C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 1,

Transkript

1 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, VERİ ZARFLAMA AALİZİ İLE SİVAS İLİ MERKEZ SAĞLIK OCAKLARII ETKİLİĞİİ ÖLÇÜLMESİ Hüdaverdi BİRCA Özet Doğrual programlama tabanlı bir tekn olan veri Zarflama Analizi (VZA), çok aıda girdi ve çıktının öz konuu olduğu organizaonel birimlerin göreli etkinllerini ölçmekte kullanılanmaktadır. Bu çalışmada, Veri Zarflama Analizi ardımıla Siva ili meez ağlık ocaklarının etkinl korları ölçülerek karşılaştırılmıştır. Analiz onuçlarına göre, ağlık ocaklarında apılmaı gereken iileştirmeler tepit edilmiş ve gerekli görülen öneriler unulmuştur. Anahtar Kelimeler: VZA, Göreceli Etkinl Ölçümü, Sağlık Ocağı Meaurement Of The Efficienc Of Village Clinic in The Sıva B Data Envelopment Anali Abtract Data Envelopment Anali (DEA) i linear programming technique which i ued in relative efficienc meaurement of organizational unit with multiple input and multiple output. In thi tud, efficienc core of village clinic in the center of Siva cit have been meaured and compared b mean of Data Envelopment Anali. According to anali reult, improvement necear for our village clinic ha been determined and necear recommendation have been given. Keword: DEA, Relative Efficienc Meaurement, Village Clinic GİRİŞ İlk olarak Charne, Cooper ve Rhode tarafından 978 ılında önerilen Veri Zarflama Analizi (VZA) parametr olmaan bir öntemdir. Başlangıçta daha çok kar amacı gütmeen organizaonlar karşılaştırılmalı verimlillerini ölçmek için kullanılan VZA, daha onraları kar amaçlı üretim ve hizmet ektörleri için de agın olarak kullanılmaa başlanmıştır. VZA Yöntemi, ilk aınlandığı 978 ılından itibaren, anı anda birden çok girdi-çıktıların bir arada değerlendirebilmei, girdi ve çıktılar araında analit bir fonkion gerektirmemei, doğrual programlama ardımıla modellenerek çözülebilmei ve kola orumlanmaı nedenile araştırmacılar tarafından oğun bir ilgi görmüştür. Veri zarflama analizinin tarihel ürecini Seiford vd. (990), Seiford (997) ve Tavere (2002) tarafından apılan kapamlı bibliograf çalışmalar ortaa komuştur. Yrd. Doç. Dr. Cumhuriet Üniv., İİBF, İşletme Bölümü, Siva

2 332 BİRCA Tüie de 980 li ılların başlarından itibaren dünadaki genel eğilimlere paralel olarak ağlık alanına arılan kanakların kullanımında raonelitenin ağlanmaı amacıla, malietlerin azaltılmaı ve verimliliğin (efficienc) artırılmaı önünde toplumal bakı ve önetel ilgi artmıştır. Bu ürecin en önemli belirleici öğelerinden biri kanak kullanımında makimum verimlil araışıdır. Bu araışların omut anımaı olarak Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda ( ) ağlık kurumlarının verimli ve etkili çalışmaı gereğine dkat çekilmiş ve önümüzdeki beş ıllık dönemde hatanelerin daha verimli çalışmaının ağlanmaı, idari ve mali önden özeliğe kavuşturulmaı, çağdaş önetim ve işletmecil anlaışı ile önetilmeleri ve kendi gelirleri ile giderlerini karşılaan işletmeler haline getirilmeleri amaçlanmıştır. (DPT, 2000) Tüie de ağlık hizmeti unan birimler, birinci bamakta ağlık ocakları, ana çocuk ağlığı ve aile planlama meezleri, verem avaş dipanerleri ve ağlık evleri şeklindedir. Koruucu ağlık hizmetleri ile evde ve aakta tedavi hizmetleri ülkemizde ağlık bakanlığı tarafından ağlık ocağı, ağlık evi, ana çocuk ağlığı ve aile planlama meezi ve verem avaş dipaneri vaıtaı ile verilmektedir. 2. ve 3. baamakta er alan ataklı tedavi hizmeti veren hataneler; ağlık bakanlığı hataneleri, üniverite hataneleri, milli avunma bakanlığı hataneleri, özel hataneler ve diğer kamu kuruluşlarına ait hatanelerde verilmektedir (Temür ve Bakırcı,.2008) Sağlık hizmetlerinin üretim ve unumunda da kanakların ınırlılığı, etkinl ve kalite orunları başta gelmektedir. Sağlık hizmetleri, çıktıları ve girdileri araındaki ilişkileri ele alan etkinl düzelerini ölçebildleri oranda, ilerie dönük faalietlerini etkin hale getirebileceklerdir. Bu anlamda, kıt kanakların etkin kullanımı, kaliteli ağlık hizmeti, tüm ağlık itemlerinin temel amacıdır. Günümüzde, tıp teknolojiindeki gelişmeler ve inan ağlığı için harcanan oğun emekten dolaı artan malietler, ağlık ektörünü pahalı bir item haline getirmiştir. Bu nedenle ağlık alanına arılan kanakların etkin kullanılmaını zorunlu hale gelmiştir (Ual, 2003). Sherman (984), hatanelerle ilgili verimlil ölçüm öntemlerinin ilk ugulamalı karşılaştırmaını apmıştır. Sherman, agın olarak kullanılan oran analizi ve regreon analizi teknleri ile VZA nın karşılaştırmalı ugulamaını Maachuett de bulunan 7 eğitim hataneinin 976 ılı finanal verilerini baz alarak tekn verimlillerini analiz etmiş ve VZA onuçlarının daha raonel onuçlar ortaa koduğunu belirtmiştir. Bu araştırma, az aıda karar birimini kapamaına rağmen, VZA tekniğinin ağlık kurumlarında ugulanmaının bilimel altapıını oluşturmaı açıından literatürde oldukça önemli bir ere ahiptir. 990 lara kadar ağlık kurumları önetim literatüründe tek boutlu oran analizi ve meezi eğilim ölçülerini ea alan regreon analizi teknlerine karşı çok değişkenli bir verimlil ölçüm aracı olarak VZA nın metodoloj gücünü ortaa koan çalışmalar apılmıştır.(sexton 986; Huang 990) 990 dan onra metodoloj gelişimini büük ölçüde tamamlaan öntem bütün ağlık örgütlerinde karşılaştırmalı verimlil analizinde kullanılır hale gelmiştir.(özcan et al, 992;Özcan ve Luke, 993; Roko et al, 995; Kavuncubaşı, 996; Alexander

