GPS DESTEKLİ DETAY ALIMINDA ALTERNATİF İKİ YENİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "GPS DESTEKLİ DETAY ALIMINDA ALTERNATİF İKİ YENİ"

Yildiz Yalçın
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ GPS DESTEKLİ DETAY ALIMINDA ALTERNATİF İKİ YENİ YÖNTEM İbrahim KALAYCI, Ayhan CEYLAN, Özşen ÇORUMLUOĞLU Selçuk Üniversitesi Müh. Mim. Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü Kampüs/KONYA, Özet : Günümüzde sayõsal harita üretimine yönelik bir çok çalõşma yapõlmaktadõr. İstenilen amaca uygun sayõsal haritalar, GIS amaçlõ uygulamalardan jeodezik amaçlõ uygulamalara kadar her alanda altlõk teşkil etme gündemini korumuştur. Bu çalõşmada jeodezik amaçlõ uygulamalara altlõk olabilecek sayõsal harita üretimine yönelik GPS destekli alternatif yeni iki detay alõm yöntemi geliştirilmiş ve bu yöntemlerin çalõşma prensipleri anlatõlmõştõr. 1. GİRİŞ Sayõsal haritalar günümüzde en çok ihtiyaç duyulan altlõklardõr. Bu altlõklarõn hõzlõ ve güvenilir bir şekilde üretimi oldukça önem kazanmaktadõr. Günümüz teknolojisinde, hõzlõ ve güvenilir sayõsal harita üretimi GPS destekli sistemlerle gerçekleştirilebilmektedir. Bilindiği üzere rölatif GPS tekniğinin Kinematik veya Stop and Go modunda gerek kõrsal gerekse yerleşik alanlarda kabul edilebilecek sõnõrlar içerisindeki bir detay alõm hassasiyetini kayõt edebilme özelliğine sahip tek frekanslõ bir GPS alõcõ ile dahi sağlamak mümkün olabilmektedir (Leick, 1995). Fakat bu şekilde GPS ile gerçekleştirilecek bir detay alõm işleminde karşõmõza çõkma olasõlõğõ son derece yüksek olan sorun, yapõlaşma yoğunluğu yüksek yerleşim alanlarõnda karşõlaştõğõmõz yeterli GPS sinyalinin alõcõlara ulaşmasõnõn engellenmeleri şeklinde ortaya çõkmaktadõr. Bu çalõşmada GPSSİT (GPS Serbest İstasyon Tekniği) kullanõlarak GPSSİT-TSK (GPS Serbest İstasyon Tekniği Total Station ile Kutupsal Alõm) ve GPSSİT-TSU (GPS Serbest İstasyon Tekniği Total Station ile Uzunluk Kestirim) yöntemi olarak adlandõrõlan yeni iki alternatif yöntem geliştirilmiştir (Çorumluoğlu ve ark., 2002). Bu yöntemlerin temeli Total Station (TS) ve GPS antenlerinin aynõ tribrachõ kullanmalarõ üzerine kurulmuştur. Konumu GPS anteni ile belirlenen GPSSİT (detay alõm) noktasõ üzerine kurulan TS ile detay alõmõ yapõlmaktadõr. Bu çalõşmada aşağõdaki donanõmlar ve yazõlõmlar kullanõlmõştõr. Kullanõlan donanõmlar; adet Leica SR 9500 GPS alõcõsõ adet Topcon GTS-701 Total Station adet tribrach monteli alet sehpasõ adet kağõt reflektör Kullanõlan yazõlõmlar; --- SKI 2.3 GPS Software --- Topv5 Topcon Total Station Software --- Koordinatlarõ bilinen 2 noktadan uzunluk kestirim yazõlõmõ 205

Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü Kampüs/KONYA, e-mail :ikalayci@selcuk.edu.tr Özet : Günümüzde sayõsal harita üretimine yönelik bir çok çalõşma yapõlmaktadõr.

