YAPILACAK AKDNE FIKHÎ

Transkript

1 )! $Q$OO$+.P ZNA LEYEN BR AHISLA YAPILACAK NKAH AKDNE FIKHÎ BR BAKI Yrd. Doç. Dr. Sabri ERTURHAN * '!6F3 ^!3F3 '! (V! ) "'& "& &(0&:3 & ' # " 0 $ ' "3I& & &3 33& 8 ' 3 ' 3 & (6 ("39(Y I3 3( 3 & " ( ( ( ( & ( 0 &"1&(3&"3 & & &3# 3& '( ( (2 3 " # " 3 (( ## & J Ksaca bir erkekle bir kadnn nikah d6 kurdu9u cinsel ili6ki olarak tanmlayabilece9imiz zina fiili slâm hukukunun temel kaynaklar Kur an ve sünnette 6iddetle yasaklanm6 ve hem kar6l9nda a9r ceza tertip edilen suçlardan 1 hem de büyük günahlardan saylm6 2, öyle ki bir hadis zina i)leyen bir )ahs!n, bu fiili, olgun bir * Cumhuriyet Üniversitesi lahiyat Fakültesi s_erturhan@hotmail.com 1 Bekar ve hür bir kiinin zina cezas olarak yüz krbaç vurulmas öngörülmektedir. Bkz. Nûr, 24/2. bn Rüd, Bidâyetü l-müctehid, IV/1721; Ebû Ya lâ, el-ahkâmu s-sultâniyye, s. 263; Kâsânî, Bedâî,VII/39; bnü l-hümâm, Fethu l-kadîr, V/247; bn Nüceym, el-bahru r-râik, V/4; Ûdeh, (1954), et-te rîu l-cinâi l- slâmî, II/377 vd; Behnesî, el-ukûbe, s ; Schacht-Demir, Zinâ, A, XIII/ ; Döndüren, Delilleriyle Aile lmihali, s. 107 vd; Bardako lu, Zina, slâm da nanç badet ve Günlük Ya ay Ansiklopedisi, IV/ Evli erkek ve kadnlar bakmndan öngörülen zina cezas ise, recm (lapidation) dir. Bkz. Farkl ifadelerle bu konudaki hadisler için bkz. Buhari, Diyât, 6, VIII/38; Müslim, Kasâme, 25, 26, II/28-29; Ebû Dâvûd, Hudûd, 1, IV/ ; Tirmizî, Hudûd, 15, IV/49; Nesâî, Tahrîm, 5, 11, 14, VII/90-91, 102, 103; Dârimî, Siyer, 11, II/536; Ahmed b. Hanbel, I/61, 62, 65...; Zeyleî, Nasbu r-râye, IV/109. Recm ile ilgili etrafl bilgi için bkz. Yusuf Ziya Keskin, Recm Cezas-Ayet ve Hadis Tahlilleri-, Beyan Yaynlar, stanbul, Zinann büyük bir günah oldu unu ifade eden ayet meallerinden biri öyledir: Zinaya yakla mayn. Zira

2 +P B" 7 müslüman kimliiyle i)lemi) olamayaca!na 3 vurgu yapm6tr. Ayrca zina bütün semavî dinler tarafndan da yasaklanm6tr. 4 Baz toplum ve kanunlarda suç olmaktan çkarlm6 ve cinsel özgürlük propagandasyla yaygnla6ma e9ilimi göstermi6 olsa bile müslüman bir birey bakmndan zina her zaman bir günah ve suç olmaya devam edecektir. Kamil bir mü min olmay gaye edinen ve bu sebeple de dinî hassasiyeti haiz bir müslüman zinann her türünden kaçnma gayreti ve duyarll9 içerisinde bulunacaktr. Ayn hassasiyeti evlilik hayatna adm atarken de gösterecektir. Bu makale ilgili ayet çerçevesinde zina suçu i6leyen bir erkek veya kadnla yaplacak nikah akdinin ya da bunlarn evlili9inin hükmü konusundaki tart6malar ele almaya çal6acaktr. 32'!3 Erkek olsun, kadn olsun zina irtikâp eden ki6ilerce gerçekle6tirilecek bir nikah akdinin geçerli olup olmayaca9 yönündeki tart6malar Zina eden erkek, zinâ eden veya mü)rik olan bir kad!ndan ba)kas! ile evlenemez; zinâ eden kad!nla da ancak zinâ eden veya mü)rik olan erkek evlenebilir. Bu mü minlere haram k!l!nm!)t!r 5 meâlindeki ayet etrafnda yo9unla6maktadr. Bu ayet zina suçu i6lemi6 olanlarn nikah akdinin hükmü konusunda görü6 ayrl9 bulunan alimlerin farkl yorumladklar ayettir. Az sonra serdedilece9i üzere ayetin birkaç yönden mü)killik arz etti9i kaydedilmi6tir 6. Bu itibarla öncelikle ayetin nüzûlüne sebep te6kil eden tarihi arka plan ile söz konusu ayetin gerek baz lafzlar gerekse 6ümûlü hakknda ileri sürülen farkl yorum ve yakla6mlarn sunulmasnn uygun olaca9n dü6ünüyoruz. 1-Nüzûl Sebebi Ayetin nüzûl sebebi ba9lamnda kaynaklarda ortak noktas ayn olan 6u farkl rivayetler yer almaktadr: a) Ayet, evlenmesi kar6l9 kendisine nafakasn sa9lama konusunda söz veren Ümmü Mehzûl adnda bir fahi6eyi nikahlayabilmesi için Hz. Peygamber den izin isteyen müslüman bir 6ahs hakknda nazil olmu6tur 7. Bu görü6 bn Ömer ve Mücâhid e aittir. b) Mekke de fahi6eli9iyle tannan ve kendisiyle daha önce cinsel ili6ki içerisine girmi6 oldu9u Anâk adl bir kadnla evlenmeyi arzulayan Mersed b. Ebî Mersed adl sahabinin, Hz. Peygamber e evlenme izni vermesi konusundaki müracaat üzerine nâzil olmu6tur 8. o, bir hayaszlktr ve çok kötü bir yoldur. srâ, 17/32. Ayrca bkz. Mü minûn, 23/5; Nûr, 24/30-31; Furkân, 25/68-69, Ahzâb, 33/35; Mümtehine, 60/12. Bir hadislerinde Hz. Peygamber, müslüman bir kiinin zina ederken mü min kimli inden uzaklam bir ekilde bu suçu ileyece ini beyan etmitir. Bkz. bn Ebî Peybe, el-musannef, III/ Baka hadisler için bkz. Buhârî, Hudûd, 22, Talak, 11, Vasâyâ, 23, Edeb, 6; Müslim, man, 38, Ebû Dâvûd, Hudûd, 17, Sünnet, 15,Vasâyâ, 10; Tirmizî, man, 11, Tefsir, 5. 3 bn Ebî Peybe, el-musannef, III/ ; Buhârî, Hudûd, 20; Ebû Davûd, Sünnet, 15; Tirmizî, man, 11; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, X/ Bkz. Behnesî, el-ukûbe, s Nûr, 24/3. 6 Bkz. bnü l- Arabî, Ahkâmu l-kur an, III/338; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/223; bn Âûr, et-tahrîr ve ttenvîr, XVIII/ Hadis için bkz. Ahmed b. Hanbel, II/159; Pevkânî, Neylü l-evtâr, VI/ Hadis için bkz. Ebû Dâvûd, Nikah, 4, II/542; Tirmizî, Tefsir, 24, V/ (Hasen, garip hadis), Nesâî, Nikah, 12, VI/66-67; bn Esîr, Câmiu l-usûl, III/ ; Pevkânî, Neylü l-evtâr, VI/172. +P