3 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, ; Şahin, 999; Gülcü 200; Gülcü et al, 2004; Şahin ve Özgen, 2004; Bircan et al, 2006; Temür ve Bakırcı,.2008; Guna, 200) Bu çalışmada Siva il meezinde faaliet göteren 9 adet ağlık ocağının karar birimi olarak ele alınarak verimlillerinin veri zarflama analizi öntemi ile değerlendirmek, verimli ve verimiz ağlık ocaklarının girdi ve çıktı düzelerini incelemek ve verimiz olarak tanımlanan ağlık ocaklarının neden verimiz olduğunu belirlemektir. I. VZA MODELLERİ A. CCR Modelleri Charne, Cooper ve Rhode(978) tarafından geliştirilen ve veri zarflama analizi (VZA) tekniği olarak adlandırılan parametr olmaan programlama aklaşımı, temel de keirli programlama şeklindedir. Bu model, CCR modeli olarak iimlendirilir. Veri zarflama analizi modellerinde, birbirlerile kıalanacak adet karar biriminin olduğu ve her bir karar biriminin m adet girdi kullanarak adet çıktı ürettiği varaılır. Bu durumda her hangi bir k, ( k =,..., ) karar biriminin (KVB) etkinliği Eşitl 2. verilen keirli programlama modelinin çözümünden elde edilir. Model TFPi max t. h u v u r= k = m x v i= x rj rj r= j =,..., m ij i= ij u, v 0, r =,..., ; i =,...,m Modelde kullanılan emboller: TFP I : Toplam faktör verimliliği x : Etkinliği ölçülen k karar birimine ait i. girdi mtarı, : Etkinliği ölçülen k karar birimine ait r. çıktı mtarı, x : j. karar biriminin kullandığı i. girdi mtarı, ij rj : j. karar biriminin kullandığı r. çıktı mtarı, u : k. karar birimi tarafından r. çıktıa verilen faktör ükü, v : k. karar birimi tarafından i. girdie verilen faktör ükü, şeklinde tanımlanır; 2.

4 334 BİRCA Eşitl 2. ile verilen toplam faktör verimliliği modeli, çözümü daha bait ve kola olan doğrual programlama modeline dönüştürülür. Dönüşüm işlemi, amaç fonkionun padaı normalize edilip e eşitlenerek, doğrual programlama m modelinde v x = şeklinde kııtların olduğu ere erleştirilmiştir. Eşitt i= 2. de verilen doğrual programlama modelinin kııtının her i tarafı pada ile çarpılarak eni kııt elde edilmiştir. Çarpan modeli (M I ) olarak da adlandırılan bu model implex algoritmaı ardımıla kolalıkla çözülebilir. (Eşitl 2.2)(Cooper et al., 2000:23; Tarım, 200:62) Model M max θ t u r= k rj i = u r= m v i= x ij m v x = i= j =,..., u, v 0, 0 r =,..., i =,...,m 2.2 Eşitl 2.2 ile verilen modelin çözümü onucunda, etkinliği ölçülen k karar birimi için θ =, v > 0 ve u > 0 olmak üzere en az bir v, u optimal çözümü vara KVB etkindir. Diğer durumlarda ie KVB etkin değildir. Etkin olmaan m KVB için j {,2,..., } ve E k = j: u rj = v x ij olacak şekilde bir E k r= i= kümei tanımlanıra, bu küme karar birimi k için referan kümeini oluşturacaktır. Bu küme anı zamanda etkinl ınırını oluşturan kümenin de bir alt kümeidir. Her ne kadar bulunan ağırlık değerleri karar birimi k için eçilmiş olalar da başka karar birimleri için bu ağırlıklar daha ugun olabilmekte ve kııtın her i tarafını eşitleerek etkinl değerini.0 apabilmektedir. İşte bu tip karar birimleri ınır üzerinde er alarak k karar birimi için referan kümeini ada diğer bir deişle rol modellerini tanımlarlar. Bu durumda etkin olmaan karar birimi k, girdilerini belirli bir oranda azaltarak kendiine referan olan bu karar birimlerinin doğrual kombinaonları onucunda oluşan ve etkin olan hipotet karar birimine benzemee çalışacaktır (Kanar, 2004: 42). Eşitl 2.2 verilen matematel modelin dual formu, kııt aıının daha az olmaı ve önetel açıdan önemli bilgiler içermei nedenile incelenmei ve üzerinde durulmaı gerekmektedir. Zarflama modeli olarak da adlandırılan bu model Eşitl 2.3 olarak verilmiştir. (Cooper vd. 2000:43; Tarım, 200:6))

