Enerji Tüketimi, Finansal Gelişme Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Hindistan Örneklemi

Transkript

1 Enerji Tüketii, Finansal Gelişe Ve Ekonoik Büyüe İlişkisi: Hindistan Örneklei The Relationship Aong Energy Consuption, Financial Developent and Econoic Growth: The Saple of India Buhari DOĞAN, Süleyan Deirel Üniversitesi, Türkiye, Osan DEĞER, Süleyan Deirel Üniversitesi, Türkiye, Öz: Bu çalışa enerji tüketii, finansal gelişe ve ekonoik büyüe ilişkisini, yılları arasında Hindistan örnekleinde inceleeyi aaçlaıştır. Apirik analiz bölüünde Granger nedensellik, Johansen eşbütünleşe ve uzun döne analizleri kullanılıştır. Yapılan nedensellik analizi sonucunda ekonoik büyüeden enerji tüketiine doğru bir nedensellik ilişkisi evcutken enerji tüketiinden ekonoik büyüeye bir nedensellik ilişkisi yoktur. Ayrıca ekonoik büyüeden finansal gelişeye doğru bir nedensellik ilişkisi bulunuştur. Eşbütünleşe analizi sonucuna göre seriler arasında bir eşbütünleşe ilişkisi tespit ediliştir. Yapılan uzun döne analizi sonucunda seriler arasında uzun dönede enerji tüketiindeki %1 oranında bir artış ekonoik büyüeyi %0.98 oranında arttırdığı görülüştür. Ayrıca uzun dönede finansal gelişedeki %1 oranındaki artış ekonoik büyüeyi % 0.18 artırdığı tespit ediliştir. Anahtar Sözcükler: Enerji, Finansal Gelişe, Ekonoik Büyüe, Granger, Johansen Eşbütünleşe. Abstract: This study ais to investigate the relationships aong energy consuption, financial developent and econoic growth with the saple of India between Granger causality test, Johansen cointegration test and long ter analysis are used for epirical analysis. According to the results of the causality test, there is a causality fro econoic growth to energy consuption, while there is no causality fro energy consuption to econoic growth. Also a causality has been found fro econoic growth to financial developent. According to the cointegration test there is cointegration between the series. As a result of the long and short ter analysis, it has been seen that 1% increase of energy consuption increases the econoic growth 0.98% for long ter.also it has been identified that 1% increase of financial developent increases the econoic growth 0.18% for long ter. Keywords: Energy, Financial Developent, Econoic Growth, Granger Causality, Johansen Cointegration. 1. Giriş Enerji, ekonoik gelişenin teel yapı taşlarındandır (Ghosh 2002,125). Ekonoik büyüe ile enerji tüketii arasındaki ilişki 40 yıldan beri ekonoi ve politika analizcilerinin öncelikli odak noktası haline geliştir (Yang 2000; Ghosh 2002). Küreselleşe ile birlikte değişen ve gelişen koşullarla birlikte enerji tüketiinin ekonoik yansıaları bütün ülkelerin dikkatini çekeye başlaıştır (Mucuk ve Uysal 2009,107). Günüüz koşullarında vazgeçilez bir yere sahip olan enerji tüketii, gün geçtikçe daha öneli hale gelektedir. Ülkelerin daha fazla al ve hizet üretebileleri ve yaşa standartlarını yükseltebilesi enerji kullanıı ile gerçekleşektedir. Kalkınanın teelinde, aliyetlerin belirlenesinde ve büyüenin gerçekleşesinde her zaan enerji ihtiyacının olası enerjiyi öneli konua getirektedir (Bulut vd. 2014, 2). Bu bakıdan enerji ekonoik büyüenin, sanayileşenin ve şehirleşenin anahtar kaynağı konuuna geliştir (Paul ve Bhattacharya 2004, 977). Enerji ve büyüe ilişkisi üzerine literatürde iki farklı görüş bulunaktadır. Enerji yanlısı yaklaşıa göre enerjinin ekonoik büyüe üzerindeki etkisi açıktır ve enerji işgücü ve seraye gibi asıl girdi faktörüdür. Başka bir deyişle, enerji ekonoik büyüede etkili ana faktörlerdendir. Fakat Neoklasik yaklaşıa göre, büyüe üzerinde enerji tüketiinin etkisinin az olduğu yönündedir. Çünkü Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içinde enerji aliyetlerinin çok düşük iktarda yer tutasından dolayı enerjinin ekonoik büyüe üzerindeki etki düzeyinin düşük olacağı savunulaktadır (Aytaç 2010, 483; Bulut vd. 2014, 4). Enerji tüketii ve ekonoik büyüe arasındaki ilişki ekonoi literatüründe Kraft ve Kraft ın (1978) çalışalarından yana en çok incelenen konu oluştur. Bu konu üzerinde enerji iktisatçılarının ilgisi, özellikle 2005 yılında yürürlüğe giren Kyoto (1997) protokolü kabul edildikten sonra küresel ısına ile ilgili endişelerinin artasıyla yeni bir ive kazanıştır (Oay vd. 2012, 2) Bu çalışa Hindistan örnekleinde enerji tüketii, finansal gelişe ve ekonoik büyüe arasındaki ilişkiyi Granger ve Johansen Eşbütünleşe testi ile inceleektedir. Çalışanın örnekleini teşkil eden Hindistan son yıllarda elde ettiği ekonoik büyüe perforansıyla, bütün dünyanın ilgisini çekektedir. Son zaanlarda büyük iktarda Doğrudan Yabancı Yatırı (DYY) çekip bunu içselleştirerek, fason üretii azaltasıyla, ürün geliştirici konuuna yükselen Hindistan ın bu alanda elde ettiği deneyilerinden, gelişekte olan ülkelerin çıkaracağı öneli politikalar yer alaktadır (Göçer ve Peker 2014, 109). Bu bağlada Hindistan hızlı ekonoik gelişe gösteren gelişekte olan ülkelerin başında gelesi bakıından çalışanın örnekleinde kullanılıştır (Ahad vd. 2016, ). Enerji tüketii ile ekonoik büyüe arasındaki dinaik ilişkiyi daha iyi anlaak için odele üreti fonksiyonun öneli bir faktörü olan finansal gelişe de dâhil ediliştir. Finansal gelişe, DYY akışının artışı, gelişiş borsa ve

