DOĞRU AKIM MAKİNELERİ

Transkript

1 DOĞRU AKIM MAKİNELERİ 3.1 Doğru Akım Mkinelerinin Ypısı Doğru kım mkineleri ypısl çıdn diğer elektrik mkineleri krşılştırıldığınd dh bsit bir görüntü sergilemektedir. Mkinede durn kısımdn oluşn ve sttor olrk dlndırıln kısım mıkntıslnmyı gerçekleştiren n ve yrdımcı kutuplrl bunlrın srgılrını tşımktdır. Rotor vey endüvi olrk dlndırıln hreketli kısımd ise endüvi srgılrı bulunmktdır. Şekil 3.1 de en genel hli ile bir doğru kım mkinesinin ypısı görülmektedir. Şekil 3.1 Doğru Akım Mkinesinin Yuvrlk Kesiti Krks: Mkinenin kssı olrk tnımlybileceğimiz en dış kısmıdır. Mkineyi dış etkenlerden korumk ve oluşn ısının dış tılmsını sğlmk en önemli görevleridir. Bu nedenle ısı iletim ktsyısı yüksek mlzeme seçilmesinde fyd vrdır. Ayrıc mkinede

2 oluşn mnyetik devre ile doğrudn ilişkili olduğu için mnyetik özelliklerinin iyi olmsı gerekmektedir. Genelde uygulmd yumuşk dökme çelik kullnılmktdır. An Kutuplr: Sttor krksın monte edilen n kutuplr, kutup yğı ve kutup gövdesinden oluşmktdır. Mıkntıslnmyı oluşturn srgılrın monte edildiği kısım oln gövde, dökme çelik vey silisyumlu sclrdn iml edilirler. Kutup yklrı ise kutuplrd üretilen mnyetik kının hv rlığın geçmesini sğlyn kısımdır. Silisyumlu sclrdn üretilirler. Yrdımcı Kutuplr: An kutuplr rsın monte edilen yrdımcı kutuplr, mkinede endüvinin meydn getirdiği ve endüvi reksiyonu olrk dlndırıln mnyetik lndki bozulmyı önlemek mcı ile kullnılmktdır. Endüvinin meydn getirdiği ln nötr ekseni doğrultusunddır. Yrdımcı kutuplrın nötr ekseni doğrultusund ln üretebilmeleri için n kutuplr rsın ve nötr ekseni üzerine yerleştirilmeleri gerekir. Yrdımcı kutuplrdn geçirilen kım endüvi kımı ile ynı kım olmlı oluşn ln ise ters yönde olmlıdır. Kompnzsyon Srgılrı: Büyük güçlü mkinelerde (100 kw ve üstü) endüvi reksiyonunun meydn getirdiği bozucu lnı yok etmek için yrdımcı kutup srgılrı yetersiz klmktdır. Bunlr ilveten n kutup tbnlrın kompnzsyon srgılrı yerleştirilir. Bu srgılr n kutuplrın ltınd bulunn endüvi iletkenlerinin meydn getirdiği bozucu lnı zltmy vey yok etmeye yönelik ln üretirler. Endüvi (Rotor): Doğru kım mkinesinin dönen kısmın endüvi denilir. Endüvi kollektör, demir vey sc nüve ile srgılrdn oluşmktdır. Endüvide endüklenen gerilim lterntif olduğu için zmn göre değişim neticesinde demir kyıplrı meydn gelecektir. Bunu zltmk için genelde mm klınlığınd sc pketlerden üretilirler. Üzerine presler ile çıln oluklr srgılr yerleştirilir. Açıln oluklr yrı çık vey çık oluklr şeklindedir ve küçük mkinelerde yrı çık oluklr kullnılırlr. Endüvi çpı büyüdüğü zmn ğırlık ve eylemsizlik momenti rtr yrıc sclrın kesilmesi ve işlenerek oluklrın çılmsı zorlşır. Şekil 3.2 genel bir endüvi ypısını göstermektedir. Kollektör: Sert elektrolitik bkırdn ypıln, mik ile birbirinden ylıtılmış dilimler hlinde dizilmiş, bobin ynlrının bğlndığı ve mkine mili üzerine monte edilen bir prçdır. Birbirinden izoleli her bir kollektör dilimine lmel denilir. Lmel syısı bobin ynı syısın eşittir. Bobin ynı lmellerin uçlrındki byrkçık denilen dikey prçy lehimle vey kynk ile monte edilirler. Lmel klınlığı fırçlrdn kynklnck şınm ve bunun neticesinde torn ve tmir dikkte lınrk belirlenmelidir.

