ANTAKYA EĞİTİM. Eğitimde Dikkat ve Dikkati Etkileyen Faktörler

Transkript

1 ANTAKYA EĞİTİM Akadeik Bilgilendire Bültenleri E-bülten 1 Eğitide Dikkat ve Dikkati Etkileyen Faktörler

2 Akadeik Bilgilendire Bültenleri İçindekiler Ön Söz Dikkat Üzerine 1. Dikka n Tanıı 2. Dikka n Yapısı 3. Dikka Etkileyen Faktörler 4. Dikkat Toplaa Sorunları 4.1. Fizyolojik Sorunlar 4.2. Sosyal ve Eğitsel Sorunlar 4.3 Gelişen Teknoloji, Kitle İle şi Araçları ve Uyarıcı Çeşitliliği 5. Dikkat Toplaak İçin Bazı Yönteler 5.1. Tek İş Kuralı Tane Daha Yöntei 5.3. Kelie Araa Çalışası 5.4. Ödüllendire Yöntei 5.5. Gerçeklik Kuralı 5.6. Orta Kontrolü Kuralı 5.7. Kontrol Çizelgesi Tekniği 6. Öneriler 7. Sonuç 8. Kaynaklar

3 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Ön Söz Değerli eslektaşları, Saygıdeğer velileriiz, Ve yarınıızın teina Sevgili öğrenciler, Eği de verililik üzerine yapılan çalışaların öne kazandığı bir süreçteyiz. Zaan yöne i, planlı çalışa, okua becerilerinin geliş rilesi, anlaa ve dikkat çalışaları bu süreç içinde öne kazanan hususlar arasındadır. Öğrencileriiz için bu hususlarda da çalışalarıızı alanında uzan kişilerle birlikte yürütüyoruz. Biz inanıyoruz ki öğrencileriizin başarısı için büyük bir iş birliği gerekektedir. Her şeyden önce eği işinin sahadaki en öneli isyonunu gerçekleş ren öğretenleriizin yanında olak, onların yükünü hafifletek üzere Bakanlığıızın ortaya koyduğu 2023 Eği Vizyonu is kae nde de çeşitli özel projeler üzerinde de hassasiyetle çalışıyoruz. Bu süreçte şüphesiz sürecin olazsa olazı da velileriizdir. Öğretenleriizin gösterdiği fedakarlığı onlardan da bekliyoruz. Hepiizin ortak gayesi geleceğiizin teina çocuklarıızın utlu üreffeh bir hayata kavuşası kanunda geç ği gibi Türk Mille nin illi, ahlaki, insani, anevi ve kültürel değerlerini beniseiş olarak ye şelerinin sağlanasıdır (Milli Eği Teel Kanunu, 1973). Bu çalışa da bu esaslar çerçevesinde hazırlanış r. İlk sayıda dikka n seçiliş olası bir elbe e tesadüf değildir. Çünkü dikkat, sadece tek bir dersin konusu değil tü disiplinlerin ortak eselesidir. Ha a sadece derslerle ilgili de değil, haya n her anında insanın işini kolaylaş racak yaşaını üspet anada etkileyecek olan dikka r. Bu çalışada eeği geçen arkadaşlarıa teşekkür ederken öğrencileriize özel olarak seslenek is yoru. Sevgili öğrenciler, dijital bir çağ yaşıyoruz. Sizlerin teknolojiyle ilgili olanız bizler için oldukça sevindiricidir. Zaten teknolojiden uzak olanız düşünüleez. Ancak her konuda olduğu gibi bu konuda da kendi öz kontrolünüzü elden bırakaanız gerekir. İnternet, sosyal edya, bilgisayar ve yazılıları ile ilgili harcadığınız zaanın dozunda olası gerekektedir. Bu konuda rehber öğretenlerinizden destek alarak bir planlaa yapanızı ve sizlerden sadece zaanı doğru kullananızı is yoru. Sizler için zaan zaan geleneksel çocuk oyunları ile alakalı yarışalar düzenliyoruz. İs yoruz ki birbiriniz ile sadece sanal ortada değil, gerçek ortada da olabildiğince etkileşi içinde olasınız. Büyüklerinizin çocukken oynadığı; beş taş, ip atlaa, seksek, bilye, çelik çoak gibi daha nice oyunlar, doğrudan dikka geliş ren oyunlardır (Yalçın, 2018). Hayat sanal dünyadan ibaret değildir. Hepinize utluluklar ve başarılar dileri. Mesut ÇERKO Antakya İlçe Milli Eği Müdürü 2

4 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Editörden: Dikkat Üzerine Günüüzde özellikle gelişen teknoloji ile birlikte gerek eği öğre sürecinde, gerekse de günlük ile şi süreçlerinde olabildiğince farklı uyarıcılarla karşılaşılaktadır. TC Antakya Kayakalığı İlçe M ll Eğ t Müdürlüğü ANTAKYA EĞİTİM Akade k B lg lend re Bülten (3 ayda b r yayılanır) Yayın Kurulu Ahet ŞANAL İlçe M ll Eğ t Şube Müdürü M. Sal h ÖZGÜN İlçe M ll Eğ t Şube Müdürü Mehet AYDIN Rehber Öğreten Gökhan AKKIVANÇ Rehber Öğreten Tasarı, D zg Z. Mustafa KARA Türkçe Öğreten Adres Akasya Mahalles 186. Sokak No:10 Kat 2, Antakya/Hatay Bu bülten, genel olarak Antakya İlçe M ll Eğ t Müdürlüğünce e- k tap olarak yayılanış olup öğreten ve vel ler b lg lend rek aacıyla hazırlanıştır. Son k sayfa, öğrenc ler ç n özel hazırlanıştır, çoğaltılarak ücrets z olarak dağıtılab l r. İle şi açısından gelişen teknoloji, insan haya için birçok kolaylığı beraberinde ge rişken aslında bazı konularda da ciddi güçlükler eydana ge riş r. Bunlardan biri de dikkat eksikliğidir. Uyarıcıların çeşitliliği yani uyarıcılara aynı ortada sıkça rastlanası, dikkat toplaayı güçleş rekte bu da beraberinde anlaa zorlukları doğuraktadır. Çünkü alıcı kişinin dikkat becerisi, anlaa sürecinin niteliğini belirleektedir. Anlaanın istenilen şekilde gerçekleşesi de; öğreneyi beraberinde ge receğinden; özetle Etkili ve verili bir eği süreci için dikka n niteliği oldukça önelidir. denilebilir. Bu konuda öğrencilere özel olarak rehberlik yapak ve onları dikka geliş re yolları ile ilgili uhtelif yöntelere dair bilgilendirek öne arz eder. Zira; öğrenenin etkili ve kalıcı olarak gerçekleşesi için anlaa sürecinde öğrencinin tutuu en az anlatanın yani öğretenin duruu kadar ühidir. Bu nedenle öğrencilerin, dikka n sürekli (tü süreç boyunca) farkında olasını, dikka dağıtan şeyleri bekletek, gerek ğinde erteleek gerek ğini bilesini sağlaak gerekir. Özellikle de öğrenciler, dikkat toplaayı geliş rici yöntelere hâki olalıdır. Bu çalışa, bu invalde bir farkındalık oluşturak üzere bilgilendire aaçlı olarak hazırlanış r. Mutlu, sağlıklı ve başarılı bir döne geçirenizi dileri. Ahet ŞANAL İlçe Milli Eği Şube Müdürü 3

