GÜNCEL TEKNÝKLER VE QUÝCK EXPOSURE CHECK (QEC)

Transkript

1 Dr. Nur KESÝKTAÞ Ýstanbul Üniv. Týp Fak. Fiziksel Týp ve Rehabilitasyon AD. Dr. Emel ÖZCAN Prof., Ýstanbul Üniv. Týp Fak. Fiziksel Týp ve Rehabilitasyon AD. MESLEKÝ KAS ÝSKELET RÝSKLERÝNÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝNDE GÜNCEL TEKNÝKLER VE QUÝCK EXPOSURE CHECK (QEC) Özet Ýþ ile ilgili aktiviteler sýrasýnda bazý risklere maruz kalma ve uygun olmayan çalýþma koþullarý sonucunda geliþen mesleki kas iskelet hastalýklarý (MKÝH) endüstrileþmiþ ülkelerde yaygýn bir saðlýk sorunudur. Sakatlýðýn önde gelen nedenlerinden o- lan MKÝH iþ günü kayýplarý ve sigorta tazminatlarýna yol açarak yüksek maliyetlere neden olur. Ýþ - yerinde riskleri azaltmayý amaçlayan korunma ve ergonomi eðitimi ve ergonomik giriþimler ile bu hastalýklardan korunmak büyük ölçüde mümkündür. MKIH için, risk etkenlerini deðerlendirmede bir çok gözlemsel teknik geliþtirilmiþtir. Epidemiyolojik çalýþmalarda MKÝH bel, boyun, omuz ve üst ekstremitelerde, alt ekstremiteye oranla daha sýk görüldüðünden yöntemler daha çok bu bölgeler i- çin hazýrlanmýþtýr. Bu derlemenin amacý MKÝH nda riske maruziyeti deðerlendirmede kullanýlan gözlemsel teknikleri gözden geçirmek ve Türkçe çevirisini ve güvenirliliðini çalýþtýðýmýz, Quick Exposure Check (QEC), Hýzlý Maruziyet Deðerlendirme (HMD) ölçeði hakkýnda bilgi vermektir. Anahtar kelimeler: Gözlemsel ölçekler, mesleki kas iskelet hastalýklarý, Quick Exposure Check. Giriþ MKÝH endüstrileþmiþ ülkelerde yaygýn bir saðlýk sorunu ve sakatlýðýn önde gelen nedenlerindendir (1-4). MKÝH nýn iþ günü kaybý ve sigorta tazminat ödemeleri nedeni ile topluma maliyeti yüksektir (5). ABD nde Ulusal Bilim Akademisi (National Academy of Sciences) MKÝH için 1999 da yapýlan toplam harcamanýn, 1 trilyon ABD Dolarý aþtýðýný bildirmektedir. MKÝH nýn geliþmesinde fiziksel etkenler (kuvvet, postür, hareket ve vibrasyonu gibi), psikososyal stresörler ve bireysel etkenlerin rolü kanýtlanmýþtýr (3,4,6,7). Bu çalýþmalarla beraber, MKÝH için, risklere maruziyeti ve maruziyette deðiþimi deðerlendiren çeþitli teknikler geliþtirilmiþtir (8-12). Bu teknikler; gözlemsel ölçümleri, enstrümental yada direkt yöntemleri, kendi bildirimlerini ve diðer psikofizyolojik teknikleri içerir. Derlemenin Gerekçesi Endüstrileþmiþ ülkelerde MKÝH nýn sýklýðýnda ve maliyetinde dramatik artýþ; çalýþanýn, iþverenin, saðlýk bakým sistemlerinin ve sigorta þirketlerinin dikkatini bu konuya çekmiþ, risk etkenleri, ergonomi programý ve tedavi yaklaþýmlarýnda çalýþmalar hýz kazanmýþtýr. Bu ülkelerde, hükümetler MKÝH ndan korunmak için acil ve etkin politikalar geliþtirmiþlerdir. Ergonomi konusunda toplum bilinci oluþmuþ ve iþ yerlerinde ergonomi eðitimi ve ergonomik giriþimler hýzla yaygýnlaþarak uygulanmaya baþlamýþtýr. Ülkemizde çalýþanlarda çeþitli kas iskelet hastalýklarý, yasalarda meslek hastalýðý olarak kabul edilmektedir. Fakat iþverenler, çalýþanlar ve hekimler tarafýndan bu yönüyle yeterince tanýnmamaktadýr. MKÝH nýn sýklýðý, risk etkenleri, iþ günü kaybý, sigorta tazminatlarý, maliyeti, korunma eðitimi ve ergonomik giriþimlerin etkinliði konusunda çalýþmalar yetersizdir. Risk etkenlerine maruziyeti deðerlendiren ölçekler geliþtirilmemiþtir (2). Bu derlemenin amacý, MKÝH için risk etkenlerine maruziyeti deðerlendiren gözlemsel öl- 33