3 ?!D +R c) Suffe ashâb! adyla tannan fakir sahabenin mesken sahibi olma ve geçimlerini temin garantisi veren zengin ve fuh6u meslek/itiyat haline getiren kadnlarla evlenmek istemeleri üzerine nâzil olmu6tur 9. Günümüz tefsir bilginlerinden Zeki Duman, bu ayetin Nûr sûresinin ilk otuz dört ayetiyle birlikte hicretin altnc ylnda nâzil oldu9u görü6üne yer vererek mezkûr ayetin (Nûr, 3) nüzûl sebebi olarak ileri sürülen rivayetlerin tamamnn uydurma oldu9una srarla vurgu yapmaktadr 10. Fakat biz, bu rivayetlerin hemen bütün muteber tefsir ve hadis kaynaklarnda yer almakta olup rivayetlerde geçen 6ahs ve olaylar farkl da olsa bütün rivayetlerin, fahi6eler (ba9âyâ) ile yaplacak bir nikah akdinin haraml9 ortak paydasnda birle6tiklerini belirtmekle yetiniyor, çal6mann amacn a6mamak için konuyu tefsir ve hadis bilimi uzmanlarna brakmay ye9liyoruz. Nüzûl sebebi olarak nakledilen bu rivayetler yannda ayetin hükmünün sadece nüzûl sebebine münhasr oldu9u da iddia edilmi6tir. Bu iddia sahipleri ez-zânî zânî ve ez- zâniye kelimelerinde geçen Š taklarn ahid anlamnda de9erlendirmi6ler, buradan hareketle hükmün sadece söz konusu 6ahslara münhasr ve mahsûs oldu9unu ileri sürmü6lerdir. Mücâhid, Atâ b. Ebî Rabah ve Katâde bu görü6tedirler 11. Bu cümleden olarak Hattâbî, nüzul sebebinin ad geçen Anâk adl kadnla snrl oldu9unu ileri sürerek zinakar müslüman bir kadnla yaplan nikah akdinin feshedilmeyece9ini ifade etmektedir 12. Fakat hükmün nüzûl sebebine hâss oldu9u iddias 6u gerekçelerle reddedilmi6- tir: Karîne kâim oldu9unda hüküm, sebeb-i nüzûlüne tahsis olunabilir. Fakat burada hüküm, vasf- âmm üzerine vârid olmu6 ve bu suretle sebebi, tahrim olanlarn 6ahslarna münhasr klnmam6, bununla birlikte ötede zinâkarlk, beride iman vasflar arasndaki ztlk da gösterilmi6tir. Bu ise ta mîm/genelle6tirme karînesidir. Öyle ki lâm, ahde hamledilse bile hükmün kyas yoluyla ta mîmi iktiza edecektir. Binaenaleyh sebeb-i nüzûlüne mahsustur diyenlerin murad da bu tahrimin bilhassa zina fiilini meslek haline getirenler hakknda oldu9unu söylemektir. Bunlarn bariz vasflar ise zinây helal kabul etmeleri veya hafife almalardr ki, bu da küfürdür 13. Biz de ayetin hükmünün nüzul sebebine münhasr klnmasnn isabetli olmad9n aksine ayetin her dönemde i6lenen bütün zina fiillerini kapsad9 dü6üncesindeyiz. Çünkü sebebin özel olu6unun, hükmün genel olmasna engel te6kil etmeyece9i bir usûl kuraldr. Yani "tibar, sebebin husûsiliine deil, lafz!n umûmîliinedir Lafzî Tart6malar Ayet etrafnda cereyan eden lafzî tart6malar, farkl hükümlerin ortaya çkmasn intaç eden önemli unsurlarndan birini te6kil etmektedir. Konunun vuzûha ka- 9 Taberî, Câmiu l-beyân, C. IX, Cüz, XVII, s ; Cessâs, Ahkâmu l-kur an, III/390 vd; Mâverdî, en- Nüket ve l-uyûn, IV/72-74; Ba avî, Meâlimü s-sünne, VI/8-9; bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/336 vd; Kurtubî Câmiu l-ahkâmi l-fkhyye, II/ ; bn Kesîr, Tefsîru l-kur âni l-azîm, III/262 vd; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s. 124 vd; bn Âûr, et-tahrîr ve t-tenvîr, XVIII/152 vd; Ate, Yüce Kur an n Çada Tefsiri, V/ Duman, Be Sûrenin Tefsiri, s Cessâs, Ahkâmu l-kur an, III/ ; Mâverdî, el-hâvi l-kebîr, IX/190; Ba avî, Meâlimü s-sünne, VI/8-9; bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/336 vd; Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/131; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/ bn Âûr, et-tahrîr ve t-tenvîr, XVIII/ Yazr, Hak Dini Kur an Dili, V/ Bkz. Alâuddîn es-semerkandî, Mîzânü l-usûl, s ; Abdülaziz Buharî, Ke fu l-esrâr, II/487; Pevkânî, r âdü l-fühûl, s ; Zeydân, el-vecîz, s R

4 -O B" 7 vu6turulmas açsndan bu ihtilaf ve tart6malar yakndan görmek gerekecektir. Bu konudaki yakla6mlar 6öyledir: a) Ayetin zâhiri, haber niteli9i ta6maktadr. Yani ayet emir kipiyle gelmedi9i için, o dönemde böyle bir adetin cârî oldu9u dolaysyla bir zâninin ancak ayn nitelikteki bir kadnla veya zâniye bir kadnn ayn sfattaki bir erkekle evlendikleri haber verilmekte, mü minler ise bu tür evliliklerden kaçnmalar konusunda uyarlmaktadrlar 15. Bu iddialar 6u 6ekilde cevaplandrlm6tr: Ayetteki g = lâ yenkihu 6eklinde geçen ibarenin bir ba6ka kraatte g = Lâ yenkih 6eklinde nehiy kipiyle okundu9u da bilinmektedir 16. Kald ki Lâ yenkihu 6eklinde fiil kalbyla kraat durumunda dahi ayet yine nehiy ifade etmektedir. Çünkü baz nehiy kalplar fiil formunda da gelebilmektedir 17. Ayetin fiil kipinde nehiy ifade etmesi bela9ata ve tekid kurallarna daha uygun dü6mektedir 18. Ayrca ayetin sonunda geçen wk, = ve hurrime.. ibaresi ayetin haber nitelikli de9il aksine te6rî nitelikli oldu9unu göstermektedir. Ayrca zina irtikâp edenlerle hiç zina yapmam6 olan kimseler arasnda evlilik olaylarnn cereyan edebildi9i de bir vâkadr. Dolaysyla ayetin haber nitelikli oldu9u iddias vâkaya da aykrdr 19. b) Ayetteki nikah lafz baz bilginler tarafndan kelimenin hakiki anlamnda yani cinsel ili6ki/vat olarak anla6lm6tr. Nitekim Bakara sûresi 230. ayetinde geçen nikah lafz vat manasna gelmektedir. Nikahn akit veya evlenme anlamna gelmesi mecazîdir. barede lafzn hakiki anlamnn kastedildi9i sabit oldu9unda mecaza gidilemez. Lafzla akit anlamnn kastedildi9ini gerektiren bir delil mevcut ise ancak o takdirde mecaz anlam tercih edilebilir 20. Bu yakla6ma göre ayet, zânî bir erke9in ancak zâniye bir kadnla zina edece9i ayn 6ekilde zâniye bir kadnn da ancak zânî bir erkekle cinsel ili6kiye girece9i 6eklinde anla6lm6tr. bn Abbâs n ayete böyle anlam verdi9i rivayet edilmi6tir. Mücâhid, krime, Saîd b. Cübeyr, Urve b. Zübeyr, Dahhâk, Mekhûl, Mukâtil b. Hayyân gibi selef ulemâsnn da ayn anlay6ta olduklar kaydedilmi6tir 21. Taberî (310/922), ile ça9da6 müfessirlerden Linkîti de ayette geçen nikah lafznn vat anlamna geldi9ini benimseyen alimler arasndadr 22. Özellikle Linkîtî (1393/1973), ayet, hadis ve Arap edebiyatndan verdi9i örneklerle kelimenin vat anlamna geldi9ini srarla vurgulamaya çal6r 23. Bu yakla6m ba6ta Zeccâc 24 olmak üzere bir çok bilgin tarafndan 6u gerekçelerle reddedilmi6tir: Kur an da geçen nikâh lafzyla hep akit ve tezvîc kastedilmi6tir, bu itibarla lafzn vat anlamna hamledilmesi do9ru olmaz. Di9er taraftan zâni bir 6ahsn ayn nitelikte bir kadnla cinsel ili6kiye girebilmesi kadar, önceden bu suçu 15 bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/338; Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/131; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s. 126; Ate, Yüce Kur an n Çada Tefsiri, V/ Zemaherî, el-ke âf, III/50; Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/131; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/ Zerkeî, el-bahru l-muhît, II/429. Ayrca bkz. Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/ Zemaherî, el-ke âf, III/50; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/ bn Âûr, et-tahrîr ve t-tenvîr, XVIII/154; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/ Cessâs, Ahkâmu l-kur an, III/392; Mâverdî, en-nüket ve l-uyûn, IV/72; a. mlf, el-hâvi l-kebîr, IX/190; bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/ ; Kurtubî, Câmiu l-ahkâmi l-fkhyye, II/ bn Ebî Peybe, el-musannef, III/ ; bn Kesîr, Tefsîru l-kur âni l-azîm, III/262; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s Taberî, Câmiu l-beyân, C. IX, Cüz, XVII, s. 59; Pinkîtî, Edvâu l-beyân, V/ Pinkîtî, Edvâu l-beyân, V/ Zeccâc, Meâni l-kur ân ve râbuh, IV/29. -O