5 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Dikkat, Dikkatin Tanıı insan zihninin uyarana yönelirken ortadaki diğer uyarıcıların etkisinden de olabildiğince sıyrılası deek r. 1. Dikka n Tanıı Dikkat, insanın ortadaki belli bir uyarıcıyı anlaa hedefi sürecinde diğer uyaranların etkisinden zihnini arındırarak hedeflenen uyaranı algılayabile gücü, anlayabile üzerine zihinsel gayre, eşgul olduğu işe odaklanabile duruudur. Dikkat, anlaanın gerçekleşesinde okua sürecinin öneli parçasıdır. Doğru ve hızlı anlaada, dinlee, izlee ve okua süreçlerinin verili geçesinde, alıcının dikkat gücü ve dikkat perforansı oldukça etkilidir. Dikka, sadece uyarıcının farkında olak olarak tanılaak eksik kalır (Ratey den aktaran Pişkin 2015). Çünkü dikkat, insan zihninin uyarana yönelirken ortadaki diğer uyarıcıların etkisinden de olabildiğince sıyrılası deek r. Bu konuda Öztürk (1999); Dikka n yapısında zihinsel bir uyarılışlık hâli ve seçe işlei vardır. (s. 3). diyerek bir seçe işleinden bahseder. Burada diğer uyaranlar arasından hedeflenen uyarıcıyı anlaaya çalışak söz konusudur. Bursa İl Milli Eği Müdürlüğü, 2016 da dikka n şu bileşenlerle gerçekleş ği bildirilir; a. Uyanık kala, ak f ola, b. Belirli bir işe başlayabile, c. Belirli bir işi sürdüre konusunda kendini kontrol edebile, d. Öncelik belirlee, e. Öneli olanı seçebile, f. Sıraya koya, g. Planlaa, düzenlee yapabile, h. Zaanı ayarlaa 2. Dikka n Yapısı Dikkatin Yapısı Anderson (1989) a göre dikka n yapısı üç ayrı başlık al nda incelenebilir; a. Genel uyarılışlık hâli: Ortadaki ana uyarıcı, dâhil tü uyarıcılara yönelik genel bir duyarlılık ve farkındalılık ile ilgili hazırbulunuşluk düzeyi ve duruudur. b. Seçicilik: Uyarıcılar arasında hedefe yönelik gerekli olan özellikteki bilgi ve verileri anlayabilek üzere ortaı tarayabile duruudur. 4

6 Akadeik Bilgilendire Bültenleri c. Yoğunlaşa: Dikka bir noktada toplaa ve o noktaya odaklandıra, bu noktada da sürdürebile perforansıdır. Öğretenin, öğrete sürecini tasarlarken bu hususlara öne veresi gerekir. Dikka sağlaa, eği de hedef noktaya çekebile ile ilgili yapılacak faaliyetlerin bu üç esası sağlaa aksadı üzerinden yürütülesi gerekektedir ve elbe e bunun içinde öncelikli olarak dikka etkileyen faktörleri inceleek lazıdır. Dikkati Etkileyen Faktörler Dikka olulu yönde etkileyen etenler destekleneli, olusuz yönden etkileyen etenler bertaraf edilelidir ki öğrene hedeflenen zaanda ve oranda gerçekleşsin. 3. Dikka Etkileyen Faktörler Etkili ve kalıcı bir öğrenenin gerçekleşesi anlaaya bağlıdır. Anlaanın da doğru ve hızlı bir şekilde gerçekleşesinde dikka n rolü büyüktür. Bu sebeple dikka olulu yönde etkileyen etenler destekleneli, olusuz yönden etkileyen etenler bertaraf edilelidir ki öğrene hedeflenen zaanda ve oranda gerçekleşsin. Dikka etkileyen etenleri Aydın, (1999) un kategorizesinden yararlanarak şu şekilde açıklayabiliriz; * Zihinsel Etenler: Bireyin zekâ düzeyi, algı ve bellek süreçlerinin işleyişi, dikka doğrudan etkileektedir. * Hazırbulunuşluk: Kişinin duyuşsal özelliklerinin, bilişsel yeterliliklerinin ve psikootor becerilerinin uygunluk duruu, dikkat ile direk ilişkilidir. * İç ve dış fiziksel uyaranlar: Kişinin iç fiziksel uyaranları; beslene, uyku eksikliği, yorgunluk vb. dir. Kişinin dikka ni etkileyen dış uyaranlar ise ısı, ışık, ses, koku büyüklük-küçüklük, renk, canlılık, zıtlık, hareketlilik ve havalandıra duruu vb. fiziksel uyaranlardır. Bununla birlikte yine ortadaki bazı nesnelerin (telefon, tablet, bilgisayar, çocuklar için uhtelif oyuncaklar, üzikal enstrüanlar vb. ) varlığı da dış uyarıcı özelliği taşıyabilektedir. Dikka n dağılasında bireysel farklılıklar da öneli bir faktördür. Örnek olarak; bir kişinin, sarı rengi ile dikka dağılabilecekken; bir başka kişinin bu renkle dikka toplanabilektedir. * Aşırı ya da yetersiz güdülene: Kişinin bir davranış ya da iş ile ilgili o vasyon duruudur. Yine uygun bir ödül ve ceza sisteinin olaası da bu kapsada dikka etkileyen öneli bir etkendir. Eği sürecinde ödül, kişiyi teşvik edip kişinin dikka ni toplaasına yardı ederken, eği sürecinde ceza olası ise bir başka öğrencinin 5