2 Gps Destekli Detay Alõmõnda Alternatif İki Yeni Yöntem 2. GPSSİT-TSK YÖNTEMİ GPSSİT-TSK Yönteminde GPS gözlem tekniği olarak Stop and Go kullanõlmõştõr. Koordinatlarõ daha önceden bilinen bir nokta, sabit istasyon olarak alõnõp Stop and Go referans ölçüm modunda 5 saniye epok aralõğõ seçilmiştir. Diğer GPS alõcõsõ ile ambiguity çözüm noktasõnda (initialistation point) 60 epok veri alõnarak ambiguity çözümü gerçekleştirilmiştir. Stop and Go GPS gözlem tekniğinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus; noktalar arasõnda anten taşõnõmõ sõrasõnda faz kesikliğinin oluşmamasõdõr. Bu nedenle ambiguity çözüm noktasõndan itibaren diğer noktalara GPS anteninin taşõnmasõ sõrasõnda anten en az omuz hizasõnda taşõnmalõ ve düşey eksen etrafõnda eğikliğe meydan verilmemelidir (Şekil 1). Şekil 1: GPS anteninin GPSSİT (detay alõm) noktalarõna taşõnmasõ Ambiguity çözümü gerçekleştirildikten sonra GPS anteni detay alõmõ yapõlacak ilk noktada, tribrach monte edilmiş ve düzeçlenmiş alet sehpasõ üzerine konularak tribrach kitlenir (Şekil 2). Burada 2 epok veri alõnõp kaydedildikten sonra, anten tribrach tan çõkartõlõp taşõma esaslarõ göz önünde tutularak detay alõmõ yapõlacak ikinci noktadaki alet sehpasõ üzerine yerleştirilir ve burada da yine 2 epok veri alõnõp kaydedilir. İlk noktada GPS anteninin çõkarõldõğõ tribrach a Total Station (TS) yerleştirilerek kitlenir (Şekil 3). TS Yatay açõ, Yatay mesafe,kot farkõ ölçme moduna alõnarak ikinci noktada alet sehpasõ üzerinde bulunan GPS anteni merkezine yatay açõsõ sõfõrlanõr (Şekil 4). Durulan nokta ve bakõlan nokta koordinatlarõ sõfõr girilerek TS görebildiği tüm detay noktalarõna yöneltilir ve ham data alõmõ bilinen klasik kutupsal alõm yöntemindeki gibi gerçekleştirilir (Songu, 1975). 206

Diğer GPS alõcõsõ ile ambiguity çözüm noktasõnda (initialistation point) 60 epok veri alõnarak ambiguity çözümü gerçekleştirilmiştir.

3 Kalaycõ, Ceylan, Çorumluoğlu Şekil 2 : GPS anteninin alet sehpasõna monte edilmiş tribrach a yerleştirilmesi Şekil 3 : Total Station aletinin alet sehpasõna monte edilmiş tribrach a yerleştirilmesi Bu noktadaki detay alõm işlemi bittikten sonra TS ikinci noktaya taşõnõr ve ikinci noktadaki GPS anteni çõkartõlarak bir sonraki detay alõm noktasõndaki alet sehpasõna yerleştirilir. TS ikici noktadaki tribrach a yerleştirilip kitlenir ve bir sonraki noktaya yerleştirilen GPS anteni merkezine yatay açõsõ sõfõrlanõr. İlk noktada olduğu gibi bu noktada da görülebilen tüm detay noktalarõnõn ham data alõmõ yapõlõr. Detay alõm işlemleri bu şekilde devam ettirilir. Detay alõm işlemleri bittikten sonra GPS verileri ve TS ham data verileri bilgisayar ortamõna ilgili yazõlõmlar ve bağlantõ kablolarõyla aktarõlõr. GPS verileri değerlendirilir. Daha önce elde edilmiş olan o bölgeye ait dönüşüm parametreleri kullanõlarak elde edilen, durulan nokta ve bakõlan nokta koordinatlarõ UTM-3 Ülke koordinat sistemine dönüştürülür. Bu koordinatlar TS ile elde edilen ham datalarla birlikte değerlendirilerek detay koordinatlarõ elde edilir. Elde edilen detay koordinatlarõ uygun bir CAD ortamõnda sayõsal harita haline getirilir. Şekil 4: TS aletinin yatay açõsõnõn GPS anten merkezine sõfõrlanmasõ 207

TS ikici noktadaki tribrach a yerleştirilip kitlenir ve bir sonraki noktaya yerleştirilen GPS anteni merkezine yatay açõsõ sõfõrlanõr.

