker. Ayrıca Fatsa merkez kazada bulunan Ermeniler, buraya Pazar, Ordu ve Kaya Ardı bölgelerinden göç yoluyla gelen bir sosyal yapıyı nitelendirmektedir. Yine Ke Deresi Kazasında yer alan Karye-i Kendikse ma Tatarcık köyü Anadolu da ki Mool egemenliinin kalıntıları olarak bir kimlik tespiti yapmaktadır. Yine Ke Deresi Kazasında yer alan Karakoyunlu ma Akça Kise köyü de Türk airetlerinden birinin yöredeki varlıını kanıtlar. Kavak Kazası ise Canik Livasına balı olup sahile uzantısı olmayan tek kaza özelliini elinde tutar. Kavak merkezini oluturan Nefs-i Kavak ma Karkı köyü iki mahalleye sahip Müslüman bir yapıya sahiptir. En azından 1837 yılı itibariyle Kavak ve civar köyleri arasında hiçbir Hıristiyan köyüne dair veri olmaması ilgi çeker. O halde Kavak Kazası Türk ve slam kimliini sahil kazalarına oranla çok daha önceleri salama almı olmalıdır. Özellikle Çakallı yolu üzerinde yer alan Selçuklu dönemine ait Kervansaray bunun yerle yeksan olmu bir abidesi olarak yıllara inat varlıını sürdürmeye devam etmektedir. Kavak bölgesindeki ulus kimliinin 1865 Kafkas göçlerine kadar özünlüünü koruduunu iddia etmek yersiz olmayacaktır. Ancak 1837 yılındaki kayıtlarda Seyyid Ali Köyü muhtarı olan Çerkes olu Süleyman ın varlıı münferit kitlelerin göçünü kanıtlar. Kavak köyleri arasında yer alan Kayı, Bayındır, Artuklu ve Tatar Musalu gibi köy adları bir kimlik deerlendirmesi olarak ele alınabilir. Yine de Kavak Kazası köy adlarında sıkça karımıza çıkan Aslanca ve Kara Aslan gibi bu yöreye ait olmayan bir canlıyı nitelendiren köy adları yöre sakinlerinin ya bu hayvana kafayı bozdukları ya da bu canlının egemen olduu sahalardan buraya gelen Türkler ya da Arapların olduu yönünde deerlendirilebilir. Özellikle Gulam Köyünde Badatlı olu Osman nin imamlık yapması ve Azaklu köyündeki Arap olu Emrullah nin imam olarak hizmet vermesi Badat yöresinden bir grubun Kavak kırsalını mesken tuttuu eklinde incelenebilir. Belki de bu Aslan takıntısı bu Irak corafyasından çok daha erken dönemlerde Kavak a göç etmitir. Özellikle Kral lakaplı muhtarlarda belki sadece lakapta deil gerçekte de bilinmeyen bir tarihi kökeni ifade eder. Sonuç itibariyle deerlendirmeye çalıtıımız 1837 yılına ait defterdeki Canik Livası kaza ve köy adları yalnızca birer kelimeden ibarettir. Belki de deerlendirmelerimiz tamamen laf-ı güzaftır. Yine de bo oturup bo konumaktansa fikir üretmekten zarar gelmez düsturuyla gerek inanç, gerek kimlik ve gerekse göçebe-ehirli kültürüne ilikin bir takım verilerin deerlendirmesi yapılmaya çalıılmıtır. Aynı yer isimleri ve ahıs isimleri dikkate alınarak özellikle lakaplardan yola çıkılarak meslek grupları, göçmenler, kimlikler ve daha nice dil bilimsel aratırmalara veri kaydetmesi açısından ekte bu defterin Türkçe harf karakterlerine çevirisi eklenmitir. Bafra Kazası Mahalleleri (1837) Sıra No. Mahalle Adları Muhtar mam Kocabaı Kahyası 1 Hacı Nabi ve Sofulu Muhtar-ı Evvel Ekmekçizen Mehmet mam-ı evvel Nuri Muhtar-ı Sani Cebel olu Hacı sa 2 Cami-i Kebir Ahmet - Hacı Seydi Numan 3 Küçük Hamam ve Müftü Akman...- Sazar olu Mustafa Nazif 4 Hacı aban ve Karkalı Yusuf olu Yusuf- Kara Mustafa Ahmet olu brahim 5 Cilhane eyh olu smail- Güveci olu Seydi Geyikcizade Hafız Mehmet 6 Debbahane Saruklu olu Ahmet - Akcazade Salih Hacı olu Mustafa 7 Yaka ve shaklu eyh Mustafa- Hacı Mensurzade Mehmet Mehmet 8 Rumiyan Dedek olu Kalyoncu olu Madenci Vasil Madenci Hırakim 9 Ermeniyan Akob Hallac Yakup