5 ?!D - i6lemeyen iffetli ki6ilerle de cinsel ili6kiye girebilmesi mümkündür. Bu itibarla nikahn zânî ancak zâniye ile vat eder 6eklinde vat /cinsel ili6ki ile tefsir edilmesi isabetli de9ildir 25. 3) Nesh ddias Ayet, iffetli bir erke9in zâniye bir kadnla, iffetli bir kadnn da zâni bir erkekle evlili9ini yasaklama konusunda genel kapsaml (âmm lafz) bir niteli9e sahip olmakla birlikte 26 bn Müseyyeb ayetin,...ho)unuza giden kad!nlardan iki)er, üçer, dörder nikahlay!n ve Aran!zdaki bekarlar!, kölelerinizden ve cariyelerinizden iyi davran!)l! olanlar! evlendirin 28 ayetleriyle neshedildi9i görü6ündedir 29. Ebû Ali Cübâî ve mam Lafiî de ayn görü6tedirler 30. Cübâî bu ayetin icma ile neshedildi9ini iddia etmi6tir 31. Nisâ 3 ve Nûr 32. gibi genel nitelikli (âmm) ayetlerin böyle bir hâss lafz 32 nesh etmeleri özellikle mam Lafiî nin aslna/prensibine göre mümkün görülmemektedir. Çünkü hâss lafzlarn kat iyyet ifade etmelerine kar6n âmm lafzlar zan ifade etmektedirler 33. Yine icmân nâsih olamayaca9nn bir fkh usûlü kural oldu9u hatrlatlarak, Kur an nassnn icmâ ile neshinin mümkün olmad9na vurgu yaplm6, özellikle de Hz. Ebû Bekir, Ömer ve Ali gibi 6ahsiyetlerin muhalefet ettikleri bir konuda icmân vukuûnun mümkün olamayaca9na da ayrca dikkat çekilmi6tir. Bu itibarla ayetin icmâ ile neshedildi9ini iddia etmek isabetli olmad9 gibi, mensûh oldu9u konusunda icmâ vaki oldu9unu iddia etmek de do9ru de9ildir. Çünkü bunun aksi sabittir. Di9er taraftan ve enkihu l-eyâmâ 34 ve fenkihû mâ tâbe leküm 35 emirleri âmmdr. Lu kadar 25 bn Hazm, el-muhallâ, IX/65; Zemaherî, el-ke âf, III/48-49; Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/132; Kurtubî, Câmiu l-ahkâmi l-fkhyye, II/210; bn Teymiye, Mecmû u fetâvâ, XXXII/ ; bn Kayyim el-cevziyye, Zâdü l-meâd, IV/9; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s. 129; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/227; Yazr, Hak Dini Kur an Dili, V/ ; bn Âûr, et-tahrîr ve t-tenvîr, XVIII/153; Hnn, slâm Hukukunda Yöntem Tart malar (trc. Halit Ünal), s bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/ Nisâ, 4/3. 28 Nûr, 24/ bn Ebî Peybe, el-musannef, III/375; Cessâs, Ahkâmu l-kur an, III/390; Mâverdî, en-nüket ve l-uyûn, IV/72; a. mlf, el-hâvi l-kebîr, IX/190; Zemaherî, el-ke âf, III/48-49; bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/340; Ebû Abdillah, Safvetü r-râsih fi l-ilmi n-nâsih ve l-mensûh, s. 157; Kurtubî, Câmiu l-ahkâmi lfkhyye, II/211; bn Kesîr, Tefsîru l-kur âni l-azîm, III/264; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s Nesh anlaynn eletirel olarak incelemeye tâbi tutuldu u iki makale için bkz. Özde, Vahiy-Olgu likisi Açsndan Nesh e Getirilen Yorumlara Eletirel Bir Yaklam, slâmî Ara trmalar Dergisi, XIV/1, s ; Gezgin, Kur an da Nesh Problemine Eletirel Bir Yaklam, slâmî Ara trmalar Dergisi, XIV/1, s Pafiî, Ahkâmu l-kur ân, s ; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s. 130; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/ Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/132; bn Teymiye, Mecmû u fetâvâ, XXXII/ Nûr sûresi üçüncü ayeti bütün zinakârlara hitap etmesi bakmndan âmm bir lafz özelli ine sahiptir. Ama nikah âmir di er ayetlere göre ise hâss bir lafz olma özelli i tamaktadr. Pöyle ki, di er ayetler (msl. Nisâ, 3 ve Nûr, 32) her türlü nikaha cevaz verirken, bu ayet zinakar erkek veya kadnla yaplacak bir nikah zahiren yasaklamakta, bir anlamda di er ayetlerin kapsamn snrlandrmaktadr. Dolaysyla böyle hâss bir özelli i haiz nassn âmm bir lafzla neshi usul açsndan mümkün görülmemitir (Yazarn notu). 33 bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/340; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s. 130; Sâyis, Tefsîru âyâti lahkâm, III/ Nûr, 24/ Nisâ, 4/3. -

6 - B" 7 var ki bu genel hükmün nikahlanmalarnda 6er î bir engel bulunmayanlara ait oldu- 9unda 6üphe yoktur. Binaenaleyh nikahlar yasak olan di9er kadnlar gibi buradaki yani Nûr, 3. ayetindeki yasa!n da evlenme engellerinden olmas! muhtemeldir/melhûzdur. Böyle bir ihtimal kar6snda ise neshe hükmetmek do9ru olmaz. Özellikle de sûrenin ba6langcnda ve faradnâ ibaresinin kullanlmas bu surede mensûh bir hükmün bulunmad9n hissettirmesi için kafidir 36. Konuyla ilgili olarak ünlü Zâhirî hukukçu bn Hazm (456/1064) da ayetin mensuh oldu9u iddiasnn mesnetten yoksun oldu9unu dile getirerek esas olann bütün nasslarn i6letilmesi oldu- 9unu, kesin bir delile dayanmad9 sürece nesih iddiasnn geçersiz oldu9u görü6üne yer verir 37. bnü l-arabî de bu ayette nesh bulunmad9n tahsîs ve tebyin (beyânün limuhtemel) bulundu9unu ifade etmektedir 38. Z. Duman da bu ayetin neshedildi9ine dair bir Kur an ayeti ya da mütevatir bir sünnet bulunmad9n ayrca neshetti9i iddia edilen ve enkihu l-eyâmâ 39 ayeti ile neshedilen bu ayetlerin konularnn tamamen farkl oldu9unu dolaysyla bu ayetin (Nûr, 3.) mensûh addedilemeyece9ini vurgulamaktadr 40. Bize göre de ayet, neshe mahal olmayacak derecede açktr. #2.,?$ Zina irtikâp eden bir kadn veya erkekle yaplacak nikah akdinin geçerlili9i konusunda slâm hukukçular arasnda bir görü6 birli9i bulundu9undan bahsetmek söz konusu de9ildir. Meseleye oldukça farkl yakla6mlar yaplm6tr. Kimi fakihler bu kabil evlili9i mutlak anlamda yasak hükmünde kabul ederken, kimileri mutlak cevazna hükmetmi6ler, fukahadan bazs ise böyle bir akdin geçerlili9ini shhatini bir takm 6artlarn yerine getirilmesine ba9lam6lardr. 1- Mutlak Olarak Haram Görenler bn Mes ûd, Berâ b. Âzib ve Hz. Âi6e, Nûr sûresi üçüncü ayetinin genel kapsaml olu6unu ve zâhiri anlamn temel alarak zinâ i6leyip de daha sonra birbirleriyle evlenen ki6ilerin bu evliliklerinin hiçbir 6ekilde sahih ve hukukî olmayaca9na hükmetmi6lerdir. Bu hukukçulara göre, failler 6eklen bir nikah akdi gerçekle6tirmi6 olsalar bile, bu birliktelikleri devam ettii sürece zina i)lemeye devam etmi) olmaktad!rlar. 41. bn Kudâme (620/1223) ve onun gibi dü6ünen fakihler ise, zinâkarlarn daha sonra gerçekle6tirecekleri bir nikah akdinin hiçbir 6ekilde sahih olmayaca9n ileri süren bu hukukçularn görü6lerini 6u 6ekilde yorumlamaktadrlar: Bu fakihler muhtemelen suçlularn zinadan tövbe etmemelerine ra9men evlenenler ile zâniye kadnn istibrâsndan önce gerçekle6tiren nikah akdinin geçerli olamayaca9n kastetmi6 olmaktadrlar. Çünkü Nûr sûresi üçüncü ayeti, ve uhille leküm mâ verâe zâliküm- Bunlar!n d!)!nda kalan kad!nlarla nikahlanman!z size helal k!l!nd!- 42 ayetiyle neshedilmi6tir 43. Kaynaklarda bu yorumu destekleyen bn Mes ûd a ait rivayetler de 36 Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/132; bn Teymiye, Mecmû u fetâvâ, XXXII/ ; bn Kayyim el- Cevziyye, Zâdü l-meâd, IV/9; Yazr, Hak Dini Kur an Dili, V/ bn Hazm, el-muhallâ, IX/ bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/ Nûr, 24/ Duman, Be Sûrenin Tefsiri, s C&e K K Abdurrezzâk, el-musannef, VII/206; bn Hazm, el-muhallâ, IX/63; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII/252; bn Kudâme, el-mu nî, VI/603; Kurtubî, Câmiu l-ahkâmi l-fkhyye, II/213; Zeyleî, Tebyînü l-hakâik, II/114; Behûtî, Keâfü l-knâ, V/ Nisâ, 4/ bn Kudâme, el-munî, VI/603. Ayn yorum için bkz. Behûtî, Ke âfü l-knâ, V/83. -