4 Gps Destekli Detay Alõmõnda Alternatif İki Yeni Yöntem 3. GPSSİT-TSU YÖNTEMİ GPSSİT-TSU Yöntemi de GPSSİT-TSK yönteminde olduğu gibi GPSSİT noktalarõnõn belirlenmesinde Stop and Go yöntemini kullanmaktadõr. Ambiguity çözüm noktasõnda 60 epok veri alõndõktan sonra GPS anteni detay alõmõ yapõlacak birinci GPSSİT noktasõndaki alet sehpasõna monte edilmiş tribrach a yerleştirilir ve 2 epok veri alõnarak kaydedilir. Daha sonra GPS anteni tribrach tan çõkartõlarak, birinci GPSSİT noktasõyla aynõ detaylarõ görebilecek ikinci noktadaki alet sehpasõna yerleştirilir ve burada da 2 epok veri alõnõr ve kaydedilir. Birinci GPSSİT detay alõm noktasõnda çõkartõlan GPS anteni yerine tribrach a TS yerleştirilir ve detay noktalarõnõn sadece yatay uzunluklarõ ölçülür. Bu detay alõm noktasõndaki ölçüler bittikten sonra TS ikinci noktaya götürülür ve GPS anteni çõkartõlarak bu noktadaki tribrach a yerleştirilir. Birinci detay alõm noktasõndan yatay uzunluklarõ ölçülen tüm detaylarõn yine yatay uzunluklarõ ölçülerek kaydedilir. Bu şekilde işlemlere devam edilerek detay alõmõ tamamlanõr. GPS verileri ve TS kayõtlarõ bilgisayar ortamõna atõlõr. GPS verileri değerlendirilip UTM-3 Ülke koordinat sistemine dönüştürülmüş detay alõm (GPSSİT) nokta koordinatlarõ elde edilir. Bu koordinatlar, detay noktalarõnõn yatay uzunluklarõnõn ölçüldüğü, koordinatõ bilinen 2 nokta olarak, Koordinatlarõ bilinen iki noktadan uzunluk kestirimi yazõlõmõna girilerek detay koordinatlarõ elde edilir. Bu koordinatlar uygun bir CAD ortamõnda değerlendirilerek sayõsal harita haline getirilir. 4. ARAZİ VERİLERİNİN MERKEZE AKTARILMASI Hõzlõ sayõsal harita üretiminde en önemli faktörlerden biri de zaman faktörüdür. Arazide yapõlan GPS ölçülerinin ve TS ile alõnan ham datalarõn bir an önce merkeze ulaştõrõlõp, bu verilerin değerlendirilmesi ve CAD ortamõnda sayõsal harita haline getirilmesi zaman açõsõndan oldukça önemlidir. Günümüz teknolojisinde merkeze datalarõn aktarõlmasõ ve merkezde bu datalarõn değerlendirilip sayõsal harita haline getirilmesi, arazi ekipleri merkeze dönmeden gerçekleştirilebilmektedir. Bu işlemleri gerçekleştirmek için en az Windows 95 işletim sistemini çalõştõrabilecek bir dizüstü bilgisayarõ (laptop) ve GPRS özelliği bulunan bir cep telefonu (GSM) yeterlidir. GPS verileri ve TS datalarõ uygun yazõlõmlarla laptop a aktarõlõr. Daha sonra bu veriler ayrõ ayrõ sõkõştõrõlarak tek dosya haline getirilir. Bu dosya GPRS özelliği bulunan bir GSM le internete bağlanõlarak adresine attach yapõlarak merkeze aktarõlmaktadõr. Bu dosya transferi yaklaşõk dakika sürmektedir. Merkezin bu dosyayõ alõp değerlendirip CAD ortamõnda sayõsal harita haline getirme işlemi de yaklaşõk 45 dakika sürdüğü düşünülürse toplam 1 saat gibi bir sürede elde edilen sayõsal harita üzerinde eksiklikler ve düzeltmeler görülebilir ve arazi ekiplerine bu durum iletilebilir. Böylece arazi ekipleri araziden ayrõlmadan gerekli eksiklikler giderilebilir veya düzeltme verileri yeniden alõnabilir. 208

Ambiguity çözüm noktasõnda 60 epok veri alõndõktan sonra GPS anteni detay alõmõ yapõlacak birinci GPSSİT noktasõndaki alet sehpasõna monte edilmiş tribrach a yerleştirilir ve 2 epok veri alõnarak

5 Kalaycõ, Ceylan, Çorumluoğlu 5. SONUÇ Uygulama, Selçuk Üniversitesi Aleaddin Keykubat Kampüsünde yer alan 3 bina ve 356 detay noktasõndan oluşan test alanõnda gerçekleştirilmiştir (Şekil 5). GPSSİT-TSK yöntemi 7,5 saatte, GPSSİT-TSU yöntemi 11 saatte tamamlanmõştõr. Klasik yöntem referans alõndõğõnda, tüm detay noktalarõ için; GPSSİT-TSK mo=± 4,843 cm GPSSİT-TSU mo=± 4,942 cm elde edilmiştir. GPSSİT-TSK ve GPSSİT-TSU yöntemleri uygulama sonuçlarõ da göz önünde tutulursa klasik yönteme alternatif iki yöntem olarak kullanõlabileceği görülmektedir. Ayrõca her iki yöntemin de zaman ve maliyet hesaplarõ yapõldõğõnda klasik yönteme göre avantajlarõ görülecektir. Teşekkür: Koordinatlarõ bilinen 2 noktadan uzunluk kestirim yazõlõmõnõn yazõmõnda yardõmõnõ esirgemeyen Y.Doç.Dr. İ.Bülent GÜNDOĞDU ya teşekkür ederiz. 6. KAYNAKLAR: Çorumluoğlu,Ö., Ceylan, A., Kalayci, İ. GPS Serbest İstasyon Tekniği (GPS-SİT) ile Kutupsal Detay Alõm Yöntemi, HKMO Dergisi, sayõ 1, Akara, 2002 (baskõda). Leick, A., GPS Satellite Surveying, John Wiley and Sons, New-York, Songu, C., Ölçme Bilgisi, 1. cilt, Ankara,

Klasik yöntem referans alõndõğõnda, tüm detay noktalarõ için; GPSSİT-TSK ---------- mo=± 4,843 cm GPSSİT-TSU ---------- mo=± 4,942 cm elde edilmiştir.

Benzer belgeler

APSİS ARAÇ TAKİP SİSTEMİ İLE ŞEHİR HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASI ve KONYA UYGULAMASI

Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ POSTER APSİS ARAÇ TAKİP SİSTEMİ İLE ŞEHİR HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASI ve KONYA