2 çekler ve Türkçe güvenilirliðini araþtýrdýðýmýz, (Quick Exposure Checklist-QEC) HMD ölçeði hakkýnda bilgi vermektir. Böylece HMD ölçeðinin farklý iþ kollarýnda MKÝH için riskleri deðerlendirmede kullanýlmasýný, çalýþanlarýn kas iskelet saðlýðýný koruma ve endüstriye katkýda bulunmayý a- maçlýyoruz. Risk faktörlerinin deðerlendirilmesinde gözlemsel ölçeklerin geliþtirilmesi: MKÝH için risk etkenlerini deðerlendirmek amacýyla birçok gözlemsel teknik geliþtirilmiþtir. Epidemiyolojik çalýþmalarda MKÝH bel, boyun, omuz ve üst ekstremitelerde, alt ekstremiteye oranla daha sýk görüldüðünden yöntemler daha çok bu bölgeler için hazýrlanmýþtýr. Ýdeal olarak tüm riskleri deðerlendiren gözlemsel ölçekler hazýrlanmasý gerekirken genelde postürü deðerlendiren gözlemsel ölçekler hazýrlanmýþtýr. Çünkü hangi riskin ne kadar etkili olduðu bilinmemektedir. Ayrýca güvenli maruziyet aralýðý kesin olarak tanýmlanamamýþtýr. Genelde risk faktörlerinin total olarak etkili olduðu belirtilmiþ, kendi aralarýndaki etkileþimler konusunda az çalýþma yapýlmýþtýr. Bir çok risk faktörünü beraber inceleyen ve kendi aralarýnda etkileþimini deðerlendiren QEC (13) ve Rapid Upper Limb Assessments (RULA) (14) gibi yöntemler vardýr. Fakat bunlarýn da puanlama sistemlerinin doðruluðu konusunda tartýþmalar vardýr. Diðer bir problem testte deðerlendirilen durumun deðerlendirilecek pozisyona uygunluðudur. Örneðin ayakta çalýþýlan iþler için hazýrlanmýþ bir ölçek, sedanter oturarak çalýþanda uygulanamaz. Ayrýca birden fazla görev yapanlarda bu görevler ayrý ayrý deðerlendirilmelidir (15). Malchaire ve Cock gözlemsel yöntemleri dört farklý tip yada safhalarda sýnýflandýrmýþlardýr, (Tablo-1) (16). Buna göre MKÝH nda iþ koþullarýnýn hýzlý bir inspeksiyonu ve þikâyetlerin sorgulanmasý, tarama safhasýdýr, birinci tip deðerlendirmelerdir deki Health and Safety Executive (HSE) kitapçýðýnda yer alan deðerlendirmenin ilk bölümü (INDG171) (17) ve Occupational Safety and Health Administration (OSHA) 2000 (18) buna örnek gösterilebilir. Ýkinci tip deðerlendirmeler gözlemlemeden oluþmaktadýr ve MKÝH da konusunda detaylý eðitimi olmayan kiþiler tarafýndan da yapýlabilir. Gözlemleme, problemlerin olasý çözümlerini belirlemeye yetmeyebilir. Üçüncü tip deðerlendirme olan analiz ile çözümler belirlenebilir. Son olarak ekspertiz, dördüncü tip deðerlendirmedir. Uygulamak için uzmanlýk gerekir ve özel tekniklerin gerektiði kompleks vakalarda kullanýlýr. Li ve Buckle a göre uygulayýcýlar için gözlemsel ölçeklerde bulunmasý gereken özellikler Tablo-2 de özetlenmiþtir, (19). Gözlemsel ölçeklerin avantajlarý ve dezavantajlarý (20-22): Baþlýca avantajlarý: Basit ve çabuk cevaplanýrlar. Diðerlerine göre ucuzdurlar. Postural deðerlendirmeler iþi bölmeden yapýlabilir. Vücut postürünün uzun sure sabit kaldýðý iþler için çok uygundur. Tablo-1: Gözlemsel ölçeklerin farklý tiplerinin özellikleri