7 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Dikka n dağılasında bireysel farklılıklar da öneli bir faktördür. Örnek olarak; bir kişinin, sarı renkle dikka dağılabilecekken; bir başka kişinin bu renkle dikka toplanabilektedir. Öğrencinin duygu, düşünce ve iç dünyalarını dikkate alayan öğrenciyi uursaayan bir eği sürecinde öğrenciden anla lanlara dikkat kesilesini bekleek beyhudedir. kaygı düzeyini ar rarak dikkat dağınıklığı yaşaasına neden olabilektedir. * Geri beslee duruu: Geri beslee yeterlililiği ya da yetersizliği, alıcı durudaki kişinin kaynak ile bağlı kala duruunu belirler; bu da doğal olarak dikka etkiler. * Aaç yoksunluğu ya da belirsizliği: Bir aacın varlığı ya da yokluğu kişinin süreç içinde anla lana odaklanasını etkileyecek r. * Başarısızlık endişesi: Başarısızlık endişesinin düzeyi, kişinin dikka ni etkileektedir. Çünkü kişinin an içerisinde anla lana odaklanası için bu endişenin varlığı öneli bir etkendir. * Başarı hazzından yoksunluk: Başara arzusu ve uhteel başarı ne cesindeki ön görülen his ve duygular, kişinin süreç içinde dikka ni yakinen etkiler. * Kaygı ve gerginlik düzeyi: Aşırı kaygı dikka olusuz yönden etkileyeceği gibi kaygısızlık da olusuz yönden etkileyebilir. Dikkat için kaygı düzeyinin öneli bir etken olduğu söylenebilir. * Öğrene süreciyle duygu duruu ilişkisi: Öğrene yaşan sının bireyin iç dünyasındaki duygu duruuna uygun düşeesi dikka olusuz yönde etkileyecek iken bu duygu duruunun kişinin iç dünyasındaki duygu duruu ile örtüşesi ise dikka olulu yönden etkileyecek r. * Eği de öğreten erkezli öğre stratejilerinin egeen olası ve eği açısından ihal edile: Öğrencinin erkeze alınadığı bir eği sürecinde öğrencinin dikka ni diri tutasını sağlaak güçtür. Öğrencinin duygu, düşünce ve iç dünyalarını dikkate alayan öğrenciyi uursaayan bir eği sürecinde öğrenciden anla lanlara dikkat kesilesini bekleek beyhudedir. Dikka olusuz etkileyen hususlar arasında; erken ya da geç okula gite, yaşanılan psikolojik sarsılalar (ebeveynlerin ayrılası, anne/babanın belki aileden bir başka yakının vefa, taşınası, uzaklaşası gibi olaylar da dahil olak üzere benzer olaylar), aşırı heyecan, horonlara bağlı probleler (örneğin, roit bezinin aşırı çalışası), organik probleler gibi daha nice uhtelif psikolojik, sosyal ya da zihinsel etenler nedeniyle, bazı öğrencilerin yaşadıkları öğrene güçlükleri vb. de sayılaktadır. Barchann, Kinze ve Roth tan aktaran Kayak, 2003 e göre şu etenlerden de bahsedilebilir; 6

8 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Günlük hayat içinde insanlar zaan zaan istese de dikka ni toplayaadığını söylerken, bazı insanlar da bu sorunun farkında bile değildir. * İlk çocukluk döneinde anne etkisi: İlk çocukluk döneinde annelerin, çocuklarından gelen ile şi kura çabalarına yeterli bir şekilde yanıt vereesi çocuğun dikkat gelişiini olusuz etkiler. * Çocuklarda uygun saat etkisi: Çocuklarda ve saatleri arası dikka olulu etkilerken; saatleri arası ise olusuz etkileektedir. * Cinsiyet Faktörü: Kızların erkeklere oranla dikkat toplaa becerileri daha yüksek r. * Kahval Alışkanlığı: Kahval düzeninin olup olaası Çocuklarda dikkat becerisini doğrudan etkileektedir. Kahval alışkanlığı edineiş çocukların dikkat becerisi, öneli ölçüde düşer. O, Çocukların dikkat toplaa düzeylerini olusuz yönde etkileyecek iki öneli nokta üzerinde duraktadır. Bu noktalardan birincisi; ebeveynlerin, çocuğun okuldaki başarısı ile hiç ilgileneesi ya da aşırı ilgilenesi; ikincisi ise, çocukların gelişi evrelerine ve potansiyellerine uygun olayan beklen ler içerisine girilesidir (O tan aktaran Kayak, 2015, s. 29). 4. Dikkat Toplaa Sorunları Dikkat Toplaa Sorunları 4.1. Fizyolojik Sorunlar Dikka etkileyen etenler nedeniyle kişiler, dikkat toplaa sorunu yaşayabilektedir. Günlük hayat içinde insanlar zaan zaan istese de dikka ni toplayaadığını söylerken, bazı insanlar da bu sorunun farkında bile değildir. Bazı insanlar, daha önce yaşadıkları ya da süregelen nörolojik rahatsızlıklar gibi bedenlerinin fizyolojik yapısıyla ilgili özelliklerinden ötürü, bazıları yaşadıkları bir hastalık olasa da bireysel gelişi özelliklerinden ya da etabolizalarındaki düzensizlikten ötürü organik gelişi bozuklukları yaşayabilekte bunlardan ötürü de dikkat toplaa da proble yaşayabilektedir Sosyal ve Eğitsel Sorunlar Bireylerin çevrelerinde ve bilhassa eği hayatları sürecinde okulda yaşadıkları probleler, onlarda dikkat toplaa sorunları yaşaalarına sebep olabilektedir. Yukarıda da bahsedildiği gibi bireyden kendi seviyesinin üzerinde bir beklen içerisine girilesi, 7

