Medya ve Demokrasi. Paul-Josef Raue

Transkript

1 Paul-Josef Raue Almanya Başkenti Berlin i birçok göl ve akarsu şenlendirir. Kentin ortasõndan nehir akar. Bu metropolde sakin, romantik ve gözlerden õrak köşeler de vardõr. Örneğin bunlardan biri Havel de, küçük bir nehir üzerindeki Valentinswerder adasõdõr. Orada kunduzlar, su sõçanlarõ ve rakunlar yaşar. İnsanlarõn az olduğu bir yeri gezmek isteyenler oraya gidip gelen botlara binmeli veya misafir olduğu kişinin kendisini tekne ile almasõnõ sağlamalõdõr. Federal Parlamento seçimlerinden altõ gün önce, 12 Eylül 2005 günü sabah saat sekize doğru nehir koruma polisinin botlarõ ile davetsiz misafirler geldi ve bir gazetecinin evini aradõlar. Gelenler bu gazetecinin o sõrada adadaki evinde olmadõğõnõ, Tel Aviv de bir güvenlik konferansõnda olduğunu çok iyi biliyorlardõ. 201

2 Bu gazetecinin adõ Bruno Schirra idi. Altõ ay önce aylõk politik magazin Cicero" da bir El Kaide teröristi hakkõnda yazõ yazmõştõ ve bu bilgileri Federal Kriminal Polisin hizmete özel ve gizli haberlerine dayandõrmõştõ. Makalenin adõ Dünyanõn en tehlikeli adamõ" idi ve Nisan 2005 sayõsõnda yayõnlanmõştõ. Yetkililer tedirgin olmuş ve bilmek istemişlerdi: Kimdi bu içerdeki köstebek? Gizli görevi kim kötüye kullanmõş ve gizli bilgileri dõşarõ sõzdõrmõştõ? Polisler konutu arar, içinde dosyalar bulunan birçok sandõğõ alõr. Bu sandõklar içinde gizli polisten haber sõzdõrma suçlamasõ ile ilgisi olmayan çok sayõda belge de vardõr. Makalenin yayõnlandõğõ Cicero" nun redaksiyonunda Federal Kriminal Dairesi elemanlarõ aramadõk yer bõrakmazlar. Federal Almanya da redaksiyonlar prensip olarak bilgi verenleri açõklamak zorunda değildirler ve tutukluluk haliyle de buna zorlanamazlar. Almanya Anayasa Mahkemesi Spiegel" dergisinin redaksiyonunun aranmasõna ilişkin olarak verdiği ünlü kararda da gösterdiği gibi, konuya böyle bakmaktadõr. Bu karar 1962 yõlõnda benzer bir vaka dolayõsõyla verilmişti. Devlet, vatana ihanet gerekçesiyle yazar Conrad Ahlers i tatilde iken İspanyol polisine tutuklatmõş ve Spiegel Yayõncõsõ Rudolf Augstein õ, Federal Şansölye Konrad Adenauer (CDU) ve savunma bakanõ Franz-Josef Strauss un (CSU) onayõ ile 103 gün demir parmaklõklar arkasõna gönderilmişti. Anlaşõldõğõna göre bu karar hafõzalardan silinmiştir. 43 yõl sonra, 2005 yõlõnda İçişleri Bakanõ Schily (SPD) bakanlõktaki görevlileri ceza dava- 202