Faz I FazII Faz III Faz IV Özellikler Tarama Gözlem Analiz Ekspertiz Ne zaman? Tüm vakalarda Problem varsa Zor vakalarda Kompleks vakalarda Nasýl? Basit gözlemler Kalitatif gözlemler Kantitatif gözlemler Özel teknikler Maliyet? Çok düþük Düþük Orta Yüksek Süre 10 dakika 2 saat 2 gün 2 hafta Kim yapar? Çalýþanlar ve Çalýþanlar ve Çalýþanlar ve Çalýþanlar ve þirket personeli þirket personeli þirket personeli þirket personeli+ + uzmanlar eksperler+uzmanlar Ekspertiz Ýþ Çok yüksek Yüksek Orta Düþük Ergonomi Düþük Orta Yüksek Çok yüksek 34

3 Kalem kaðýda dayalý gözlemsel ölçekler Günümüzde tüm vücudu yada sadece üst ekstremiteyi dinamik, statik yada her iki durumda deðerlendiren ölçekler vardýr (Tablo-3). Kalem kaðýda dayalý gözlemsel teknikler öncelikle postürü detürk tabipleri birliði Tablo-2: Gözlemsel ölçeklerde aranan özellikler Ekspert ihtiyaçlarý Uygulayýcýlar /iþ saðlýðý ve güvenliði uzmanlarý ihtiyaçlarý Geçerli Hýzlý Güvenilir Açýk Risk faktörlerini eþit Kolay uygulanabilen deðerlendiren Kolay öðrenilen Genelleþtirilebilen Form doldurmayla sýnýrlý Düzenleyiciler Göreve ve iþe özgün için standart araç Gereksiz bilgi toplamayý olmalý içermeyen Bazý dezavantajlarý: Düþük ve yüksek sayýdaki tekrarlý iþler için optimum gözlem sayýsý hâlâ belirgin deðildir. Çalýþanýn fiziksel iþ yükü deðerlendirmelerinde gözlemcinin subjektif deðerlendirmesi yeterli deðildir. Gözlemleme yöntemi dinamik iþ durumlarýný deðerlendirmede daha az hassastýr. Ýntra-interobserver deðiþkenlikleri ve tekrarlanabilirlikleri daha düþüktür. Statik iþleri deðerlendirmede daha uygundurlar. Uzun süre sabit kalan yada basit tek tekrarlý iþlerde kullanýlabilirler. Mesleki Kas Ýskelet Risklerinin Deðerlendirilmesinde Ölçekler Ölçekler, gözlemsel, direkt teknikler ve çalýþanýn kendi bildirimleri olarak sýnýflandýrýlabilir. Gözlemsel ölçekler de kendi arasýnda kalem kaðýda dayalý gözlemsel ölçekler ve video kayýt /bilgisayar yardýmlý gözlemsel ölçekler olarak ayrýlabilir. Tablo-3: Kalem kaðýda dayalý gözlemsel ölçekler Tüm vücudu Üst ekstremiteyi deðerlendirenler deðerlendirenler Posturegram (Priel 1974) OWAS (Karhu ve ark 1977) Posture Targetting (Corlett ve ark. 1979) Posture Angles (Gil ve Tunes 1989) PLIBEL(Kemmlert ve Kilbom1987, Kemmlert 1995) RULA (McAtamney ve Corlett 1993) HAMA (Christmansson 1994) ðerlendirir. Ýþi bölmeyen, ucuz yöntemlerdir. Dezavantajlarý ise, duyarlýlýðýn, güvenirliðin ve deðiþkenlerin tekrarlayýcýlýklarýnýn düþük olmasýdýr. Bu yöntemlerden bazýlarý: Priel yöntemi (23) ile postür kayýtlarý, çizimler, fotoðraflarla deðerlendirmelere dayandýrýlmýþtýr. Posturogram denen kartlardan faydalanýlmýþtýr. Analizi yapan gözler, seçer ve iþle ilgili postürü, 14 farklý sýnýflanmýþ pozisyondan birine uydurur. Test uzun sürer, sadece statik inceleme yapar. Ovako Working Posture Analysing System (OWAS) postür kaydedici yöntemdir ve Ovako çelik þirketi tarafýndan Finlandiya da geliþtirilmiþdir (24). Bu analiz metodunda aðýr sanayinde iþgörenlerin çalýþma esnasýndaki fotoðraflarý çekilmiþ ve þematik olarak ifade edilmiþtir. Bu çalýþma duruþlarý standartlaþtýrýlmýþ ve OWAS