5 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, Model E min t θ k i θ x x ijλ jk = 0 j= i =,...,m 2.3 j= + λ = +,..., rj jk r =, +, λ jk 0, θ kııtız j =,..., θ etkinl korunu göterien λ jk değişkeni ie referan kümenin belirlenmeinde kullanılır. λ jk > 0 olan karar birimleri etkin olarak değerlendirilir. Bu karar birimleri, etkin olmaanlar karar birimleri için referan kümeini oluştururlar. Genellle, eğer k etkin ie, dual değişken λ kk 'nın değeri de.0'a eşit olacaktır o zaman referan kümeindeki tek karar birimi kendii bulunacaktır. Modelde er alan ve + değişkenleri ie, ıraıla girdilerdeki fazlalığı ve çıktılardaki ekliği göteren alak değişkenlerdir. Eşitl 2., 2.2 ve 2.3 ile verilen modeller girdie önel modeller olarak iimlendirilir, bu modellerde çıktılar abit tutularak girdilerin ne oranda azaltılabileceğini inceleen, çıktıa önel modellerde ie, girdileri abit tutarak çıktıların ne oranda artırılmaı gerektiği incelerler. Eşitl 2.4 te çıktıa önel keirli programlama modeli ( TFP o ) verilmiştir. Modelden de görüleceği üzere, TFP o modeli girdie önel olarak verilen TFP i modeline çok benzemektedir. TFP i amaç fonkionundaki kerin pa ve padaı er değiştirmiş ve amaç fonkionu makimum erine minimum olarak değiştirilmiştir. Model TFP min t. f m o m v i= k = v u u r= x x ij i= j =,..., r= rj u, v 0 r =,..., ; i =,...,m 2.4

6 336 BİRCA Eşitl 2.4 deki kııttan dolaı amaç fonkionunun değeri.0 den daha küçük olamaz. Eğer amaç fonkionun değeri.0 olarak bulunura karar biriminin etkin olduğuna.0 dan daha büük bir değer bulunmaı durumda ie karar biriminin etkin olmadığına karar verilir. Bu modelde karar birimleri için bulunacak olan faktör ağırlıkları ile ilgili orumlar TFP i modeli için apılan orumlarla anıdır. Keirli formda verilen TFP o modelinin, çarpan ve zarflama modelleri Eşitl 2.5 ve 2.6 da verilmiştir. Girdi önelimli DLP i modeli ile çıktı önelimli DLP o modeli araında λ = / μ ve θ = / ϕ olacak şekilde ıkı bir ilişki vardır. Girdi önelimli modelin çözülmei ile çıktı önelimli modelin çözüm kümei de elde edilebilir Çarpan Modeli: Zarflama Modeli: Model M o Model DLP o : 2.6 min = v x 2.5 max ϕ k t u r= ϕ m i= u = r= j =,..., rj m v i= u, v 0, x ij 0 r =,..., i =,...,m ;.t j= k x ϕ ij μ jk + t = x + = t j= rj μ + t,, μ 0, θ kııtız t jk i =,...,m j =,..., jk r =,..., Karar birimlerinin etkinl değerleri girdie ve çıktıa önel olarak ölçeğe göre abit getiri durumunda değişl götermez. Çıktıa önel modellerde ınır içeriinde er alan ve etkin olmaan birimleri için ϕ > olur. Dual modellerde θ değeri girdi vektörü için minimum radal daralmaı ifade edeen ϕ değeri ie çıktı vektörü için makimum radal genişleme oranını ifade eder. ϕ değeri ne kadar büük olura ilgili karar birimi için etkinl değeri o oranda küçük olacaktır. Eğer ϕ = ve tüm alak değişkenlerin değeri ıfır ie çıktı vektöründe herhangi bir genişlemee ihtiaç olmadığı ve ilgili karar biriminin etkin ınır üzerinde er aldığı ölenir (Kanar, 2004: 57-58). B. BCC Modelleri CCR modelleri ölçeğe göre abit getiri varaımı altında karar birimlerinin toplam etkinliğini belirlemek için kullanılır. Banker-Charne-Cooper tarafından önerilen BCC modelleri ie ölçeğe göre değişen getiri altında etkinl korunu ölçmektedir. Bu etkinl korları af tekn etkinl olarak adlandırılır. Tekn etkinl korunun biliniora ölçek etkinl korunu da ölçmek mümkündür.. Tekn etkinl, eldeki girdi bileşiminin en ugun biçimde kullanılarak mümkün