3 Paul-Josef Raue sõ açmakla yetkilendirmiş ve bu da gazetecinin konutunun aranmasõna yol açmõştõr. Makalenin yayõnlanmasõ ile gazetecinin konutunun aranmasõ arasõnda geçen sürede içişleri bakanõ açõkça resmi makamlarõn gizli bilgisinin basõna sõzdõrõlmasõnõn bir ahlaksõzlõk" olduğu temasõnõ işlemiştir. Bu bir rastlantõ mõdõr? Devletin güç gösterisi yaptõğõ aramadan altõ gün sonra Şansölye Gerhard Schröder parlamento seçimlerinin akşamõnda Medyanõn gücü ve medya kampanyasõ" ndan söz etmiştir. Şansölye bu konuşmasõnõ heyecan verici bir TV programõnda yapmõş ve bu konuşma çok kişi tarafõndan nezaketten uzak olarak tanõmlanmõştõr. Muhafazakar bir gazeteci olan Frank Schirrmacher Şaşkõna dönen ulus, birisinin tereddüt etmeden demokratik kurallarõ ortadan kaldõrmak istemesinin nasõl olacağõnõ ilk kez duyumsamõştõr" diye yazmõştõr. Şansölye, daha o gece parti yandaşlarõ tarafõndan şu sözlerle yüceltilmiştir: SPD içinde Şansölyenin zoru başaracağõndan emin olan çok kişi vardõr. Samimi olarak söylüyorum: Ben de bunlardan biriydim." Bunu, kendisi de zoru başarmak niyetinde olan ve büyük koalisyonda bakan olan Sigmar Gabriel söylemiştir. Gerhard Schröder bir konuda haklõdõr: Medyanõn gücü vardõr. Medya, politikacõlarõn karşõ koymasõna rağmen konularõ kamuoyuna mal eder, tartõşmalar başlatõr; yine politikacõlarõn karşõ koymasõna rağmen yanlõş anlamalara neden olabilir ve etkilenmeye açõk politikacõlarõ da etkileyebilir. Anayasamõzõn da öngördüğü gibi bu medyanõn görevidir. Anayasa Mahkememiz biz gazetelerin Halk ile onun parlamentodaki ve hükümetteki seçilmiş temsilcileri arasõnda sürekli bir bağlantõ ve kontrol organõ" olduğumuzu söyler. 203

4 Biz politikaya ait değiliz! Biz şansölyeye ait değiliz! Ve biz milletvekillerine, savcõlara veya hakimlere ait değiliz! Gazeteciler uzun vadede manipülasyon yapamazlar. Böyle bir Medya" yoktur. Ortada gazeteleri, televizyonlarõ ve radyolarõ parmağõnõn ucunda kukla gibi oynatabilecek bir oyuncu yoktur. Medya türleri ve kuruluşlarõ arasõnda öyle bir rekabet vardõr ki, yapõlacak her hata ve kampanya kamuoyuna mal olur. Ancak biz Berlin in sakin adacõğõndaki ve Potsdam daki aramaya geri dönelim. Bu arama işlemi münferit bir olay mõydõ? Hayõr, bugünlerde Cumhuriyetimiz tekrar karõşacak ve kaynayacak: Asli görevi yurtdõşõ ile ilgili olan Federal Haber Alman Teşkilatõ uzun bir süre Almanya içindeki gazetecileri izlemiş, belki de telefonlarõnõ dinlemiş ve özel hayatlarõna girmiştir. Kuşkusuz gazeteciler içinde de düzgün olmayan kişiler vardõr: Gazeteciler içinde bazõlarõ meslektaşlarõnõ sistematik olarak izleyip, ihbar etmek için rüşvet alabilirler. Bir gazeteci meslektaşlarõnõ gölge gibi evinin önünde ve birahanede her yerde izlemek için Euro rüşvet aldõğõnõ itiraf etmiştir. Bu gerçek Federal Yargõtay eski başkanõ Gerhard Schaefer in bir raporunda belirtilmiştir. Başkan, parlamento denetleme kurulunun gizli oturumunda, 170 sayfalõk bir raporla gizli servisinin uygulamalarõnõ açõklamõş ve bunlarõ uygun olmayan" ve açõkça hukuka aykõrõ" olarak nitelendirmiştir. Olay aynen bir hukuk devleti olmayan Demokratik Almanya Cumhuriyeti ndeki gibi cereyan etmiştir. Orada devlet Stasi aracõlõğõyla yüz- 204