2 bankacılık faaliyetleri ve olulu reforları kapsaaktadır (Shahbaz vd. 2013b, 10). Finansal altyapı ekonoik büyüeyi artırabile ve enerji talebini etkileyebile gücüne sahiptir. Özellikle çalışaların çoğu enerji ve finansal gelişenin bir ekonoide büyüe sürecini artırdığını gösterektedir (Sadorsky, 2010; 2011; 2012; Shahbaz ve Lean 2012). Yani finansal gelişe ekonoik büyüe yoluyla dolaylı olarak enerji tüketiini etkileektedir. Bu etki ekonoik büyüenin etki yönüne göre negatif ya da pozitif olabilektedir. Örneğin finans sektöründe sağlanan büyüe üreti faaliyetlerinde genişlee ile yatırı projeleri için fon kullanıını arttırası sanayi genişleesi/büyüesi ile sonuçlanır. Bu bakıdan ekonoik büyüe sırasıyla daha fazla altyapı ve enerji talebini arttıraktadır ve böylelikle bu durudan enerji tüketii olulu etkilenektedir (Koal ve Abbas 2015, 212). Bu bağlada çalışa enerji tüketii, finansal gelişe ve ekonoik büyüe arasındaki ilişkiyi bir bütün olarak ele alası yönüyle diğer çalışalardan ayrılakta ve bu bakıdan literatüre bir katkı sağlayacağı düşünülektedir. Enerji tüketii, ekonoik büyüe ve finansal gelişe arasındaki ilişkinin varlığı ekonoik büyüe, kalkına ve üretii doğrudan etkilediği için politika yapıcılar için öne arz etektedir (Salan ve Atya 2014, 137). 2. Literatür Son zaanlarda enerji ekonoisi akadeisyenlerin dikkatini çekeye başlaıştır. Çoğu çalışada enerji tüketii ile ekonoik büyüe ilişkisi inceleniştir. Enerji tüketii ile ekonoik büyüe arasındaki ilişki he apirik he de teorik ve politik bakıdan öne taşıaktadır (Odhiabo 2009, 618). Ekonoik büyüe tekerleğinin deva etesi için enerji önelidir. Ayrıca kişi başına düşen geliri yüksek olan ülkelerin enerji taleplerinin daha fazla olası göze çarpan bir ilişkidir. Bununla ilgili olarak, ilk çalışa Kraft ve Kraft (1978) tarafından dönei için ABD örnekleinde yapılan çalışada enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğru tek taraflı nedenselliğin olduğu sonucu bu sezgiyi doğrulaaktadır (Shahbaz vd. 2013a, 2). Çalışaların çoğu, enerji ile ekonoik büyüe arasındaki nedenselliğin yönünü ve uzun döne ilişkiyi keşfeteyi aaçlaaktadır. Ancak enerji ile ekonoik büyüe arasındaki dinaik ilişkiyi daha iyi anlaak için odele farklı değişkeler örneğin nüfus, uluslararası ticaret ve seraye, kentleşe ve finansal gelişe gibi., dahil edilebilir (Shahbaz vd. 2013a, 2). Literatürdeki enerji tüketii ve ekonoik büyüe ile ilgili çalışalara tek ve çok ülkeli çalışalar olarak yer veriliştir. Genel itibariyle teorik ve apirik çalışalarda enerji tüketii ile ekonoik büyüe arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu yönündedir. Ancak örneklein tekli ve çoklu olasına göre sonuçlar farklılık gösterebilektedir. Yapılan çalışada verilen literatür yayılandığı yıl sırasına göre tabloya ekleniştir. Tablo 1: Tek Bir Ülkeyi İnceleyen Çalışalarda Enerji Tüketii ve Ekonoik Büyüe İlişkisi Yazar Ülkeler Veri Seti Periyodu Metod Sonuç Cheng (1999) Hindistan Johansen Eşbütünleşe, Granger Nedenselliğin Hsiao Versiyonu ve Hata Düzelte Modeli (ECM) Enerji tüketii, ekonoik büyüe, seraye ve işgücü değişkenlerinin kullanıldığı çalışada değişiklerin eşbütünleşik olduğu bulunuştur. Uzun ve kısa dönede nedensellik ekonoik büyüeden enerji tüketiine doğrudur ve kısa döne de ise serayeden ekonoik büyüeye doğru olduğu sonucuna varılıştır. Yang (2000) Tayvan Granger Ekonoik büyüe ile enerji tüketii arasında çift taraflı nedenselliğin olduğu sonucunu elde etiştir. Ghosh (2002) Hindistan Granger ekonoik büyüeden enerji tüketiine doğru bulunuştur. Paul ve Bhattacharya (2004) Lise ve Montfort (2005) Hindistan Engle-Granger Eşbütünleşe ve Granger Türkiye Engle-Granger Eşbütünleşe ve Granger Enerji tüketii ile ekonoik büyüe arasındaki nedensellik çift taraflı bulunuştur. Sonuçlara göre, enerji tüketii ile ekonoik büyüe arasında eşbütünleşe ilişkisi bulunuştur. Ayrıca nedenselliğin ekonoik büyüeden enerji tüketiine doğru olduğu bulunuştur. 327

3 Mucuk ve Uysal Türkiye Johansen Bulgulara göre, değişkenler eşbütünleşiktir (2009) Eşbütünleşe ve nedensellik enerji tüketiden ekonoik testi, Granger büyüeye doğrudur., Etki-Tepki Fonksiyonu ve Varyans Ayrıştırası Odhiabo (2009) Tanzanya ARDL Enerji tüketii ile ekonoik büyüe arasında uzun döne ilişkisi vardır. ise enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğrudur. Tsani (2010) Yunanistan Granger ve VAR Analizi Saatçi ve Durul Türkiye (DOLS) (2013) Dinaik En Küçük Kareler Yöntei ve (FMOLS) Düzeltiliş En Küçük Kareler Yöntei Pepetzoglou (2014) Türkiye Doğrusal ilişki için Granger, doğrusal olayan ilişki için ise Diks ve Panchenko Topallı ve Alagöz (2014) Türkiye Johansen Eşbütünleşe ve Todo- Yaaota Bulunan nedensellik ilişkisi enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğrudur. Her iki yöntede de elde edilen sonuçlara göre, elektrik tüketiinin büyüe üzerinde etkili olduğu sonucuna ulaşılıştır. Uzun dönede elektrik tüketiindeki %1 lik artış ekonoik büyüeyi % %0.37 oranında arttırıştır. Ekonoik büyüeden enerji tüketiine doğru tek yönlü doğrusal olayan nedensel bir ilişki saptanıştır. Bulgulara göre, değişkenlerin uzun dönede eşbütünleşik olduğu ayrıca nedensellik he uzun he de kısa dönede ekonoik büyüeden elektrik tüketiine doğrudur. Dritsaki ve Dritsaki (2014) Yunanistan ARDL Kısa ve uzun dönede enerji tüketiinden