10 178 M. Yavuz ERLER Bafra Kazası Köyleri(1837) Sıra No. Köy Adları Muhtar mam Kocabaı Kahyası 1 Türkköy Aça mam olu Dursun- Nuh Mustafa olu Deli Mehmet 2 Serdenlü ve Kara eyh Safracı olu Kara Hasan- brahim Barutsuz olu Ali 3 Alpagut Öküz olu Sava Babucu olu Kirako 4 Kuçular Uran olu brahim- Türkmen Ahmet olu brahim 5 Virancık, Ekberli ile Elmacık ve Kozazı Hacı olu Mustafa- ahba olu Molla Hüseyin... olu Mehmet 6 Selam-ı Aleyk Haroa olu Mihail Yani 7 Kaykusuz ve Kolaycılu Tekein olu Ömer- Ak olan Hüseyin Hasan 8... Harifi ve Yaya Osman olu Kör Osman- Sinan olu Pir olu Mustafa brahim 9 Gökçe Su Sarnik olu Kostanti olu Aksidas Nazari 10 lyaslu ve Ganberlü ve Paa Ali Hoca olu Mustafa- Behir Hüseyin eyh olu Ali 11 Börümce, Deirmen Özü ve Topal Hüseyin olu Hasan- Hasan Kulukhane Paça olu Hüseyin olu Mehmet 12 Köprüciyan ve Gulamolu Gulam olu Halil- Hoca olu Kara Hüseyin olu Hasan Ahmet 13 negazi Karaolan olu Mehmet- Cemil olu Mahmut Hüseyin 14 Kelemkırı ve Garibah Kolaycı olu Mustafa -Put Osman 15 Kiraciyan ve Tatarlı... olu Hasan- Köle (Gülle?) olu Halil 16 Gökçe Aaç ve Gülderisi Mente olu Veli- Erzade Mehmet Hacı olu Ali Mehmet Kır olu Halil 17 Yörgüç Eyüp Laz Uzunca olu Hacı Hasan- Fik Musa olu Salih 18 Kara Burç Kavaklı olu Hacı Mehmet Hasan 19 Demiek Ak Hüseyin olu Mehmet- Kel Salih Mustafa olu Osman 20 Kelikler Kara Ahmet-Sinan olu Mustafa Mustafa 21 Çulha Koca Recep olu Nasuh- Göd olu Sucend olu Ali Hüseyin 22 negazi ve... Zımmileri Kır Demirci olu Delice olu Yani Yani 23 Müderris Gedii Yani... olu Yorgi 24 Pelit Bükü Suhte olu brahim-kendir olu brahim Ali 25 Yiit Alan Bosdil olu Hasan- Sarı Osman Civan olu olu Mustafa Hüseyin 26 Kolayverdi Kör Hüseyin olu Ahmet- Emir Tir olu Ali olu Ali 27 Kolay Mustafa- Dursun olu Ahmet Mustafa 28 Asarlı, Kolay Zımmileri Köykü olu Öksüz olu Vasil Mirnav 29 Andır Tatar olu Mahmut-Mahmut Süleyman olu Hasan olu brahim- Emir Mehmet olu Mustafa Uzun Ali olu Mehmet 31 Kovanlık Tatar olu Ali- Mustafa Tatar olu brahim 32 Kanluk Önü Sakızcı olu brahim- Hebel olu brahim... olu Eyüp 33 Çal Köy Karagöz olu Himmet- Memi... Mehmet 34 Mardar Karakoç olu Mahmut- Salih

11 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) 179 Dede Mehmet 35 Köseli Osman-Topal mam olu Hasan Kör olu Ahmet 36 Ayazma Dalı olu Seydi- Ömer Ömer olu Ömer 37 Lengerli, Yılmazlı ile Yörük Deli brahim olu Mustafa- Ali Alanı Molla Ali 38 Sürmeli Aslan olu... olu Nikola Yorgi 39 Urmanos Yorgi Ekiz olu Panayut 40 Kelik Karagöz Mehmet- Mehmet Ak Mustafa 41 Doan Yuvası olu olu 42 Darboaz Kara Kiraki Sava olu Dimid 43 Kızakcı... olu Mehmet- Abdullah Kara Mehmet 44 Kukıyan ve Geleric Kubat smail- Kör Mehmet olu Emin Mustafa 45 Tokuz Aalıı ve Engiz Gürcü olu Mukaddisi Zımmileri... Anasdas 46 Canikli Yurdu ve Tekincik Miri olu Yani Kel Bira olu Yani 47 El Alan Abdi olu brahim- Mustafa Mahmut olu Molla Hüseyin 48 Kayalu ve Kablancık Tanil olu Ömer- smail Kara Ahmet olu Ahmet 49 Çiftlik Dede olu Halil- Gülce olu Hasan Abdurrahman 50 Korundar Alancık Memi olu Mustafa- Hacı olu Ali Bace olu Abdi 51 Yel Alan Cir olu Ali- Mehmet Demirci olu Kara Hasan 52 Caud Suhter