3 Şekil 3.2 Kollektör ve Fırç Yerleşimi Fırç: Sert krbondn ypıln fırçlr iletkenlik ktsyısını rttırmk için metl tozlrı ilve edilmektedir. Fırçlr, kollektör ile tems ederek kım lışverişini sğlmktdır. Kollektöre göre yumuşk olmsının nedeni dh phlı ve tmirtı dh zor oln kollektör lmellerinin şınmsını geciktirmektir. Lmellere iyi tems etmesi için yylı bir fırç tutucu düzeneği kullnılır. Fırçlrın kollektör lmellerine bsmsı sonucu oluşn kıvılcımlr ve bunun neticesinde meydn gelen şınmlr doğru kım mkinelerinin önemli olumsuz yönlerinden birisidir. Şekil 3.2 de fırç ve kollektör düzeneğini gösterilmektedir. 3.2 Doğru Akım Mkinelerinin Sınıflndırılmsı Güce Göre Sınıflm: 100 W tn düşük güçler Çok Düşük Güçlü 100 W-1 kw Düşük Güçlü 1 kw- 10kW Küçük Güçlü 10 kw-100 kw Ort Güçlü 100 kw kw Büyük Güçlü 1000 kw tn büyük güçler Çok Büyük Güçlü Uyrm Geriliminin Elde Ediliş Şekline Göre Sınıflm: 1)Ybncı(Serbest) Uyrmlı 2) Kendinden Uyrmlı )Seri Uyrmlı b)şönt Uyrmlı c)kompund Uyrmlı Srgı ve Kutuplr göre Sınıflm: 1)Yrdımcı kutuplu 2) Yrdımcı kutupsuz 3)Kompnzsyon Srgılı Kullnım lnlrı: Motor sık sık durup klkck, hsss ve geniş lnd hız yrın elverişli olck, yük ltındyken durup klkcks bu tür uygulmlrd doğru kım motoru kullnılır. Otomobil

4 snyinde mrş motorlrı ve klim motorlrı olrk, çılır kpnır köprüler, teleferik ve metrolr, dikiş mkineleri, otomtik kpılr, fnlr, oyuncklr örnek uygulm lnlrı olrk verilebilir Doğru Akım Mkinelerinde Motor Çlışm Mkinenin motor çlışmsınd şebekeden çekilen elektrik enerjisi mnyetik ln yrdımıyl meknik enerjiye dönüştürülür. Endüvi doğru kım şebekesinden fırçlr ve kollektör vsıtsı ile doğru kıml beslenir. Kutup srgılrı d mnyetik ln oluşturmk için doğru kım ile beslenir. Bu durumd Bio-Svrt yssınd belirtildiği üzere endüvi srgı iletkenlerinde bir kuvvet üretilir. Bu kuvvetin endüvi eksenine göre oluşturduğu moment ile endüvi dönmeye bşlr. Motor çlışm için gerilim iesi şğıdki gibidir: V = E + R 3.1 I Burd V şebeke gerilimi (Volt), E endüvide endüklenen elektromotor kuvveti (Volt), R endüvi devresi toplm direnci (Ω), I endüvi devresi kımı (Amper) dır. E.m.k. değeri ise denklem 3.3 ile hesplnbilir. Endüvi devresi toplm direnci motor gücü, uyrm türüne göre frklı bileşenlerden oluşbilir. Denklem 3.2 en geniş hli ile endüvi devresi toplm direcini göstermektedir. R = R + R c + R s + R k + 2 R b 3.2 R R R c R s R k R b : Endüvi Devresi Toplm Direnci : Endüvi Srgısı Direnci : Yrdımcı Kutup Srgısı Direnci : Seri Uyrm Srgısı Direnci : Kompnzsyon Srgısı Direnci : Fırç Direnci Uyrm kısı Φ (Weber) uyrm srgılrındn uyrm kımının geçirilmesi ile oluşn kıdır. Aynı ie de k bileşeni tsrımdn gelen bir ktsyıdır. Denklem 3.4. ile gösterilen k ktsyısı hesplnmsınd; p çift kutup syısı, Z endüvideki toplm iletken syısını, endüvideki çift prlel kol syısını göstermektedir. Açısl hız (rd/sn) ise denklem 3.5 ile gösterilmediktedir ki bu iede geçen n indisi motor devir syısını (devir/dk) göstermektedir. E = k φ ω 3.3 geo p Z k = π n ω geo = Motor çlışmd dönüş yönü sğ el üç prmk kurlı ile belirlenmektedir. Bu kurl göre sğ elin bşprmğı hreketin yönünü, işret prmğı endüvide kn kımın yönünü ve ortk prmk ise mnyetik ln yönünü göstermektedir. Şekil 3.3 böyle bir durumu sergilemektedir.