7 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, olan makimum çıktının üretilmeindeki başarı olarak adlandırılır, ve ugun ölçekte üretim apmadaki başarı da ölçek etkinliği olarak adlandırılır. Toplam etkinl koru ie her i etkinl korunun çarpımı olarak tanımlanır. Banker, Charne ve Cooper(984) tarafından geliştirilen BCC modeline ilişkin zarflama modeli aşağıda verilmiştir. Model DLPBCCi 2.7 min t θ θ x x ijλ jk = 0 j= j= i =,...,m + λ = +,..., rj jk λ j = j=, +, λ jk 0 r =, θ kııtız j =,..., CCR ve BCC modellerinin dual formları araındaki tek fa λ j = kııtından kanaklanmaktadır. Bu kııt, konvekl kııtı olarak adlandırılır ve etkinl ınırının ölçeğe göre değişen getiri özelliği götermeine neden olur. Üretim ınırının ölçeğe göre değişken getiri özelliği götermeinden dolaı BCC modeli ardımıla heaplanan af tekn etkinl korları girdi ve çıktıa önel olarak falı değerler alır. Oa CCR modelinde her i durumda da heaplanan toplam etkinl koru anı değere ahiptir. Ölçek etkinl koru, toplam etkinl ve tekn etkinl korlarının oranına eşittir. θ olçek θ = θ toplam tekn θ = θ CCR BCC III. UYGULAMA Bu araştırma, Siva il meezinde bulunan 20 adet ağlık ocağını kapamaktadır. Sağlık ocakları den 20 e kadar verilen aılarla numaralandırılmıştır. Tüie de birinci baamak ağlık hizmetleri,96 ılından bu ana ürürlükte olan 224 aılı aaa göre ürütülmektedir. Bu ugulamada temel hizmet birimi ağlık ocağı olup, günümüzdeki ugulamaa göre; kö tipi (nüfuu 0 binden az olan), ilçe tipi (nüfuu 0-20 bin araında) ve il tipi (nüfuu 20 binden fazla) olmak üzere üç tipi vardır. Bu ocaklarda, aklaşık her kişie bir hekim, 2000 kişie bir ağlık memuru ve hemşire, 500 kişie bir ebenin anında, aıları ocak tipine göre değişen memur, hizmetli ve şoförü de içeren bir ekip çalışmaı öngörülmektedir. Sağlık ocaklarından, evde ve aakta tedavi edici hizmetler, biree ve çevree önel koruucu hizmetler gibi temel işlevlerinin j=

8 338 BİRCA anında, diğer ektörlerle birlte toplumal kalkınmada da rol almaı beklenir. Sağlık ocağı gerek gördüğünde hataları bir üt baamağa evk eder (Akdur, 2003). Siva il meezinde bulunan ağlık ocaklarının karşılaştırma ve performan kıalamaı apmak amacıla oluşturulan model ve bu modele ilişkin girdi-çıktı değişkenleri Tablo 3. de verilmiştir. Sağlık ocaklarının etkinliğini ölçmek için oluşturulan model, 2 girdi ve 4 çıktıdan oluşmaktadır. Modelin girdileri, doktor aıı, hemşire+ebe aıı; çıktıları ie, muaene aıı, küçük cerrahi müdahale aıı, izlenen gebe+izlenen loğua aıı, izlenen bebek+izlenen çocuk aıı şeklindedir. Tablo 3.. Çalışmada kullanılan model ve değişkenler Değişken G/Ç Açıklama Doktor Saıı G Yıllık ortalama doktor aıını götermektedir. Hemşire + Ebe aıı G Yıllık ortalama hemşire + ebe aıını götermektedir. Muaene Saıı Ç Yıllık toplam muaene aıını götermektedir. Küçük Cerrahi Müdahale Saıı Ç Yıllık toplam küçük cerrahi müdahale aıını götermektedir. İzlenen Gebe + İzlenen Loğua Yıllık ortalama izlene gebe + loğua Ç Saıı aıını götermektedir. İzlenen Bebek + İzlenen Çocuk Yıllık ortalama izlenen bebek + çocuk Ç Saıı aıını götermektedir. Modelde kullanılan veriler 2004 ılına ait olup, Sağlık Ocakları ve İl Sağlık Müdürlüğünden alınmıştır. Modelin çözümünde ie DEA Solver adlı program kullanılmıştır. Kurulan model girdi ve çıktıa önel olarak, daha önce ele alınan CCR ve BCC modelleri ile çözülmüştür. CCR modeli ile elde edilen toplam etkinl korlarının, BCC modelile elde edilen af tekn etkinl korlarına bölünmei ile ölçek etkinl korları arıca heaplanmıştır. Modele göre elde edilen analiz onuçları Ek- de verilmiştir. Girdie ve çıktıa önel olarak değerlendirilen 20 ağlık ocağından 7 ağlık ocağı toplam etkin, 2 ağlık ocağı tekn etkin, 7 ağlık ocağı ie ölçek etkin bulunmuştur. Girdi ve çıktıa önel modellerde ölçek etkinl korları genel olarak ükek bulunmuştur. Bu onuç, analiz kapamında değerlendirilen ağlık ocaklarının genel olarak ugun ölçekte faaliet göterdleri şeklinde orumlanabilir. Girdi önlü modellerde en kötü toplam (0.467) ve tekn etkinl (0.675) koruna 5 nolu ağlık ocağı ahipken, en kötü ölçek etkinl koruna (0.509) ahip 7 nolu ağlık ocağı bulunmuştur. Analiz onucunda, 2, 3, 6, 2, 3 ve 9 numaralı ağlık ocakları toplam etkin olarak değerlendirilmiştir. Toplam etkinl ıralamaında en alt beş ırada er alan ağlık ocakları ie ıraıla 5, 7, 8, 4 ve 20 numaralı ağlık ocaklarıdır. 7 numaralı ağlık ocağı tekn etkin ağlık ocakları araında er almaına karşın, toplam etkinl ıralamaında en on ıralarda er almıştır. Bu durum, 7