7 ?!D - bulunmaktadr. Zina eden kadn ve erke9in evlendikten sonra da birlikte olduklar sürece zina i6lemeye devam etmi6 olacaklar 6eklindeki görü6ünün d6nda ayn ki6ilerin tövbe etmeleri halindeki hukukî durumlar soruldu9unda bn Mes ûd un, O, kullar!ndan tövbeyi kabul eden, kötülükleri ba!)layan ve yapt!klar!n!z! görendir 44 mealindeki ayeti okuyarak cevap vermi6tir. Râvî bn Sîrîn, "bn Mes ûd bu ayeti o denli tekrar etti ki, bu tekrarlamas!ndan böyle bir evlilikte sak!nca görmediine kanaat getirdik, demi6tir 45. bn Hazm da bu konuda bn Mes ûd a atfedilen rivayetlerin her birinin di9eriyle ittifak etti9ini, bn Mes ûd un ayn zina suçunun failleri olan erkek ve kadnn tövbe etmeleri halinde nikahlanmalarnn mubahl9na hükmetti9ini belirtmektedir 46. Bununla birlikte kaynaklarda Hz. Ai6e ve Berâ b. Âzib e ait faillerin tövbe etmeleri halinde nikahlarnn geçerli olaca9na dair bir kayt bulunmamaktadr. Kal acî, Hz. Ai6e nin, zina eden ayn erkek ve kadn arasnda akdedilen bir nikahn geçersiz olaca9na hükmederken 47 Kim ki bir )eyi vaktinden evvel isti câl eylerse mahrûmiyetle muâteb olur-yani bir hakka hukuk d!)! yöntemlere ba)vurarak çabucak ula)mak isteyen kimse, bu haktan mahrum edilmek suretiyle cezaland!r!l!r- 48 genel prensibini esas ald9n ifade eder. Bu kurala göre failler, hukukun kendilerine tanm6 oldu9u nikah akdini terk ederek aralarn gayr-i me6rû cinsel ili6kiyle birle6tirmi6ler, aceleci bir yöntem izlemi6ler, bu hareketleriyle hukuka aykr davranm6lar, bu hareketlerine kar6lk olarak da hukuk, nikah yapsalar dahi onlarn bundan sonraki birlikteliklerini sürekli olarak geçersiz saym6tr 49. Kaynaklarda bu yönde bir açklama bulunmamasna istinaden zina eden erkek ve kad!n!n daha sonra nikah akdi yapm!) olmalar!na ramen hayat boyu zina yapm!) olacaklar! yakla6mndan, tövbenin de bu nikahn butlanna engel olamayaca9 sonucu çkarlabilir. 2- Caiz Oldu9u Görü6ü Zina irtikâp eden kimselerle yaplacak nikah akdine cevaz veren hukukçular iki gruba ayrmak mümkündür. Birinci grup bu tür bir nikaha mutlak anlamda cevaz verirken, di9er grup böyle bir nikaha kerahetle cevaz vermektedir. Bu tür bir nikahn mutlak anlamda caiz ve sahih oldu9u dü6üncesi Hanefî fakihlerine aittir. Bu hukukçular zina suçu i6leyen bir kadn veya erkekle yaplan nikah mutlak anlamda caiz görerek, nikahn geçerli olabilmesi için normal 6artlar d6nda ayrca herhangi bir özel 6art ve kayt ileri sürmemektedirler. Akdedilecek nikahn birbiriyle zina ili6kisine giren kadn ve erkek arasnda olmasyla, farkl erkek ve kadnlar arasnda gerçekle6tirilmesi arasnda bir fark bulunmamaktadr 50. Bu hukukçularn böyle bir kanaate sahip olmalarnn temelinde yatan neden, Nûr sûresi 3. ayetin hükmünün, Nisâ 3. ayetiyle neshedildi9i yönündeki kabulleri veya ayeti zinakâr bir kimsenin yine ayn! vas!ftaki bir )ahsa rabet ve arzu duyaca! 6eklinde yorumlam6 44 Pûrâ, 42/ Abdurrezzâk, el-musannef, VII/ ; bn Ebî Peybe, el-musannef, III/361; Kal acî, Mevsûatü fkhi Abdillah b. Mes ûd, s bn Hazm, el-muhallâ, IX/ Abdurrezzâk, el-musannef, VII/206; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII/ Mecelle, md. 99. Bkz. Ali Haydar Efendi (Küçük), Dürerü l-hukkâm, I/ Kal acî, Mevsûatü fkhi Âi e, s. 348, ;e (e,k &@ K/ 0 j.. Zeyleî bu ibarenin zina suçu ileyen kiilerin yaptklar nikah akdinin caiz oldu unu sarahaten ifade etti ini kaydetmektedir. Bkz. Zeyleî, Tebyînü l-hakâik, II/114; bn Nüceym, el-bahru r-râik, III/ ; Haskefî, ed-dürrü l-muhtâr, III/50; bn Âbidîn, Reddü l-muhtâr, III/50. -

8 - B" 7 olmalardr 51. mam Muhammed, (ba6kasyla zina eden bir kadnla) nikahn akdedilmesi halinde istibrâdan önce vat kerih görürken, Ebû Hanîfe ve Ebû Yusuf, istibrâdan önce vat n helal oldu9una hükmetmi6lerdir 52. Hanefî hukukçularla birlikte baz Mâlikî fukahas da zina eden bir kadnn ismi toplum içerisinde de6ifre olmam6 bir ba6ka ifadeyle zina ile 6öhret bulmam6 ise nikahnn mekruh olmayaca9na hükmetmi6lerdir 53. Zina eden bir kadn veya erkekle yaplacak bir nikah akdini caiz kabul etmekle birlikte mekruh gören ve ikinci grupta yer alan fakihler ise Lafiî 54 ve Mâlikî 55 hukukçulardr. Bu hukukçulara göre Nûr sûresi üçüncü ayetinin zâhirinden ve genel ifadesinden bu tür bir nikahn haram oldu9u ortaya çkmaktadr. Buna kar6n Ve uhille leküm mâ verâe zâlikum-bunlar!n d!)!nda kalan kad!nlar size helal k!l!nd! 56 ve muhsanâtin ayra müsâfihatin-iffetli olmalar! ve zina etmemeleri )art!yla gibi ayetler ile Hz. Peygamber den konuya ili6kin olarak rivayet edilen haram!n helali haram k!lamayaca! 58 gibi hadis ve eserlerin 59 mevcudiyeti ise hükmü haramlktan kerahete dönü6türmektedir. Fezfar bizâti d-dîn-evlenirken dindar olan kad!nlar! tercih edin 60 Tehayyerû linutefikum-evleneceiniz kad!nlar! iyi seçin 61, gibi hadisler de bu fakihler tarafndan bu tür nikahlarn kerahetine dair ileri sürülen gerekçeler arasndadr. 62 Ayrca Malikî hukukçular gerek yargda ispat yoluyla gerekse toplum arasnda yaylmas 6ekliyle zinas alenîle6en/mücâhere bir kadnla yaplan nikahn da mekruh oldu9una hükmetmi6lerdir Nikahn Geçerlili9ini Larta Ba9layanlar Baz slâm hukukçular zina sonras yaplacak bir nikahn geçerlili9inin ancak baz 6artlarn yerine getirilmesiyle mümkün olabilece9ine hükmetmi6lerdir. Bu hukukçulardan kimileri nikahn shhati için zina cezasnn infaz edilmesi 6artn ileri sürerlerken, kimileri de tövbe 6artn ileri sürmü6lerdir. Hal böyle olunca bu 6artlar yerine getirilmedi9i takdirde nikahn hukukî geçerlili9inden bahsetmek söz konusu olamayacaktr. a) Nikah Haddin nfaz Lartna Ba9layanlar 51 Zeyleî, Tebyînü l-hakâik, II/114; bn Nüceym, el-bahru r-râik, III/ ; Peyhzâde (Dâmad), Mecmau l-enhur, I/268; Haskefî, ed-dürrü l-muhtâr, III/50; bn Âbidîn, Reddü l-muhtâr, III/ Kadîhan, el-fetâvâ l-hâniyye, I/366; Zeyleî, Tebyînü l-hakâik, II/114; el-fetâvâ l-hindiyye, I/281; Döndüren, Delilleriyle Aile lmihali, s Sâvî, Bul atü s-sâlik, II/ Ba avî, et-tehzîb, V/ Ba dâdî, el-meûne, II/ Nisâ, 4/ Nisâ, 4/ Hadisin zayf oldu u kaydedilmitir. Bkz. bn Mâce, Nikah, 63, I/649; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII/ ; Muttakî el-hindî, Kenzü l-ummâl, XVI/ bn Abbas ve Pa bî ye bu durumda olan ahslarn hukukî durumu sorulunca Evvelühû sifâh ve âhiruhû nikâh eklinde cevap vererek zina sonras nikahn cevazna vurgu yapmlardr. Bu ve benzeri rivayetler için bkz. bn Ebî Peybe, el-musannef, III/ , bn Mâce, Nikah, 6, I/597; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII/128; San ânî, Sübülü s-selâm, III/111; Pevkânî, Neylü l-evtâr, VI/ Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII/215; Zeyleî, Nasbu r-râye, III/363; Muttakî el-hindî, Kenzü l-ummâl, XVI/ Ba dâdî, el-meûne, II/795; Mâverdî, el-hâvi l-kebîr, IX/ ; Ba avî, et-tehzîb, V/334; Necîb el- Mutî î, Tekmiletü l-mecmû, XVII/ Huraî, /erh, III/172; Derdîr, e -/erhu s-saîr, II/349; Sâvî, Bulatü s-sâlik, II/349. -