karbondioksit eisyonlarına, ekonoik büyüeden enerji tüketiine tek yönlü nedensellik olduğu sonucuna ulaşışlardır. Le, Gasbarro ve Gullen (2014) Gövdere ve Can (2015) Gövdere ve Can (2015) ABD Vektör Hata Düzelte Modeli (VECM) Türkiye Engle-Granger Eşbütünleşe Elde edilen sonuçlara göre finansal gelişenin etkilediğine dair kanıtlar varken ekonoik büyüenin finansal gelişeyi etkileediği sonucuna varışlardır. Kısa dönede ise ekonoik büyüe ve finansal gelişe arasında çift yönlü nedensellik bulunuştur. Enerji tüketii ile ekonoik büyüe arasında uzun döneli ilişkinin olduğu sonucuna ulaşılıştır. Türkiye ARDL Elde edilen sonuçlara göre uzun dönede enerji tüketii, dışa açıklık, ihracat ve ithalat büyüeyi etkileektedir. Ancak, sabit seraye yatırıları ve finansal genişleenin büyüeye etkisinin istatistikî olarak anlasız olduğu gözleniştir. Ayrıca hata düzelte odeline göre katsayılar negatif ve istatiksel olarak anlalıdır. Koal ve Abbas (2015) Pakistan Genelleştiriliş Moentler Methodu (GMM) Elde edilen bulgulara göre enerji tüketii üzerinde ekonoik büyüenin pozitif bir etkisinin oldugu saptanıştır. Ayrıca finansal gelişe ekonoik büyüe yoluyla 328

4 enerji tüketiini pozitif yönde etkileektedir. Kaynak(lar): Yazarlar tarafından oluşturuluştur. Tablo 2: Birden Çok Ülkeyi İnceleyen Çalışalarda Enerji Tüketii ve Ekonoik Büyüe İlişkisi Yazar Ülkeler Veri Seti Periyodu Metod Sonuç Asafu ve Adjaye (2000) Endonezya Hindistan Tayland Filipinler Granger ve Hata Düzelte Modelinin (ECM) Kısa dönede Tayland ve Filipinler ekonoisinde enerji tüketii ile ekonoik büyüe arasında çift yönlü ilişki varken ve Endonezya ve Hindistan'da ise enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğru tek taraflı bir ilişki elde ediliştir. Yeane (2004) Apergis ve Payne (2009) Öztürk vd. (2010) 17 Afrika Ülkesi 6 Merkez Aerika ülkesi 51 Ülke Ekonoisi Düşük gelir grubu, Alt- Orta gelir grubu ve Orta- Üst gelir grubu ARDL ve Toda- Yaaoto Panel Eşbütünleşe ve VECM Panel Eşbütünleşe Panel Bulgulara göre 9 ülkenin değişkenleri arasında uzun döneli bir ilişki vardır ve nedensellik 6 ülkede kişi başı GSYH'den kişi başı elektrik tüketiine doğru ve 3 ülkede ise elektrik tüketiinden GSYH'a doğrudur. Değişkenler eşbütünleşiktir, nedensellik uzun ve kısa dönede enerji tüketiinde ekonoik büyüeye doğrudur. Enerji tüketii ve ekonoik büyüe arasında eşbütünleşe ilişkisi vardır. Ayrıca düşük gelir grubu ülkelerde ekonoik büyüeden enerji tüketiine doğru nedenselliğin olduğu, alt-orta gelir grubu ve orta- üst gelir grubu ülkelerde ise çift yönlü nedenselliğin olduğu saptanıştır. Oay vd. (2012) G7 Ülkeleri Panel Eşbütünleşe ve Panele dayalı VECM Doğrusal olayan Eşbütünleşe testi değişkenlerin Eşbütünleşik olduğu sonucunu veriştir. Enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğru tek taraflı nedensellik bulunuştur. Fowowe (2012) Esseghir ve Khouni (2014) Uçan vd.(2014) Salan ve Atya (2014) Siddique ve Majeed (2015) 14 Sahra-Altı Afrika Ülkesi 38 Akdeniz Birliği Üyesi Ülke 15 Avrupa Birliği Ülke Kuzey Afrika Ülkeleri 5 Güney Asya Ülkesi Panel Eşbütünleşe Panel Panel Eşbütünleşe Panel ECM Panel Eşbütünleşe Panel Granger,H ata Düzelte Modeli (ECM) Panel Eşbütünleşe Uzun dönede değişkenler arasında Eşbütünleşe ilişkisi bulunaaıştır. Ancak tü örnekle ülkeler için, enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğru bir nedensellik bulunuştur. Uzun dönede değişkenler eşbütünleşiktir. enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğru çift yönlüdür. Bulgulara göre; uzun dönede GSYİH ile yenilelebilir ve yenileneeyen enerji tüketii, sera gazı eisyonları, araştıra ve kalkına arasında ilişki olduğu sonucu elde ediliştir. Ayrıca nedensellik yenileeyen enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğrudur. Cezayir ve Tunus da finansal gelişe ve enerji tüketiinin büyüeye güçlü pozitif katkı sağladığını, Mısır da ise güçlü negatif bir etki olduğunu tespit etişlerdir. Finansal gelişe, enerji ve ticaretin büyüeyi pozitif etkilediği sonucuna varılıştır. Uzun dönede büyüe ile enerji tüketii arasında çift taraflı ilişki varken ticaret ve finansal gelişeden büyüeye doğru tek yönlü nedensellik buluşlardır. Kaynak(lar): Yazarlar tarafından oluşturuluştur. 329

5 3. Apirik Analiz 3.1. Veri Seti Dogan, B., Deger, O. / Journal of Yasar University, 2016, 11/44, Hindistan ın enerji tüketii, ekonoik büyüe ve finansal gelişesi arasındaki nedensellik, eşbütünleşe, uzun ve kısa döne ilişkisini inceleek için yıllarına ait yıllık büyüe rakaları, topla enerji tüketii (petrol+doğal gaz+köür+ nükleer enerji+ hidroelektrik (su) enerji) ve finansal gelişeyi gösteren özel sektöre sağlanan kredi serileri kullanılıştır. Topla enerji tüketii verisi, BP (British Petroleu) dünya enerji istatistikleri veri tabanından, büyüe ve finansal gelişe verisi, Dünya Bankası Veri Tabanından tein ediliştir. Tablo 3: Veriler Değişken Hindistan ın Büyüe Rakaları Elde Edilesi GDP Per Capita (Constant 2005 US$) Kullanı Biçii Kısaltası Birii GDP Milyon Dolar Logaritik Hindistan ın Tüketii Enerji Hindistan ın Finansal Gelişesi Petrol+ Doğal Gaz+ Köür+ Nükleer Enerji+ Hydro Enerji Özel Sektöre Sağlanan Yurtiçi Krediler Energy Mtoe Logaritik FD GDP% Logaritik 3.2. Yönte Bu çalışada önce serilerin durağanlığı; Augented Dickey Fuller (ADF) ve PP biri