olu- Hacı olu Hüseyin Ali 53 Deve Alanı Mustafa-Hacı Hasan Hacı Hüseyin 54 Alan Kara brahim olu brahim- Hüseyin Ayvaz olu Osman 55 Hüccetlü Hasan- Mustafa Ömer 56 Koz Alan Yera olu Yera Yorgi Nikola 57 Erik Bükü Hacı olu Mehmet- Abdullah Ömer 58 Boyalu ve Çelik Alan... Ali olu Mehmet- Uruç olu Molla Bekir Hüseyin 59 Sarbuse Kara Ali olu Mustafa- Ömer Kara Ali olu Osman 60 ıklık Güce olu Vasil Lazari olı Yani 61 Yayla ve Köse Kahya ve Beklü olu Arab olu Stefan ve Kara Vasil olu Dimid Abram 62 Sarmaık ve Tekye Kavaklu Osman- Hüseyin Uzun olu Mahmut 63 Gazi Beklü Cud olu Ali- Ahmet Sandık olu Mehmet 64 Ak Tekke ve Martı Kala ükür olu Mustafa- Hacı Ahmet Tomal olu Mustafa 65 Hoca Hüseyin sa olu Mustafa- Osman Dirik Kel Hasan 66 eyh Ula ve Torun olu ve Hamza olu Ali- Hacı Hasan Tecir Beklü Odabaı olu Süleyman 67 Fidelya Kostanti olu Dokuz olu Behri Hıralanbu 68 Kıran ve Karaca Börk nce Mehmet olu Mehmet- nce Mehmet olu Hamza Kara Ahmet olu Molla Abdullah 69 Kirte Deli Hasan- Süleyman Kaba Sakal Hasan ve eyh Uran Bacaksız olu Süleyman- nce zade Mustafa Mehmet 71 Çıkrıkçı Ahristo ve Kurt Zibal- Kurt olu Eyüp Mehmet

12 180 M. Yavuz ERLER Olan 72 Tasköy Çalık olu Halil- Hatip olu Mehmet smail 73 Kuyu Altı Çakır olu Yani... Banayut 74 Kostanti oulları Eplipe Nikola 75 Tekke Zımmileri... olu Lefter... lya ve Osman Beylü nce Panayut Tumak olu olu Koda Kiraki 77 Hacılar Kürtler ile Kıla Numan olu Seydi- Hafız smail Çil Hasan 78 n Özü mam olu Mehmet- Osman Arap olu Ali 79 Aca Alan... olu Yorgi Lazari olu Kostanti 80 Tutmaah Lefter Kara Papas olu Panayut 81 Baraltı Todik Türüd olu Bavli 82 Asma Çam Kalaycı olu Sava olu Yorgi Vasil 83 Kirazlu Tumak olu Stefan olu Aleksan Yorgi 84 Kabaçukur, Ot Kayası ile Kuçular Çolak Yani Yani olu Yera 85 Sofu Çukuru Kucanın Yorgi Kürd olu Yorgi 86 Pire Yurdu Çavu olu Hıro Panayut 87 Doyran ve Hibillü Himmet olu Ali- Aya olu Ömer olu Ali Osman 88 Gökçe Boaz Sivillü Hüseyin- smail Müezzin olu Ali 89 Bedi ve eyhler Deli Salih- Sarı Ahmet olu Süleyman Mehmet 90 Ak Gönü Çakır Suhte olu Ahmet- Kel Hüseyin Osman olu Mehmet 91 Yenice ve Kara Bayraktar Kürt Ömer olu Feyzullah- Ali olu ve Yukarı Elma Urbacı olu Hasan 92 Takelik ve Sincar Tonkal olu Salih- Kara Mehmet brahim olu smail 93 Göçkün Hatip olu Mehmet- Mehmet Memi olu Mustafa 94 Zeytun Halak olu Mehmet- Hacı Hüseyin Kara aban olu Ömer 95 Kara Haylu Taçı olu Bedri Topuz olu Dimit 96 Çıtırlık Dimid Kalaycıolu Dimid 97 Toylu Deli Mehmet- Kayık olu Eyüp olu Hacı Bekir Mehmet 98 Oyma Bahi Dingil olu Nasuh- Hüseyin Mehmet olu Nasuh 99 Sakar nek Müezzin olu Hasan- Kabail olu Hotman olu Hüseyin Hüseyin 100 Kızlak Himmet- Çakır olu Hasan Ali 101 Münecab Debil olu Mehmet- Ahmet Çulha olu Ahmet 102 Yukarı Isırganlu Kimba olu lyas- Himmet Co olu Süleyman 103 Aaı Isırganlu Hatip olu lyas- Veli Yani olu Ali 104 Filik Kızılca olu Hasan-... olu Hasan Hatip olu Ali 105 Gökçe Aaç Dursun olu Ali- Hıdır Tanil olu Mehmet 106 Terskırık Toklu olu Mehmet- Veli Battal olu Mehmet 107 Ali Dede Yutası Ali Dede Olu Mustafa- Ömer olu Müezin olu Hüseyin Hüseyin 108 Tepe Yutası... olu Ali- Yörgüç olu