9 ?!D -+ Baz fakihler, zina i6leyen bir kadn veya erke9in evlenebilmesi için suç için öngörülen hadd cezasnn infazn 6art ko6maktadrlar. Bu fakihlere göre ayet (Nûr, 3), zina nedeniyle cezasn çeken bir erke9in ancak ayn nitelikteki bir kadnla evlenebilece9ine münhasrdr. Lâ yenkihu z-zâni l-mahdûd illâ mislehû-mahdûd bir zâni ancak kendi gibi birini nikah eder 64 hadisi bu görü6ü ta6yan fakihlerin birinci derecede dayanaklardr. Bu konuda sahabeden nakledilen uygulama örnekleri de bulunmaktadr. Meselâ Hz. Ebû Bekir, kendi döneminde zina i6leyen faillere önce zina haddini uygulam6, akabinde onlar evlendirmi6, daha sonra da onlar bir yl sürgüne göndermi6tir 65. Hz. Ömer, zina i6leyen suç faili kadn ve erke9in itiraflar üzerine kendilerine cezay infaz etmi6, ardndan da nikah ba9yla aralarn birle6tirmeye çaba göstermi6 ama erkek evlenmek istememi6tir 66. Hz. Ali, kendisine hadd uygulanan bir 6ahsn hadd uygulanmayan bir zâniye ile gerçekle6tirdi9i evlili9i geçersiz kabul ederek aralarn tefrik etmi6tir 67. bn Mes ûd ve Câbir den de benzer uygulamalar rivayet edilmi6tir 68. Bu yakla6ma göre kendisine hadd uygulanmayan zina suçu i6lemi6 bir erkek, iffetli bir kadn veya kendisine hadd uygulanan bir zâniyeyi nikahlayamaz 69. bn Mes ûd ve Hasan Basrî, brahim en-nehaî ile 70 Ahmed b. Hanbel in de bu görü6te olduklar kaydedilmi6tir 71. Nikahn shhati için hadd infazn 6art ko6an fakihlerin, kendisine ceza uygulanan 6ahsn bu infaz sonras dahi hiç zina i6lememi6 biriyle evlenemeyece9ine hükmetmi6lerdir. Yukardaki uygulama örneklerinin d6nda 6u rivayetler de bu dü6ünceyi net olarak ortaya koymaktadr: Bu rivayetlerin birine göre Mekhûl, hiç zina i6lememi6 ve kar6l9nda kendisine hadd uygulanmam6 bir ki6inin, zina i6leyip de hadd uygulanan bir ki6iyle (erkek-kadn) dahi evlenmesinin haram oldu9u dü6üncesindedir 72. Bir ba6ka rivayette de zina sebebiyle kendisine hadd uygulanan Hârise o9ullarna mensup bir cariye ile evlenmek isteyen iffetli bir erkek Ebû Hüreyre ye dan6m6, o da: Sen de onun gibi ayn! suçu i)lemediin (yani aran!zda bir denklik olmad!!) sürece evlenmeniz caiz olmaz 6eklinde cevap vermi6tir 73. Kanaatimize göre kendilerine hadd infaz edilen suçlularn, bu infazdan sonra gerek önceden zina ili6kisine girdi9i kadn veya erkekle gerekse hiç zina i6lememi6 kimselerle evlenmesinde bir saknca bulunmamas gerekir. Çünkü cezalar, suçluyu zecr ve slah etme özellikleri yannda suçun günahn silme, suçluyu sanki hiç suç 64 Ebû Dâvûd, Nikah, 4, II/543; (Râvileri sikadr) San ânî, Sübülü s-selâm, III/127; Pevkânî, Neylü l-evtâr, VI/ bn Ebî Peybe, el-musannef, III/361; Kurtubî, Câmiu l-ahkâmi l-fkhyye, II/213. Baka bir rivayet için bkz. Abdurrezzâk, el-musannef, VII/ bn Ebî Peybe, el-musannef, III/360; Mâverdî, el-hâvi l-kebîr, IX/189; Ba avî, et-tehzîb, V/334; Necîb el- Mutî î, Tekmiletü l-mecmû, XVII/326; Kal acî, Mevsûatü fkhi Ömer, s bn Ebî Peybe, el-musannef, III/377; Mâverdî, en-nüket ve l-uyûn, IV/74; bn Hazm, el-muhallâ, IX/63; Kurtubî, Câmiu l-ahkâmi l-fkhyye, II/211; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s. 131; Yazr, Hak Dini Kur an Dili, V/ Kurtubî, Câmiu l-ahkâmi l-fkhyye, II/ bn Hazm, el-muhallâ, IX/66; bn Kayyim el-cevziyye, lâmu l-muvakkîn, IV/281; bn Kesîr, Tefsîru l- Kur âni l-azîm, III/263. Ayrca bak. Adevî, Hâ iye, III/ Cessâs, Ahkâmu l-kur an, III/390 vd; Mâverdî, en-nüket ve l-uyûn, IV/72-74; bnü l-arabî, Ahkâmu l- Kur an, III/336 vd; Kurtubî, Câmiu l-ahkâmi l-fkhyye, II/211; bn Kesîr, Tefsîru l-kur âni l-azîm, III/262 vd; Âlûsî, Rûhu l-meânî, C.X, Cüz, 18, s. 131; bn Âûr, et-tahrîr ve t-tenvîr, XVIII/152 vd; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/223 vd. 71 bn Kayyim el-cevziyye, lâmu l-muvakkîn, IV/ Bkz. Abdurrezzâk, el-musannef, VII/ Bkz. bn Ebî Peybe, el-musannef, III/

10 -- B" 7 i6lememi6 oldu9u önceki haline çevirme gibi özelliklere de da sahiptir 74. Nitekim Mâlikî hukukçularnn da bu yakla6m içerisinde olduklar görülmektedir 75. b) Nikah Tevbe Lartna Ba9layanlar Baz fakihler, zina suçu i6leyen bir 6ahsn nikahnn sahih olabilmesi için suçlunun mutlaka tövbe etmesi gerekti9i aksi halde akdedilecek bir nikahn geçersiz olaca9 dü6üncesindedirler. Bu görü6ün temsilcileri özellikle Hanbelî 76 ve Zâhirî 77 hukukçulardr. Ebû Ubeyde; Katâde, shâk gibi alimler de zinakâr kimselerin evliliklerinin shhatini her ikisinin de kadn/erkek tevbe 6artna ba9layan hukukçulardandrlar 78. bn Teymiyye de ayn görü6ü ta6maktadr. Yani bn Teymiyye ye göre tövbe etmedikçe bir zâniyenin nikahlanmas helal olmaz. Tövbenin kriteri ise failin artk zinaya arzu duymamas ve fiilen bu davran6n terk etmi6 olmasdr 79. Ayrca tövbe, Mâlikî hukukçularnn ileri sürdükleri 6artlardan biridir. Mâlikî hukukçular özellikle açktan zina suçu i6leyen ve toplum içerisinde bu yönüyle me6hur olan faillerin nikahlarnn sahih olabilmesi için tövbenin 6art oldu9u dü6üncesindedirler. Bu mezhep hukukçular tövbe etmemeyi suçta/zinada srar ve kararllk olarak telakkî ederek bu srara istinaden bu ki6ilerin nikahlarnn caiz olmayp haram oldu9una hükmetmi6- lerdir 80. Hanbelî hukukçular ve l-muhsanât mine l-mü minât 81 ayetinde geçen muhsanât kavramn iffetli hanmlar 6eklinde anlamlandrm6lar bu nedenle de tövbe etmedikleri sürece zinâkâr bir kadnla evlenmeyi haram hükmünde görmü6lerdir. Yani tövbeyi sadece kadna münhasr klm6lardr. Ayrca ayette geçen Bu, mü minlere haram k!l!nm!)t!r. 82 ibaresi, nikahn sahih olabilmesi için tövbenin gerekli oldu9unu ifade eden di9er bir delildir. Tövbenin kriteri ise, suçlunun sözle pi6- manlk ifade etmesinin d6nda artk zinaya arzu duymamas ve fiilen bu davran6n terk etmi6 olmasdr 83. Hanbelî hukukçularnn zina eden faillerden sadece kadna tövbeyi gerekli görmeleri dü6ündürücü ve ilginçtir. Çünkü ayet ve hadislerde zina eden erkekle kadn 74 Bu konuda geni bilgi için bkz. Erturhan, slâm Hukukunda Cezas nfaz Edilen Bir Suçun Uhrevî Boyutu, slam Hukuku Ara trmalar Dergisi, I/1, s Bu yaklam sergileyen fakihlerin görülerini maddeler halinde öyle özetlemek mümkündür: a) Zina sebebiyle kendisine hadd uygulanan bir erkek ancak ve ancak ayn durumda olan yani hadd uygulanan bir kadnla nikah akdi kurabilir. b) Zina suçu ileyip de kendisine ceza infaz edilmeyen bir erkek veya kadn cezas infaz edilenlerle nikahlanamaz, c) Hayatnda hiç zina fiili irtikâp etmemi kimseler de cezas infaz edilen faillerle evlenemezler. Çünkü aralarnda bir mümâselet bulunmamaktadr. 75 Adevî, Hâ iye, III/172; Sâvî, Bulatü s-sâlik, II/349; Uley, Minehu l-celîl, III/ bn Kudâme, el-munî, VI/ ; bn Kudâme el-makdisî, el-kâfî,iii/38; bn Teymiye, Mecmû u fetâvâ, XXXII/112 vd; bn Müflih, el-mübdi, VII/69; Behûtî, Ke âfü l-knâ, V/82-83; Ruhaybânî, Metâlibu üli n-nühâ, V/ ;. Ayrca bkz. Zeydân, el-mufassal fî ahkâmi l-mer e, V/311 vd. 77 bn Hazm, el-muhallâ, IX/ Mâverdî, el-hâvi l-kebîr, IX/189; bn Kesîr, Tefsîru l-kur âni l-azîm, III/ bn Teymiye, Mecmû u fetâvâ, XXXII/112 vd. Ayrca bkz. Zeydân, el-mufassal fî ahkâmi l-mer e, V/311 vd. 80 Adevî, Hâ iye, III/172; Uley, Minehu l-celîl, III/ Nisâ, 4/ Nûr, 24/3. 83 bn Kudâme, el-munî, VI/ ; bn Kudâme el-makdisî, el-kâfî,iii/38; bn Teymiye, Mecmû u fetâvâ, XXXII/112 vd; bn Müflih, el-mübdi, VII/69; Behûtî, Ke âfü l-knâ, V/82-83; Ruhaybânî, Metâlibu üli n-nühâ, V/ ;. Ayrca bkz. Zeydân, el-mufassal fî ahkâmi l-mer e, V/311 vd. --