kök analizi yönteiyle inceleniştir. Bu yöntelerden ADF; genel kullanıa sahip olduğu için kullanılış, PP biri kök analizi ise trend içeren serilerde sıkça kullanıldığından dolayı tercih ediliştir. Seriler arasında nedensellik ilişkisinin varlığı, Granger nedensellik testiyle inceleniştir. Seriler arasında eşbütünleşe ilişkisinin varlığı ise Johansen Eşbütünleşe yönteiyle test ediliştir. Yapılan eşbütünleşe analizi sonucunda uzun ve kısa döne analizleri VEC Modeli ile inceleniştir. Biri kök analizine geçeden önce serilerin elde edilişleri, kullanılan birileri ve çalışada kullanı biçileri tablo 3' te veriliştir Biri Kök Testi ADF Biri Kök Zaan serileri analizlerinde seriler durağan oladıklarında sahte regresyon problei oluşaktadır (Karaçor ve Gerçeker 2012, ). Analiz sonucunda oluşturulan serilerin trendleri t, F ve Ki Kare değerlerinin tahin etede yetersiz kaldığından dolayı serilerin durağan hale getirilesi gerekektedir ve bu şekilde serilerin tahininde yardıcı olaktadır (Uzgören vd. 2007, 250). Yapılan ADF testi sonucunda elde edilen ADF test istatistik değerinin utlak değer içindeki sonucu test sonucunda elde edilen kritik değerden daha büyük olası duruunda serinin durağan olduğu sonucuna ulaşılır. Bunun yanında eğer test istatistiği değeri kritik değerden küçük olursa serinin durağan oladığı sonucu görülektedir (Barışık ve Deircioğlu 2006, 74). Dickey-Fuller (1981) otokolerasyon bulunan hata terilerinin saf rastsal olduğu varsayııyla DF dağılıının geçersiz olası nedeniyle hata terilerinin eşitliğin sağ tarafında bulunacağını ön görüştür. Yapılan çalışalar sonucunda genişletiliş Dickey-Fuller (Augented Dickey Fuller: ADF) test istatistiği geliştiriliştir. ADF testi şu odellerle gerçekleştirilektedir: Yalın Model: Y t = γy t 1 + i 1 Y t i + u t (3. 1) Sabitli Model: Y t = 0 + γy t 1 + i 1 Y t i + u t (3. 2) Sabitli ve Trendli Model Y t = t + γy t 1 + i 1 Y t i u t (3. 3)

6 Yapılan testlere göre ortaya çıkan istatistikler MacKinnon (1996) kritik değerleriyle karşılaştırılır ve serinin sıfır hipotezi (H0:γ=0), alternatif hipoteze karşı (H1:γ 0) test edilir. Burada sıfır hipotezi serinin durağan oladığını gösterirken alternatif hipotez serinin durağan olduğunu ifade etektedir. Modelde ifade edilen, ; gecike uzunluğunu, Δ; serilerin farkının alındığını gösterektedir. Yapılan testte gecike kriteri olarak Schwarz Bilgi Kriteri (SIC) kullanılıştır. Elde edilen test sonuçları Tablo 4 de gösteriliştir. Tablo 4: ADF Biri Kök Testi Sonuçları ADF Test Kritik Değerler Değişken İstatistiği %1 %5 %10 Ln GDP [0] Ln Energy [0] Ln FD [0] Δ Ln GDP [0]* Δ Ln Energy [0]* Δ Ln FD [1]** Not: Analizin düzey değerlerinde sabit teri ve trendli, birinci farkda ise, sabit terili odeller kullanılıştır. Serilerin düzey değerlerinde sabit ve trend, birinci farkında ise sabitli odel tercih edilesinin nedeni; serilerin biri kök analizinin yapılasından önce grafiklerinin kontrol ediliş olup trend içerdiği için sabit ve trendli, birinci farkı alındıktan sonra serilerin grafikleri trend içerdeiği için birinci farkta sabit terili odeler kullanılasına karar veriliştir. [ ] içindeki değerler; Schwarz bilgi ölçütüne (Schwarz Inforation Criterion: SC) göre belirleniş optial gecike uzunluğunu gösterektedir; * %1 anlalılık düzeyinde durağanlığı ifade etektedir.**%5 anlalılık düzeyini gösterektedir. Tablo 4 deki sonuçlara bakıldığında ekonoik büyüe, topla enerji tüketii ve finansal gelişe serilerinin düzey değerinde I(0) durağan oladığını birinci farkta I(1) durağan olduğu görülektedir Philips-Perron Biri Kök Trend içeren serilerin test edilesinde kullanılan Phillips-Perron biri kök testi ADF testine göre daha güçlü olduğu kabul edilektedir (Perron,1990). PP biri kök testinde MA (Moving Average: Hareketli Ortalaa) teste dahil edilesi durağanlık testine trend eklenesi testi daha güçlü hale getiriştir (Perron,1990). ADF testine göre hata terilerinin bağısız ve varyanslarının sabit olduğu varsayılaktadır (Tarı,2014:400). Phillips-Perron (1988) ADF testine göre belirlenen bu hata terilerinin varsayılarını geliştiriş ve paraetrik olayan biri kök testi oluşturuluştur. PP, Dickey-Fuller testindeki denklelerde bulunan paraetreye ait olan τ istatistiğinde paraetrik bulunayan düzelteler yaparak içsel bağıntı sorunu çözüe ulaştırıştır ve PP, Newey- West hata düzelte odelini kullanarak otokolerasyon sorununu ortadan kaldırıştır (Göçer ve Özdeir 2012, 202). Yapılacak biri kök testinde kullanılacak denkle aşağıdaki gibidir: Y t = β 0 + θy t 1 + β 1 (t T 2 ) + u t (3. 4) Burada T; serinin gözle sayısıdır. Hipotezlerin değerlendirilesi ADF testi ile aynıdır. Yani; H 0 : θ = 0 ise seri durağan olaaktadır H 1 : θ < 0 ise seri durağandır. Hipotezleri test etek için yine MacKinnon (1996) kritik değerleri kullanılabilektedir. Yapılan PP testi sonuçları tablo 5 te gösteriliştir. Tablo 5 deki sonuçlara bakıldığında ekonoik büyüe, topla enerji tüketii ve finansal gelişe serilerinin düzey değerinde I(0) durağan oladığını birinci farkta I(1) durağan olduğu görülektedir. 331