5 Paul-Josef Raue binlerce yurttaşõ izlemiştir - bunlarõn arasõnda gazeteciler de vardõ ve gazeteciler sorgulanõp, hapse atõlmõşlardõ. Basõn özgürlüğü konusunda dünya sõralamasõnda Trinidat ve Letonya nõn arkasõnda 18. sõraya düşmemize rağmen, Almanya bir muz cumhuriyeti değildir. (Türkiye 167 ülke arasõnda Togo, Madagaskar ve Ürdün ün arkasõnda 98. sõrada yer almaktadõr.) Bu olaydan çõkan sonuçlar nelerdir: Almanya da gazeteciler izlenmekte, hapisle tehtid edilmektedir, ancak bu açõğa çõkmakta, kamuoyuna mal olmakta ve kamuoyunda tartõşõlmaktadõr bunun olumlu bir etkisi de olmakta ve yurttaşlar basõn özgürlüğünün değerini anlamaktadõr. Basõn özgürlüğü konusunu aylarca kamuoyunun tartõşmasõna sunacak bir araştõrma komisyonu vardõr. Gizli Servis sorumlularõ kamunun parasõnõ hukuka aykõrõ eylemlerde kullandõklarõ ve kurallara uymadõklarõ için dava edilebilirler çünkü yurtdõşõndaki bir gizli servisin yurtiçinde istihbarat çalõşmasõ yapmasõ yasaktõr. Hükümet sözcüsü Thomas Steg bir hafta önce gizli servisin basõnõ izlediği suçlamasõna karşõ savunma yapmak zorunda kalmõştõr. Konuşmasõnõn sonunda "basõn özgürlüğüne yönelik açõk bir bilgi vermiştir": Bu bizim demokrasimizde bir kere olmuş münferit bir olaydõr. Kõsa süre sonra hükümet gizli servise gazetecileri izlemeyi yasaklamõştõr. Geriye dönüp, demokrasi ve basõn özgürlüğünün tarihçesine bir göz atalõm: Güç ve iktidar sahibi, kendisini kontrol edecek kimse olmadõğõ zaman ne yapmõştõr? İktidarõnõ garantiye almaya çalõşmõştõr hangi yolla 205

6 olursa olsun. İktidarõn ve iktidar sahiplerinin büyük psikoloğu Makyavel söyle demektedir: İktidar sahibinin sadece yenmeye ihtiyacõ vardõr, çünkü amaca giden her yol mubahtõr. Sokak halkõ daima başarõnõn yanõndadõr. Ve dünyada sadece sokak halkõ vardõr!" Bu sözler, bundan beşyüz yõl önce, imparatorlarõn ve derebeylerinin hüküm sürdüğü bir zamanda söylenmiştir. Almanya da basõn özgürlüğü ne zaman ortaya çõktõ? 1948 yõlõnda Anayasa yazõlõrken özgür gazeteler vardõ. Benim gazetem Braunschweiger Zeitung, 1945 sonunda İngiliz işgalcilerden lisansõnõ alan ve ilk kez 1946 yõlõ başõnda çõkarõlan ilk Kuzey Almanya gazetesi idi. Birkaç hafta önce 60. kuruluş yõlõmõzõ kutladõk. Birkaç yõl sonra anayasamõz yazõldõğõnda, halkõmõzõn pek iyi bir şöhreti yoktu: Çünkü 15 yõl önce Hitler i iktidara getirmişti. Bu durumda halkõn, diğer büyük demokrasilerle karşõlaştõrõldõğõnda Almanya da pek fazla söz hakkõ yoktu: Seçimini yaptõ ve seçimler arasõnda da ağzõnõ sõkõ tuttu. Anayasayõ yazan 65 yazar (61 baba ve 4 anne) Makyavel in yõğõnlara ilişkin yazõsõnda olduğu gibi düşündüler: Halkõn temsilcilerine halkõn kendisinden daha çok güvendiler, güçler ayrõmõ ilkesini getirdiler. Ancak politikacõlara tam olarak güvenmediklerinden, halkõn eline enformasyon ve dolayõsõyla iktidar sahiplerinin kontrolü için etkili bir enstrüman verdiler: Basõn ve basõn özgürlüğü. Gazeteler olmasa demokrasiler nasõl olurdu? Egemenlik artõk yurttaşõn olmazdõ, çünkü yurttaş iktidar sahiplerinin seçtiği ve kendisine özenle 206