Çalýþma Duruþlarý olarak endüstriye tatbik edilmiþtir. Sistem vücut bölgelerinden bel, omuz ve alt ekstremiteyi, öne eðilme, rotasyon, elevasyon pozisyonlarýnda deðerlendirir. Her bir duruþ için harcanan zaman ve o duruþun görülme sýklýðý deðerlendirilir. Deðerlendirme de duruþlarýn kaydedilmesi aþamasýnda video-kamera da kullanýlabilir ve görüntüler incelenen iþe göre farklý zaman aralýklarý ile incelenir. Analiz aþamasýnda uzun süreli faaliyetlerde 15 saniye, daha küçük zaman diliminden oluþan faaliyetlerde ise 5 saniye ara ile çalýþma duruþunun kaydedilip deðerlendirilmesi önerilmektedir. Bu sistem bir çok risk faktörünü beraberce deðerlendirir. Literatürde OWAS yöntemi ile çalýþma duruþlarýnýn deðerlendirilmesine yönelik çalýþmalar bulunmaktadýr. Corlett ve Manenica, endüstriyel iþ ortamýnda, iþyeri boyutlarýnýn çalýþana uygun olmadýðý durumlarda konforun azalacaðýný ve kötü çalýþma duruþlarýnýn ortaya çýkacaðýný vurgulamýþlardýr (25). Mattila ve arkadaþlarý, inþaat iþlerinde çekiç kullanýmý sýrasýnda postürü, OWAS ile deðerlendirmiþlerdir (26). Hignett (27), Nottingham Þehir Hastanesinde çalýþan hemþireler için, uygun olmayan çalýþma duruþlarýnýn tespitinde OWAS yönteminden faydalanmýþtýr. Akay ve arkadaþlarýnýn ülkemizde otomotiv sektöründe yaptýðý bir uygulama mevcuttur (28). Postür hedefleme: Corlett ve arkadaþlarý baþ, gövde, üst ve alt ekstremiteler diagram þeklinde gösterilir, fotoðraflara alternatif olarak öne sürülmüþtür (29). 35

4 Gil ve Tunes oturma postürleri ile ilgili teknik geliþtirmiþlerdir. Video, film yada kartlarla birleþtirmeyi önermektedirler (30). RULA, postural yüklenmenin þiddetini de deðerlendiren bir yöntemdir. Özellikle sedanter iþlerde çalýþanlarda kullanýlmasý bir özelliðidir (14). RULA da OWAS konsepti adapte edilmiþtir, sayýlar kullanýlarak postür, bir kod sistemi ile iliþkili o- larak gösterilir. Üst vücut bölümlere ayrýlýr (baþ, gövde, üst ve alt kol, bilek)ve her bölüm için hareket açýsý numaralandýrýlýr. 1 numara riskin ve yükün minimal olduðu postürlere verilir, kötüleþtikçe numaralar yükselir. Statik ve tekrarlayýcý durumlarý deðerlendirir. Yöntemin spesifikliði, sensitivitesi henüz deðerlendirilmemiþtir. HAMA (Hand Arm Movement Analizi), üst ekstremite hareketinde el ve omuza binen stresi deðerlendirmek için geliþtirilmiþtir (31). Baþlýca a- vantajý spesifik iþ aktivitesi ile iliþkili olmasýdýr. PLIBEL, Ýþyerinde ergonomik riskleri taramak için kullanýlan bir ölçektir (32). Inter observer güvenirliði yüksek bulunmayan ve bir çok faktör kombinasyonunda hangisinin daha riskli olduðunu saptamada güçlük yaþanan bir testtir. REBA, (Rapid Entire Body Assessment) RU- LA ya dayandýrýlarak hazýrlanmýþtýr (14). Dinamik ve statik inceler. Postüre dayalý deðerlendirme yapan bu kaðýt kalem yöntemi ucuzdur ve kolay taþýnýr. Önemli bir dez avantajý iþi aksatmasý ile ilgilidir, aralýklý kayýt edilir ve güvenirliðini deðerlendirmek zordur. QEC, 1998 de Li ve Buckle tarafýndan geliþtirilmiþ (13) ve 2003 de Woods, David ve Buckle tarafýndan yeniden gözden geçirilerek iyileþtirilmiþtir (10). Yaklaþýk 200 saðlýk ve güvenlik