11 ?!D -. hakknda her hangi bir ayrm yaplmam6, bu yasak fiili irtikâp eden herkesin ayn suçu ve günah i6lemi6 olaca9, ayn müeyyideye tabi tutulaca9 sarahaten belirtilmi6- tir. Gerçi Ahmed b. Hanbel den zina i6leyen erke9in de tövbe etmesi gerekti9ine dair bnü l-cevzî nin nakletti9i ba6ka bir görü6ün bulundu9u belirtiliyor ise de 84 mezhepte geçerli ve hakim olan görü6 zâni erke9e tövbenin 6art ko6ulmad9 yönündedir 85. Böyle bir yakla6m zinann oda9nda kadnn bulundu9u gibi bir izlenime neden olabilir ki böyle bir yakla6mn slâm hukukunun esaslaryla ba9da6trlmas mümkün gözükmemektedir. Hanbeli fukahas zina eden bir kadnla nikah akdinin kurulabilmesi için ayrca kadnn iddet beklemesini de 6art ko6mu6lardr. Bu süre normalde bo6anan bir kadnn beklemesi gereken iddet süresi kadardr. Kadn hamile ise bu süre çocu9unu do- 9uruncaya kadardr. Zâniyenin iddet beklemesinin mesnedi olarak gösterilen gerekçelerden biri, bir mü minin suyunu ba)kas!n!n tarlas!na ak!tmas!n!n helal olmayaca-! 86 yönündeki hadistir. Bir ki6inin evlendikten sonra cinsel ili6kiye girdi9i e6inin hamile çkmas üzerine Hz. Peygamber e ba6vurmas, Hz. Peygamber in de bu kar koca arasn tefrik ederek kocadan, kadnnn mehrini ödemesini talep etmi6 olmas ve ayrca kadna yüz krbaç zina cezas uygulam6 olmas 87 da bu fakihlerin temel aldklar deliller arasnda yer almaktadr 88. Zeki Duman, Nîsâbûrî nin, tövbe etse dahi zina i)leyen ki)ilerle evlenmenin kesinlikle haram olduu 6eklindeki görü6üne yer verir 89. Fakat biz atfta bulunulan bu kaynakta böyle bir ifade ve kayda rastlayamadk 90. Maamafih, zina irtikâp eden bir erke9in tövbe etse dahi iffetli bir kadna denk olamayaca9 dolaysyla da onunla evlenemeyece9i görü6ünde olan Lafiî hukukçusu bnü l-mâd gibi fakihler yok de9ildir. Fakat bu görü6ün mezhepte kabul gören bir görü6 olmad9 anla6lmaktadr 91. Duman kendisi de tövbenin zanilerin evlenme engelini ortadan kaldramayaca9 görü6ünü ta6makta ve aynen 6u dü6üncelere yer vermektedir: Kanaatimizce, zina edenlerin, zina etmemi6 mü minlerle evlenmesinin yasaklanmas, aynen hrszn elinin kesilmesi, katile ksasn uygulanmas, dört 6ahidi olmad9 halde iffetli bir mü mine zina isnad eden ki6iye hadd-i kazfin uygulanmas gibi dünyevî bir haddir. Hrszn, katilin ve müfterinin suçlar mahkemece sabit görüldükten sonra ben tevbe ettim... demeleri onlardan dünyevî cezay nasl kaldrmyorsa, zina etmi6 bir ki6inin tevbe etmesi de ondan ahiretteki cezay mutlaka kaldrr, ama mü minlerle evlenme yasa9n kaldrmaz. Aksi takdirde slâm dininde esas olan cezalarn caydrclk ilkesi, zina suçunun dünyevî cezasndan kalkm6 olur. Böylece zina toplumda önlenemez bir biçimde yaygnla6m6 olur bn Müflih, el-mübdi, VII/70; Merdâvî, el-nsâf, VIII/ bn Müflih, el-mübdi, VII/70; Merdâvî, el-nsâf, VIII/132; Behûtî, Ke âfü l-knâ, V/ Ebû Dâvûd, Nikâh, 43, 44, II/ ; Tirmizî, Nikâh, 35, III/437; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII/738; Zeyleî, Nasbu r-râye, VI/ ; San ânî, Sübülü s-selâm, III/207; Pevkânî, Neylü l-evtâr, VI/ Hadis mürseldir. Bkz. Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII/ bn Kudâme, el-munî, VI/ ; bn Kudâme el-makdisî, el-kâfî,iii/38; bn Müflih, el-mübdi, VII/69; Behûtî, Ke âfü l-knâ, V/82-83; Ruhaybânî, Metâlibu üli n-nühâ, V/ Bkz. Duman, Be Sûrenin Tefsiri, s Bkz. Nîsâbûrî, Parâibü l-kur ân (Taberî tefsirinin kenarnda), C. IX, cüz. XVII, s. 47, 59 vd. 91 Remlî, Nihâyetü l-muhtâc, VI/256; Pebrâmellisî, Hâ iye ala r-remlî (Nihâyetü l-muhtâc ile birlikte), VI/256; Kefâet, el-mevsûatü l-fkhiyye, XXXIV/266 vd. 92 Duman, Be Sûrenin Tefsiri, s Ayrca bkz. age, s