13 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) 181 Kurt Hasan olu Hasan Himmet 109 Viran ve Kabaklu... olu Mehmet- Kara Mustafa olu Ali Topal mam olu Mustafa 110 nderesi ve... Kakül olu Sava Yapulcu olu Kirkor BAFRA KAZASINA BALI ALAÇAM KAZASI KÖYLER (1837) Sıra Köy Adları Muhtar mam Kocaba Kahya Nr. 1 Nefs-i Alaçam Uzun olu Uzun olu Lazari Panayut 2 Yukarı Malkoç Çuhurcu olu Ali- Kocaba olu lyas olu Hüseyin Hüseyin 3 Alamet Molla Hüseyin-Umur Çürük olu Mustafa olu Ramazan 4 Vicekler Hasan olu Ali-Divane Göncü olu Ali olu Abdullah 5 Youn Belid ve Pesmurcu Deresi Eyüp olu Süleyman- Ali Halil olu Hüseyin 6 Aaı Malkoç Dervi olu Ali- Veli Aslan olu Osman 7 Kabalu... olu Osman- Süleyman Güdel olu slam 8 Demirci Köy, Kaluk ve Kara Çukur Hasan- Ahmerci olu Hasan Ali 9 Kozköy ve... Osman olu Mehmet- Ali Mırık Mehmet 10 Nefs-i Alaçam slamları ve... olu Ali-... Ali Gelemen Bacak olu Mustafa SAMSUN KAZASI (1837) Sıra Nr. Mahalle Adı Muhtar mam Kocaba Kahya 1 Said Bey Uzun Halil olu Ahmet- El hac Mehmet Emin Müezin Hacı Hüseyin 2 Hançerli Ali -Terzi Ahmet Ahmet Reit 3 Bazar Hafız smail-nalband Ali Osman 4 Cami-i Kebir Hatip Mehmet-Abdulmuttalip Ahmet 5 Mekre Hacı Mehmet -Durmu Ali Ali 6 Hacı Hatun ile çkale Kavaklu Halil Mehmet SAMSUN KAZASI KÖYLER (1837) Sıra nr. Köy Adları Muhtar mam Kocaba Kahya 1 Kayı Kurt olu Ali- Süleyman Himmet olu Ali 2 Da Köyü Ali Koca olu Hüseyin Molla Mustafa 3 Aladun Said olu Salih smail 4 Dereköy, Türkmenler, Kara Mustafa-Seydi olu Osman Molla Mehmet Cırlabuk 5 Kara Koyun, Canikli...- Bekir olu Himmet Molla Ahmet 6 Aksular Memi olu Osman Molla Mustafa 7 Çakırlar, Bozmellü ve Tunha Mehmet-Battal Mustafa Molla Hüseyin Karaköy 8 Çivril ve Kabaklu Kara Mustafa-Kakar olu Ali Mehmet 9 Badırlı Kör Osman Molla Mehmet 10 Dereler ve Acıbükü Kibal olu Ali-Kel Ali olu Ali Molla Halil 11 Uzgur, Kuculu ve Kara Ömer-mam olu Hüseyin Molla Hüseyin Kıran 12 Koymat ve Ma lyas Koca Mustafa-Çökmet Salih Molla brahim 13 Nemlus ve Ahulu Topal Mehmet-Küçük olu Mustafa Yusuf 14 Ak Alan Çukadar olu Mehmet-Cila olu Mehmet Hasan 15 Köseli Ömer Bee olu Mehmet Salih 16 Ekrat Taifeleri Kürt Halil-Çakır Ali olu Mehmet Molla Mehmet 17 Çardak Kirii Kara Kavuk Yera olu Panayut 18 Demirci Suyu Todor Koda 19 Kızıl Olak Gavril Ektir olu Panayut 20 Karagöl Kirkor olu Cıdagık olu

14 182 M. Yavuz ERLER Kostanti Borife 21 Düzköy Papaz Kostanti Kuyustur olu Yoriha 22 Beklik Papaz stavri Kirkor olu Stefan 23 Kızıl Göl Demirci olu Bakırcı olu Pavli Vasil 24 Gürgen Pınarı ve Kuru Semerci olu Yani olu Gökçe Yorifa Stefan 25 Kabakönü Kalpak olu Yorika Yani 26 Boylan Kalbuz olu Sandalcı Kostanti olu Dimid 27 Kadıköy Stefan Kiraz olu Sava 28 Ada Reayaları... Nikola Papaz olu Yani 29 Göl Yalaı ve Saib Papaz Pur Todor Reayaları 30 Serniç Bunarı... Sava Adem olu Yani 31 Döer Bei ve Ali Bey Kosta Ekici olu Yur (Pur) 32 Çınarlu Papaz Tudor Dertli olu Andreya Samsun Kazasına Balı Kayı Madeni Oymaı Reayaları (1837) 1 Oran Papaz olu Panayut Kocabıyık olu Nazari 2 Döerisi ile Asaraaç Kalaycı olu... Kiraki Kıran olu... 3 Sarı Bıyık ve Hayat Koca Kavur olu Stefor Kara Sava Deresi 4 Kara Berçin... Eksendi... Kostanti 5 Yarmalu Batak ve lya olu Yor Sırtı Siyah olu Nikola Haydar 6 Çınar Aılı... Nikola Kiraki olu Efesdos 7 Bacan... Mihail Dürzü olu Nikola 8 Çekenek... Vartemyos Babul olu Yor 9 Sinme Ta aban olu Hıralanbu Banayut olu Yor 10 Ökse Oymaı Papaz olu... lya Sefer olu Nikola 11 Ömer Gölü