9 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Dikkat toplaa konusunda yaşanan sorunlardan biri de günlük hayat içinde gelişen teknolojiye paralel olarak artan uyarıcıların çokluğu ve çeşitliliğidir. çocuğun okulda akran zorbalığına aruz kalası, öğretenin baskıcı tutuu ya da okul fobisine kadar sebep olan kalabalık sınıf ortaları, gereğinden fazla büyük okullar, öğreten/sınıf/okul değişikliği, öğrencinin sosyoekonoik ve/veya sosyokültürel düzeyinden farklı/bireyin alış ğı ortaın dışındaki okul ortaları (fakir bir öğrencinin kolej ortaında burslu okuası ya da kırsalda büyüüş iki dilli bir öğrencinin, birden erkezi bir okula nakil olası vb.), okul giriş çıkış saatlerinin evsie ve/veya çocuğun yaş seviyesine uygun olaası, öğrencinin başta ailesi olak üzere çevresindeki herkesin onun başarılı olası hususunda yüksek bir beklen içinde olası, öğrenciye gerekli rehberlik hizetlerinin sağlanaası, aileden bir kişinin ya da çocuğun bir arkadaşının çevresinden uzaklaşası/taşınası, aile içi şiddet yaşanası, özellikle ültecilerde; savaş ve göç sonrası trava k hususların çevrede yaşanası, farklı kültürlerin uyu sağlayaaası, sosyal kabul göree, ayrıcılığa aruz kala ve benzeri birçok sorun sebebiyle bireylerin dikkat toplaa probleleri yaşadıkları görülektedir. Kişilerin bilgi bobardıanına aruz kalası ve benzeri nedenler, dikkat toplaayı güçleş rektedir Gelişen Teknoloji, Kitle İle şi Araçları ve Uyarıcı Çeşitliliği Gelişen teknoloji ile birlikte gerek eği öğre sürecinde gerekse de günlük ile şi süreçlerinde olabildiğince farklı uyarıcılarla karşılaşılaktadır. İle şi açısından insan haya için birçok kolaylığı beraberinde ge ren teknolojik gelişeler, bazı konularda da öneli tedbirler alayı gerek riş r. Bu konuların başında dikkat dağınıklığı gelektedir. Dikkat toplaa konusunda yaşanan sorunlardan biri de günlük hayat içinde gelişen teknolojiye paralel olarak artan uyarıcıların çokluğu ve çeşitliliğidir. Sosyal edya ortaında birçok kişiyle daha çabuk ve hızlı olarak ile şi kurulabilesi, bilgi alışverişinin hızlı ve farklı kanallar üzerinden yapılabilesi, kişilerin adeta, bilgi bobardıanına aruz kalası ve benzeri nedenler, dikkat toplaayı güçleş rektedir. MEB tara ndan tarihinde yayınlanan Millî Eği Bakanlığı Ortaöğre Kuruları Yöneteliğinde Değişiklik Yapılasına Dair Yönetelik te yer eden; t) Öğrencilerin eği ortalarına bilişi araçlarıyla gireesi esas r. Ancak öğre progralarının özelliğine göre ders 8

10 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Gerçek ortada da kişilerin sahip oldukları eşyaların çeşitliliği, araçların donanıları, çalgılar, giysiler, takılar, oyuncaklar vb. dikkat toplaayı güçleş rici özellikler taşır. araç ve gereci olarak kullanılası, öğrencilerin özel duruları, pansiyon gibi hususlar dikkate alınarak, dersler arası ile öğle arası dinlene sürelerinde okul yöne inin; ders saatleri içinde ise öğretenin bilgisi ve kontrolü dışında kullanılaak üzere, eği ortalarında bilişi araçlarının bulundurulası ve kullanılasına yönelik izin verilesi ile buna ilişkin usul ve esaslar öğretenler kurulunda belirlenerek karara bağlanır ve alınan kararlar öğrenci ve velilere duyurulur. addesi ile teknolojinin planlı olarak öğretenler rehberliğinde kullanılası sağlanış, öğrencilerin yanlarında bulunan telefonlarla dikkatlerinin dağılasının önüne geçiliş ve velilerin bilinçlendirilesi hedefleniş r. Eği süreçlerinde ancak bu şiarla teknolojinin sunduğu rsatlardan ve sağlayacağı yararlardan faydalanak ükündür. Aksi halde çeşitli bilişi ürünleri, donanılar ve bunların üzerinde bulunan uhtelif yazılılar; z-kitap, e-kitap, e-sözlük, yeni öğrene nesneleri, sanal bilgi depoları, sanlab gibi bir takı benzeşi uygulaaları, web 2 araçları, eği yazılıları vb. uhtelif elektronik içerikler, eği sürecinde bilgiye ulaşayı kolaylaş rırken bazı hususlarda ise planlı kullanaaya bağlı olarak dikkat dağınıklığına da yol açabilektedir. Ha a bu gibi zengin içeriklerin planlı kullanılaası duruunda öğreneyi de güçleş rdiği/sınırladığı söylenebilir (Arıcan, Dağlı, Engin, Tösten ve Kaya, Odabaşı dan aktaran, Şanal, 2016). Yine sanal ortada olduğu gibi gerçek ortada da kişilerin sahip oldukları eşyaların çeşitliliği, otoobil, otorsiklet gibi uhtelif araçların ayrın lı ve karaşık teknolojik donanıları, uhtelif elektronik özellikteki üzikal enstrüanlar, geçişe nazaran daha çok çeşidi bulunan kıyafet ve aksesuarlar, çocuklar için geniş oyuncak yelpazesi vb. eşya çeşitliliği de ortada, dikkat toplaayı güçleş rici özellikler taşır. Dikkat Toplaa Yönteleri 5. Dikkat Toplaak İçin Bazı Yönteler Her beceri gibi dikkat becerisini de geliş rek ükündür. Bunun için çeşitli yönte ve teknikler, uhtelif egzersizler bulunaktadır. Barchann, Kinze ve Roth tan aktaran Kayak, (2003) e göre; Dikkat toplaa becerisi, dikkat toplaa alış raları ile geliş rilebilir. Çocuklara bu konuda belli bir süre eği verilirse 9