12 -P B" 7 4- Zinay tiyat Haline Getirenlerin Nikah 93 Buraya kadar verilen bilgiler daha çok zinann basit suç 94 6eklinde tezâhür e- den halleriyle ilgili hükümleri kapsamaktayd. Kur an ve hadis naslaryla 6iddetle yasaklanan zina gibi bir fiilin sradan bir yasak gibi görülmesi mümkün olmamakla birlikte, ayn suçun münferit veya mahdut bir vak a olarak kalmas ile yaygn olarak i6lenmesi, alenîli9inde bir saknca görülmemesi, daha da ötesi zinann kurumsal hale getirilmesi arasndaki tehlike ve tahrip orannn ayn olamayaca9 açktr. Hülasa zinann, fuhu6 95 6eklinde -ki Arapça da bunun kar6l9nda yaygn olarak biâ 96 kavram kullanlmaktadr-zinann kurumsalla6mas mümkündür. Nitekim tarih içerisinde ve günümüz dünyasnda farkl ad ve imajlar altnda fuhu6 olaylar olagelmi6tir. Zinann mevsuf/nitelikli 6ekli olarak da tabir edebilece9imiz bu tür cürümleri di9er zina fiillerinden ayr mütalaa etmek isabetli olacaktr 97. Çünkü bu tür zina fillerinde aleniyet, suçu hafife alma, te6vik, tahrik unsurlarnn ön planda olmasnn yannda zina adeta kurumsalla6m6 bir nitelik kazanm6tr. Zinann itiyat 98 haline getirilmesi, fuh6un felsefî, sosyal, siyasal ve ekonomik anlamda ya6am tarz olarak benimsenmesi onun di9er basit zina olaylarndan ayr mütalaa edilmesini gerekli klmaktadr. Konuyla ilgili olarak M. Hamdi Yazr 6unlar söyler: Zâni, bir zâniye veya mü6rikeden ba6kasn nikâh etmez.-zinâkar bir ki6i evlenecek olursa alaca9 kadn ya bir zâniye veya bir mü6rikedir. Çünkü iman ve iffet sahibi temiz saliha kadnlar bunlardan nefret eder, ona tenezzül etmezler veya etmemelidirler. Bu vasftaki erkekler de olsa olsa ya kendisi gibi zinâkar veya mü6rike bir kadna ra9bet eder ki mü6rikelerin de iffeti me6kûktur. Ve i6te zina 6irke, 6irk de zinâya böyle yakndr. Di9er taraftan karakter itibariyle zinâkar olan bir erkek, iffetsiz kadnlarla alakadar olur, onlardan tiksinmez, aksine 6ehvetini tahrik edip hevasna uyduklarndan dolay onlarn cazibesine kaplrlar. Bu his onun evlenme hususunda- 93 Zinann itiyad ile gerek ceza infaz öncesi irtikâp edilen çok sayda zina suçunun ilenmesini (tedâhül), gerekse, infaz sonras tekrar irtikâbn (tekerrür, itiyat ve iptilâ) ksacas zinann ahsn hayatndan bir parça haline gelmesini kastediyoruz (Yazar). Bu kavramlar hakknda geni bilgi için bkz. Sabri Erturhan, slâm Ceza Hukukunda Tekerrür, Dilek Ofset Matbaaclk, Sivas, 2001; a. mlf, slâm Ceza Hukukunda çtima, Ra bet yaynlar, stanbul, Basit suçlar (esas suç tipi-kural suç tipi), kendilerinde kanunî a rlatc bir sebep bulunmayan suçlardr. Mevsuf/Nitelikli Suçlar ise, kendilerinde kanunî a rlatc sebep bulunan suçlardr. Meselâ bir hrszlk suçunun sahte anahtar kullanarak, kap ve pencereler krlarak îka mevsuf suç kapsamna girer. Adam öldürme basit suç kapsamna girerken, kiinin kendi babasn katli mevsuf suç kapsamna girer. Taner, Ceza Hukuku (Umûmî Ksm), s.103; Önder, Ayhan, Ceza Hukuku, II/ Kâbe, cami gibi yerlerde zina etmek, bir ahsn nikah kendisine yakn akrabasyla zina irtikâb, Ramazan orucunu alenen ve içkiyle bozmak, Peygamberlere ve kutsal kitaplara sövmek, hirâbe suçu ilemek (hrszl n nitelikli ekli) gibi fiiller de fkhda mevsuf suçlara verilebilecek örnekler arasndadr (Yazarn notu). 95 Bozkurt, Fuhu, DA, XIII/ Bi â, el-mevsûata l-fkhyye, VII/129. Bi â konusunda ayrca bkz. Nûr, 24/33; Cessâs, Ahkâmu l-kur an, III/ ; bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur an, III/ ; Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/192; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/328; Ate, Yüce Kur an n Çada Tefsiri, VI/ Suçun alenî ilenmesi, çeitli yollarla özendirilmesi, suçun ilenmesi için baz özel mekanlarn tahsis edilmesi, suçun bir geçim kayna haline getirilmi olmas ve sürekli yaplmas gibi nedenler slâm hukuku açsndan fuhu zinann mevsuf ekline dönütürmektedir (Yazar). 98 Ceza hukuku literatüründe suçta itiyat tekerrürden daha ileri ve tehlikeli bir suç ileme ekli olup, itiyadî suçlu kendine özgü biyolojik ve psikolojik bir fizyonomiye sahip olan anormal bir suçludur Dönmezer-Erman, Ceza Hukuku (Genel Ksm), III/124; çel, Yaptrm Teorisi, s Geni bilgi için bkz. Üzülmez, Suçta tiyat, Yargtay Dergisi, C. XXVI, Sy. 1-2, Ankara, 2000, s ; Erturhan, slâm Ceza Hukukunda Tekerrür, s P

13 ?!D -R ki fikrini ve muhakemesini bozar da nikaha ra9bet etmez ve 6ayet evlenecek olursa alaca9 öyle birisi olur. Zira iffetin kadrini bilmez, ehl-i iffeti takdir etmez, kendi snarn/benzerini arar, bu suretle erke9in iffetsizli9i iffetsiz kadna dü6mesine saik oldu- 9u gibi nihayet nikah edece9i kadnn iffetsiz olmasna da bâis olur...zâniye bir kadn da zâni ve mü6rikten ba6kas nikah etmez. Yani iffet ve namusu olanlar zaniyeden nefret eder, onu nikah etse etse bir zinakar yahut zinadan saknmamak adetleri oldu9u cihetle bir mü6rik nikah eder. Çünkü habis kad!nlar habis erkekler için, habis erkeler de habis kad!nlar içindir 99. Ve bu kabil bir nikah da mü minlere haram klnm6tr 100. Ça9da6 müfessirlerden Süleyman Ate6 in mütalaas da 6öyledir: Ayetin haber verdi9i gerçek 6udur: Fâhi6e bir kadn, ancak fuh6a al6m6 bir erkek kabul eder. Namuslu insanlar, fahi6elerle evlenmek istemezler. Kötü kad!nlar kötü erkelere, kötü erkekler de kötü kad!nlara; iyi kad!nlar iyi erkeklere, iyi erkekler de iyi kad!nlara meylederler 101 ayeti de bu psikolojik durumu bildiriyor. Fask, habis, i6i gücü zina ve fsk i6lemek olan, iffetli kadnlardan ho6lanmaz. O kendisi gibi iffetsiz birini seçer. Genellikle fahi6e kadn da kendi tynetinde olan bir erkekle evlenir. Tencere yuvarlanr kapa9n bulur. Namuslu insanlar iffetsizlerle ya6ayamazlar. ffetsiz insanlarla mutlu bir yuva kurulamaz. nanm6 bir insann, fuhu6 yapan biriyle hayat sürmesi do9ru olamaz. Onun için mü minlerin, zina edenlerle evlenmeleri haram klnm6tr. Çünkü böylelerine ra9bet, toplumda edepsizli9in, utanmazl9n artmasna, namuslu kadnlara kar6 ilginin azalmasna yol açar. Nitekim Avrupa toplumlarnda bu iffetsizlik yaylm6, artk evlenilecek kzn ba6ka erkelerle gayri me6ru ili6kilerde bulunmu6 olmas bir ayp olmaktan çkarlm6tr 102. Modernizmi dinî ve ahlakî kurumlarn toplum hayatndaki etkilerini kaldrmak olarak telakkî eden zihniyetle birlikte son yüzylda fuhu6 türlü isim ve imajlar altnda giderek yaylma imkan ve me6rula6ma zemini bulmu6tur. Bu cümleden olarak modern Bat da bireycilik hararetle savunulmu6, özgürlük anlay6 saptrlm6, bunun tabiî bir sonucu olarak gençler aile ilgi, terbiye ve himayesinden mahrum kalm6, lüks ve pahal ya6amann özendirilmesi ev ve aile yuvas kurmay zorla6trm6, ekonomik ve siyasî ba6ar en yüksek ideal olarak empoze edilmi6, cinsellik bu amaca ula6mada bir istismar arac olarak kullanlm6, bütün bunlar aile kurumunun büyük yara almasn, modernist toplumlarda veya kesimlerde fuh6un yaylmasn ve hatta bir i6 alan gibi nitelik kazanmas sonucunu do9urmu6tur 103. Günümüzde fuh6un sebep oldu9u AIDS vb. korkunç hastalklarn zuhûru, slâm n fuh6u önlemek için getirdi9i hukukî ve ahlakî tedbirlerin ne denli önemli oldu9unu ortaya koymasnn yannda fuh6un çirkinli9i ve tahribatnn sadece sebep oldu9u zührevî hastalklarla snrl olmad9 da açktr. Cinsiyet ahlak bakmndan fuhu6 ruhî sapklklara ve kadn ki6ili9inin en önemli unsuru olan iffetin kaybolmasna sebep olur. ffetin kaybolmas ki6inin cemiyet içinde 6eref ve itibarn kaybetmesine, bu yüzden de ba6ka ahlakî kusurlar yapabilecek hale gelmesine yol açar. Vazife ahlak bakmndan fuhu6, ba6ka bir ki6iye bir insan gibi de9il bir e6ya gibi bakma 99 Nûr, 24/26. Habîs kavramnn anlamlar arasnda zinann da bulundu u konusundaki yorumlar için bkz. Cessâs, Ahkâmu l-kur an, III/451; Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/169; Sâyis, Tefsîru âyâti l-ahkâm, III/ Yazr, Hak Dini Kur an Dili, V/ Nûr, 24/ Ate, Yüce Kur an n Ça da Tefsiri, V/ Bozkurt, Fuhu, DA, XIII/213. -R

