Huzurevinde Kalan Yafll lar n Cinsiyet Farkl l klar na Ba l Sosyal D fllanma Süreçleri

Transkript

1 KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2013; 5: Gelifl Tarihi/Received: 05/10/ Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 04/01/2013 Huzurevinde Kalan Yafll lar n Cinsiyet Farkl l klar na Ba l Sosyal D fllanma Süreçleri Bilge Önal Dölek 1, Elif Gökçearslan Çiftci 2 1 Hacettepe Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, Sosyal Hizmet Bölümü, Ankara, Türkiye 1 Department of Social Work, Faculty of Political Science and Public Administration, Hacettepe University, Ankara, Turkey 2 Ankara Üniversitesi Sa l k Bilimleri Fakültesi, Sosyal Hizmet Bölümü, Ankara, Türkiye 2 Department of Social Work, Faculty of Health Sciences, Ankara University, Ankara, Turkey ÖZET Girifl: Bu çal flma huzurevlerinde yaflayan yafll lar n cinsiyet farkl l klar na ba l yaflad klar sosyal d fllanma sorununu vurgulamak amac yla yap lm flt r. Materyal ve Metod: Araflt rman n örneklemi T.C. Baflbakanl k Ankara Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Ümitköy Huzurevi nde yaflamakta olan 60 yafl ve üzeri kad n ve erkek yafll lardan oluflmaktad r. Araflt rmaya yafl ortalamalar 75 olan 15 erkek, 30 kad n yafll kat lm flt r. Uygulama 21 fiubat Mart 2009 tarihleri aras nda gerçeklefltirilmifltir. Veriler araflt rmac lar n kendi haz rlad klar görüflme formu arac l yla ve yüz yüze görüflme yoluyla toplanm flt r. Verilerin de erlendirilmesi SPSS 13.0 istatistik paket program yla yap lm flt r. Bulgular: Yafll kad nlar n %46.7 si, yafll erkeklerin ise %53.3 ü aile üyeleri ve akrabalar yla çok yak n olmad klar ; kad nlar n %50 sinin, erkeklerin ise %33 ünün sinemaya hiç gitmedi i; kad nlar n %46.7 sinin, erkeklerin ise %60 n n hiç seyahat etmedi i gibi her sosyal d fllanma sürecine iliflkin farkl l klar ortaya koyan bulgular elde edilmifltir. Sonuç: Huzurevinde yaflayan 60 yafl üstü kad n ve erkeklerin sosyal d fllanma süreçlerini farkl flekillerde ve farkl oranlarda yaflad klar ve sosyal d fllanmay yaflama süreçlerinin cinsiyete göre farkl l klar gösterdi i temel sonuçlard r. Anahtar Kelimeler: Kad n yafll, erkek yafll, sosyal d fllanma. ABSTRACT Introduction: This study is conducted in order to put forth the social exclusion that the elderly people in elderly homes experience in terms of gender differences within the framework of processes. 38 Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Doç. Dr. Elif Gökçearslan Çiftci Ankara Üniversitesi Sa l k Bilimleri Fakültesi, Sosyal Hizmet Bölümü, Ankara/Türkiye e-posta: onaldolek@gmail.com

2 Huzurevinde Kalan Yafll lar n Cinsiyet Farkl l klar na Ba l Sosyal D fllanma Süreçleri Materials and Methods: The sample of the research is comprised of the male and female elderly people at the age of 60 and above who stay in the Umitkoy Elderly Home of the Turkish Republic Prime Ministry Agency of Social Services and Child Protection in Ankara. Fifteen male and 30 female elderly people whose average age is 75 participated in the research. The research was applied in between 21 February 2009 and 21 March The data were collected by face-to-face interviews via the interview form that was prepared by the researchers. The data were evaluated by the SPSS Results: The research enden up with the findings that put forth the differences on the social exclusion process such as the following: 46.7% of the female and 53.3% of the male are not close to the family members and relatives; 50% of the female and 33% of the male have never gone to the cinema; and 46.7% of the female and 60% of the male have never travelled. Conclusion: The female and male elderly people in the elderly home at the age of 60 and above experience the processes of social exclusion in different ways. and process of experiencing social exclusion differs according to gender are the main results. Key Words: Elderly