7 Paul-Josef Raue verdiği haberlere muhtaç olurdu. İktidar sahipleri kendi kendilerini kontrol ederlerdi ve sonuçta şu ortaya çõkardõ: Artõk bir kontrol yapõlmazdõ. Anayasamõzõn babalarõ ve anneleri -bütün güvensizliklerine rağmen- halkõmõza kontrol sürecinin işletilebilmesi için özgün, özgür ve bağõmsõz bir enstrüman verecek ölçüde bilge idiler. İktidara gelenler daima gazeteler tarafõndan kontrol edilmek yerine, gazeteleri kontrol etmeye çalõştõlar. Bu süreçte gazeteciler parlamentolardan hemen hemen hiç yardõm görmediler, tam aksine bu yardõmõ halkõ ve gazeteleri kollayan üçüncü güçten, yani mahkemelerden gördüler. Daha altmõşlõ yõllarda Özgür, kamu gücü tarafõndan yönlendirilmeyen, sansüre tabi olmayan bir basõn, özgürlükçü devletin temel unsurlarõndan biridir" diye yazmõştõr Anayasa mahkemesi. Demek ki devletin temel unsuru" olarak gazete, kendini beğenmiş gazetecilerin ve güç sahibi olmak isteyen redaksiyonlarõn bir icadõ değil, demokrasinin prensibidir. Demokrasimizin başlangõcõnda, yani 50 li yõllarda yayõncõlar ve gazeteciler, insanlarõ demokratik ve sivil yurttaşlar olmalarõ için eğitmeye çalõşõyorlardõ. Bir yayõncõ bunu 1946 yõlõnda çok kaba bir biçimde dile getirmiştir: Biz insanlara kültür getiriyoruz, insanlarõ ehlileştiriyoruz". İnsanlarõn olumlu yönde biçimlendirilmesi bugün artõk bir görev değildir, bunun tam tersi söz konusudur. Kendi kendine karar verebilecek durumda olan bilinçli yurttaşlara yazõ yazan redaksiyonda bugün artõk misyonerlere yer yoktur. 207

8 Yukarõ kaldõrõlan işaret parmağõ artõk sadece halkõn neşelendirilip eğlendirilmesine yaramaktadõr. Buna rağmen gazeteler iktidar sahipleri tarafõndan tehdit edilmektedir. İktidar sahipleri basõnõ ehlileştirmeye çalõşmakta ve bu çabalarõ gittikçe artmakta ve inatçõ hale gelmektedir. Bu tehlike yayõncõlardan da gelmektedir, çünkü yayõncõlar sadece daha yüksek kazanca yönelmekte ve artõk özgür bir ülkedeki özgür basõnõ düşünmemektedirler. Alman yayõncõlarõna en sert eleştiri muhafazakar bir gazeteci olan Paul Sethe den gelmiştir: Basõn özgürlüğü, düşüncelerini yaymak isteyen iki yüz tane zengin insanõn özgürlüğüdür." Bu cümle, Paul Sethe nin kõrk yõl önce Spiegel" e yazdõğõ bir okuyucu mektubunda yer almaktadõr - bu cümleler basõn özgürlüğü ve düşünce özgürlüğü endişesi ile yazõlmõştõr. Paul Sethe yazõsõnõn devamõnda Gazete sahiplerinin redaksiyonlara gittikçe daha az özgürlük tanõmasõnõn ve onlarõ kendi istekleri doğrultusunda yazmaya zorlamalarõnõn" bir Talihsizlik" olacağõnõ belirtmektedir." Belki Cumhuriyetimizin herhangi bir köşesinde Paul Sethe ye melankoli yaşatacak bir yayõncõ vardõr. Modern yayõncõlar feodal davranõşlarõnõ ilkesel olarak terketmişler, redaktörlere ihtiyaç duyduklarõ özgürlüğü vermişlerdir modern yayõncõlar artõk redaktörlerin ne ideoloji, ne hediye, ne yetersizlik, ne de gizli servisle etki altõna alõnamayacağõnõ anlamõş durumdadõrlar. Demokratik düzendeki iyi bir yayõncõ nasõl olmalõdõr? Bir yayõncõ, redaksiyonun hangi taraftan gelirse gelsin, hiçbir baskõ altõnda kalmadan gerçeği yazabilmesi için gerekli önlemleri almalõdõr. Zengin bir yayõnevi, özgürlük için en iyi ön koşuldur. 208