uygulayýcýsýnýn katýlýmcý yaklaþýmýyla oluþturulan ölçeðin önemli özelliklerinden biri deðerlendirme sürecinde çalýþanýn da katýlýmýný saðlamaktýr. Böylece ergonomik giriþimlerde katýlýmcý yaklaþým cesaretlendirilmektedir (10,13). Çalýþanlarýn maruz kaldýklarý risk düzeyini belirleyerek maruziyette deðiþimi deðerlendiren QEC ölçeði, ergonomik giriþim yapýlmasý gereken öncelikli iþlerin belirlenmesinde ve uygulanan ergonomik programýnýn etkinliðinin deðerlendirilmesinde yardýmcýdýr. Hem çalýþanlar, hem de deðerlendiriciler için kýlavuz özelliði taþýr. Tekniðin öðrenilmesi kolaydýr ve uygulama süresi yaklaþýk 20 dakikadýr. Ýki bölümden oluþan ölçeðin, gözlemciye ait bölümünde; çalýþma esnasýnda bel, omuz/kol, el bileði/el ve boyunda postür ve hareketler için 18 deðerlendirme yapýlýr. Çalýþana ait bölüm elle kaldýrýlan, taþýnan en fazla aðýrlýk, iþ süresi, bir elle uygulanan en yüksek kuvvet, iþin gerektirdiði görsel dikkat, taþýt kullanma, titreþim, iþ performansý ve iþ stresi için 25 deðerlendirmeden oluþur. Bunlarýn birbirine etkileþiminden bir puanlama tablosu elde edilir. Puanlara göre maruziyet düzeyi düþük, orta ve yüksek olarak deðerlendirilir (10). QEC (Hýzlý Maruziyet Deðerlendirme) Türkçe uyarlamasýnýn güvenilirliði (33); Gözlemcinin ve çalýþanýn kendi deðerlendirmeleri olarak, iki bölüm þeklinde hazýrlanmýþ QEC nin Türkçe geçerliði ileri- geri( back- foreward) yöntemi ile yapýldý (34). QEC nin güvenilirlik çalýþmasý Ýstanbul Üniversitesi Ýstanbul Týp Fakültesi Hastanesi nde temizlik iþlerinde en az 12 aydýr ayný iþte çalýþan 200 kiþi arasýndan randomizasyon ile seçilen 25 çalýþanda gerçekleþtirildi. QEC puanlarý QEC bilgisayar deðerlendirme programý ile hesaplandý. Bel, omuz/kol, bilek/el, boyun, titreþim, stres ve iþ hýzý olarak puanlandý. Ýþ yerinde taþýt kullanma maddesi olduðu gibi kullanýlmýyor þeklinde cevaplandýðýndan QEC puanlanmasýnda taþýt kulanma risk puaný hesaplanmadý. Güvenilirlik çalýþmasýnda QEC puanlamalarýnýn Intraclass Corelation Coefficients (ICC) ile test yeniden test deðerlendirmeleri arasýnda, ortadan iyiye deðiþen güvenilirlik katsayýlarý elde e- dildi. QEC puanlamasýnda ICC en yüksek stres, en düþük ise boyun puanlamasýnda idi. Çalýþmamýzda QEC nin doldurulma süresi, orijinal çalýþmanýn yapýldýðý süreye (10) benzer bulunmuþtur. Uygulamada genellikle çalýþanýn cevapladýðý bölümde sorunla karþýlaþýlmýþtýr. Çalýþan tarafýndan anlaþýlmayan sorular gözlemci tarafýndan açýklanmýþtýr. Temizlik çalýþanlarýnýn ilk ve orta okul mezunu olmasý, testin anlaþýlmasýndaki zorluðu ve test yeniden test güvenirlikteki düþüklüðü açýklayabilir (özellikle elle kaldýrýlan taþýnan en yüksek aðýrlýkta ve bir elle verilen en yüksek kuvvette olduðu gibi). Ölçeðin çeviri çalýþmasýnda üzerinde en çok tartýþýlan maddeler de bunlardý. Karþýlaþýlan bu zorluklar çalýþanlara deðerlendirme öncesinde QEC ölçeði hakkýnda detaylý bir bilgi verilmesi ile azaltýlabilir. Maruziyet ölçümü ile igili epidemiyolojik çalýþmalarda, 36