woman, elderly man, social exclusion. G R fi Aile yap s tarihsel süreç içerisinde de iflip küçülürken, genifl aileden çekirdek aileye ve küreselleflme ad yla tan mlanan neo-liberal politikalar n yafland günümüzde ise tek ebeveynli aileye dönüflmeye bafllam flt r. De iflen sadece ailenin yap s olmam fl ayn zamanda ailenin ifllevinde de de iflimler yaflanm flt r. Genifl aile yap s ndan çekirdek aile yap s na geçiflle birlikte aile üyelerinin her birisinin rollerinde de iflimler yaflanm fl, statüler farkl laflm flt r. Bu süreçten en çok yafll bireyler etkilenmifltir. Yafll bireylerin bu süreçten etkilenmesi daha çok statü ve rol kayb yla bafllayan ve sonu yaln zlaflmaya kadar ulaflan bir süreç olarak ortaya ç kmaktad r. Dünya Sa l k Örgütü ve Birleflmifl Milletler verilerine göre flu anki dünya nüfusunun 10 da birini 60 yafl ve üstü bireyler olufltururken, 2050 y l nda bu rakam n 2 milyara ç kaca tahmin edilmektedir (1). Bu art fl yaln z say sal bir art fl de il, ayn zamanda toplumdaki yafl gruplar aras ndaki yafll nüfusun oransal art fl - n da göstermektedir. Tarihsel süreç aç s ndan bak ld - nda benzersiz bir geliflim olarak nitelenen bu demografik de iflimlere, ikincisi 2002 y l nda Madrid de düzenlenen Dünya Yafllanma Asamblesinde Birleflmifl Milletler taraf ndan dikkat çekilmifl ve Birleflmifl Milletler e üye ülkelerin bölgesel Eylem Planlar gelifltirerek yafll lar sorunsal n n ele al nmas n n önemi belirtilmifltir. Bütün bunlarla birlikte genç nüfusu çok fazla olan bir ülke olan Türkiye nin giderek yaflland da ortadad r. Nüfusun %7 sini oluflturan yafll lara yönelik verilen koruyucu-önleyici hizmetlerin nitelik ve nicelikleri de göz önüne al nd nda, küçülen aile yap s içerisinde kalan ve yaln zlaflan yafll lara yönelik koruyucuönleyici hizmetlerin yeterlili inin de erlendirilmesi ve yeni duruma uygun alternatif hizmetlerin gelifltirilmesi de önem tafl maktad r. De iflen yaflam koflullar yla birlikte giderek yaln zlaflan ve yoksullaflan yafll lar n yaflad en temel sorunlardan birisi olan sosyal d fllanman n incelenmesi ve di er farkl sorunlar n belirlenmesiyle ile bu sorunlara yönelik hizmetlerin gelifltirilmesi önemlidir (2). O nedenle bu çal flma huzurevlerinde kalan yafll lar n cinsiyet farkl l klar na ba l sosyal d fllanman n süreçleri aç s ndan yaflad klar de ifliklikleri ortaya koymak için yap lm flt r. Kuramsal Ele Al fl Yafll l kla birlikte bireylerin biyolojik oldu u kadar psikolojik ve toplumsal durumlar nda da de iflimler yaflanmaktad r. Yaflam n son dönemi olan yafll l k, bireylerin hayatlar n sürdürürken yaflad pek çok zorlu u da beraberinde getirmektedir. Bu dönemde bireyler pek çok sa l k sorunuyla karfl karfl ya kalman n yan s ra pek çok toplumsal sorunu da yaflamaktad r. Tar m toplumlar nda yafll, toplumun sayd bilge kifli olarak kabul görürken, günümüzde sanayileflmeyle birlikte yafll kiflilerin üretim sektöründen uzaklaflmas ve bununla birlikte rol ve statü kayb yaflanmas söz konusu olmufltur. Kad n ve erke in birbirinden farkl sorunlar yaflamas na da neden olabilmektedir. Kad n geleneksel toplumlarda kendisine biçilen ve yaflamda var olman n tek gerekçesi olarak kabul etti i ev içi rolleri (annelik, efllik, ev içi ifller vb.), erkek ise ev d fl rolleri kaybetmektedir. Yafllanmayla birlikte ortaya ç kan bu kay plar, bireylerin toplumdan h zla uzaklaflmas na neden olmaktad r (2). Toplumsal roller ve statü kay plar na ek olarak bireylerin sa l k sorunlar yaflamas onlar n bir kez daha d fllanmas na neden olmaktad r. Akad Geriatri 2013; 5:

3 Sosyal d fllanma: Sosyal bütünleflmenin karfl t olarak ele al nd nda sosyal d fllanma, sivil, politik, ekonomik ve sosyal vatandafll k haklar ndan mahrum olma-edilme durumu olarak tan mlanmaktad r (3). Buradan hareketle sosyal d fllanma, toplumla bireyin sosyal bütünleflmesini sa layan sosyal, ekonomik, politik ve kültürel sistemlerin tümünden, k smen veya tamamen yoksun olma sürecini ifade etmektedir. Yafll lar n s kl kla yaflad bir süreç olan sosyal d fllanma dezavantajl gruplar n yaflad bir sorundur. Yafllanmaya ba l olarak sosyal d fllanmaya neden olan etmenler dört grupta tan mlanabilir (3): 1. Yaflla iliflkili özellikler: Gelirle ilgili s n rl l klar veya kay plar, sa l n ve sosyalli in azalmas. Emeklilikle birlikte gelirin azalmas, kronik hastal k koflullar n n etkisi, yaln z yaflayan insanlar n ihtiyaçlar n n artmas d r. 2. Artarak ço alan dezavantajlar: Do ufltan gelen baz durumlar zamanla kiflinin dezavantajl duruma gelmesine neden olabilir. Örne in; s n rl e itim ve çal flma f rsatlar ileri dönemde düflük gelir ve s n rl sosyal ve sa l k hizmetleri kullanmaya neden olur. 3. Toplumun özellikleri: Yaflan lan bölgede ve toplumda dostluk ve ilgi konusunda zorluklar yaflan - yor olabilir. Ayn zamanda yafll lar n incinebilece i durumlar ortaya ç kabilir. Bu durum nüfus, ekonomik düflüfl, suç düzeyindeki art fl ve yaflan lan bölgedeki güvensizlik gibi faktörlerle birlikte de ifliklik gösterebilir. 4. Yafl temelli ayr mc l k: Sosyoekonomik politikalarda yafl n etkisi yafll l k temelli ayr mc l a neden olabilir. Bu durum yafll larda sosyal d fllanman n çeflitli formlar nda etkili olmaktad r. Yafll bireylerin statü kayb yaflamas beraberinde rol kayb yaflamas na da neden olabilmektedir. Yafll l kta Sosyal D fllanman n Nedenleri 1950 li y llarda ve 1960 l y llarda Townsend ve Wedderburn gibi araflt rmac lar yoksul yaflayan en genifl gruplardan birinin yafll insanlar oldu unu, bu kiflilerin özellikle tek yaflayan veya dul yafll lar oldu unu ortaya koymufllard r (4). Yap sal ba ml l k olarak tan m geniflletilmifltir. Buna göre zorunlu emeklilik; yoksulluk ve sosyal rol kayb na neden olmufltur l y llar boyunca düflük emekli maafl na ulaflma ile emekli maafl na ulaflamayan gruplarda yaflanan dengesizlik sosyal d fllanmaya da neden olmufltur. Sosyal d fllanma çeflitli nedenlerle kaynaklara ve hizmetlere ulaflamama fleklinde kendini göstermektedir. Maddi kaynaklardan yoksunluk kat l ms zl a neden olan önemli bir durum olarak ele al nm flt r. Yukar daki temalardan yola ç karak sosyal d fllanma normal aktivitelerden uzaklaflma olarak tan mlanabilir. Bunlar; Tüketim aktiviteleri: Toplumda normal olarak kabul edilen mal ve hizmetlerin minimum düzeyde tüketilebilmesi. Tasarruf aktiviteleri: Para biriktirme, bir mal sahibi olma, emekli ayl n elde etme. Üretim aktiviteleri: Bir ekonomik veya sosyal de- eri olan aktivitelerle meflguliyet. Politik aktiviteler: Genifl fiziksel ve sosyal çevreyle iletiflim, politik faaliyetlere kat l m. Sosyal aktiviteler: Bir toplum veya kültürel grup içinde tan mlanmak, aile ve arkadafl çevresiyle etkili sosyal iliflkiler kurmak. Sosyal d fllanma bireylerin f rsatlara ulaflma durumlar yla ilgilidir. Özellikle küçük alanlar bireyleri çevreleriyle etkili bir flekilde iletiflim kurmaktan al koyar. Yukar daki tan mlara ek olarak sosyal d fllanma çok farkl formlarda tan mlanabilir. Yafll larla ilgili ortaya ç kacak sosyal d fllanma faktörleri baflka gruplarda daha da farkl ifllenebilir. Yafll lar n Yaflad Sosyal D fllanman n Boyutlar Yafll insanlar n d fllanma deneyimleriyle ilgili çal flmalar görece yenidir. Geliflen toplumlarda yafll lar n sosyal fonksiyonlar n yerine getirememe ve üretim sisteminden uzaklaflmayla birlikte bu grubun yaflam n çeflitli alanlar ndan d flland dikkati çekmektedir. Sosyal d fllanmay ve yafll insanlar nas l etkiledi ini anlamak için d fllanmaya yol açan boyutlar n tan mlanmas gerekmektedir. Bu araflt rmada yedi boyuttan bahsedebiliriz: 1. Sosyal iliflkilerden d fllanma (aile, çocuklar ve arkadafllarla iliflki kurma ve bu iliflkilerin s kl ), 2. Kültürel aktivitelerden d fllanma (sinema, opera, tiyatro vb. aktiviteler), 3. Yurttafll k aktivitelerinden d fllanma (politik partilere, ticari birliklere vb. üye olma), 40 Akad Geriatri 2013; 5: 38-46