5 Şekil 3.3 Motor Çlışmd Devir Yönünün Bulunmsı 3.4 Doğru Akım Mkinelerinde Genertör Çlışm Genertör çlışm ile doğru kım mkinesine verilen meknik enerji elektrik enerjisine çevrilmektedir. Genrtör çlışm Frdy yssın dynmktdır. Mkinenin içerisinde olmsı gereken mnyetik ln kutuplrdki srgı y d mıkntıslr trfındn oluşturulmktdır. Endüvi üzerindeki bobinler endüvi ile birlikte hreket ettirildiği zmn, bobinlerde gerilim endüklenecektir. Endüklenen bu gerilim ve dolyısı ile kn kım sinüsoidl ve lterntif kımdır. Bu lterntif kımın doğrultulmsı ve şebekeye verilmesi fırç-kollektör düzeneği syesindedir. Oluşn lterntif gerilim değişirken bobin kenrlrı d yer değiştirmekte nck fırçlr sbit kldığı için şğı ve yukrıdki fırçlrın polriteleri değişmemektedir. E = V + R 3.6 I Genertör çlışmd dönüş yönü sol el üç prmk kurlı ile bulunur. Bu kurl göre sol elin bşprmğı hreketin yönünü, işret prmğı endüvide kn kımın yönünü ve ortk prmk ise mnyetik ln yönünü göstermektedir. Şekil 3.4 böyle bir durumu sergilemektedir. Şekil 3.4. Genertör Çlışmd Devir Yönünün Bulunmsı

6 3.5 Endüvi Reksiyonu: Endüvi devresi mnyetik lnının kutuplrd üretilen mnyetik lnı bozmsın endüvi reksiyonu denir. Şekil 3.5 d sdece uyrm lnı kılrı, b de ise sdece endüvi lnı kı çizgileri gösterilmektedir. Bu reksiyon mkinenin çlışmsını bir çok çıdn bozn bir olydır ve mutlk engellenmelidir. Kutuplrdn gelen kılr yty endüvi lnı nedeni ile fırç kollektör düzlemine dik değil de bir çı ile girdiğinden dolyı, düzlemden geçen kı miktrı zlır. Bunun sonucu olrk t endüklenen gerilim zlır. Şekil 3.5 c de gösterildiği gibi kutup yklrınd belirli noktlrd kı yoğunlşmsı nedeni ile doym meydn gelebilir. Şekil 3.5 Endüvi reksiyonu 3.7 Komütsyon Kolektör üzerine yerleştirilmiş fırçlrın ltındn geçen endüvi bobinlerinde kımın yön değiştirmesi olyın komütsyon denilmektedir. Komütsyon olyınd kımın yönü 180 değişir. Komutsyon olyı bir kollektör lmel genişliğinin kollektör hızınd geçildiği süre kdr devm eder. Şekil 3.6 Komütsyon ile Akım Yön Değiştirmesi