Tınas olu Sava Bayram olu Bedri 12 Samruk ve Çelik Alan Papaz olu Hıralamabu Çakır olu Kiraki 13 Çal Tınas olu Sava... Lefter 14 Çırakman... lya Bolos olu Hıralanbu 15 Ali Bey ve Gökçe Pınar Kömürcü olu Hıralanbu Andon olu Sava 16 Andırya Mahallesi Gavril olu Nazari... Aleksi 17 Kuruçu olu ve Pelit Kürklü Panayut Fetvacı Apostol olu Oymaı 18 Cenker Bolatcı olu Panayut Polatcı olu Tınas 19 Arucak Sava olu Dimidri Kalaycı olu Hıro 20 Yunbat Çolak olu Lefter Öksüz Panayut 21 Sarı Yurt Buz olu Yani Palancı olu Lazar 22 Babasan Kocabıyık Pur Yanak Dimidri 23 Kiriclü Pur olu Yani Esbir olu Abram 24 Kıla Makarisi manet Makarisi Yorgi 25 Gökçe Cebr olan Yani Tudor olu Sava 26 Yayla Kirii Oliferos Yuri ARIM KAZASI (1837) Sıra Nr. Mahalle Adı Muhtar mam Kocaba Kahya 1 Çay Emir olu Hacı Mehmet- Hafız Süleyman Çelebi Molla Mehmet 2 Orta Hasan Kadıolu Hacı Hafız Ahmet Mehmet- Hacı Mustafa ARIM KAZASI KÖYLER (1837) Sıra Nr. Köy Adı Muhtar mam Kocaba Kahya 1 Demircilü Hacı Salih-Hacı brahim Mustafa 2 Acıklu ile Sazlı Yener olu Hacı Yakup Abdullah- Tahir

15 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) Oklular ile Uzunlu Hacı Hasan-Hacı Mehmet Said olu 4 Aaçlar ile Soluca Ömer- Osman Abdulrahman 5 Ömerli ile Tatarlu Hasan- Abdurrahman Mustafa 6 Kudoanlu ile Camilü Aık Ömer olu Salih Mustafa aban Çelebi olu Emin 7 Küplüye ile Çerçiler Halid (?) olu Mustafa Mustafa Hızır olu Ali 8 Bakraclu ile Sadıklu Köstüllü Olu Süleyman- Hacı Mustafa Ciz olu Ahmed 9 Hassa Bahçe Hacı Mente olu Ali- Kiliolu Mustafa Mehmet 10 Halvaçlı ile Mahmudlu Nuri- Hacı Hüseyin Molla Hüseyin olu Hasan 11 Tokurlular Hacı Ahmed olu Hasan brahim- Eyüp olu Mehmet 12 Yamanlu ile Kuculu Emrullah olu dris- Sarı Emir Vaaz olu Ali olu Hacı Ahmed 13 Ali Beklüler 1.Hacı sa olu Mehmet Hacı olu Mustafa 2.Dervi 14 Ak Kuzulu Hızır olu Hacı Ali- Hacı Osman Abdullah 15 eyh Habil ile Kırtik Basil olu Abdullah- Mustafa olu Salih olu smail Mustafa 16 Körtuna ile Kabalu Molla Mehmet olu Molla Yusuf olu Halil Hüseyin- Molla Mehmet olu brahim 17 Hacı Beklü Abadız- smail olu Hacı Hüseyin Hüseyin 18 Kumarlı ile Kabdan Sırça olu Salih- Dertlü Salih olu Mehmet 19 Yavillü ile Köseli Himmet olu brahim- Hatip Ali Sikke olu Halil 20 Seyfliler ile Tabuluca nce Mehmet olu Hasan- Süleyman aban 21 Hacı Musalular Recep olu Ahmet- Ali Osman Abdullah Hoca olu Bekir 22 Ustacalu ile Mahra Kudi Mehmet olu Recep Mehmet-Muhak olu Yusuf 23 Hacılu Hacı Recep olu Ahmet- Mustafa Hacı Recep olu Mehmet 24 Anlu ile Karacalu Hatip olu Mehmet-Hasan Hatip olu Ali olu brahim 25 Menalu ile Tanihatlu Akgöz olu Ahmet-Sarı Mustafa Kethüda olu Ahmet 26 Cacil ile Uluköy Muhsin olu Salih Hacı brahim ou Mehmet 27 Celme Müftü olu Mehmet-Uzun olu Hüseyin smail olu Mehmet 28 Biha ile Demirlü Ahmet olu Mehmet- Hatib Mehmet Cansız olu Mehmet 29 Muslibu ile Sarmısak Çerkes olu Salih- Mehmet Kahraman olu Emin 30 Ordu Hacı olu Mehmet- Mehmet Süleyman olu Ali 31 nil Laz olu Mehmet Mehmet 32 Zoar Merzifonlu olu Mehmet Kadı olu Salih 33 Alan ile Karacaviran (Tokatlı) Kadı Bekir ol Mustafa Hacı Yusuf 34 Düz Yaykıl Viregen ile Ahmet olu Ali Hasan Ayazma 35 Yaykınlar ile Kocalar Salih olu Ali- Sarı Salih olu Ahmet Hatip Ali ARIM KAZASINA BALI ÖKSE KAZASI KÖYLER (1837) 1 Sarıcalu Kadıolu Ali, Alinekolu Mehmed Kadızade Mehmet