11 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Yaygın yöntelerle öğrencilerin dikka ni çeken öğretenler, belirli bir süre sonra duyusaa yaşanası dolayısıyla öğrencilerde etki uyandıra da sorunlar yaşaaya başlaaktadır. E-etkinlikler ile derse başlaak, konuya dair bir kostüle sınıfa gelek, çeşitli poster, fotoğraf vb. kullanak, örnek bir olay kurgulayıp canlandırak vb. yönteler dikkat çekek için kullanılabilir. dikkat toplaa becerileri geliş rilebilir (s. 29). Öğretenlere, ders sırasında öğrencilerin dikkatlerinin toplanasına yardıcı olabilecek bazı yönteler öneriliş r. Bu yönteler; - Sını a dikka n toplanası aacıyla nefes ala ve gevşee alış ralarının yapılası, - Bireysel ya da grup çalışaları yapılası, - Çalışalar sırasında kısa aralar vere, - Sını aki uyaranları azalta, - Dersi yapılandıra, derste neler olacağını öğrencilere açıklaak r (Rapp ten aktaran Pişkin, 2015, s. 18),. Öğretenler, genellikle ders başlarında konu öncesi sorularla ve o günkü dersin aaçlarını anlatak ve/veya bir önceki dersin öze ni paylaşak ya da önceki derse dair sorular sorak sure yle dikkat çekeye çalışır. Bunu yaparken esela soruları sıralarken öğrencilere isiyle hitap eder ve perforansı ile ilgili, o anki duruşu ve derse olan ilgisi ile alakalı ona dönütler verir, onu teşvik eder. Ru n olarak her öğreten bu gibi çalışaları her ders için uygulayabilektedir. Çoğu zaan bu yönteler başarılıdır. Ancak bu geleneksel alışılış yönteleri aynı sadelikte, esela ödül gibi çeşitli pekiş reçleri dahil eteden hep aynı şekilde kullanan öğretenler, belirli bir süre sonra duyusaa yaşanası dolayısıyla öğrencilerde etki uyandıra da sorunlar yaşaaya başlaaktadır. Bunun için öğretenlerin, bu ilk ders girişi etkinliklerini daha dikkat çekici kılak üzere çalışalar gerçekleş resi için destekleneleri, o ve edileleri ve yeni yöntelerle ilgili bilgileneleri gerekektedir. Mesela öğreten, bu konuda geleneksel olan(klasik) soru sora yönteini kullanıyor ise bu yöntei kullanı biçii ile ilgili farklı ateryal ve ile şi yollarını kullanabilelidir. Yine Bilişi Teknolojileriyle ders başı faaliyetlerini zenginleş rerek ders içeriğini direk verektense hisse reye yönelik etkinlikler gerçekleş rebilir. Bu konuda yapılabilecekler oldukça çeşitlidir; e-etkinlikler ile derse başlaak, konuya dair bir kostüle sınıfa gelek, çeşitli poster, fotoğraf vb. ateryallerle sınıfa gelek, konuyla ilgili dersle alakalı ve yaşa içinden örnek bir olay kurgulayıp o şekilde o kurguyu canlandırarak sınıfa gelek gibi örneklerden de yararlanılabilir. Ru n bir giriştense gündelik haya an sohbet ederek öğrencilerin hiç bekleedikleri anda hisseteden derse girelerini sağlaak bile bir 10

12 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Öğrencilerin derste zorluklarla karşılaş klarında öğretene gerek ğinde danışabilecek özgüvene/ortaa sahip olaları gerekir. Birden fazla işi aynı anda yapaya çalışak he konsantrasyonu dağı r, he de öğrenenin kalitesini olusuz şekilde etkiler. farklılık r. Unutulaalıdır ki sıradan yollarla dikkat dağınıklığı giderileez, dikka toplaak için alışılışın dışında, ilgi çekici etotlar da kullanılalıdır. Dikkat toplaak için sınıf içi etkinliklerin öğreten tara ndan organize edilesinin oldukça öneli olup öğretenin soru-yanıt şeklinde ya da çeşitli yollarla öğrencilerle sürekli ile şi halinde olası ve öğrencilerin derste zorluklarla karşılaş klarında öğretene gerek ğinde danışabilecek özgüvene/ortaa sahip olaları gerekir (Helke ve Renkl ten aktaran Pişkin, 2015, s. 18). McCluskey ve Mc Closkey, 1999 dan aktaran Pişkin, (2015) e göre; Olulu sözel ödüllerin kullanılası, dikkat eksikliği hiperak vite bozukluğu olan çocukların benlik algılarını da yükseltiş r (s. 18). Dolayısıyla buradan anlaşıldığı üzere eği sürecindeki birçok olulu katkısı yanında ödül, dikkat toplaaya da öneli katkı sağlaaktadır. Bursa İl MEM, (2016) da, Dikkat ve Konsantrasyonu Geliş ren Teknikler başlığı al nda verilen tekniklerden özellikle şu egzersizlerin uygulanası öğrenci açısından ilgi çekici ve etkili olduğu ifade ediliş r; 5.1. Tek İş Kuralı: Çalışalarınızda tek bir alana yoğunlaşın, aynı anda tek işle ilgilenin, her çalışa için bir süre belirleyin. Belirli bir zaan diliinde sadece bir işi yaparsanız, tü konsantrasyonunuzu bu işe yoğunlaş rarak dikka nizin dağılasını önlersiniz. Birden fazla işi aynı anda yapaya çalışak he konsantrasyonu dağı r, he de öğrenenin kalitesini olusuz şekilde etkiler. Örneğin; öğrenci Türkçe dersine çalışırken Matea k dersinde yaşadığı problei ya da günlük haya a yaşadığı başka sorunları düşüneelidir. O an öğrencinin tek gündei sadece Türkçe olalıdır. Zaan ayırası gereken diğer probleleri düşüneyi erteleelidir Tane Daha Yöntei: Ders çalışa veya soru çöze esnasında çalışadan sıkılıp vazgeçek üzere olduğunuzda 5 tane daha yönteinin kullanılası çalışanın sürdürülebilesi ve başarı açısından son derece önelidir. Sınavlara yönelik okua çalışası yap ğınızda ve okuaktan sıkıldığınızda 5 sayfa daha okuak ya da herhangi bir dersten soru çözerken sıkıldığınızda 5 soru daha çözek dikka nizin dağılasına engel olacak r. Böylece bu yönte 11