14 .O B" 7 anlam ta6d9 için insani prensiplere tamamen zttr. Nihayet fuhu6 sevgisiz olarak vücudunu satmaktr; ki6ilik 6uurunu ykt9 için ki6ili9e en a9r hakarettir 104. Fuh6u sadece kadnlara özgü bir fiil olarak alglamak da isabetli bir yakla6m olmaz. Zinann yansra bir takm cinsel sapklk ve fiillerin erkekler tarafndan da adet haline getirilmesi vâki 105 oldu9u gibi sektörel anlamdaki fuhu6 olaylarnda erke9in bu suçun en önemli unsurlardan birini olu6turdu9u da dikkatten uzak tutulmamaldr. Fuh6un tehlike boyutlar hakknda ksmen de olsa bir fikir veren bu mütalaalardan sonra ulemânn yakla6mlarna geçebiliriz. Fkh ve tefsir kaynaklarnda fahi6e bir kadnla evlenmek 6u gerekçelerle haram kabul edilmi6tir: a) Konuya ili6kin nasslarn birlikte de9erlendirilmesi haram hükmünün fuhu6 yapan kadnlarla (ba9âyâ) evlenmeye münhasr klnd9n göstermektedir. Nevevî (676/1277) gibi alimler bu görü6tedir 106. b) Hz. Peygamber fahi6e kadnlara (ba9âyâ) mehir verilmesini haram görmü6- tür 107. Dolaysyla onlarla evlilik akdi yapmak yasaktr. Bu rivayeti yorumlayan ve hadiste geçen mehir lafzna ücret anlam verenleri tenkit eden bn Hazm 6öyle demektedir: Ne dil açsndan ne de fkh literatüründe zina kar6l9 ödenen ücret için mehir lafz kullanlmam6tr. Dolaysyla mehir sözcü9ü sadece me6rû nikahta ödenen ücret için kullanlan bir stlahtr. Mehir nikaha özgü bir terim olunca fahi6eleri nikah etmek caiz olmayp, haramdr 108. c) ffetli bir mü minin zina ile özde6le6en bir fahi6eyle nikah akdi yapmas, bu ki6inin fâsklar 109 kapsamna girmesine, hakknda çe6itli spekülasyonlarn olu6masna, zina töhmeti altnda kalmasna sebep olacaktr. Fsk meclislerinden dahi uzak durulmas emredilmi6 iken, bu tür kadnlarla evlenmeye asla cevaz verilemez. Dolaysyla fahi6elerle evlenmek haramdr. Zemah6erî (538/1143) ve Râzî (606/1210) gibi alimler bu dü6üncededir 110. Râzî ayrca saliha ve iffetli kadnlar brakp da bütünüyle fahi6elere/ba9aya arzu duyarak evlenmenin kesinlikle haram oldu9una da vurgu yapar 111. d) Evlenilecek kimseler ayetin nüzûl sebebinde de bahsedildi9i gibi, zinay helal gören veya hafife alan genelev mensuplar veya sermayecilerinden iseler, bunlarn nikahlar mü6rike bir kadnn nikah gibi kesinlikle haramdr. Ayet, bu tür kadn/erkeklerle evlenilmeyece9i noktasnda nassdr. Yani asl nüzûl sebebi (sevk-i kelâm) budur. Zinann helal görülmesi veya hafife alnmas söz konusu de9il ise, bu gibi ki6ilerle yaplacak bir nikah akdi haram olmasa bile tahrîmen mekruhtur. Çünkü ayette bu tür evlilikten son derece kaçnlmas için tahrîm lafz kullanlm6tr. Aksi 104 Bozkurt, Fuhu, DA, XIII/ Bozkurt, Fuhu, DA, XIII/ Nevevî, el-mecmû, XVII/ bn Ebî Peybe, el-musannef, III/439; Buharî, Büyû, 113, câre, 3, Talâk, 51..; Müslim, Müsâkât, 40,41; Ebû Davûd, Tb, 23; Tirmizî, Büyû, 46, Nikah, 37; bn Hazm, el-muhallâ, IX/66; Beyhakî, es-sünenü lkübrâ, VI/10, bn Hazm, el-muhallâ, IX/ Fsk; kiinin büyük günahlar ilemesi, küçük günahlar ilemekte srar etmesi veya farzlar terk etmesi, kötü fiillerinin iyi fiillerinden çok olmas eklinde tanmlanmtr. Ama genelde büyük günahlar ileyn kiiler hakknda kullanlan bir terim olmutur. Bkz. Kâsânî, Bedâi, VI/268; Pafak, Fsk, DA, XIII/ Zemaherî, el-ke âf, III/48; Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/131; Ebussûd Efendi, r âdü l-akli s-selîm, IV/69; Yazr, Hak Dini Kur an Dili, V/ Râzî, Mefâtîhu l-gayb, XXIII/131..O

15 ?!D halde bu lafz kullanlmazd 112. Ayet, fuh6u itiyat edinenlerle evlenmeyi yasaklamaktadr. Yukarda görüldü9ü üzere ayetin nüzûl sebebi de budur. Tarih içerisinde bütün kurum ve kurulu6laryla slâmî bir muhit olu6turulmu6, gerek zecrî tedbir ve müeyyideler gerekse suçu önlemeye yönelik e9itim ve güvenlik müesseseleri yoluyla zinann kurumsalla6mas engellenmi6, rza ve namusa yönelik bu tür suçlar olabildi9ince azalma e9ilimi göstermi6tir. Bu itibarla zina fiili i6leyen biriyle yaplacak nikah akdi konusunda fakihlerin daha çok bireysel düzeyde kalan fiiller konusunda hüküm verdikleri görülmektedir. Fuh6u itiyat edinen kadn veya erkeklerin evlili9ine ra9bet edip iffetli erkek ve kadnlar terk etmenin kesinlikle haram oldu9u dü6üncesinde oldu9umuz gibi fuh6u hayat felsefesi, ya6am tarz, geçim kayna9 haline getiren ve i6letmecili9ini yapan kadn ve erkekle akdedilen bir nikahn da ayn 6ekilde haram oldu9u kanaatindeyiz. Dolaysyla bu yönde hüküm veren fakihlerin görü6lerini daha isabetli görüyoruz. Fakat bütün bu dü6ünceler ve yorumlarla birlikte tövbe unsurunu asla göz ard etmemek gerekir. Tövbe kapsnn herkese sonuna kadar açk oldu9u malumdur. Derveze nin ifadesiyle kafir, münafk, yol kesici, kastl kâtil gibi suçlular için Allah n af ve rahmet kaplarn açan gerçek bir tövbenin zanî ve zâniyeler için de açaca9nda ku6ku yoktur. 113 Fakat bu konumdaki kadn ve erkeklerin tövbelerinin hem kalben, hem lisânen, hem de fiilen gerçekle6mesi 6arttr. Failin fuhu6 ortamndan uzakla6mas, bu ki6ilerle irtibatn kesmesi, di9er emir ve yasaklara da titizlikle riayet etmesi, kendisini ibadete vermesi ve bütün bunlarda süreklilik ve kararllk göstermesi gibi somut davran6larn sergilenmesi gerekir. Tövbekâr olduklar yönünde bir kanaate sahip olunduktan sonra bu ki6ilerle yaplacak bir nikahn hukuken geçerli olmayaca9n iddia etmenin isabetli olmayaca9 kanaatindeyiz. Tövbeden sonra tekrar eski ya6antsna dönenlerle bir nikah akdi yaplp yaplamayaca9 hususuna gelince baz slâm hukukçular mükerrir suçlunun tövbesinin artk kabul edilemeyece9i dü6üncesindedirler 114. Bu yakla6m esas alnd9nda fuhu6- tan tövbe eden sonra tekrar fuh6a dönen sonra tövbe eden sonra tekrar eski çirkin ya6antsna dönen bir kadn veya erkekle kurulacak bir nikah akdi konusuna ihtiyatla yakla6mak gerekir. Çünkü suç kronikle6mi6tir. slâmî de9erler bir yerde hafife a- lnm6tr. Dolaysyla bu karakterdeki 6ahslarla yaplan bir nikahn yürümeyece9i açktr. Ksacas mükerrir ve itiyadî suçlularla tövbesini tekrar tekrar bozup eski ya- 6antsna dönen erkek ve kadnlarla evlenmenin caiz olmayaca9 dü6üncesindeyiz. F2B#9"9, Zina eden erkek ve kadnn yapacaklar evliliklerinin hukukîli9i yannda evli e6lerden birinin zina i6lemesinin mevcut nikah akdine etkisi, zina sonucu hamile kalan bir kadnla yaplan nikah, zinann, faillerin usûl ve fürûlarn da kendilerine haram klp klmayaca9, zina sonras yaplan bir evlili9in cezay skât gibi hususlar da fakihler arasnda ayrca tart6lm6tr. Limdi bu konulara ili6kin görü6 ve yakla- 6mlara göz atalm: 1-Evli E6lerden Birinin Zina 6lemesi 112 Beyzâvî, Envâru t-tenzîl, II/116; Ebussûd Efendi, r âdü l-akli s-selîm, IV/69; Yazr, Hak Dini Kur an Dili, V/ , Ayrca bkz.. Uley, Minehu l-celîl, III/ Derveze, et-tefsîru l-hadîs, X.Cüz, s Ûdeh, et-te rîu l-cinâi l-slâmî, I/768; Ebû Zehra, el-ukûbe, s ; Tevbe, el-mevsûatü l-fkhyye, XIV/131; Erturhan, slâm Ceza Hukukunda Tekerrür, s. 36..