9 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, numaralı ağlık ocağının ölçek etkinl korunun (0.509) çok düşük olmaından kanaklanmaktadır. Tekn etkin olan 7 numaralı ağlık ocağı, çalıştığı ölçek büüklüğünden kanaklanan dezavantajlı durum nedenile toplam etkin olarak değerlendirilememiştir. Ölçeğe göre getirinin önü incelendiğinde, 7 numaralı ağlık ocağının ölçeğe göre artan getirie ahip olduğu görülür. Üzerinde durulan modelin çıktıa önel analiz onuçları, girdie önel modellerde elde edilen onuçlarla benzerl götermektedir. Girdie önel modellerde olduğu gibi çıktıa önel modellerde de en kötü toplam ve tekn etkinl koruna ıraıla (0.467), (0.53) 5 numaralı ağlık ocağı ahiptir. Girdie önel incelemelerde toplam ve tekn etkin olarak değerlendirilen ağlık ocakları, anı zamanda çıktıa önel olarak da toplam ve tekn etkin olarak değerlendirilmişlerdir. (6 numaralı ağlık ocağı girdie önel modelde tekn etkinken, çıktıa önel modelde tekn etkin olarak bulunmamıştır.) Çıktıa önel tekn etkinl adece 4 ve nolu ağlık ocaklarına girdie önel tekn etkinlten ükek çıkmıştır. Diğer ağlık ocaklarında ie a abit a da daha düşük çıkmıştır. Girdi önlü modelde ölçeğe göre abit getiri varaımı altında 9 numaralı ağlık ocağı için referan kümeini, 2, 3 ve 9 numaralı ağlık ocakları oluşturmaktadır. Ölçeğe göre değişken getiri altında ie 9 numaralı ağlık ocağının referan kümeinde, 8, 3 ve 9 numaralı ağlık ocakları er almaktadır (Ek Cetvel 4). Kıaca 9 numaralı ağlık ocağı referan kümeinde er alan ağlık ocaklarının oluşturacağı hipotet karar birimini, kendiine rol model alarak, girdi ve çıktılarında gerekli iileştirmeleri apıp, rol modelin girdi ve çıktı değerlerine ulaşabilire etkin hale gelebilecektir. Ek 2 ve 3 de girdi ve çıktı önlü modellere ait etkin olmaan tüm ağlık ocakları için apılmaı gereken iileştirmeler verilmiştir. Değerlendirmeler örnek olmaı açıından 9 numaralı ağlık ocağı üzerinde apılmıştır. 9 numaralı ağlık ocağının girdi ve çıktılarında apmaı gereken iileştirmeler, ölçeğe göre abit getiri varaımı altında Tablo 3.2 de verilmiştir. 9 numaralı ağlık ocağı, toplam etkinizliğin anında, girdi ve çıktıları araındaki oranızlık nedenile karışım etkinizliğine de ahiptir. Girdi ve çıktılara ait alak değişkenlerin ıfırdan falı bulunmaı karışım etkinizliğinin götergeidir. Alak değişkenlerden dolaı girdilerde ve çıktılarda apılmaı gereken iileştirme üzdeleri birbirinden falı bulunmuştur. 9 numaralı ağlık ocağına ait girdi değişkenlerine ait alak değerler ıfır olarak bulunduğundan, 9 numaralı ağlık ocağı tüm girdilerini %8, daha azaltarak ada tüm girdilerini etkinl koru (0,87) oranında daraltarak etkin hale gelebilecektir. Tablodaki onuçlara göre, 9 numaralı ağlık ocağının etkin olarak değerlendirilmei için, doktor aıı girdiini %8,26, hemşire + ebe aıını %8,26 oranında azaltıp, izlenen gebe + izlenen loğua aıındaki ekliğini de %39,3 oranında artırmaı gerekmektedir.

10 340 BİRCA Tablo 3.2. Girdi önlü modelde 9 numaralı ağlık ocağı için apılmaı gereken iileştirmeler Etkinl koru( θ ) : 0,87 M. Değer Olmaı G. Yüzde (%) Alak D. Doktor aıı 4 3,270-0,730-8,26% 0 Hemire+Ebe 8 6,539 -,46-8,26% 0 Muaene aıı ,00% 0 Küçük cerrahi müd ,00% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 74 02,95 28,95 39,3% 28,95 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk ,00% 0 Benzer bir analiz, çıktıa önel olarak da gerçekleştirilebilir. Ölçeğe göre abit getiri varaımı altında 9 numaralı ağlık ocağının mevcut altapııla çıktılarında apmaı gereken iileştirmeler Tablo 3.3 de verilmiştir. 9 numaralı ağlık ocağı tüm çıktılarını ( θ ) = (,224 ) = 0, 224 (%22,4) kadar daha artırıp, girdilerdeki fazlalıklardan kurtulabilire, etkin olarak değerlendirilecektir. Tablo 3.3 dende görüleceği üzere 9 numaralı ağlık ocağı, muaene aıını %22,34, küçük cerrahi müdahale aıını %22,34 oranında artıra bile etkin olamaacaktır. Çünkü rol model olan karar birimi daha az girdile bu çıktıları üretmektedir. Tablo 3.3. Çıktı önlü modelde 9 numaralı ağlık ocağı için apılmaı gereken iileştirmeler Etkinl koru( θ ) : 0,87, Çıktıa ilişkin genişleme faktörü ( ϕ ) :,224 M. Değer Olmaı G. Yüzde (%) Alak D. Doktor aıı ,00% 0 Hemire+Ebe aıı ,00% 0 Muaene aıı , ,48 22,34% 0 Küçük cerrahi müdahale aıı 68 83,8989 5, ,34% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 74 25,9524 5, ,2% 35,422 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk , , ,34% 0 SOUÇ Analiz onucunda, tüm ağlık ocakları için (4 ve numaralı ağlık ocağı hariç) girdi önlü tekn etkinl korları, çıktı önlü tekn etkinl korlarından daha büük çıkmıştır. Bu durum, ağlık ocaklarının etkin olarak değerlendirilebilmeleri için, doktor aıı ile hemşire + ebe aıını daha da artırmaları gerektiğini götermektedir. Arıca ölçek etkinl korları genel olarak ükek bulunmuştur. Bu durum, karşılaştırılan ağlık ocaklarının genellle ugun ölçekte faaliette bulunduklarını götermektedir. Etkin olmaan ağlık ocaklarının ölçek özellleri incelediğinde ie, ağlık ocakların 4, 5, 0 ve numaralı ağlık ocakları dışındakiler ölçeğe göre artan getirie ahip olduğu görülmüştür. Bu durum ie, ağlık ocaklarının girdilerinde apılacak bir biriml artışla, bir birimden daha fazla hizmet ve gelir üretilebileceğinin bir götergeidir. Modelin çözümü onucunda, girdie ve çıktıa önel olarak değerlendirilen 20 ağlık ocağından, 7 ağlık ocağı toplam etkin, 2 ağlık ocağı