7 Tablo 5: PP Biri Kök Testi Sonuçları PP Test Kritik Değerler Değişken İstatistiği %1 %5 %10 Ln GDP [3] Ln Energy [3] Ln FD [4] Δ Ln GDP [4]* Δ Ln Energy [2]* Δ Ln FD [4]* Not: Düzey değerlerinde sabit teri ve trendli, birinci farkta ise, sabit terili odeller kullanılıştır. Serilerin düzey değerlerinde sabit ve trend, birinci farkında ise sabitli odel tercih edilesinin nedeni; serilerin biri kök analizinin yapılasından önce grafiklerinin kontrol ediliş olup trend içerdiği için sabit ve trendli, birinci farkı alındıktan sonra serilerin grafikleri trend içerdeiği için birinci farkta sabit terili odeler kullanılasına karar veriliştir. Köşeli parantez içindeki değerler, Newey-West ölçütü kullanılarak tespit ediliş band genişliğini gösterir. *; %1 anlalılık düzeyinde durağanlığı ifade etektedir Granger Testi İktisadi değişkenler arasındaki ilişkinin yönü iktisat teorisi tarafından belirleneediği durularda, değişkenler arasındaki etkileşiin varlığı ve yönü, Granger (1969) testi ile belirlenebilektedir. Bu testte değişkenler bağılı-bağısız olarak ayrılaaktadır. Granger nedensellik testinde değişkenler arasındaki etkileşi eşanlı olarak analiz edilebilektedir. Granger nedensellik testi, şu odeller yardııyla gerçekleştirilektedir: X t = α i X t i + β i Y t i + Y t = θ i Y t i + γ i X t i + u t u t (3. 4) (3. 5) Burada denkle 3.4 de X in tahinine Y nin gecikeli (geçiş) değerlerinin eklenesi, X in öngörü perforansını artırıyorsa, Y, X in bir nedenidir denir. Bunun anlaı; Y, X i etkileektedir deektir. Yoksa X in kesin bir nedeni Y dir deek değildir. Ho:β i = 0 yani Y değişkeninden X değişkenine doğru bir nedensellik ilişkisi yoktur. H 1 : X değişkeninden Y değişkenine doğru bir nedensellik ilişkisi vardır. Test, denkle 1 deki β i lerin grup halinde sıfıra eşit olup oladığı incelenektedir. β i katsayıları, belirli bir anlalılık düzeyinde sıfırdan farklı bulunursa, Y nin, X in bir nedeni olduğu sonucuna varılaktadır. Yani Y den X e doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisinin var olduğuna karar verilir. Benzer şekilde denkle 3.5 de yer alan γ i ler belirli bir anlalılık düzeyinde sıfırdan farklı bulunursa, X, Y nin bir nedenidir (nedenselidir, Granger nedenselidir) denir. Bu duruda X, Y yi anlalı düzeyde etkileektedir. X ten Y ye bir nedensellik ilişkisinin var olduğuna karar verilir. Bu duruda etkinin artıra yönünde i yoksa azalta yönünde i olduğu belirleneeektedir. Sadece etki var ı yok u belirlenektedir. Her ikisi de (β i, γ i )sıfırdan farklı ise ikisi de birbirini etkileektedir. Bu duruda değişkenler arasında iki yönlü nedensellik ilişkisinin var olduğuna karar verilektedir. İki paraetrede sıfıra eşit olduğunda değişkenler arasında bir nedensellik ilişkisinin oladığına karar verilektedir. analizi için bu çalışada kullanılacak odeller aşağıdaki şekilde düzenleniştir: GDP t = γ 0 + γ i GDP t i + θ i ENERGY t i + θ t (3. 6) 332

8 ENERGY t = φ 0 + φ i ENERGY t i + δ i GDP t i + ε i (3. 7) GDP t = σ 0 + σ i GDP t i + θ i FD t i + θ t (3. 8) FD t = α 0 + α i FD t i + θ i GDP t i + θ t (3. 9) ENERGY t = ρ 0 + ρ i ENERGY t i + τ i FD t i + θ t (3. 10) FD t = δ 0 + δ i FD t i + τ i ENERGY t i + θ t (3. 11) Tarı ya göre nedensellik kavraı ve analizinin aşaaları şu şekilde açıklanabilir (Tarı, 2014: ). Burada, test edilen hipotez, β i =0 olup GDP t 1 GDP t gecikeli değişkenlerin ilişkide yeri oladığı GDP den ENERGY e doğru bir nedensellik ilişkisinin oladığı anlaına gelir. Alternatif hipotez ise b i 0 olup ENERGY den GDP ye nedensellik olduğunu gösterir. Kısıtlaalı ilişkilerde hata terilerinin toplaının bulunası; β i GDP t i terii dışarıda bırakılarak geride kalan: GDP t = a 0 + a i GDP t i + u t (3. 12) ilişkisi tahin edilir ve hata terileri katsayıları toplaı n 2 t=1 e t olarak bulunur. Kısıtlaasız ilişkilerde hata terilerinin katsayılarının toplaı; ENERGY t = a 0 + a i ENERGY t i + β i GDP t i + u i (3. 13) n şeklinde olan hata terileri kareleri toplaı; 2 t=1 u t olarak bulunur. Test istatistiğinin hesaplanası için F değeri hesaplanası aşağıdaki gibidir. F = (RSS R RSS UR )/ RSS UR /(n k) (3. 14) Burada; RSS R ; kısıtlaalı ilişkideki hata terileri kareleri toplaı, RSS UR kısıtlaasız ilişkideki hata terileri kareleri toplaıdır. ; dışarıda bırakılan gecikeli değişken (kısıt) sayısı, n; örnek haci ve k; paraetre sayısını gösterir. Tablo değerlerinin bulunası; F tablosu üzerinden gösterilir. Karşılaştıra ve karar aşaası. Bu aşaada hesaplanan F değeri tabloda bulunan F değerinden küçük ise GDP den ENERGY ye doğru nedensellik ilişkisi oladığı hipotezi kabul edilir. Büyük ise hipotez reddedilerek, GDP den ENERGY ye nedensellik ilişkisi vardır hipotezi kabul edilir. Bu açıklaalar ışığında çalışada Granger nedensellik testi yapılış ve ortaya çıkan bulgular tablo 5 te gösteriliştir. 333