16 184 M. Yavuz ERLER 2 Sungurlu ile Kiraz Bucaı Mehmetolu Ahmet, brahim Aktımarlıolu Salih 3 Manamut ile Köseli Sarac Mehmed Hasan 4 Arablu ile Durkutlu Fakikolu Mustafa, Fakiyezade Mehmed Bostalolu Süleyman 5 Tekincik ile Ramazan Çakır Ali olu Hasan Osman olu Mustafa 6 S ile Karacalu (Kıraclu) Muzudiolu Numan, Hacı Ahmed olu Hacı Mehmed olu Mustafa Ahmed 7 çlü ile Kara Bakçe Hacı brahim smail olu Mustafa, Hasan 8 Irmak Sırıı ile Caraf Halil Ahmet 9 Datimur ile Kullu Hacı Ali, Bekirolu brahim Mehmed 10 Kethüdalı Ali olu Hasan Ömer 11 Kara Olan ile Hamzalı Mehmed, Paaolu Hızırolu Mehmed brahim 12 Çınarlık ile Balahor Mirik Halil olu Uyuzolu Abdullah Mehmed 13 Katır Azı ile Ekreclü Hacı Bekir, Osman Abdulrahman olu Mehmed 14 Tekfur Meydanı ile Kuhane Molla Süleyman Ali 15 Sarmısak Deirmenci olu Mehmed Ahmed 16 Güdedi (Gödedi) Kökçü olu Hasan Salih 17 Büyüklü Kara Salih, Kara Tonya olu Hatib Mustafa olu Mehmed 18 Baliclü ile Hacı Danimenlü Dulcuolu Mustafa, Halil Emir Ali olu Mehmed 19 Ahalu Pir olu Mustafa Bucakolu brahim 20 Gümen ile Yenice ve Saraclu Kuru Mehmed olu Hatip Ahmed Mehmed, Hafız olu Ali 21 Auklu ile Kara Muslu Kara Mehmed, Baolu Mustafa Abdurrahman 22 eyh Güvan ile Bayramlu Oflu Ömer, Boran olu Ahmed Abdulkerim ARIM KAZASINA BALI AYVACIK KAZASI (1837) Sıra Nr. Mahalle Adı Muhtar mam Kocaba Kahya 1 Çaramba Madkisi Simeon, Münzik Köprübaı (Ermeniyan) 2 Rum Köprübaı Kamber olu Yuri Banika ARIM KAZASINA BALI AYVACIK KAZASI KÖYLER (1837) 1 Civar Abdulcelil olu Hasan, Mustafa Emir Ahmed olu Ahmed 2 Boyacılu ile Kurd Ahmetli Hacı Turuni Ahmed, Hatib olu Abdullah Abdulrahman olu Mehmed 3 Kökçeli ile Kumköy Odabaı olu Hasan, Mehmed Abidin 4 Beg Yenicesi Kayıkçı olu Ali, Salih Aık Ömer olu Mehmed 5 Eri Kum Koca Ali, Biddedli olu Hüseyin Ahmed 6 Nefs-i Ayvacık ile Yukarı brahim Aanın olu Ali Yenice Mehmed 7 Soku Alan ile Kise Alan Ali, Sarı Köse olu Ahmed brahim 8 Çökeklü Molla Hüseyin olu Ali Osman 9 Hisarcık Kul Osman, Hasan Ali 10 Ömerlü Koca Hüseyin Ali 11 Muhacirin-i Çerakese brahim Hacı Davud

17 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) Ayvacık Kazası ile Tekincek Hasan, Tahir Mehmed Köyünde bulunan Ekrad (Kürt) Taifeleri 13 Kasbar olu Oymaı Kasbar olu Mustafa, Abdullah Alemdar olu Mehmed 14 Derbend Oymaı ile Tütüncü Osman, Tütüncü olu Humiz olu Mustafa olu Hüseyin 15 Deli Hüseyin olu Oymaı Mehmed, brahim Mustafa 16 Hacı smail olu Oymaı Hacı smail olu olu Halil Mehmed, Hacı smail olu Durmu 17 Kutlu Deresi ile Dikicik Halil, Ali Kara Bela olu Mehmed 18 Cin mam olu Oymaı Cin mam olu Hasan, Mehmed Karında Mustafa 19 Kayıkçı olu Oymaı Kayıkçı olu Hasan, Koca Ali Ali 20 Mahmut Aa Oymaı Mahmud Aa, Karındaı Hasan olu Ali 21 ehbaz olu Oymaı Halil olu Osman, Ahmed Osman olu Ali 22 Kadıkirii Oymaı Beyazıd olu Ali, Mehmed Kara Dayı olu Mehmed 23 Musa Bölükbaı Oymaı Musa Bölükbaı olu Halil Ahmed, Karındaı Mustafa 24 Keskin olu Oymaı Keskin olu Osman, Halil Karındaı smail 25 Tosun (Tuna) Oymaı Tosun olu Halil, brahim Karındaı Mehmed 26 til Baı Bayrakdar olu Mehmed, brahim Bolad olu Mustafa 27 Töngel ve Terice brahim olu Mehmed, Ali Alemdar Ömer 28 Kedereli Oymaı Reayaları Kedereli olu Muhdisi Arakil Muhdisi Mavril 29 Gökçeköy Usta olu ile Avaik Kalos Çakmak Oymakları Reayaları 30 Usta olu Oymaı Usta olu Ekil Ohannes 31 Kalyoncu olu Oymaı Kalyoncu olu ehak (?) Ohannes 32 Sungurd olu Oymaı Sungurd olu Karabina Mudisi Matos 33 Milaslı Oymaı Milaslı olu Artin ehak (?) 