7 3.8 Doğru Akım Mkinelerinin Uyrm Şekillerine Göre Sınıflndırılmsı Genertör işletmesinde gerilimin endüklenmesi ve motor işletmesinde momentin üretilmesi doğrudn mnyetik kı dolyısı ile n kutuplr ile ilgilidir. Mkinenin mnyetik devresinde yeterince kı üretilmez ise mkine beklenen gerilimi ve momenti veremez. Endüvi çısındn bkıldığınd ise geçirilen kım momentte ve dışrıy ktrıln güçte önemli bir diğer prmetredir. Bu nedenle fklı uyrm ypılrındn yol çıkılrk değişik doğru kım mkineleri geliştirilmiştir. Değişik işletme şrtlrın göre mkine türü seçilmez ise uygulmd istenen hedefler gerçekleşemeyecektir Serbest Uyrmlı Doğru Akım Mkinesi An kutup srgılrı endüvi srgılrının bğlı olmdığı yrı bir şebekeden beslenir. Bu mkinede birebirinden yrı iki doğru kım kynğın gerek vrdır. Şekil 3.7 ile gösterilen devreye göre genertör çlışm için uyrm devresi denklemi 3.7 ile verilmiştir. Burd V uyrm devresi gerilimini, R uyrm devresi direncini, I ise uyrm devresi kımını temsil etmektedir. Şekil 3.7 Serbest Uyrmlı Doğru Akım Mkinesi V I = R 3.7 Endüvi devresi için ise klsik genertör çlışm gerilim iesi denklem 3.8 de verilmektedir ki bu iede R endüvi devresi toplm direncini göstermektedir. E = V + I R 3.8 Motor çlışmd ise gerilim denklemi şğıd verilmiştir. Bu iede V indisi şebeke gerilimini temsil etmektedir. V = E + R I 3.9

8 Serbest uyrmlı motorlrd uyrm srgısı endüviye bğlnmz. Uyrm kımı bğımsız bir gerilim kynğındn sğlnır. Uyrm srgılrı yerine sbit mıkntıslr bulunn motorlr bir bkım serbest uyrmlı motorlr olrk syılbilirler. Yrdımcı kutuplrı olmyn bu motorlrın kullnım lnlrın örnek olrk otomobillerdeki cm silecekleri verilebilir. Bu motorlrın devir syılrı yük ltınd fzl değiştiği için, devir syısı yrlrının önemli olduğu uygulmlrd (torn, freze mkineleri vb.) kullnılbilirler Şönt Uyrmlı Doğru Akım Mkinesi Şekil 3.8 den görüleceği gibi uyrm srgılrı endüvi srgılrın prlel bğlnmktdır. Uyrm srgısı ince ve çok syıd srımdn oluşmktdır. Uyrm srgılrı uçlrın V şebeke gerilimi uygulnmktdır. Bu durumd uyrm srgısındn geçen I kımı denklem 3.10 ile ie edilmektedir. Şekil 3.8 Şönt Uyrmlı Doğru Akım Genertörü I = V R 3.10 Yukrıdki devreye bkıldığınd endüvi kımının I, yük kımı I y ile uyrm kımı I nin toplmın eşit olduğu görülmektedir.

9 I = I + I y 3.11 Genrtör çlışm için üretilen gerilimin iesi E = V + I R 3.12 Motor çlışmd ise şekild 3.9 dki devre incelendiğinde endüvi kımının yönü genertör çlışmy göre yön değiştirmesine rğmen, uyrm kımının yönü sbit kldığı görülmektedir. Uyrm devresi kım ieleri şğıdki gibidir: Şekil 3.9 Şönt Uyrmlı Doğru Akım Motoru I = V R 3.13 Düğüm noktsın göre kım ieleri yzıldığınd motorun şebekeden çektiği kım oln I ş kımı denklem 3.14 teki gibi ie edilir. I ş = I + I 3.14 Motor uç gerilimi ise şğıdki gibidir: V=E + I R 3.15 Şönt motorlrd uyrm srgısı, endüviye prlel olrk bğlnmıştır. Bu motorlrd devir yrı yol verme direnci ve ln yrlyıcı direnç yrdımıyl ypılır. şönt motorlrd yüksüz durumd devir kendiliğinden yükselmez. Devir syılrı yük ltınd çok z değişir. Fkt yol lm momentleri fzl yüksek değildir. Şönt motorlr bu özelliklerinden dolyı