9 Tablo 6: Granger Testi Değişkenler F İstatistiği Olasılık Değeri Karar Δ LnENERGY Δ LnGDP ΔLnGDP Δ LnENERGY ** Enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğru bir nedensellik ilişkisi bulunaaktadır. Ekonoik büyüeden enerji tüketiine doğru bir nedensellik ilişkisi bulunaktadır. ΔLnFD LnGDP Δ Finansal gelişeden illi gelire doğru bir nedensellik ilişkisi bulunaaktadır ΔLnGDP LnFD ΔLnFD LnENERGY ΔLnENERGY LnFD Δ Δ Δ * Ekonoik büyüeden finansal gelişeye doğru bir nedensellik ilişkisi bulunaktadır. Finansal gelişeden enerji tüketiine doğru bir nedensellik ilişkisi bulunaaktadır. Enerji tüketiinden finansal gelişeye doğru bir nedensellik ilişkisi bulunaaktadır. Not: Optiu gecike uzunluğu; LR, FPE, AIC, SC ve HQ kriterleri baz alınarak 1 olarak belirleniştir. * %5 anlalılık düzeyi, **%10 anlalılık düzeyini gösterektedir. Yapılan Granger analizinin sonucunda topla enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğru bir nedensellik ilişkisi yokken ekonoik büyüeden topla enerji tüketiine doğru bir nedensellik ilişkisi tespit ediliştir. Finansal gelişeden ekonoik büyüeye doğru bir nedensellik yokken ekonoik büyüeden finansal gelişeye doğru bir nedensellik ilişkisi evcuttur. Ayrıca finansal gelişe ile topla enerji tüketii arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi tespit edileeiştir Johansen Eşbütünleşe Testi İlk olarak Engle ve Granger (1987) tarafından bulunan tek denkleli eşbütünleşe analizi, daha sonra Johansen (1988) ve Johansen ve Juselius (1990), tarafından çok denkleli (eşanlı denkle sisteine sahip) olarak geliştiriliştir. VAR odelinin teelli olan Johansen eşbütünleşe yöntei, odelde birden fazla bağısız değişken bulunduğunda bu seriler arasındaki birden fazla eşbütünleşe ilişkilerini tespit etede güçlü kabul edilektedir. Y t = A 1 Y t A p Y t p + BX t + ε t (3. 15) Burada y t ; düzeyde durağan olayan I(1) değişkenlerinin bir k vektörünü, x t ; deterinistik değişkenlerin bir d vektörünü, ε t ise, yenilik (innovation) vektörünü tesil etektedir. Denkle (3.15) deki vektör otoregresif sürecinin birinci farkı alındığında: p 1 Y t = πy t 1 + τ i Y t i + BX t + ε t (3. 16) 334

10 p p π = A i I ve τ i = A j j=i+1 (3. 17) Burada π atrisinin indirgeniş bir rankı olarak tanılanan eşbütünleşe hipotezi, π = αβ biçiinde ifade edilektedir. Denkle sonucunda, π atrisi tahin edilekte ve π nin indirgeniş rankıyla belirtilen koşulların geçerliliği test edilektedir. π atrisinin rankı, iz istatistiği ( λ trace ) veya Max Eigenvalue istatistiği yardııyla bulunaktadır. İz istatistiği ile Max Eigenvalue istatistiği arasında bir tezat oluştuğunda, Max Eigenvalue testi daha kesin sonuçlar verdiği için tercih edilelidir (Tarı 2014, 427). λ ve π atrislerinden elde edilen test istatistikleri Johansen- Juselius (1990) tablo değerleriyle karşılaştırılır (Tarı 2014, 428). Johansen yönteinin dezavantajı bağılı ve bağısız değişkenlerin aynı derecede durağan olduklarında uygulanasıdır. Yöntein avantajı ise, serilerin düzey değerleri kullanılarak uzun döne analizi yapılası ve yapılan bu analizde daha fazla bilgiye yer veresidir (Johansen 1988). Tablo 7: Johansen Eşbütünleşe Testi Hipotez Trace İstatistiği Kritik Değer (%5) Max-Eigen Kritik Değer İstatistiği (%5) H0: τ =0, H1: τ = H0: τ 1, H1: τ = Not: Johansen eşbütünleşe analizi için gerekli gecike uzunluğu VAR yardııyla SIC (Schwarz Inforation Criterion) kullanılarak 2 olarak belirleniştir. İlk duruda hesaplanan test istatistikleri hesaplanan değerlerden büyük olduğu için seriler arasında eşbütünleşe ilişkisi evcuttur. Yani ekonoik büyüe, enerji tüketii ve finansal gelişe arasında yapılan analizlere göre elde edilen sonuçlar serilerin uzun dönede birlikte hareket ettiklerinin ve bu serilerin uzun döne analizlerinde sahte regresyon sorununun olayacağının kanıtıdır. Johansen eşbütünleşe analizi sonucunda uzun döne ve kısa döne katsayılarının tahini için VEC Modeli kullanılacaktır VECM Modeli Eşbütünleşe Katsayılarının Tahini Johansen eşbütünleşe testiyle aralarında eşbütünleşe tespit edilen, birden fazla açıklayıcı değişkenli odellerde, seriler arasındaki uzun ve kısa döne analizleri, VECM yöntei yardııyla yapılabilektedir.var odelinde kullanılan değişkenlerin durağanlıkları kontrol edildikten sonra durağan oladıklarına karar verilirse, durağanlıklarını tespit etek için birinci farklarını alak gerekektedir. Bu duru sonucunda eşbütünlee analizi seriler arasındaki uzun döne ilişkisini belirleek için kullanılaktadır ve serilerin farkları alındıktan sonra ortaya çıkan bilgi kaybına engel olaktadır. Seriler arasında uzun döne ilişkisinin belirlenesinde serilerin aynı dereceden bütünleşik olaları gerekektedir. Seriler arasındaki Eşbütünleşe ilişkisi aşağıdaki denkledeki gibi açıklanabilir (Bozuklu 2005, 82). x 1t = β 1 + β 2 x 2t + β 3 x 3t + β 4 x 4t + e t e t = x 1t β 1 β 2 x 2t β 3 x 3t β 4 x 4t (3. 19) (3. 20) Serilerin durağanlıkları belirlendikten sonra durağan olayan seriler arasında uzun döne denge ilişkisi varsa bu duru sonucunda değişkenlerin eşbütünleşik oldukları kabul edilir. Değişkenlerin uzun dönede dengeden sapalar gösteresi ve bu sapalar zaan içinde dengeye doğru gele duruuna hata düzelte süreci denilektedir (Brooks 2002,388). x 1t = α x1 (x 1t β 1 β 2 x 2t β 3 x 3t ) + ε x1t x 2t = α x1 (x 1t β 1 β 2 x 2t β 3 x 3t ) + ε x2t x 3t = α x1 (x 1t β 1 β 2 x 2t β 3 x 3t ) + ε x3t (3. 21) (3. 22) (3. 23) Hata düzelte odeli 3 değişkenli ve gecikesiz bir odel için yukarıdaki denkleler şeklinde ifade edilebilir. Burada (x 1t β 1 β 2 x 2t β 3 x 3t ) denklei serilerin uzun döne denge değerlerini gösterektedir. α denklelerdeki katsayıyı gösterektedir ve hata düzelte katsayısı olarak ifade edilektedir. Hata terii olan ε white noise özelliği taşıaktadır β ise uzun döne denge katsayısını oluşturaktadır. 335