13 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Bir işe başlaadan önce, o işi bi rdiğinizde kendinizi ne ile ödüllendireceğinizi planlayın. Ödül, sizi rahatlatan ve utlu eden her şey olabilir. Ders çalışırken dikka nizin bölüneesi için çevredeki dikkat dağıtan engelleri olabildiğince en aza indirin. Örneğin perdeleri çekerek görsel etkenlerden uzaklaşabilirsiniz. sayesinde zihninizi otoa k olarak biraz daha çalışak için progralaış olursunuz Kelie Araa Çalışası: Ders çalışırken dikkat ve odaklanada sorun yaşadığınızda, belirli bir süre içinde (örneğin 2 dakika) önceden belirlediğiniz e nde çok geçen bir kelieyi bulup sayın. Verilen süre içerisinde kaç kelie bulduğunuzu belirleyin. Başarı oranınızı bir de ere yazın Ödüllendire Yöntei: Bir işe başlaadan önce, o işi bi rdiğinizde kendinizi ne ile ödüllendireceğinizi planlayın. Ödül, sizi rahatlatan ve utlu eden her şey olabilir. Kendinize sevdiğiniz bir yiyeceği veya içeceği alak, spor yapak, bir arkadaşınızla buluşup sohbet etek, sineaya gitek vb. etkinliklerde bulunak o vasyonunuzu ve dikka nizi ar rır Gerçeklik Kuralı: Yapacağınız işle ya da çalışacağınız dersle ilgili gerçekçi olak o vasyonu ar rır. Ders çalışırken çalışacağınız konu ve çalışılacak içerikler ile ilgili ih yaç duruunuzu, çalış ğınız dersle ilgili hangi konuda/konularda eksiğiniz olduğunu ve bu eksiklerinizi nasıl taalaanız gerek ğini net belirleyin. Örneğin bir sınava çalışacaksanız, hangi bölüleri bi receğinizi, kaç soru çözeceğinizi ve bu bölüler için ne kadar zaan ayıracağınızı belirleyin Orta Kontrolü Kuralı: Çalışa ortaında rahatsız edici ve dikkat dağı cılardan (Işık, gürültü, yüksek veya düşük ısı vb.) uzak bir orta oluşturun. Ders çalışırken dikka nizin bölüneesi için çevredeki dikkat dağıtan engelleri olabildiğince en aza indirin. Örneğin perdeleri çekerek (İçerisini karanlık yapaak şar yla) dikkat dağı cı görsel etkenlerden uzaklaşabilirsiniz Kontrol Çizelgesi Tekniği: Ders çalışırken veya soru çözerken dikka nizin dağıldığını her hisse ğinizde bir not de erine/kağıda bir işaret koyun. Bunu düzenli ve is krarlı bir şekilde yapanız duruunda, zaan içerisinde daha az işaret koyduğunuzu ve konsantrasyonunuzun ar ğını göreceksiniz (s.1-2). Son yıllardaki liselere, üniversitelere giriş ile ilgili çeşitli sınavlarda sayısal derslerle ilgili sorularda dahi oldukça uzun, yorulaa ve analiz kabiliye gerek ren, üst düzey düşüne becerilerine yönelik e nler kullanılaktadır. Bu da dikkat becerilerinin geliş rilesi ile ilgili çalışalara özellikle dikka dağıtan 12

14 Akadeik Bilgilendire Bültenleri uyarıcıların da çoğalası ile daha çok öne verilesi gerek ğini ortaya koyar (Bursa İl MEM, 2016, s. 2). Öğrenciler İçin Öneriler 6.1. Öğrenciler için öneriler; * Geleceğinize ilişkin aaç ve hedefler oluşturun * Kendinizle konuşun (İçsel Konuşa) * Ölçe ve değerlendireyi doğru yapın * Ders esnasındaki kopaları önleek için derse ön hazırlık yapın * Başladığınız işi bi rin * Yeterli ve dengeli uyuyun * Çalışa ortaını çeldiricilerden arındırın * Konuyu öğrenirken, test çözerken öneli yerlerin al nı çizin, fosforlu kaleler kullanarak üstünden geçin, not alın ve özet çıkarın * Öğrendiğiniz konu ile ilgili kendinize soru sorun * Dikka nizi etkili kullanak için zaan planı yapın * Dikkat sürenizi geliş rek için antrenanlar yapın * Doğru dinlene aralıkları ile çalışın * Enerjinizi doğru zaanda ve doğru dozajlarda kullanın * Ak f dinlee becerinizi geliş rin * Kişisel sorunlarınıza çözü arayın * Bol bol kitap okuyun Ebeveynler İçin Öneriler 6.2. Ebeveynler için öneriler; * Çocuğunuz için ev ortaını düzenleyin * Çocuğunuz için çocuğunuzla birlikte plan yapın * Çocuğunuzun hedef belirleesine yardıcı olun * Çocuğunuzun kontrol listesi oluşturasına yardıcı olun * Çocuğunuzun eksikliklerine kulak verin * Çocuğunuzun çalışa planı yapasına yardıcı olun * Çocuğunuzun dikka ni geliş rebilecek etkinlilere ka lıına olanak sağlayın * Spor yapası için o ve edin * Rol odel olun * Çocuğunuza farklı araş ra ve çalışa ortalarını tanı n * Dikka geliş rici oyunlar oynayın * Dergi, gazete ve gazetelerin eklerinde farklılıkların bulunası, kelie avcılığı,sayı avcılığı gibi bulacalarla ilgilenesi için 13