11 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, tekn etkin (girdie önel olarak tekn etkin bulunan 6 numaralı ağlık ocağı, çıktıa önel olarak tekn etkin bulunmamıştır), 7 ağlık ocağı ie ölçek etkin bulunmuştur. ve 9 numaralı ağlık ocakları etkin olarak değerlendirilen ağlık ocakları içeriinde, en çok referan alan ağlık ocakları olmuştur. Bu onuç götermektedir ki etkin olmaan ağlık ocakları, önetimel açıdan kendilerini bu ağlık ocaklarına benzetmee çalışmışlardır. Toplam etkinl korunda en kötü ağlık ocakları 4, 5, 7, 8, 9, 0,, 4, 5, 6, 8 ve 20 numaralı ağlık ocakları olmuştur. Siva il meezinde bulunan ağlık ocaklarının büük bir kımı etkin olarak değerlendirilmemiştir. VZA kapamında elde edilen onuçlar dönemel olduğundan, ileri ıllar için çalışmanın tekrarlanmaı, Siva ili meez ağlık ocaklarının durumunun eniden gözden geçirilmeini ağlaacaktır. Elde edilecek onuçlara bağlı olarak da, Siva ili meez ağlık ocaklarının daha etkin çalışmaı için gerekli tedbirler ve önlemler alınabilecektir.

12 342 BİRCA EK- Modelinin Etkinl Skorları Sağlık Ocakları CCR-I BCC-I Ölçek Etk.-I Ölçek Getirii CCR-O BCC-O Ölçek Etk.-O Ölçek Getirii,000,000,000 Sabit,000,000,000 Sabit 2,000,000,000 Sabit,000,000,000 Sabit 3,000,000,000 Sabit,000,000,000 Sabit 4 0,963 0,973 0,989 Azalan 0,963 0,983 0,980 Azalan 5 0,732,000 0,732 Azalan 0,732,000 0,732 Azalan 6,000,000,000 Sabit,000,000,000 Sabit 7 0,509,000 0,509 Artan 0,509,000 0,509 Artan 8 0,793,000 0,793 Artan 0,793,000 0,793 Artan 9 0,87 0,850 0,96 Artan 0,87 0,829 0,986 Sabit 0 0,847,000 0,847 Azalan 0,847,000 0,847 Azalan 0,724 0,76 0,952 Azalan 0,724 0,936 0,774 Azalan 2,000,000,000 Sabit,000,000,000 Sabit 3,000,000,000 Sabit,000,000,000 Sabit 4 0,604 0,769 0,785 Artan 0,604 0,642 0,94 Sabit 5 0,467 0,675 0,692 Artan 0,467 0,53 0,90 Artan 6 0,900,000 0,900 Artan 0,900 0,966 0,932 Artan 8 0,57 0,762 0,749 Artan 0,57 0,66 0,927 Artan 9,000,000,000 Sabit,000,000,000 Sabit 20 0,66 0,730 0,843 Artan 0,66 0,647 0,952 Artan Model için etkin bulunan ağlık ocakları ve referan kümede er alma aıları CCR-I CCR-O BCC-I BCC-O