5 Kaynaklar 1. Nachemson, A.L., Low back pain in the industrial world. In: Lumbar Spine Disorders, (ed. Aspden, R.M.). Chesterfield: Arthritis & Rheumatism Council for Research, pp1-5, Özcan, E. Ýþe baðlý kas iskelet hastalýklarýnda korunma ve ergonomic; 4. Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði Kongresi kongre ö- zet kitabý Adana, Nisan, Schuchmann, J. H. Occupational Rehabilitation, Braddom B.L (Ed) Physical Medecine and Rehabilitation, ,W.B. Saunders, Bernard, B., (ed.), Musculoskeletal Disorders and Workplace Factors: A Critical Review of Epidemiologic E- vidence for Work-Related Musculoskeletal Disorders of the Neck, Upper Extremity, and Low Back. Cincinnati: Natiotürk tabipleri birliði test yeniden test deðerlendirmelerde intra class correlation coefficient (ICC) ý kullanýlabilir ve arasý yüksek güvenirlik olarak sýnýflandýrýlmýþtýr (35). Bizim çalýþmamýzda QEC nin puanlanmasýnda tüm skorlar, yüksek güvenilirlik taþýmaktadýr. Ölçeðin orijinal geliþtirme çalýþmasýnda, gözlemcinin kendi içinde ve gözlemciler arasý güvenirliliði Spearman Rho katsayýsý arasýnda bulunmuþtur. Çalýþmamýzda ölçeðin test yeniden test güvenirliðinde bazý maddelerde, orjinali ile karþýlaþtýrýldýðýnda, daha iyi puanlar elde edilmiþtir. Özellikle bilek el poziyonu ve iþ stresi deðerlendirmelerinde çalýþmamýzda bu yönde belirgin farklýlýk vardýr. Araþtýrmacýlar kendi örneklerinde bilek el poziyonunda düþük güvenirliði, çalýþanlarýn eldiven kullanmasýna baðlamýþlardýr. Bizim çalýþmamýzda temizlik çalýþanlarýnýn eldiven kullanmamasý, ölçeðin bilek-el puanlarýnýn güvenirliliðinin daha yüksek çýkmasýnda etkili olabilir. Ölçeðin orijinal deðerlendirmesi ile karþýlaþtýrýldýðýnda, stres maddesinin daha yüksek güvenirlik göstermesi ise ülkemizdeki temizlik iþlerinde çalýþanlarda ekonomik ve iþ güvencesindeki koþullarýn Ýngitere ye göre daha zor olmasýna baðlý olabilir. Orijinal çalýþmayla karþýlaþtýrdýðýnda, çalýþmamýzda gözlemci deðerlendirmelerinde statik-postural deðerlendirmelerde daha yüksek güvenilir, dinamik-hareket deðerlendirmelerinde ise daha düþük güvenilir sonuçlar alýndý (10,13). Dinamik deðerlendirmelerde, elle kaldýrýlan, taþýnan aðýrlýk ve bir elle uygulanan güç ile ilgili maddelerde güvenirlik kat sayýlarýnýn düþüklüðü ölçeðin sýnýrlamalarý olarak yorumlanabilir. QEC, Ýngiltere, Kanada, Ýran, Kore gibi bir çok ülkede kullanýlmaktadýr. Ýngiltere ve Kanada (36) da Saðlýk Güvenlik ve Çalýþma Komisyonlarý ile QEC ye dayanan risk deðerlendirme klavuzlarý hazýrlanmýþtýr. Benzer bir kýlavuz kliniðimizde hazýrlanmaktadýr. Kýlavuzunda yardýmýyla QEC nin farklý iþ kollarýnda kullanýlabileceðini düþünüyoruz. Video kayýt ve bilgisayar yardýmlý gözlemsel yöntemler Bu yöntemlerde iþ postürü, anýnda bilgisayar yada daha sonra bilgisayarla analiz edilmek üzere çekilen video kayýtlarý yardýmý ile deðerlendirilmektedir. Bu yöntemin en büyük özelliði gözlemci hatalarýný en aza indirmesidir. En önemli dezavantajlarýysa pahalý olmalarý ve uygulama zorluklarýdýr. 