10 yüksek klkış momenti istenmeyen ve devir syısının sbit klmsı istenen yerlerde kullnılırlr. Kğıt fbriklrı, dokum tezghlrı, dokum tezghlrı kullnım lnlrın örnek olrk verilebilir Seri Uyrmlı Doğru Akım Mkinesi Uyrm srgısı endüvi srgısın seri olrk bğlnınc seri uyrmlı doğru kım mkinesi elde edilir. Uyrm srgısındn endüvi kımı I geçer. Bu nedenle kutup srgılrı klın kesitli ve z syıddır. Şekil 3.10 Seri Uyrmlı Doğru Akım Genertörü Şekil 3.10 dki devreden de görüldüğü gibi uyrm kımı I, endüvi kımı I y eşittir. I = I = I y 3.16 Gerilim iesi ise; E = V + I R 3.17 olrk elde edilir. Bu iede endüvi devresinde, endüvi srgısı direnci R ile seri uyrm srgısı direnci R s nin birbirine seri bğlndığı şekil 3.10 dki devre şemsındn d görülmektedir.

11 Şekil 3.11 deki devre ile gösterilen motor çlışmd, genrtör çlışmy göre kım yönü değişmiştir. Yine endüvi devresi toplm direnci içerisinde, endüvi srgısı direnci R ve seri uyrm devresi direnci R s birbirlerine seri olrk bğlnmışlrdır. Şebeke kımı, endüvi devresi kımı ve uyrm srgısı kımlrı birbirlerine eşittir. V = E + I R 3.18 Şekil 3.11 Seri Uyrmlı Doğru Akım Motoru Seri motorlr ğır yük koşullrının motorlrıdır. Sürekli yük tşınn yerlerde ve yük ile durm ve klkmnın sıkç ypıldığı yerlerde kullnılırlr. Ağır yük vinçleri, tren, trmvy, troleybüs gibi uygulmlr örnek olrk verilebilirler. Elektrik motorlrı ilk klkış nınd fzl kım çektiklerinden ve seri doğru kım motorunun momenti kımın kresine bğlı olduğu için Seri motorlrd uyrm srgısı endüviye seri bğlnmıştır. Endüvi kımının tümü uyrm srgısındn geçer. Bu nedenle endüvi kımı yükseldikçe uyrm kımı yükselir. Bu durum yol lm esnsınd momentin yüksek olmsını sğlr. Seri motorlrın klkış momentleri diğer motorlrdn dh büyüktür. Seri motor yüklendikçe, endüvi kımı ve bun bğlı olrk uyrm kımı yükselir. Uyrm kımının yükselmesi sonucu döndürme momenti rtrken devir syısı düşer. Motor yüksüz olrk çlıştırıldığınd endüvi kımı, yni uyrm kımı, küçük olcğındn devir syısı giderek yükselir. Bu nedenle seri motor, yüksek hızlrd kyış kopm ihtimli göz önünde bulundurulrk, kyışlı bir mkineyi thrik mçlı olrk kullnılmmlıdır. Seri motorlr özellikle elektrikli ulşım sistemlerinde sıklıkl kullnılırlr Kompund Uyrmlı Doğru Akım Mkinesi