13 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, EK 2: Girdi önlü model için tüm ağlık ocaklarına ait apılmaı gereken iileştirmeler Etkinl koru( θ ) : 0,963 ; 4 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) : 0,73; 5 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı 5 4,853-0,8489-3,70% 0 7 5, , ,84% 0 Hemire+Ebe 8, ,3633-2,06%,90 24, ,4425-5,84% 5,00 Muaene aıı ,00% ,00% 0 Küçük cerrahi müd , , ,27% 270, ,652 2, ,20% 2,652 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua ,00% ,00% 0 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk ,00% ,00% 0 Etkinl koru( θ ) : 0,509; 7 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) : 0,793; 8 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı 2 0, , ,26% 0,223 2, , ,74% 0 Hemire+Ebe 2, , ,3% 0 3 2, ,622-20,74% 0 Muaene aıı ,00% ,00% 0 Küçük cerrahi müd ,00% ,00% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua ,00% ,67443, ,9%,674 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk 45 52, , ,2% 7, ,00% 0 Etkinl koru( θ ) : 0,847; 0 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) : 0,724 ; umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı 5 4, , ,32% 0 5 3,6290 -,378-27,56% 0 Hemire+Ebe 3, ,995-5,32% 0 2 8, , ,56% 0 Muaene aıı ,00% ,9 737,928 3,53% 737,93 Küçük cerrahi müd ,00% ,00% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua ,00% ,00% 0 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk ,00% , , ,85% 25,23 Etkinl koru( θ ) : 0,604; 4 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) : 0,467; 5 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı 3,8555 -, ,6% 0 3, , ,29% 0 Hemire+Ebe 8 3, , ,48% 0, , , ,29% 0 Muaene aıı ,00% ,00% 0 Küçük cerrahi müd , , ,90% 479, ,2323 7,2323 7,23% 7,23 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua ,00% ,00% 0 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk ,00% ,00% 0 Etkinl koru( θ ) : 0,900; 6 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) : 0,57; 8 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı 2, ,9988-9,99% 0 3,7299 -, ,90% 0 Hemire+Ebe 7 6, , ,99% 0 7 3, , ,93% 0,42 Muaene aıı ,00% ,00% 0 Küçük cerrahi müd. 4 48, , ,83% 34, , , ,90% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua ,00% ,00% 342,63 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk ,00% ,00% 0 Etkinl koru( θ ) : 0,66; 20 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) : 0,87; 9 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı 3, , ,43% 0 4 3,270-0,730-8,26% 0 Hemire+Ebe 6 3, , ,43% 0 8 6,539 -,46-8,26% 0 Muaene aıı ,00% ,00% 0 Küçük cerrahi müd. 4 0,67 97, ,90% 97, ,00% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 55 56,070,070,95%, ,95 28,95 39,3% 28,95 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk ,00% ,00% 0

14 344 BİRCA EK 3: Çıktı önlü model için tüm ağlık ocaklarına ait apılmaı gereken iileştirmeler Etkinl koru( θ ) :,038; 4 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) :,367; 5 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı ,00% ,00% 0 Hemire+Ebe 9, ,9829-8,03% 2, , , ,7% 0 Muaene aıı ,59 297,593 3,84% , 646, 36,70% 0 Küçük cerrahi müd , , ,72% ,52 493,57 36,97% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 68 70,60 2,6006 3,84% 7, ,3739 5, ,70% 0 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk 6 67,89 6,894 3,84% ,02 42,02 36,70% 0 Etkinl koru( θ ) :,966; 7 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) :,262; 8 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı 2, ,4376-2,88% ,00% 0 Hemire+Ebe ,00% ,00% 0 Muaene aıı , ,309 96,57% , ,463 26,6% 0 Küçük cerrahi müd. 8 35, , ,57% , , ,6% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 22 43, , ,57% , , ,44% 0 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk 45 02,798 57, ,27% ,54 25,543 26,6% 0 Etkinl koru( θ ) :,8; 0 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) :,38 ; umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı ,00% ,00% 0 Hemire+Ebe ,00% ,00% 0,453 Muaene aıı , ,23 8,09% ,7 8962,707 42,92% 590,300 Küçük cerrahi müd ,559 74,5588 8,09% , , ,05% 0 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 42 67, , ,09% ,649 42, ,05% 0 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk , ,0393 8,09% , , ,27% 0 Etkinl koru( θ ) :,656; 4 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) : 2,4; 5 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı ,00% ,00% 0 Hemire+Ebe 8 6,5606 -, ,00% ,00% 0 Muaene aıı ,3 7407,30 65,60% ,996 4,08% 0 Küçük cerrahi müd , , ,90% 349, ,066 48, ,66% 70,739 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 5 84, , ,60% 3, ,963 50,963 4,08%,269 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk 3 26, , ,60% 08, ,6458 8,6458 4,08% 47,487 Etkinl koru( θ ) :,; 6 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) :,75; 8 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı ,00% ,00% 0 Hemire+Ebe ,00% 0 7 6, , ,55% 0 Muaene aıı ,94 746,9398,0% 024, ,89 848,892 75,4% 0 Küçük cerrahi müd. 4 64,696 50, ,90% 200, , , ,90% 266,94 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 8 89, ,993924,0% , , ,4% 9,950 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk ,369 24,369,0% 8, ,989 90, ,4% 75,560 Etkinl koru( θ ) :,624; 20 umaralı Sağlık Ocağı Etkinl koru( θ ) :,223; 9 umaralı Sağlık Ocağı Doktor aıı ,00% ,00% 0 Hemire+Ebe ,00% ,00% 0 Muaene aıı ,8 5586,808 62,42% , ,48 22,34% 0 Küçük cerrahi müd. 4 65,365 6, ,90% ,8989 5, ,34% 763,645 İzlenen Gebe+ İzlenen Loğua 55 9, , ,58% ,9524 5, ,2% 23,492 İzlenen Bebek+İzlenen Çocuk , , ,42% , , ,34% 0

15 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, EK 4 CCR I Modeli S.Ocak. Skor Referan Kümei (λ),000 2, , ,963 0, , , ,732 0, ,43 9 0,3996 6, ,509 7, , , ,793 4, , , , ,87 2, ,695 3, , ,847 2, , , , ,473 0,724 0, , ,302 2, , ,604 0, , ,04 5 0, , , , , , , , , , ,57 0, ,37 9 0,64 9, ,66 2 0, , ,295 BCC I Modeli S.Ocak. Skor Referan Kümei (λ),000 2, , ,974 5, , , , , , , , ,85 0, ,95 3 7, ,039 0, ,76 0, , , ,840 2, , , , , , , , , ,206 6, ,328 0, , , , , ,376 9, ,73 5, , , , ,24