2D ve 3D görüntülemeyi saðlayan bu sistemlerin bazýlarýnda EMG sinyalleri de kaydedilir (8). Direkt metodlar Postür deðerlendirmesi: Manuel yada elektrikli cihazlarla yapýlabilir. Goniometre yada inklinometre ve fleksikurve manuel direkt metodlardandýr. Triaksial elektrikli goniometre, lomber hareket izleyicisi olarak da geçer. Optik tarama, Sonik system, elektromanyetik system ve akselometre ile de postür deðerlendirmeleri yapýlabilir. Postural gerginlik ve lokal kas yorgunluðu deðerlendiren yöntemler: Fizyolojik/anatomik, subjektif, ve performansa-dayalý metodlardýr. EMG postural gerginliði deðerlendirmede yaygýn olarak kullanýlan bir yöntemdir. Stadiometre, intradiskal disk basýncýnýn ölçülmesi, yine intra abdominal basýnç ölçümleri de bu yöntemlerdendir. Fiziksel iþ yükünü çalýþanýn kendi bildirimleri ile deðerlendirme Bu tarz tekniklerin güvenirliði düþüktür. Fiziksel iþ yükü hakkýnda çalýþanýn bildirimlerini içeren tekniklerden bazýlarý: Vücut haritalarý, skorlama, soru formlarý yada görüþmeler, kontrol sorularý. Sonuç olarak, MKÝH için risk etkenlere maruziyeti deðerlendirmede kullanýlan birçok gözlemsel ölçek vardýr. Türkçe güvenirliðini gösterdiðimiz HMD ölçeði ülkemizde endüstride MKÝH için riskleri deðerlendirmede iþ saðlýðý ve güvenliðiyle ilgilenen profesyoneller tarafýndan kullanýlabilir. 37

6 nal Institute for Occupational Safety and Health Melhorn, J.M., 2001 Occupational Orthopaedics in This Millennium,Clinical Orthopaedics and Related Research, 385: Bigos, S.J., Battie, M.C., Spengler, D.M. ve diðerleri., 1991, A prospective study of work perceptions and psychosocial factors affecting the report of back injury. Spine,16:1, Hagberg, M., Silverstein, B., Wells, R., ve diðerleri, Work-related musculoskeletal disorders (WMSDs): a reference book for prevention. London: Taylor & Francis, Li, G. ve Buckle, P., Current techniques for assessing physical exposure to workrelated musculoskeletal risks, with emphasis on posture-based methods Ergonomics, 1999a vol 42, No.5, Bernacki, E.J.,Guidera, J.A., Schaefer, J.A., Lavin,R.A., Tsai, S.P An Ergonomics Program Designed to Reduce the Incidence of Upper Extremity. Work Related, Musculoskeletal Disorders, Ergonomics Program for Work Related Musculoskeletal Disorders, JOEM, Vol.41,No.12: David G., Woods V., Buckle P. Further development of the usability and validity of the Quick Exposure Check (QEC) HSE Books ISBN ,pp Spielholz P, Silverstein B, Stuart M. Reproducibility of a self report questionnaire for upper extremity musculoskeletal disorder risk factors. Applied Ergonomics 1999, 30, Moore JS, Garg A, 1995, The strain index: a proposed method to analyze jobs for risk of distal upper extremity disorders. Amer. Ind. Hyg. Assoc. J. 56, Li, G ve Buckle, P., Evaluating change in exposure to risk for musculoskeletal disorders - A practical tool. HSE Books, ISBN X, pp82, 1999b. 14. McAtamney, L. and Corlett, E. N. 1993, RULA: a survey method for the investigation of work-related upper limb disorders, Applied Ergonomics, 24, 91 ± Dul,J. (2004) How can Ýnterventions on Work-related Musculoskeletal Disorders, Successfully be Ýntegrated Ýnto the Business World, Abstract Book Vol 1: Graves RJ, Way K., Riley D., Lawton C., Morris L. 2004, Development of risk filter and risk assessment worksheets for HSE guidance Upper Limb Disorders in the Workplace Applied Ergonomics 35, Health & Safety Executive. (1994) Upper limb disorders: Assessing the Risks. Health and Safety Executive. HMSO Books, London. 