9 Paul-Josef Raue Ve yayõncõ şunu da bilmektedir: İktidar ne kendisindedir, ne de redaktörlerde iktidar sahipleri bu Cumhuriyetin yurttaşlarõ, gazetelerin okuyucularõdõr. Anayasamõz bunu 5. Maddesinde şöyle formüle etmektedir. Basõn özgürlüğü, parlamentonun üçte iki çoğunluğu tarafõndan bile özü değiştirilemeyecek olan temel haklardan biridir. Buna göre basõn özgürlüğünü veren yurttaşlardõr. Yurttaşlar, yayõncõya ve redaktörlere kendileri için bütün önemli bilgileri toplamalarõ için güç ve yetki vermektedirler ve onlarõ bu bilgileri zaman geçirmeden kendilerine iletmekle yükümlü kõlmaktadõr. Gazeteci, kendi işvereni, yani halk için bir yediemin gibi davranmaktadõr. Okuyucular ancak kapsamlõ ve gerçeğe uygun bilgilerle iktidar ve onun temsilcileri hakkõnda karar verecek duruma gelebilirler. Araştõrma ve bilgilendirme yükümlülüğü, demokrasilerde gazeteciliğin temelidir. Her zaman liberal tutumunu sürdürmüş olan şef redaktör Karl-Herrmann Flach, 1968 de şöyle yazmõştõr: Gazeteci kuşkuludur ve güç sahiplerinin bütün davranõşlarõnõ incelemelidir! Eğer gazeteler yolsuzluklarõ, hukukun çiğnenmesini sürekli araştõrõp, gün õşõğõna çõkarmazlarsa, yurttaşlar iktidarlarõnõ kaybederler." Bu durum bugün de böyledir ve anayasa mahkememiz de bunu böyle görmektedir. Kayõtsõzlõk da tehlike oluşturmaktadõr: Özgür ülkemizde gittikçe artan ölçüde insan iyi yaşam koşullarõna kavuşmakta ve devleti kontrol ederek, ona yön verme olanağõ sağlayan bilgileri edinmek yerine, yaşamõ daha güzel hale getirdiği düşünülen sohbetlere değer vermektedir. Basit ve sõğ bilgilerle yetinmek ve bunlarõn yeterli olacağõnõ sanmak, genel bir eğilim haline gelmiştir. Ancak basitlik ve sõğlõk aktüel haber 209

10 veren redaksiyonlarda kaçõnõlmazdõr: Çünkü gerçeği bundan daha iyi anlatmanõn başka yolu yoktur. Güç ve iktidar bundan daha güçlü kontrol edilemez. Dünyanõn içinde barõndõrdõğõ gizli köşeler bundan daha kolay açõğa çõkarõlamaz. Kim gazeteleri zayõflatõrsa, kendilerini eleştirmeyen ve kontrol etmeyen herkese olumlu bakan güç ve iktidar sahiplerini güçlendirir. Ancak Almanlarõn yaklaşõk yüzde yetmişi halen günde bir tane günlük gazete okuyor. Bu, çok az ülkede görülebilecek ve övünülecek bir durumdur. Çok sayõda insan gazete okuyor, çünkü hem okuyucu, hem de gazeteler bugün eskisine oranla çok daha nitelikli ve iddialõ duruma gelmiştir. Eğer gazeteler kalitelerini korumak ve daha da yükseltmek istiyorlarsa, bunun için okuyucuya ihtiyaçlarõ vardõr. Demokrasinin rahat soluk alabilmesi için gazetelere ihtiyacõ vardõr, hem de yerel düzeyde özgür, bağõmsõz ve cumhuriyetimizin asõl hakimleri olan okuyuculara hizmet veren kaliteli gazetelere. 210