16 346 BİRCA KAYAKÇA AKDUR, R, (2003), Sağlık Sektörü, Temel Kavramlar, Tüie ve Avrupa Birliğinde Durum ve Tüie nin Birliğe Uumu, Ankara. ALEXADER J.A. et al., (998) Managed Care and Technical Efficienc in Outpatient Subtance Abue Treatment Unit. Journal of the Behavioral Health Service and Reearch,, 25(4), : BAKER, R.D., CHARES A. ve COOPER W.W.,(984), Some model for etimating technical and cale inefficiencie in Data Envelopment Anali, Management Science, Vo l30, BİRCA, H., İSKEDER, A. ve BABACA, A., (2006), Siva İlindeki Hatanelerin Veri Zarflama Analizi Yöntemi İle Verimlil Analizi, EKEV Akademi Dergii, Yıl 0, Saı: 27, Charne A., W.W. Cooper, E. Rhode, (978), Meauring The Efficienc of Deciion Making Unit, European Journal of Operation Reearch, Vol 2, COOPER, W.W., L.M., K.Tone SEIFORD, (2000), Data Envelopment Anali A Comprehenive Text With Model,Application, Referance And Dea Solver, Kluwer Academic Publiher, Dordreccht DPT., (2000) Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ), Ankara GÜLCÜ, A., et al., (2004) Cumhuriet Üniveritei Diş Hekimliği Fakültei nin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Göreceli Etkinl Analizi C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 5, Saı 2: GÜLCÜ, Alan, (200) Cumhuriet Üniveritei Araştırma Hatanei Üzerinde Veri Zarflama Analizi (VZA) Yöntemi İle Görece Verimlil Analizi, MPM Verimlil Dergii,, 4, :3-38. GÜAY, M., (200), Üniverite Hatanelerinin 2008 Yılı Verimlil ve Etkinl Analizi, Cumhuriet Üniveritei, Soal Bilimler Entitüü, Yaınlanmamış Yükek Lian Tezi, Siva. HUAG Y.G., (990) An Application of DEA: Meauring the Relative Performance of Florida General Hopital. Journal of Medical Stem, 4(4), :9-6. KAVUCUBAŞI Şahin, (996) Hatanelerde Örgütel Performan Ölçümü: Hataneler Araı Kalite ve Verimlil Karşılaştırmaı, Sağlık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi ve Performan Ölçümü Sempozumu Bildirileri. Haberal Eğitim Vakfı,, Ankara KAYAR, O. (2004). Veri Zarflama Analizi ve Göreceli Etkinl Analizi Üzerine Bir Ugulama, CU, Soal Bilimler Entitüü, Yaınlanmamış Doktora Tezi, Siva. ÖZCA Y.A. ve R.D. LUKE (993) A ational Stud of the Efficienc of Hopital in Urban Maet. Health Service Reearch, 3, : ÖZCA Y.A. et al., (992) Ownerhip and Organizational Performance: A Comparion of Technical Efficienc Acro Hopital Tpe. Medical

17 C.Ü. İktiadi ve İdari Bilimler Dergii, Cilt 2, Saı, Care, 30, : ROSKO M.D. et al., (995) The Effect of Ownerhip, Operating Environment, and Strategic Choice on uring Home Efficienc. Medical Care, 33(0), :00-02 SEIFORD,L.M. ve R.M. THRALL, (990), Recent Development in DEA, Journal of Econometric. Vol 46, SEIFORD,L.M.,(997), A Bibliograph for Data Envelopment Anali ( ), Annal of Operation Reearch. Vol 73, SEXTO T.R. (986). The Methodolog of Data Envelopment Anali. In: Silkman R.H. (ed.) Meauring Efficienc: An Aement of Data Envelopment Anali. ew Direction for Program Evaluation, o.32. San Francico: Joe-Ba, SHERMA D.H., (984) Hopital Efficienc Meaurement and Evaluation: Empirical Tet of ew Technique. Medical Care, 22(0), : SHERMA D.H., (984). Hopital Efficienc Meaurement and Evaluation: Empirical Tet of ew Technique. Medical Care, 22(0), : ŞAHİ İ. ve H. ÖZGE, (2004) Sağlık Bakanlığı il Devlet Hatanelerinin Karşılaştırılmalı Verimlil Analizi Hacettepe Sağlık İdarei Dergii, Cilt ŞAHİ, İ., (999), Sağlık Kurumlarında Verimlil Ölçümü: Sağlık Bakanlığı Hatanelerinin İller Göre Karşılaştırmalı Verimlil Analizi, Amme İdarei Dergii, Cilt 32, Saı 2, TARIM, A., (200). Veri Zarflama Analizi, Matematel Programlama Tabanlı Göreli Etkinl Ölçümü. Saışta Yaın İşleri müdürlüğü, Araştırma/İnceleme/Çeviri Dizii:5. Ankara. TAVARES, G., (2002), A Bibliograph of Data Envelopment Anali ( ), Rutcor Reearch Report, RRR 0-02 TEMÜR, Y. ve F. BAKIRCI,, (2008). Tüie de Sağlık Kurumlarının Performan Analizi: Bir VZA Ugulamaı, Soal Bilimler Dergii, Cilt X, Saı3, 26-28, UYSAL, Y., G., (2003) VZA Yöntemi ile Görece Verimlil Analizi ve Kriz ıllarında ( ) CU Araştırma Hatanei Üzerine Bir Ugulama, CU, Soal Bilimler Entitüü, Yaınlanmamış Yükek Lian Tezi, Siva.