4 Huzurevinde Kalan Yafll lar n Cinsiyet Farkl l klar na Ba l Sosyal D fllanma Süreçleri 4. Temel hizmetlere ulaflmada d fllanma (ulafl m, banka, postane, sa l k kurulufllar vb.), 5. Bölgeden/komfluluk iliflkilerinden d fllanma (yaflad bölgenin bir parças olabilme), 6. Finansal üretimden d fllanma (gelirini nas l kullan yor), 7. Toplumsal tüketim mallar (televizyon, buzdolab, video, müzik setine sahip olma). Yukar daki boyutlar, kent yaflam nda yafll n n sosyal d fllanma düzeylerini ortaya ç karmak amac yla belirlenmifl k staslard r. Bu çal flmada amaç, huzurevinde kalan yafll lar n cinsiyet farkl l klar na ba l olarak sosyal d fllanma süreçlerinin incelenerek, d fllanma süreçlerini azaltacak alternatif hizmetlerin gelifltirilmesine yard mc olmakt r. Bu kapsamda Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumuna Ba l Ümitköy Huzurevinde kalan kad n ve erkek yafll larla derinlemesine görüflmeler yap lm fl ve sosyal d fllanma boyutlar kad n ve erkek yafll lar aç - s ndan ayr ayr de erlendirilmifltir. MATERYAL ve METOD Araflt rman n örneklem grubu T.C. Baflbakanl k Ankara Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Ümitköy Huzurevinde yaflamakta olan 57 yafl ve üzerindeki kad n ve erkek yafll lardan oluflturuldu. Araflt rmaya 15 (%33.3) erkek, 30 kad n (%66.6) kat ld ve yafl ortalamalar 75 y l olarak bulundu. Gönüllü olarak kat lmay kabul eden 45 yafll ile yüz yüze görüflme yoluyla veriler topland. Araflt rmac lar taraf ndan literatür bilgilerinden, gözlem ve deneyimlerden yararlan larak sorular oluflturulmufl ve görüflme formu düzenlenmifltir. Görüflme formu 53 sorudan oluflmaktad r. Görüflme formu ile ulafl lmas hedeflenen bilgilerin bir k sm ; görüflme yap lan yafll lar n demografik özellikleri, sosyoekonomik durumlar, günlük yaflam aktivitelerine iliflkindir. Di er bilgiler ise sosyal d fllanman n alt boyutlar olan sosyal iliflkilerden d fllanma (aile, arkadafl, akraba iliflkilerinden d fllanma), kültürel aktivitelerden, yurttafll k aktivitelerinden, temel hizmetlerden, yaflad bölgeden, finansal üretimden ve tüketim mallar ndan d fllanma süreçlerine iliflkindir. Kurumda kalanlara yönelik yap lan araflt rma, her yafll ya ortalama 50 dakika süre ayr larak ve yüz yüze görüflme yoluyla gerçeklefltirilmifltir. Görüflmelerde araflt rma amac na ulaflabilmek için genellikle kat l mc lara araflt rmayla ilgili kapsaml bilgi verilmifltir. Veriler SPSS paket program yla de erlendirilmifl; frekans, yüzde oranlar kullan lm flt r. Ayr ca kad n ve erkek yafll lar n ayr ayr yaflad klar sosyal d fllanma süreçlerini ortaya ç karmak amac yla çapraz tablo yap lm flt r. BULGULAR Yafll lar n Sosyodemografik Özelliklerine liflkin Bulgular Huzurevinde kalan yafll lardan; yafl aras nda olan kad nlar n oran %16.5, erkeklerin ise %13.4 tür. Yafllar y l aras nda olan kad nlar n oran %33.2 iken, ayn yafl aral ndaki erkeklerin oran %40 t r. Yafllar y l aral ndaki kad nlar n oran %50, ayn yafl aral ndaki erkeklerin oran da yak nl k gösterir flekilde %46.9 dur. Kad nlar n %60 il, %20 si ilçe, %16.7 si köy, %3.3 ü ise kaza do umludur. Erkeklerin ise %60 il, %26.7 si ilçe, %13.3 ü köy do umludur (Tablo 1). Kad nlar en uzun süre %83.3 (25 kifli) oran nda ilde, %6.7 (2 kifli) oran nda ilçede, %10 (3 kifli) oran nda köyde yaflam fllard r. Erkekler ise en uzun süre %73.3 (11 kifli) oran nda ilde, %20 (3 kifli) oran nda ilçede, %6.7 (1 kifli) oran nda ise köyde yaflam fllard r (Tablo 2). Kurumda 2 ay-2 y l aras nda kalan kad nlar n oran %27.4, erkeklerin oran %20 dir y l aras nda kalan kad nlar n oran %27.5, erkeklerin oran %46.7; 6-9 y l aras nda kalan kad nlar n oran %30.9, erkeklerin oran %6.7; y l aras nda kalan kad nlar n oran %13.6, erkeklerin oran ise %26.7 dir. Huzurevinde kalan kad nlar n %40 oran nda ço- unlu u ilkokul mezunuyken, erkeklerin de bu sonuçla paralel olarak %53.3 ü ilkokul mezunudur. Ancak bu oranlar takiben kad nlar n %20 si okuryazar de ilken, erkeklerin %20 si lise mezunu ve di er %20 si üniversite mezunudur (Tablo 3). Kad nlar n %76.7 sinin sosyal güvencesi varken, erkeklerin %80 inin sosyal güvencesi vard r. Sosyal güvence türlerinin da l m na bak ld nda ise kad nlar n daha çok (%60.9) emekli sand na ba l oldu u buna karfl l k erkeklerin ço unlu unun (%58.3) SSK dan sosyal güvenceye sahip olduklar görülmektedir (Tablo 4). Akad Geriatri 2013; 5:

5 Tablo 1. Yafll lar n cinsiyetlerine göre do um yerleri Kad n Erkek Do um yerleri Say % Say % l lçe Köy Kaza Tablo 2. Yafll lar n cinsiyete göre en uzun süre yaflad yer Kad n Erkek Yaflan lan yer Say % Say % l lçe Köy Huzurevinde görüflülen yafll bireylerin medeni durumlar incelendi inde kad nlar n ço unlu unun (%60) dul, erkeklerin ise ço unlu unun (%33.3) boflanm fl oldu u görülmektedir. Erkekler aras nda dul ve evli olanlar n oran ayn iken (%26.7), kad nlar n evli olanlar n n oran %20 ile ifade edilmektedir (Tablo 5). Huzurevinde yaflayan yafll lar n çocuk sahibi olma durumlar na bak ld nda; kad nlar n %75.9 unun, erkeklerin ise %73.3 ünün çocuk sahibi olduklar görülmektedir. Çocuk say lar de erlendirildi inde ise, kad nlar n ço unlu unun (%28.6) bir ya da üç çocuk sahibi oldu u, dört çocuk sahibi olanlar n oran n n da %19 oldu u görülmektedir. Erkeklerde ise durum %33.3 ile en çok üç çocuk sahibi olunmas fleklinde ortaya ç kmaktad r. Dört çocuk sahibi olanlar n oran ise %25 tir (Tablo 6). Huzurevine gelmeden önce kad nlar n %30 u efliyle birlikte otururken, di er bir %30 luk bölümünün de çocu uyla birlikte oturdu u belirlenmifltir. Erkeklerin ise kuruma gelmeden önce %46.7 oran nda yaln z yafl yor Tablo 3. Yafll lar n e itim durumu Kad n Erkek Toplam E itim durumu Say % Say % Say % Okuryazar de il Okuryazar lkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu Toplam Tablo 4. Yafll lar n sosyal güvencesi Sosyal güvence Kad n Erkek Toplam durumu Say % Say % Say % Var Yok Toplam Akad Geriatri 2013; 5: 38-46

6 Huzurevinde Kalan Yafll lar n Cinsiyet Farkl l klar na Ba l Sosyal D fllanma Süreçleri Tablo 5. Yafll lar n medeni durumu Kad n Erkek Toplam Medeni durumu Say % Say % Say % Evli Bekar Dul Boflanm fl Toplam Tablo 6. Yafll lar n çocuk sahibi olma durumu Çocuk sahibi Kad n Erkek Toplam olma durumu Say % Say % Say % Evet Hay r Toplam olduklar sonucu oldukça çarp c d r. Erkeklerde ikinci s ray %26.7 ile çocu uyla kalanlar olufltururken kad nlarda ikinci s ray %20 ile yaln z yaflayanlar oluflturmaktad r. Kad nlar n ve erkeklerin toplam say lar - na bak ld nda yaln z yaflayanlar n her iki grup içerisinde önemli bir ço unlu u oluflturdu u yaln zlaflan yafll aç s ndan bak ld nda göz ard edilemeyecek bir sonuçtur (Tablo 7). Huzurevinde kalan kad nlar n kuruma gelme nedenleri incelendi inde; ilk s rada %20 oran yla bak m ihtiyaçlar n gidermek ya da hasta olmalar yer almaktad r. kinci s rada ise %16.7 lik oranla kimseye yük olmama istekleri gelmektedir. Erkeklerin durumu incelendi inde ise %40 n n yaln zl k nedeniyle kurum bak - m n tercih ettikleri görülmektedir. Efliyle anlaflamama, eflin vefat, rahat etmek için vb. nedenler %6.7 lik oranlarla eflit olarak belirtilen nedenlerdir. Kad nlar n %73.3 ü günlük aktivitelere kat l mda bulunduklar n ifade ederken, erkeklerin de yaklafl k bir oran olarak %78.6 s günlük aktivitelere kat l mda bulunduklar n ifade etmifllerdir. Bunun yan s ra günlük aktivitelere kat lamad klar n ifade eden %26.7 kad - n n %85.7 si kat lamama nedenini sa l k problemi olarak ifade ederken, erkeklerin günlük aktiviteye kat la- Tablo 7. Yafll lar n kuruma gelmeden önce kiminle kald Kuruma gelmeden Kad n Erkek Toplam önce kald kifliler Say % Say % Say % Yaln z kal yor Efliyle Çocu uyla Akrabalar yla Kardefliyle Ailesiyle Toplam Akad Geriatri 2013; 5:

7 Tablo 8. Yafll lar n günlük aktivitelere kat l m düzeyi Günlük Kad n Erkek Toplam aktivitelere kat l m Say % Say % Say % Evet Hay r Toplam mayan tamam n n nedeni içlerinden gelmemesi olarak ifade edilmifltir (Tablo 8). Sosyal D fllanma Boyutlar na liflkin Bulgular Sosyal iliflkilerden d fllanma: Sosyal iliflki, eflleriyle, çocuklar yla, akrabalar yla ve arkadafllar yla kurduklar iliflkilerin s kl ve niteli i fleklinde tan mlanm flt r. Kad nlar n %73.1 inin efli yoktur, ancak olanlar n %15.4 ü eflleriyle çok yak n olduklar n ifade etmifllerdir. Erkeklerin ise %60 n n efli yoktur, olanlar n %33.3 ü ise kad nlar n tersine eflleriyle iliflkilerinin hiç yak n olmad n ifade etmifllerdir. Kad nlar n %26.7 si çocuklar yla ayda bir veya iki kere görüfltüklerini, %23.3 ü ise haftada bir veya iki kere görüfltüklerini ifade etmifllerdir. Erkeklerin ise %33.3 ü ayda bir veya iki kere görüfltüklerini, %20 si ise haftada bir veya iki kere görüfltüklerini ifade etmifllerdir. Kad nlar n %10 u, erkeklerin ise %6.7 si hiç görüflmediklerini ifade etmifllerdir. Yafll lara hangi çocuklar yla daha yak n olduklar soruldu unda kad nlar n %24.1 i çocuklar n n hepsiyle yak n olduklar n, erkeklerin ise %26.7 si çocuklar n n hepsiyle yak n olduklar n ifade etmifllerdir. Buna karfl - l k kad nlar n %20.7 si, erkeklerin de %13.3 ü yaln z bir çocuklar yla yak n olduklar n belirtmifllerdir. Kad nlar n %26.7 si akrabalar yla ayda bir veya iki kere yüz yüze görüfltüklerini, erkeklerin %40 ayda bir veya iki kere görüfltüklerini ifade etmifllerdir. Kad nlarda akrabalar yla hiç görüflmeyenlerin oran %23.3 iken, erkeklerde hiç görüflmeyenlerin oran %13.3 tür. Kad nlar n %36.7 si akrabalar yla ayda bir veya iki kere telefonla görüfltüklerini, erkeklerin ise %46.7 si akrabalar yla haftada bir veya iki kere telefonla görüfltüklerini ifade etmifllerdir. Her iki gruba da kaç akrabas yla yak n olduklar soruldu unda kad nlar n %53.3 ü, erkeklerin de %46.7 si hepsiyle yak n iliflki içinde olduklar n ifade etmifllerdir. Yafll lara arkadafl sahibi olma durumlar soruldu- unda kad nlar n %73.3 ü arkadafllar oldu unu, erkeklerin ise %86.7 si arkadafllar oldu unu ifade etmifllerdir. Yafll lara arkadafllar yla görüflme s kl soruldu- unda kad nlar n %23.3 ünün hiç görüflmedi i, erkeklerin ise %33.3 ünün hiç görüflmedi i ortaya ç km flt r. Telefonla görüflme s kl klar na bak ld nda ise kad nlar n %23.3 ünün ayda bir veya iki kere arkadafllar yla konufltu u, erkeklerin %53.3 ünün ise hiç arkadafllar yla telefon görüflmesi yapmad ortaya ç km flt r. Yafll lara kaç arkadafl yla yak n iliflki içerisinde olduklar soruldu unda kad nlar n %30 u üç veya daha fazla arkadafl yla yak n iliflkisi oldu unu, erkeklerin ise %46.7 sinin ayn cevab verdikleri görülmüfltür. Kültürel aktivitelerden d fllanma: Kültürel aktiviteler, sinema, müze ve sanat galerisi, konser, opera, tiyatroya gitme, kafeterya ve restorana gitme fleklinde tan mlanm flt r. Huzurevindeki yafll lara sinemaya gitme s kl klar sorulmufl, kad nlar n %50 sinin hiç gitmedi i, %13.3 ünün ise ayda bir gitti i; erkeklerin %40 n n birkaç ayda bir gitti i, %33.3 ünün ise hiç gitmedi i ö renilmifltir. Kad nlar n %53.3 ü konser/opera veya tiyatroya hiç gitmiyorken, %16.7 si birkaç ayda bir gitmektedir. Erkeklerin ise %46.7 si ayn faaliyetlere hiç gitmiyorken, %26.7 si birkaç ayda bir gitmektedir. Huzurevinde yaflayan kad nlar n %66.7 (n= 20) si hiç kafeterya ve restorana gitmezken, erkeklerin %80 (n= 32) i kafeterya ve restorana hiç gitmemektedir. Araflt rmaya kat lan kad nlar n %6.7 sinin y lda bir defa, erkeklerin %6.7 sinin birkaç ayda bir defa kafeterya ve restorana gitti i ortaya ç km flt r. Huzurevinde kalanlar n seyahate gitme durumlar incelendi inde; kad nlar n %16.7 si y lda bir defa giderken, %46.7 si hiç gitmemektedir. Erkeklerin duru- 44 Akad Geriatri 2013; 5: 38-46