12 Uyrm devresi srgılrınd srgılrınd hem seri srgı hem de şönt srgı bulunn mkinelerdir. Prtikte kullnımı zdır. 3.9 Doğru Akım Mkinesinde Güç, Moment, Verim Doğru kım mkinesinde oluşn moment (M) ile motor milindeki moment (M m ) ynı değildir. Döner sistemden kynklnn momentte kyıplr vrdır. Anck bu kyıplr bkır kyıplrının ynınd çok küçük bir değere shiptirler ve bu nedenle ihml edilebilirler. Bu durumd mkinede üretilen moment ile mil lınn moment birbirine eşit kbul edilebilir. Doğru kım mkinesinde oluşn momentin (M) iesi şğıdki gibidir. M = k φ 3.19 I Burd; k = Moment Sbiti I = Endüvi Akımı Φ = Uyrm Akısı Aynı durum güç ieleri içinde geçerlidir. Doğru kım mkinesinde üretilen güç P mildeki güç P m e momentteki gibi kyıplr ihml edilebileceği için eşit kbul edilebilir. Dolyısı ile üretilen güç P, mildeki ve ynı zmnd çıkış gücü oln P m e eşit kbul edilebilir ve verim hesplnırken çıkış gücü olrk t bu güç iesi kullnılbilir. Bu çıdn konuy bkıldığınd motor milindeki güç gerek denklem 3.20 gerekse denklem 3.21 ile bulunbilir. P = M ω 3.20 geo P = E I 3.21 Verim tüm elektrik mkinelerinde çıkış gücünün giriş gücüne ornıdır. Kyıplrdn dolyı mkine gücünün bir kısmı mkine içerisinde hrcnır. Giriş gücü motor çlışmd motorun şebekeden çektiği güç, genrtör çlışmd ise mile uygulnn meknik güçtür. Çıkış gücü ise genertör çlışmd çıkış gerilimi ile yük kımı kullnılrk bulunurken motor çlışmd milden lınn güçtür. Verim ielerinden önce verimi doğrudn etkileyen kyıplr hususun değinmekte fyd olcktır. Doğru kım mkinelerinde kyıplr üç n bşlıkt sınıflndırılbilir: 1. Bkır Kyıplrı 2. Demir Kyıplrı 3. Sürtünme ve Vntilsyon Kyıplrı 1.Bkır Kyıplrı: ) Endüvi bkır kyıplrı: Endüvi iletkenlerinin direnci R dn kynklnn kyıplrdır. I 2 R ile gösterilir. Endüvi kımı yük ile değiştiğinden dolyı değişken kyıplrdır. b) Şönt srgı kyıplrı: Şönt ve Kompunt uyrmlı mkinelerde mevcuttur. I 2 R olrk ie edilebilir.

13 c) Seri srgı kyıplrı: Seri uyrmlı mkinelerde meydn gelen kyıplrdır. I 2 R s olrk ie edilirler. d) Yrdımcı kutup ve Kompnzsyon srgısı kyıplrı: Yrdımcı kutup direnci R c ile komutsyon direnci R k ile gösterilir ise I 2 (R c +R k ) olrk bu kyıplr ie edilir. Bunlrın dışınd fırç ve fırç geçiş direncinden dolyı kynklnn kyıplr ile lehim yerlerindeki dirençler de bkır kyıplrın ilve edilebilir. Bkır kyıplrı P cu indisi ile gösterilir. 2.Demir Kyıplrı: Mkinenin özellikle endüvi kısmındn dolyı demir kyıplrı meydn gelir. Histerisiz ve Fukolt kyıplrı olmk üzere iki kısm yrılırlr ve P fe indisi ile gösterilirler: ) Histerisiz kyıplrı: Mnyetik ln içerisinde hreketten dolyı demir kısımdki demir molekülleri hreket hlindedir ve bu durum kendisini ısı enerjisi olrk gösterir. b) Fukolt kyıplrı: Endüvinin mnyetik ln içerisindeki hreketinde endüvi üzerinde bir e.m.k meydn gelir ve bu e.m.k demir gövde üzerinde kımlrın dolşmsın neden olur. Bu kımlrd ısıy neden olrk kyıplr yol çrlr. 3.Sürtünme ve Vntilsyon Kyıplrı: Fırç, ytk ve endüvinin dönerken hv ile sürtünmesi ile mkineyi soğutmk için kullnıln vntiltörden kynklnn kyıplrdır. Bu kyıplr P sv indisi ile gösterilirler. Doğru kım mkinelerinde toplm kyıplr P k indisi ile gösterilir ve yukrıd bhsi geçen üç kyıp türünün toplmındn ibrettir. P k = P cu + P fe + P sv 3.22 Denklem 3.23 ile verilen verim iesi bütün elektrik mkinelerinde olduğu gibi çıkış gücü P ç nin, giriş gücü P g e ornıdır. Elektrik motorlrınd çıkış gücü mil gücüdür. Genertörlerde ise şebekeye verilen güçtür. Pç η = P g 3.10 Çözümlü Örnekler 1) Serbest uyrtımlık bir DA motorunun çlışm gerilimi 400 V,nm kımı (nominl) 100 A, endüvi direnci 0.25 Ω ve devir syısı 1000d/d dır. Uyrtım srgısı direnci 40 Ω ve uyrtım gerilimi 240 V tur. Motorun meknik kyıplrı 300 W tır. ) Motor tm yük ltınd çlışırken ürettiği momenti ve gücü, b) Tm yük ltınd çlışırken verimini, c) Yrı yükte 50 A devir syısı sbit kbul edilirse çekerken motorun momentini ve gücünü bulunuz. ) E = V- R I = = 375V