11 Tablo 8: Eşbütünleşe Katsayıları Tahin Sonuçları Katsayı t-istatistiği LnEnergy LnFD Sabit Teri ECTt R 2 = 0.38 R 2 = 0.31 F = 5.71 Tablo 7 deki sonuçlara göre; enerji tüketiinde eydana gelen %1 lik artış ekonoik büyüeyi %0.98 oranında arttırırken, finansal gelişedeki %1 lik artış ekonoik büyüeyide %0.18 oranında artıraktadır. Modelin hata düzelte katsayısının işareti negatif ve istatistiksel olarak anlalıdır. Yani uzun dönede birlikte hareket eden bu seriler arasında kısa dönede eydana gelen sapalar ortadan kalkakta ve seriler tekrar denge değerine yakınsaaktadır. Bu duru, elde edilen uzun döne eşbütünleşe katsayılarının güvenilir olduğuna da bir delil teşkil etektedir. 4. Sonuç Son yıllarda ekonoik büyüeyi hedefleyen ülkelerde özellikle enerji tüketilerinde öneli bir artış olduğu karşııza çıkan çalışalarda görülektedir. Bu çalışada son yıllarda öneli bir şekilde ekonoik gelişe gösteren Hindistan örnekleinde zaan serisi analizi yapılıştır. Yapılan analiz sonucunda ekonoik büyüeden enerji tüketiine doğru bir nedensellik ilişkisi bulunuşken enerji tüketiinden ekonoik büyüeye doğru bir nedensellik ilişkisi bulunaaıştır. Ayrıca ekonoik büyüeden finansal gelişeye doğru bir nedensellik ilişkisi evcutken finansal gelişeden ekonoik büyüeye doğru bir nedensellik ilişkisi bulunaaıştır. Serilerin uzun dönede eşbütünleşik olduğuna karar verebilek için ekonoik büyüe, enerji tüketii ve finansal gelişe serileri birden fazla bağısız değişken olduğu durularda kullanılan Johansen eşbütünleşe analizine tabi tutuluştur. Yapılan analiz sonucunda seriler arasında eşbütünleşe olduğuna karar veriliştir. Seriler arasında eşbütünleşe ilişkisi tespit edildikten sonra VECM yönteiyle serilerin uzun döne ve kısa döne ilişkisi inceleniştir. VECM sonuçlarına göre uzun dönede enerji tüketiinde eydana gelen %1 lik artış ekonoik büyüeyi %0.98 oranında arttırırken enerjinin t-istatistik katsayısı anlalıdır. Yine uzun dönede finansal gelişede eydana gelen %1 lik artış ekonoik büyüeyi %0.18 oranında artıraktadır. Bu çalışada elde edilen analiz sonuçları literatürde; Cheng (1999); Ghosh (2002); Yeane (2004); Lise ve Montfort (2005); Öztürk vd. (2010); Shahbaz vd. (2013a); Topallı ve Alagöz (2014) tarafından yapılan çalışalar ile paralellik gösterektedir. Apirik sonuçlara göre ekonoik büyüe enerji tüketiini uyaraktadır. Bu açıdan gelişekte olan ülke olan Hindistan da gerçekleşen ekonoik ilerlee ile ialat sektörlerinde kullanılan enerji tüketii büyüeyi hızlandıraktadır. Bu duruda Hindistan ın büyüe ile birlikte artış gösterecek olan enerji talebini anında karşılayabilek için enerji arzını çeşitlendire yoluna gitesi ve bununla ilgili etkin politikalar geliştiresi öne arz etektedir. 336

12 KAYNAKÇA Ahad A., Zhao Y. Shahbaz M. Bano S. Zhang Z. Wang S. ve Liu Y Carbon eissions, energy consuption and econoic growth: An aggregate and disaggregate analysis of the Indian econoy. Energy Policy, 96: Apergis, N., ve Payne, J.E Energy Consuption and Econoic Growth in Central Aerica: Evidence Fro A Panel Cointegration and Error Correction Mode. Energy Econoic, 31(2): Asafu-Adjaye, J The Relationship Between Energy Consuption, Energy Prices and Econoic Growth: Tie Series Evidence Fro Asian Developing Countries. Energy Econoic, 22(6): Aytaç, D Enerji ve Ekonoik Büyüe İlişkisinin Çok Değişkenli Var Yaklaşıı İle Tahini. Maliye Dergisi, 158: Barışık, S. ve Deircioğlu, E Türkiye de Döviz Kuru Rejii, Konvertibilete, İhracat-İthalat İlişkisi ( ). Zonguldak Karaelas Üniversitesi, Sosyal Bililer Dergisi 2(3): BP Dünya Enerji İstatistikleri, econoics/statistical-review-ofworld-energy.htl, Son Erişi: Bozoklu, Ş. 2005, Banka Kredisi Aktarı Mekanizası: VAR Yaklaşıı, Basılaış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Bulut, C., Hasanov ve F. ve Süleyanov, E Enerji Kullanııve Ekonoik Büyüe İlişkilerinin Teori ve Ekonoi Politikaları Açısından Değerlendirilesi. Son Erişi: Cheng, B.S., Causality Between Energy Consuption and Econoic Growth in India: An Application of Cointegration and Error-Correction Modeling. Indian Econoic Review, 34(1): Dickey, D. A Histogras, Percentiles, and Moents. Aerican Statistician, 35: Dritsaki, C. ve Dritsaki, M CO Eissions, Energy Consuption, Financial Developent and Econoic Growth: A Multivariate Cointegration and Causality Analysis for Greece. World Applied Sciences Journal, 32 (2): Engle, R.F. ve Granger, W.J Cointegartion and Error Correction:Representation, Estiation, and Testing. Econoetrica, 55: ve Esseghir A. ve L. H. Khouni Econoic Growth, Energy Consuption and Sustainable Developent: The Case of the Union for the Mediterranean Countries. Energy, 71: Fowowe B Energy Consuption and Real GDP: Panel Co-Integration and Causality Tests For Sub-Saharan African Countries. Journal of Energy in Southern Africa,23(1):8-14. Ghosh, S Electiricity Consuption and Econoic Growth in India. Energy Policy, 30(2): Göçer İ. ve Peker O Yabancı Doğrudan Yatırıların İstihda Üzerindeki Etkisi: Türkiye, Çin ve Hindistan Örneğinde Çoklu Yapısal Kırılalı Eşbütünleşe Analizi. Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yöneti ve Ekonoi Dergisi, 21(1): Göçer, İ. ve Özdeir, A Küresel Krizinin Yayıla Süreci ve Etkileri: Seçiliş Ülkeler İçin Ekonoetrik Bir Analiz. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Yöneti ve Ekonoi Araştıraları Dergisi, 17: Gövdere, B. ve Can M Enerji Tüketii Ve Ekonoik Büyüe İlişkisi: Türkiye Örnekleinde Eşbütünleşe Analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari Bililer Dergisi, 1(2): Gövdere, B. ve Can, M Türkiye de Enerji Tüketii, Dışa Açıklık, Finansal Gelişe, Sabit Seraye Yatırıları Ve Dış Ticaretin Ekonoik Büyüeye Etkisi: Sınır Testi Yaklaşıı. Niğde Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bililer Fakültesi Dergisi, 9(1): Granger, C.W.J Investigating Causal Relations by Econoetric Models and Cross-spectral Methods. Econoetrica, 37(3): Johansen, S Statistical Analysis of Cointegration Vectors. Journal of Econoic Dynaic and Control, (12): Johansen, S. ve Juselıus, K Maxiu Likelihood Estiation and Inference on Cointegration With Application to the Deand for Money. Oxford Bulletin of Econoic and Statistics, 52: Karaçor, Z. ve Gerçeker, M Reel Döviz Kuru ve Dış Ticaret İlişkisi: Türkiye Örneği( ). Selçuk Üniversitesi, İİBF Sosyal ve Ekonoik Araştıralar Dergisi, 23: Koal R. ve Abbas F Linking financial developent, econoic growth and energy consuption in Pakistan. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 44: Kraft, J.,ve Kraft, A., On the Relationship Between Energy and GNP. Journal of Energy and Developent, 3 (2): Le, K-S., Gasbarro D. ve Gullen, G The Relation between Financial Developent, Energy Consuption and Econoic Growth: Epirical Evidence for the United States. 27th Australasian Finance and Banking Conference. Son Erişi:

13 Lise W. ve K. Van Montfort Energy Consuption and GDP in Turkey: Is There A Co-Integration Relationship?. Paper presented at EcoMod2005 International Conference on Policy Modeling, Istanbul, Turkey. Mackinnon, Jaes. G Nuerical Distribution Functions For Unit Root And Cointegration Tests. Journal of Applied Econoetrics, 11: Mucuk, M. ve D. Uysal, Türkiye Ekonoisinde Enerji Tüketii ve Ekonoik Büyüe Maliye Dergisi, 157: Odhiabo, N. M Energy Consuption and Econoic Growth Nexus in Tanzania: An ARDL Bounds Testing Approach. Energy Policy, 37, Oay T., M. Hasanov ve N. Uçar Energy Consuption and Econoic Growth: Evidence Fro Nonlinear Panel Cointegration and Causality Tests. MPRA Paper No: Ozturk, I.,A., Aslan ve H.Kalyoncu Energy Consuption and Econoic Growth Relationship: Evidence Fro Panel Data for Low and Middle Incoe Countries. Energy Policy, 38: Paul, S., ve Rabindra N. Bhattacharya Causality Between Energy Consuption and Econoic Growth In India: A Note on Conflicting Results. Energy Econoics, 26: Phillips, P.C.B, ve Perron, P Testing For A Unit Root İn Tie Series Regressions. Bioetrika 75: Pepetzoglou M Electricity Consuption and Econoic Growth: A Linear and Nonlinear Causality Investigation for Turkey. International Journal of Energy Econoics and Policy, 4(2): Perron, P Testing For A Unit Root in A Tie Series With A Changing Mean. Journal of Business and Econoic Statistics, 8: Saatçi M. ve Y., Durul (2013). Elektrik Tüketii Ve Ekonoik Büyüe İlişkisinin Dinaik Bir Analizi: Türkiye Örneği. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bililer Fakültesi Dergisi, 32(2):1-24. Sadorsky, P The Ipact of Financial Developent on Energy Consuption in Eerging Econoies. Energy Policy, 38: Sadorsky, P Financial Developent and Energy Consuption in Central and Eastern European Frontier Econoies. Energy Policy, 39: Sadorsky, P Energy consuption, output and trade in South Aerica. Energy Econoics, 34(2): Salan D. M. ve Etya, E. M What is the role of Financial Developent and Energy Consuption on Econoic Growth? New Evidence fro North African Countries. International Journal of Finance & Banking Studies IJFBS, 3(1): Shahbaz M., S. Abosedra ve R. Sbia 2013a. Energy Consuption, Financial Developent and Growth: Evidence Fro Cointegration With Unknown Structural Breaks in Lebanon. MPRA Paper No Shahbaz, M., S. Khan ve M. I. Tahır 2013b. The Dynaic Links Between Energy Consuption, Econoic Growth, Financial Developent And Trade in China: Fresh Evidence Fro Multivariate Fraework Analysis. Energy Econoics, 40: Shahbaz, M., ve Lean, H.H Does Financial Developent Increase Energy Consuption? The role of Industrialization and Urbanization in Tunisia. Energy Policy, 40: Siddique, H.M.A. ve Majeed, M.T Energy Consuption, Econoic Growth, Trade and Financial Developent Nexus in South Asia. Pakistan Journal of Coerce and Social Sciences, 9(2): Stock, Jaes, H. ve Watson Mark,W A Siple Estiator of Cointegrating Vectors in Higher Order Integrated Systes. Econoetrica, 61(4): Tarı, R Ekonoetri. 10.Baskı. Kocaeli: Uuttepe Yayınları. Topallı N.ve M.Alagöz Energy Consuption and Econoic Growth In Turkey: An Epirical Analysis. Selcuk University Journal of Institute of Social Sciences, 32: Tsani, S Energy Consuption and Econoic Growth. Energy Econoics, 32(3): Uçan,O.,E.Arıcıoğlu ve F.Yücel Energy Consuption and Econoic Growth Nexus: Evidence fro Developed Countries in Europe. International Journal of Energy Econoics and Policy,4(3): Uzgören, N., Ceylan, G. ve Uzgören, E Türkiye de Kredi Kartı Kullanıını Etkileyen Faktörleri Belirleeye Yönelik Bir Model Çalışası. Celal Bayar Üniversitesi İ. İ. B. F. Yöneti ve Ekonoi, 14 (2): World Bank Data, Son Erişi: World Bank Data, Erişi: Yang, H. Y A Note on the Causal Relationship Between Energy and GDP in Taiwan. Energy Econoics, 22: Yeane W. R Electricity Consuption and Econoic Growth: A Tie series Experience for 17 African Countries. Energy Policy, 34(10):