15 Akadeik Bilgilendire Bültenleri özendirin * Sınav dönelerinde haya nızı çocuğunuza göre planlayın * Aile içi ile şi ça şalarını kontrol al na alın * Çocuğunuzla ilgili değerlendirelerde gerçekçi olun * Tıbbi ve psikolojik değerlendire konusunda profesyonellerden destek alın * Çocuğun teknolojik oyun ve sosyal edya bağılılığı yaşaaası için bu tür ürünleri kontrol kullanası gerek ğinde kendi öz kontrolüyle sınır koyasına yardı edin. Sonuç Sonuç olarak etkili ve kalıcı öğrenenin teelinde ise öğrencinin derse karşı dikka yer alır. 7. Sonuç Dikkat, sadece eği süreçlerinde değil, günlük yaşada da önelidir. Çünkü İnsanoğlu, dikkat sayesinde dünü, bugünü ve geleceği yorulayabilekte, bu sayede birbirini dinleyebilekte, dikkat sayesinde bir etni okuyabilekte, dikka derecesinde dinleyebilektedir ve nihaye nde insanlar dikkat sayesinde öğrenebilektedir. Öyleyse her beceri gibi geliş rilebilir özelliğe sahip dikkat becerisini de geliş rek üzere çalışalar gerçekleş rek gerekir. Zihinde gerek ğinde basit gerek ğinde ise üst düzey ilişkiler kurarak dikkat geliş re sağlanabilir. Bunun için dikkat geliş rici teknikler üzerinde çalışak, ara ara egzersizler yapak ve dikka dağıtan hususlara karşı uyanık olak kâfi olacak r. Sağlıklı bir ile şi, etkili ve kalıcı bir öğrene için bu şar r. Dünya nüfusunun ar ğı, bilgi gücünün bu denli öneli olduğu, odern çağı yaşadığıız şu yüzyılda üst düzey düşüne becerilerinin önei gün geç kçe artaktadır. Bu becerilerin insan haya ndaki rolünün de ne denli öneli olduğu düşünüldüğünde anlaa ve dikkat becerileri eği lerinin de aynı ciddiyetle ele alınası gerekir. Bu süreçte öğrenciyi arzu e ği hedefe ulaş ra, istediği alana taşıa, nihaye nde utlu olacağı bir hayata kavuştura konusunda en iyi öğrene yaşan sını tesis etek gerekir. Sonuç olarak etkili ve kalıcı öğrenenin teelinde ise öğrencinin derse karşı dikka yer alır. 14

16 Akadeik Bilgilendire Bültenleri Kaynaklar 8. Kaynaklar Anderson, W.L. (1989), A en on,tast and e the effec ve teacher:study guides and readings, New York: McGraw-Hill Book Copany Bursa İl Milli Eği Müdürlüğü (2016). Teel Eği sonrası kariyer danışanlığı projesi bilgilendire bültenleri dikkat ve dikka dağıtan unsurlar. h p://ig.eba.gov.tr/122/7ff/89f/d48/98b/0a4/150/bac/5d4/392/13 6/635/522/d24/034/1227ff89fd4898b0a4150bac5d d pdf?nae=Dikkat%20ve%20dikka %20da%C4%9F%C4%B1tan %20unsurlar.pdf sayfasından tarihinde erişiliş r. Bursa İl Milli Eği Müdürlüğü (2016). Teel Eği sonrası kariyer danışanlığı projesi bilgilendire bültenleri dikkat ve konsantrasyonu geliş ren teknikler. h p://ig.eba.gov.tr/563/4ff/89f/d48/98b/0a4/150/bac/5d4/392/13 6/635/522/d24/035/5634ff89fd4898b0a4150bac5d d pdf?nae=Dikkat%20ve%20konsantrasyonu%20geli%C5%9F r en%20teknikler.pdf sayfasından erişiliş r. Kayak, S. (2003). Dikkat toplaa eği i prograının ilköğre 2. ve 3. Sınıf öğrencilerinin dikkat toplaa becerilerinin geliş rilesine etkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bililer Ens tüsü, Ankara. Milli Eği Teel Kanunu. (1973). T.C. Resi Gazete, 1739, 24 Haziran Öztürk, B. (1999). Öğrene ve öğretede dikkat. Milli Eği Dergisi, 144(11) tarihinde h p://dhg.eb.gov.tr/yayilar/dergiler/milli_egi _Dergisi/144/o zturk.ht internet adresinden erişiliş r. Pişkin, A. (2015). Dikkat toplaa eği i prograının ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin dikkat toplaa becerilerinin gelişiine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Eği Bilileri Ens tüsü, Kayseri. Şanal, A. (2016). Ders kitabı olarak z-kitap kullanıının okuduğunu anlaaya etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eği Bilileri Ens tüsü, Bolu. Yalçın, A. (2018). Son bilisel gelişeler ışığında Türkçe nin öğre i ve yönteleri. Ankara: Akçağ 15