8 Huzurevinde Kalan Yafll lar n Cinsiyet Farkl l klar na Ba l Sosyal D fllanma Süreçleri mu incelendi inde ise erkeklerin %26.7 si y lda bir defa giderken, %60 hiç seyahat etmemektedir. Yurttafll k aktivitelerinden d fllanma: Yurttafll k aktiviteleri; parti üyeli i, dernek vak f vb. hay rseverlik kurulufllar ve seçimlerde oy kullanma fleklinde tan mlanm flt r. Araflt rmaya kat lanlar n herhangi bir politik partiye üye olup olmad incelendi inde; kad nlar n %96.7 si ile erkeklerin %93.3 ü üye de ildir. Hay rseverlik kurulufllar na üyelik durumlar incelendi inde ise araflt rmaya kat lan kad nlar n %93.3 ü ile erkeklerin %100 ü hay rseverlik kurulufllar na üye de ildir. Huzurevinde kalanlar n son seçimlerde oy kullanma durumlar incelendi inde; kad nlar n %80 i ile erkeklerin %86.7 si oy kullanm flt r. Temel hizmetlere ulaflma: Temel hizmetlere ulaflma banka/bankamatiklere, kuaför/güzellik salonu/berbere, difl hekimi/doktor/hastaneye, bölgedeki al flverifl merkezleri ve süpermarketlere ulaflma fleklinde tan mlanm flt r. Banka/bankamatik kullanma durumlar incelendi- inde huzurevinde kalan kad nlar n %36.7 si bankamatiklere çok zor ulafl rken, %26.7 sinin çok kolay ulaflt ; erkeklerin ise %40 n n bankamatiklere daha kolay ulaflt klar görülmektedir. Kuaför ve güzellik salonlar na ulaflma durumu incelendi inde ise kurulufla kuaförün gelmesi nedeniyle araflt rmaya kat lanlar n bu hizmetten rahatl kla yararland ortaya ç km flt r. Kuruluflta kadrolu doktor ve difl hekimi bulunmas nedeniyle de kat l mc lar n yar s ndan fazlas (kad nlar n %60 ile erkeklerin %60 difl hekimine ulaflmakta, doktora ulaflma s kl ise kad nlarda %73.3, erkeklerde %79 oran ndad r) bu hizmetlere rahatl kla ulaflabilmektedir. Huzurevinde kalanlar n hastaneye ulaflma durumu incelendi inde; kad nlar n %24.1 inin hastanelere çok zor ulaflt, %17.2 sinin oldukça zor, %17.2 sinin oldukça kolay, %34.5 inin ise çok kolay ulaflt görülmüfltür. Erkeklerin %6.7 si hastanelere çok zor ulafl rken; %13.3 ü oldukça zor, %46.7 si oldukça kolay, %33.3 ü çok kolay ulaflmaktad r. Huzurevinde kalanlar n al flverifl merkezlerine ulaflma durumlar incelendi- inde; kad nlar n %60 çok kolay, %3.3 ü oldukça kolay, %6.7 si oldukça zor, %26.7 si çok zor ulaflmakta iken %3.3 ünün al flverifl merkezine hiç gitmedi i ö renilmifltir. Erkeklerin %53.3 ü çok kolay, %33.3 ü oldukça kolay, %6.7 si çok zor ulafl rken %6.7 si hiç gitmedi ini ifade etmifllerdir. Süpermarket hizmetlerine ulaflma durumlar incelendi inde ise kad nlar n %63.3 ü çok kolay, %20 si ise çok zor ulaflt klar n belirtirken %3.3 ü ise hiç süpermarkete gitmediklerini belirtmifllerdir. Erkeklerin ise %66.7 si çok kolay, %6.7 si ise çok zor ulaflt klar n, %6.7 si ise hiç gitmediklerini ifade etmifllerdir. Yaflad bölgeden d fllanma: Araflt rmaya kat - lanlar n kendilerini huzurevine ait hissetme durumlar incelendi inde; kad nlar n %66.6 s kendisini gerçekten huzurevine ait hissederken, %13.3 ü biraz ait hissetmekte, %20 si ait hissetmemektedir. Erkeklerin ise %60 ait hissederken, %13.3 ü biraz ait hissetmekte, %26.7 si ait hissetmemektedir. Araflt rmaya kat lanlar n kendilerini yaln z hissetme durumlar incelendi inde; kad nlar n %36.6 s gerçekten yaln z hissederken, %13.3 ü biraz, %46.6 s yaln z hissetmemektedir. Erkeklerin ise %66.6 s yaln z hissederken, %33.3 ü yaln z hissetmemektedir. Huzurevinde kalanlar n, kuruluflta kalan di er insanlara güvenme durumu incelendi inde; kad nlar n %36.7 si ço una güvenilebilece ini, %33.3 ü biraz güvenilebilece ini, %23.7 si ise ço una güvenilemeyece ini ifade etmifllerdir. Erkeklerin ise %53.3 ü ço una güvenilemeyece ini, %40 biraz güvenilebilece ini, %6.7 si ise ço una güvenilebilece ini ifade etmifllerdir. Huzurevinin bulundu u alanda kendini güvende hissetme durumu incelendi inde; kad nlar n %24.1 i kendilerini güvende hissetmediklerini, %27.6 s biraz güvende, %52 si tam anlam yla güvende hissettiklerini ifade etmifllerdir. Erkeklerin ise %33.4 ü kendilerini güvende hissetmediklerini, %13.4 ü biraz güvende, %53.3 ü tam anlam yla güvende hissettiklerini ifade etmifllerdir. Huzurevinde kalanlar n kuruluflta dostlu a önem verilip verilmedi iyle ilgili düflünceleri incelendi inde; kad nlar n %40 kuruluflta kalan insanlar n arkadafl canl s oldu unu, %16.7 si biraz n n, %43.3 ü hiçbirisinin arkadafl canl s olmad n ifade etmifllerdir. Erkeklerin ise %13.4 ünün kuruluflta kalanlar n arkadafl canl s oldu unu düflündükleri, %33.3 ünün biraz n n, %53.3 ünün ise tamam n n arkadafl canl s olmad klar n düflündükleri ö renilmifltir. Akad Geriatri 2013; 5:

9 Huzurevinde kalanlar n zor durumda oldu unda kendisine yard m edip etmeyece ine iliflkin düflünceleri incelendi inde; kad nlar n %76.7 si kendisine yard m edilece ini, %3.3 ü biraz yard m edilece ini, %16.7 si yard m edilmeyece ini ifade etmekte iken, erkeklerin %46.6 s yard m edilece ini, %26.6 s biraz yard m edilece ini, %26.6 s hiç yard m edilmeyece ini ifade etmifllerdir. Finansal üretimden d fllanma: Finansal üretim; emekli olma, düzenli gelirin olmas, birikmifl bir paran n olmas fleklinde tan mlanmaktad r. Huzurevinde kalanlar n emeklilik durumlar incelendi- inde; kad nlar n %43.3 ü ile erkeklerin %80 inin emekli oldu u ortaya ç km flt r. Araflt rmaya kat lanlar n baflka gelirlerinin olup olmad incelendi inde ise kad nlar n %53.3 ünün baflka bir gelirinin oldu u, erkeklerin ise %13.3 ünün baflka bir gelirinin olmad görülmüfltür. Huzurevinde kalan kad nlar n %66.7 si ile erkeklerin %66.7 sinin birikmifl paralar bulunmamaktad r. Araflt rmaya kat lan kad nlar n %66.7 si ile erkeklerin %53.3 ünün hiçbir gayrimenkulü olmad belirlenmifltir. Tüketim mallar ndan d fllanma: Araflt rmaya kat - lan kad n ve erkeklerin tamam na yak n yaflad klar alanlarda rahatl kla televizyon ve buzdolab n kullan rken, çamafl r makinesini kad nlar n %23.3 ü ile erkeklerin %13.3 ü rahatl kla kullanmaktad r. Bununla birlikte kad nlar n %26.7 si ile erkeklerin %40 yaflad klar alanda ocak kullanabilmektedirler. TARTIfiMA Yafll l k dönemi yaflam dönemlerinin sonuncusu olup, yafllanan birey için pek çok farkl l ve de iflimi beraberinde getirmektedir. Bu dönemde karfl lafl lan de iflim ve farkl l klar zaman zaman beraberinde belli sorunlar da getirmektedir. Yaln zlaflma ve bak ma muhtaçl k sözü edilen sorunlardan baz lar d r. Bu iki temel durum nedeniyle 65 hatta 60 yafl üzeri bireylerin baz lar gönüllü ya da zorunlu huzurevinde yaflamay seçmektedirler. Huzurevinde yaflamaya bafllayan yafll lar hem yafll l k dönemine hem de yaflam yerlerinin de iflimine ayn anda uyum sa lamaya çal fl rlar. Bu uyum sürecinde baz al flkanl klar n devam ettirirken baz lar n belli sebeplerden dolay devam ettiremezler. Yafll lar n yaflam niteli ini ve biçimini etkileyen bu faktörlerden bir tanesi sosyal d fllanmad r. Sosyal d fllanmayla araflt rma sürecinde de ele al nd üzere farkl süreçlerde karfl karfl ya kalmak mümkündür. Hem sosyal d fllanma hem de kad n ve erkek yafll olmak aç s ndan elde edilen en temel sonuç; huzurevinde kalan yafll larda cinsiyet farkl l aç s ndan sosyal d fllanma süreçlerinin yaflanmas nda belirgin farkl l klar oldu udur. Bununla birlikte bu farkl l klar her süreç için ayn yönde de ildir. Baz sosyal d fllanma süreçleri kad n yafll üzerinde daha etkiliyken, baz lar erkek yafll lar üzerinde daha etkilidir. Farkl nüfus gruplar nda oldu u gibi yafll nüfusunda da cinsiyet farkl l klar n esas alan bilimsel çal flmalar n yap lmas na ve bu sayede yafll l k döneminin daha rahat anlamland r lmas na ihtiyaç vard r. KAYNAKLAR 1. O.M.S, (1993) Annuaire de statistigues sanitaires Mondiales Genava, 2. T.C Genel Nüfus Say m, (1993) Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Baflbakanl k Devlet statistik Enstitüsü, Ankara. 3. Walker, A, Walker C. Britain Divided: The Growth of Social Exclusion in the 1980s and 1990s. London, Child Poverty Action Group, 1997: Durgun B, Tümerdem Y. Kentleflme ve yafll lara sunulan hizmetler. Geriatri 1999; 2: Akad Geriatri 2013; 5: 38-46