14 E E = k φ W geo k φ = ω geo = 375 n 2 π 60 kφ = 3.58 V s/rd M= k φ I = = 358 Nm P m = P = M.ω geo = π 1000 = 37470W 60 b) Endüvideki bkır kyıplrı R I 2 = = 2500 W Uyrmdki bkır kyıplrı: R I 2 I = V R 240 = = 6A = 1440 W Meknik kyıplr: 3000 W Toplm Kyıplr = P k = = 6940 W η = P ÇekilenGüç = = = % 84 P + Pk GirişGücü c) 50 A çekildiğinde M = k φ I M = = 179 Nm P = M ω geo = π.1000 = W 60 2) 6 BG ne ship, 200V luk bir doğru kım şebekesinden beslenen şönt motor nominl yük ile yüklendiğinde endüvi kımı 22 A., şönt uyrm kımı 1.5 A devir syısı 750d/dk dır. Endüvi direnci Ω olduğun göre: (1BG= 736W) ) Motord oluşn momenti, b) Verimi

15 6 736 ) P m = M W geo M = π 60 = N.m b) I ş = = I +I = 23.5 A P giriş = = 5170 W Pç 4416 η = = = % Pg ) 220 V lık şönt motorun endüvi direnci 0.25 Ω dur. Endüviye seri olrk bir direnç bğlndığınd endüvi kımını 80 A de sınırlndırmktdır. ) Seri bğlnmış direnç kç Ω dur? b) Seri direnç devrede iken endüvi kımı 55 A ise endüvide endüklenen e.m.k değerini bulunuz. ) R = = Ω R = R s + R R s = R R = = 2.5 Ω b) E = U R I = E = V 3.11 Çlışm Sorulrı 1. Anm (Nominl) gerilimi 400 V, endüvi nm kımı 100 A, tm yükteki devri 950 d/d oln bir şönt motorun endüvi direnci 1Ω, uyrm srgısı direnci 80 Ω dur. Bun göre motorun hızını, momentini ve gücünü bulunuz BG ne ship, nominl gerilimi 150 V, uyrm srgısı direnci 50 Ω, endüvi direnci 0.05 Ω oln şöt motor yüksüz olrk 1200 d/d d dönmektedir. Motor şebekeden 80 A ve 160 A çekerken motorun hızını ve ürettiği momenti bulunuz. 3. Uyrm devresi kımı 1.85 A oln şönt uyrmlı bir genertörün tm yük gerilimi (şebekeye verilen gerilim) 125 V, tm yük kımı 40 A ve yüksüz iken uç gerilimi 138 V ölçülmektedir. Bun göre: )Uyrm srgısı direncini, b)tm yükte endüklenen e.m.k değerini c)genrtör yüksüz iken kutup kımını bulunuz.