34 Bolad olu Oymaı Bolad olu Artin Muhdisi Devid 35 Kadı Kirii Aca olu Serkis Artin 36 Keskin olu Oymaı Karagöz olu ehak Kazir 37 Kockan olu Oymaı Kockan olu Kalos Kalos 38 Ordu Baı ile nil Baı Ziyil olu Terzi olu Karabet Okista (?) 39 Sinme Ta Oymaı Burdam olu Brakova Yani 40 Kökyar olu Oymaı Yani Sava 41 Ordu Baı Rum Taifesi Stefan olu Bavli Kiraki 42 Tankarlı Efrire Afisdas 43 Karamuk Yakoy Hralanbu 44 Derbend ve S Sivasluları Ahmed Kethuda, Usta - (Taife-i slam) Hüseyin 45 Demirli ile Kabalı Sivaslıları Bardakçı olu Hasan, Usta Aliani olu Hüseyin Bekir TERME KAZASI KÖYLER (1837) 1 Fakir Ali ile Dut Bacaı Molla Mehmed, Mustafa Osman

18 186 M. Yavuz ERLER 2 Yukarı Köy Bucaı Mustafa Osman 3 Koyunlu Feyzullah Ali 4 Bekdi aban brahim 5 Eynesillü Ömer, Mustafa Ali 6 man Alimi Memi Ali 7 Karabakçe Ahmed Salih 8 Aaı Korfu Lütfullah, Salih Mehmed 9 Aaı Köy Bucaı Ali Mehmed 10 Fenik ile Bazıköy Mahmud, Mustafa Ali 11 Elma Köy Ömer, Mehmed Osman 12 Kilidi ile Asa uaib Molla Hasan, Ali Ali 13 Yallu Mustafa, Feyzullah Mehmed 14 Kuçulu ile Cadır Akköy Hacı Bekda, dris Ahmed 15 Tapınar Meruk ile Ekrecilü Ali, Bekir Abdullah 16 Ahalu ile Aliar Ahmed, Hüseyin Mehmed 17 Kayırlu brahim brahim 18 Karacaköy Hasan Osman 19 Zelihalı ile Dandırlı Kara Ali, Ali Ali 20 Bakraçlu Hasan Hasan 21 Süleymanlu ile Emir Yusuf ve Mehmed, Ali Ahmed Kır Kahraman 22 Murad uayib ile shazlı ve Mustafa, Ali Aziz Mahruclu ve Dadıralı 23 Korkucak Ali, Mustafa Ahmed 24 Yukarı Korfu Hüseyin, Salih Hacı Hüseyin 25 Aaı Kıraclu ile Yukarı Feyzullah, Mehmed Ahmed Kıraclu 26 Kara Mahmud Mehmed Mehmed 27 Geçmi smail, Ali Mehmed TERME KAZASINA BALI AKÇAY KAZASI KÖYLER (1837) SıraNr. Köy Adları Muhtar mam Kocaba Kahya 1 Sakarlu Osman, Hasan Mustafa 2 Avcı Molla Ali smail 3 Üsketü Mehmed, Ali Mehmed 4 Hüseyin Mescidi brahim Hacı Ramazan 5 Koçan Salih Receb 6 Bazlamac Mustafa, Mehmed Mehmed 7 Uzunlu brahim Ahmed 8 nebeklü Ali Osman Bekir 9 Sarayköy ile Kızılcalı smail-durmu Mehmed 10 Doan Avcı aban-emrullah Emrullah 11 negazi Mehmed Yusuf 12 Nefs-i Akçay ile Cellad Sadullah-Abdullah Mehmed 13 Havliye Molla Halil Mustafa 14 Kıla ile Kozköy ve Kalfalı Mehmed-brahim Ali 15 Kıraclu Molla Salih-Mehmed Mustafa 16 Emir Hac ile Karaman Hüseyin-Ali Salih 17 Sarı Hasan ile Eblak (lan) ve Hasan-Hasan Molla Hamza Gökçeli 18 eyhlü ile ehabeddin Molla Ömer-Molla Abdurrahman Hasan 19 Yuain ile Tekincek Ahmed-Mehmed Musa 20 Hüma Mehmed-Hasan Ali 21 Kürekös brahim-mehmed Ali 22 Celavurd brahim-salih Mehmed 23 Yeil ile Kızılot Hüseyin-Mehmed Veli 24 Karahanlu ile Dibeklü Nurullah-Molla Musa Hüseyin 25 Uyuzlu ile Dibecik Molla Ömer-Yunus Osman 26 Gıbtiyan Seyfi Molla Hasan 27 Ekrat (Kürt) Taifeleri Hacı Hüseyin-Hasan Hacı Ali 28 Esad ve Töngellü Bel Hasan-brahim Molla Durmu Kociyeleri 29 Mesihid Köy Kociyeleri Mehmed-Mustafa Molla Ahmed 30 Kocamanbaı Reayaları Ohannes