18. OSHA, Occupational Safety and Health Administration s (OSHA, 2000), United States Department of Labor. 19. Li, G., Buckle, P. The development of a practical tool for musculoskeletal risk assessment. In: Contemporary Ergonomics, (ed. S.A. Robertson), London: Taylor & Francis, , Genaidy, A. M., Al-Sheidi, A. A. and Karkowski, W. 1994, Postural stress analysis in industry, Applied Ergonomics, 25, 77 ± Chen, J. G., Peacock, J. B. and Schegel, R. E. 1989, An observational technique for physical work stress analysis, International Journal of Industrial Ergonomics, 3, 167 ± Burdorf, A. 1992, Exposure assessment of risk factors for disorders of the back in occupational epidemiology, Scandinavian Journal of Work, Environment and Health, 18, 1±9 23. Priel, V. Z. 1974, A numerical de nition of posture, Human Factors, 16, 576 ± Karhu, O., Kansi, P. and Kuorinka, I. 1977, Correcting working postures in industry: a practical method for analysis, Applied Ergonomics, 8, 199 ± Corlett, E.N., ve Manenica, I., The effects and measurement of working postures, Applied Ergonomics, 11(1), 7-16, Mattila, M., Karwowski, W., Wilkki, M., Analysis of working psotures in hammering tasks on building construction sites using the computerized OWAS method, Applied ergonomics, 24(6), , Hignett, S., Postural analysis of nursing work, Applied Ergonomics, 27(3), , Akay D., Daðdeviren M., Kurt M. Çalýþma duruþlarýnýn ergonomic analizi, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 18, No 3, 73-84, Corlett, E. N., Madeley, S. J. and Manenica, I. 1979, Posture targetting: a technique for recording working postures, Ergonomics, 22, 357 ± Gil, H. J. C. and Tunes, E. 1989, Posture recording: a model for sitting posture, Applied Ergonomics, 20, 53 ± Christomansson, M. 1994, The HAMA-method: a new method for analysis of upper limb movements and risk for work-related musculoskeletal disorders, in Proceedings of the 12th Triennial Congress of the International Ergonomics Association/Human Factors Association of Canada, August, Toronto (Mississauga: Human Factors Association of Canada), 173 ± Kemmlert, K. and Kilbom, A Ê. 1987, Method for identification of musculoskeletal stress factors which may have injurious effects. Paper presented at XIth World Congress on the Prevention of Occupational Accidents and Diseases, Stockholm, 401 ± Beaton DE, Bombardier C, Guillemin F, Feroz MB, 2000 Guidelines for the process of cross cultural adaptation of self report measures. Spine, 25, 9, Özcan E, Kesiktaþ N., Alptekin K., Özcan E.E., 4.Uluslararasý Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði Bölge Konferansý Kasým 2005b, Ankara. 35. Armstrong BK, White E, Sarraci R, Principles of Exposure measurement in epidemiology. Oxford University Press New York Guide d évaluation risques Méthode QEC Commission de la santé et de la sécurité du travail du Québec Dépôt légal - Bibliothèque nationale du Québec, ISBN ,