17 TC Antakya Kayakalığı İlçe M ll Eğ t Müdürlüğü 2020

18 HAYDİ, DİKKATİMİZİ TOPLAYALIM! Tek İş Kuralı: Çalışalarınızda tek bir alana yoğunlaşın, aynı anda tek işle ilgilenin, her çalışa için bir süre belirleyin. Belirli bir zaan diliinde sadece bir işi yaparsanız, tü konsantrasyonunuzu bu işe yoğunlaş rarak dikka nizin dağılasını önlersiniz. Birden fazla işi aynı anda yapaya çalışak he konsantrasyonu dağı r, he de öğrenenin kalitesini olusuz şekilde etkiler. Örneğin; öğrenci Türkçe dersine çalışırken Matea k dersinde yaşadığı problei ya da günlük haya a yaşadığı başka sorunları düşüneelidir. 5 Tane Daha Yöntei: Ders çalışa veya soru çöze esnasında çalışadan sıkılıp vazgeçek üzere olduğunuzda 5 tane daha yönteinin kullanılası çalışanın sürdürülebilesi ve başarı açısından son derece önelidir. Sınavlara yönelik okua çalışası yap ğınızda ve okuaktan sıkıldığınızda 5 sayfa daha okuak ya da herhangi bir dersten soru çözerken sıkıldığınızda 5 soru daha çözek dikka nizin dağılasına engel olacak r. Böylece bu yönte sayesinde zihninizi otoa k olarak biraz daha çalışak için progralaış olursunuz. Kelie Araa Çalışası: Ders çalışırken dikkat ve odaklanada sorun yaşadığınızda, belirli bir süre içinde (örneğin 2 dakika) önceden belirlediğiniz e nde çok geçen bir kelieyi bulup sayın. Verilen süre içerisinde kaç kelie bulduğunuzu belirleyin. Başarı oranınızı bir de ere yazın. Ödüllendire Yöntei: Bir işe başlaadan önce, o işi bi rdiğinizde kendinizi ne ile ödüllendireceğinizi planlayın. Ödül, sizi rahatlatan ve utlu eden her şey olabilir. Kendinize sevdiğiniz bir yiyeceği veya içeceği alak, spor yapak, bir arkadaşınızla buluşup sohbet etek, sineaya gitek vb. etkinliklerde bulunak o vasyonunuzu ve dikka nizi ar rır. Gerçeklik Kuralı: Yapacağınız işle ya da çalışacağınız dersle ilgili gerçekçi olak o vasyonu ar rır. Ders çalışırken çalışacağınız konu ve çalışılacak içerikler ile ilgili ih yaç duruunuzu, çalış ğınız dersle ilgili hangi konuda/konularda eksiğiniz olduğunu ve bu eksiklerinizi nasıl taalaanız gerek ğini net belirleyin. Örneğin bir sınava çalışacaksanız, hangi bölüleri bi receğinizi, kaç soru çözeceğinizi ve bu bölüler için ne kadar zaan ayıracağınızı belirleyin. Orta Kontrolü Kuralı: Çalışa ortaında rahatsız edici ve dikkat dağı cılardan (ışık, gürültü, yüksek veya düşük ısı vb.) uzak bir orta oluşturun. Ders çalışırken dikka nizin bölüneesi için çevredeki dikkat dağıtan engelleri olabildiğince en aza indirin. Örneğin perdeleri çekerek (içerisini karanlık yapaak şar yla) dikkat dağı cı görsel etkenlerden uzaklaşabilirsiniz. Kontrol Çizelgesi Tekniği: Ders çalışırken veya soru çözerken dikka nizin dağıldığını her hisse ğinizde bir not de erine/kağıda bir işaret koyun. Bunu düzenli ve is krarlı bir şekilde yapanız duruunda, zaan içerisinde daha az işaret koyduğunuzu ve konsantrasyonunuzun ar ğını göreceksiniz.

19 ÖĞRENCİLER İÇİN ÖNERİLER * Geleceğinize ilişkin aaç ve hedefler oluşturun * Kendinizle konuşun (içsel konuşa) * Ölçe ve değerlendireyi doğru yapın * Ders esnasındaki kopaları önleek için derse ön hazırlık yapın * Başladığınız işi bi rin * Yeterli ve dengeli uyuyun * Çalışa ortaını çeldiricilerden arındırın * Konuyu öğrenirken, test çözerken öneli yerlerin al nı çizin, fosforlu kaleler kullanarak üstünden geçin, not alın ve özet çıkarın * Öğrendiğiniz konu ile ilgili kendinize soru sorun * Dikka nizi etkili kullanak için zaan planı yapın * Dikkat sürenizi geliş rek için antrenanlar yapın * Doğru dinlene aralıkları ile çalışın * Enerjinizi doğru zaanda ve doğru dozajlarda kullanın * Ak f dinlee becerinizi geliş rin * Kişisel sorunlarınıza çözü arayın * Bol bol kitap okuyun EBEVEYNLER İÇİN ÖNERİLER * Çocuğunuz için ev ortaını düzenleyin * Çocuğunuz için çocuğunuzla birlikte plan yapın * Çocuğunuzun hedef belirleesine yardıcı olun * Çocuğunuzun kontrol listesi oluşturasına yardıcı olun * Çocuğunuzun eksikliklerine kulak verin * Çocuğunuzun çalışa planı yapasına yardıcı olun * Çocuğunuzun dikka ni geliş rebilecek etkinlilere ka lıına olanak sağlayın * Spor yapası için o ve edin * Rol odel olun * Çocuğunuza farklı araş ra ve çalışa ortalarını tanı n * Dikka geliş rici oyunlar oynayın * Dergi, gazete ve gazetelerin eklerinde farklılıkların bulunası, kelie avcılığı,sayı avcılığı gibi bulacalarla ilgilenesi için özendirin * Sınav dönelerinde haya nızı çocuğunuza göre planlayın * Aile içi ile şi ça şalarını kontrol al na alın * Çocuğunuzla ilgili değerlendirelerde gerçekçi olun * Tıbbi ve psikolojik değerlendire konusunda profesyonellerden destek alın * Çocuğun teknolojik oyun ve sosyal edya bağılılığı yaşaaası için bu tür ürünleri kontrol kullanası gerek ğinde kendi öz kontrolüyle sınır koyasına yardı edin. TC Antakya Kayakalığı İlçe Milli Eği Müdürlüğü ANTAKYA EĞİTİM Akadeik Bilgilendire Bülteni Sayı: 1