19 Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837) 187 ÜNYE KAZASI (1837) Sıra Nr. Mahalle Adları Muhtar mam Kocaba Kahya 1 Çömlekçi ve Burunucu Molla Resul Mehmed 2 Orta Abdullah Mustafa 3 Çamurlu Süleyman Sadık 4 Kale Deresi Mehmed Hacı smail 5 Zimmiyan Sivri olu Simidi Deko (?) 6 Taife-i Ermeniyan Muhdisi Karabet ÜNYE KAZASI KÖYLER (1837) 1 Yavi Abdullah Ali 2 Zeynik ve Göbi Mustafa Mehmed 3 Korta Mehmed Ali 4 Acirli (ncirli?) Mustafa Mustafa 5 Seylan Ali Ahmed 6 Kala Hasan Osman 7 Göçebe Reaya Arakil ÜNYE KAZASINA BALI EFRAZ (FRAZ?) KAZASI KÖYLER (1837) 1 Çatak Sarı Mustafa Süleyman 2 Körte Deresi Gani olu Mehmed Hasan 3 Göced Ömer olu Arif Mehmed 4 Celadır brahim Mehmed Nadi 5 Manastır Cüdek olu Osman Mustafa 6 Yeniceli ile Kocaman ve Yunus Hasan Laleli 7 Kurtluca Kara Mehmed olu Mehmed Bekda 8 Kinar Bınar Topal olu Mehmed Hüseyin 9 Kiraz Tepesinde lya Göçebe Reaya 10 Üç Bınar Avannes Göçebe Reaya 11 Göçebe sak ve Bogün Oluk Camyari olu Hıdır ÜNYE KAZASINA BALI FENARS KAZASI KÖYLER (1837) 1 Kilas Kara Ahmed olu Hasan Ahmed 2 Goraz Osman olu Mehmed Mehmed 3 Genehor Çavi olu Hasan Mehmed 4 Sırma ve çeri Bükü Mehmed Mehmed 5 Nureddin Kabusuz olu Osman Hüseyin 6 Kızılca Kise ile Yaisan Selim Alisi olu Hüseyin Dizdar ve Yaycı Mehmed 7 Sofu Kara Halim Ataullah 8 Çukur Kabucu olu Ali Ahmed 9 Koruklu Abdi 10 Göçebe Baltalu Yatak ve Hıdır Cınkırt 11 Kara Aaç Tepesi Veli 12 Göçebe Reaya Kayık olu Artin ÜNYE KAZASINA BALI CÖRE KAZASI KÖYLER (1837) 1 Nefs-i Çörei ve Kızılca Kise Cebeci olu smail Osman 2 Cözlü ve Ke Köse Ömer olu - Mehmed-Çolak olu Mustafa 3 Sarı Halil ve Gülceiz Mehmed Osman 4 Kadılar Molla Osman - 5 Kartil Ali Kadı olu Osman

20 188 M. Yavuz ERLER 6 Ünye Kazalarında Taife-i Ekrad (Kürt) Ömer - ÜNYE KAZASINA BALI CEVZDERES (CÖZDERES?) KAZASI KÖYLER (1837) 1 Derefte Mehmed Ahmed 2 Urmalu Ahmed smail 3 Saraycık Ali Mehmed 4 Kuçalu Ali Mehmed 5 Uncalı Halil - 6 Denizbükü ile Sehriban ve Ali Ali Kutoan 7 Lahana Mehmed Hüseyin 8 Taflancık Osman Mustafa 9 Güdeclü Ali Mehmed 10 Reaya Göçebe-i Balık Karabet FATSA KAZASI KÖYLER (1837) 1 Evkaf ile Kolbar Kalafat olu Suamiz olu Mustafa-Hasan brahim olu Mustafa 2 Aaı Tepeköy ile Yukarı Nuslu olu Ali-Faki Mehmed Tepeköy olu Ali olu Hüseyin 3 Kökez ile Gün Ali ve regün Tonba olu Hatip brahim Fahrihan-Ali Usta olu smail olu brahim 4 Döenlik ile Yenice Kebir ve Musa Kadı olu Ali Hatip Halil Bihiye Sıır - Süleyman olu Dursun olu Yusuf 5 Yukarı Çaltımar, Aaı Hızır Sibahi olu Hatib Ali Çaltımar, Cacıla ve Hızır Hasan-Receb olu olu Hasan Beyli Osman 6 Mir ah Bükü Kudi Ali olu Müftü Ali Fahrihan-Pizeki zade smail olu Osman 7 Yassı Ta ile Geçdik Bostancı olu Mehmed Mustafa-mam olu Ali olu Hatip Mehmed 8 Göller ile Mukdala ve Kulak Zor olu Ahmed- Bayram olu Zor olu brahim Hatib Mehmed 9 Kara Hamza ile Sayica Tekin olu Mustafa-Sakallu olu Mehmed Emin olu Abdulzevi FATSA KAZASINA BALI SERKE KAZASI köyler (1837) 1 Bel Alan ie Yalı ve Kona Saır olu Ali- Hatib olu Hüseyin Kocan (?) olu Ali 2 Geyikcilü ile Salhalu Bal olu Memi- Ellez olu Ali Ahmed Alisi olu Osman 3 Karkucak ile Akça Kise Kütük olu brahim- Celal olu Tahir 4 Kökez ile Köse Bucaı ve Beklü olu Göl Abdullah-Uzun olu Ali 5 Miri ile Karaaaç ve Gökçeli Sarı olu Dursun- Kahraman zade Süleyman 6 Nefs-i Serke ile Derbend ve Çavi olu Tekke Hüseyin- Havle (?) olu Ali 7 Göynücek ile Demircilü Altı Parmak olu Recep- Fındık olu Salih olu Selim Aruk olu Hacı Mehmed Hatib Mustafa olu brahim Müslim olu Abdullah Hatip Hüseyin olu Halil