YATIRIM KLMNN YLETRLMESNDE VERG POLTKALARININ ÖNEM: TÜRKYE AÇISINDAN BR UYGULAMA

Transkript

1 YATIRIM KLMNN YLETRLMESNDE VERG POLTKALARININ ÖNEM: TÜRKYE AÇISINDAN BR UYGULAMA Prof. Dr. Recep KÖK 1 Dr. Mustafa BULUT 2 ÖZET Yatrm iklimi, reel ekonomileri temsil eden yatrm deikeninin nicelik ve nitelik yönünü etkileyen tüm faktörleri bir bütün olarak kapsamaktadr. Hükümet politikalar açsndan yatrm iklimi, iktisadi büyümeyi hzlandrmaya yönelik bir aktarm mekanizmasn temsil etmektedir. Analize yönelik olarak ele alnan teorik çerçeve ve yöntem analizlerinden hareketle oluturulan kurumlar vergisi oran yatrm ikliminin iyilemesi üzerinde etkilidir ve efektif kurumlar vergisi (tarafmzdan hesaplanan) oranndaki düü (vergi tevikleri, yasal vergi oran düzenlemeleri) yatrm iklimini iyiletirmektedir hipotezleri test edilerek politika önerileri gelitirilecektir. Türkiye örneinde yatrm iklimini iyiletirmeye yönelik analitik bulgular deerlendirildiinde, tarafmzdan hesaplanm olan efektif vergi oranlar, yasal vergi oranlarna göre daha etkin sonuçlar ortaya koymaktadr. Analizlerden elde edilen bu sonuçlar yatrmn içsel fonlar teorisi ile uyumludur ve analizin temel hipotezini dorulamaktadr. Ancak, yatrm iklimi açsndan yasal vergi orannn anlamsz, efektif vergi orannn ise yatrmlar üzerinde anlaml etkiye sahip bir deiken olduu tespit edilmitir. Türkiye de vergi tevikleri içinde en büyük pay, yatrm indirimine ait olduundan söz konusu sonucun yatrm indiriminden kaynakland söylenebilir. Bu çerçevede Türkiye de 2006 yl bandan itibaren yatrm indirimin kaldrlm olmasnn gelecekte yarataca etkiler, politika yapmclar tarafndan titizlikle takip edilmelidir. Anahtar Kelimeler: Yatrm -klimi, Vergi Politikalar, Efektif Kurumlar Vergisi, Vergi Tevikleri, -çsel Fonlar. JEL: H20;E20 ABSRACT The investments climate, comprises all the factors that affects both qualitative and quantative aspect of investment. Investment climate represents transfer mechanism for the government policies towards economic growth. Depending on the theoretical perspective and methodological analysis considered in this study, hypothesis of Corporate income tax is effective on improving investment climate and Decline in effective corporate income tax rates (tax incentives, statuory tax rates regulations) improves investment climate have been tested and policy proposal has been built up. According to the analytical findings, effective corporate income tax rates (calculated in this study) puts more efficient result, than statuory tax rates in Turkey. While statuory tax rate is not significant variable, effective tax rate is a significant variable for the investment climate. This result is appopriate with the theory of internal found of investment and confirms the main hypothesis of the analysis. The investment deduction has the biggest share in whole tax incentives so that it can be said that the results mentioned originates from the investment deduction. In this respect, the effects of the removal of the investment deduction in Turkish Tax System has to be followed carefully by the policy makers. Keywords: Investment Climate, Tax Policies, Effective Corporate Income Tax, Tax Incentives, Internal Funds. 1 Dokuz Eylül Üniversitesi, ktisadi dari Bilimler Fakültesi, ktisat Bölümü, recep.kok@deu.edu.tr. 2 -zmir Vergi Dairesi Bakanl, bulutss@yahoo.com.

2 Yatrm -kliminin -yiletirilmesinde Vergi Politikalarnn Önemi: Türkiye Açsndan Bir Uygulama 1. GR Bireysel refah iyiletirmeye yönelik çabalar, tüm iktisat literatüründe giderek daha da büyük bir önem kazanmakta ve tüm dünyada hükümetlerin politikalar içerisindeki önceliini korumaktadr. Birey refahnn artrlmasn hedef alan iktisat politikasnn temel amaçlar arasnda yer alan iktisadi büyümenin reel dinamiklerinden biri olan yatrmlarn nicelik ve nitelik boyutu, yatrm ikliminin iyiletirilmesi ile paralellik arz etmektedir. Yakn dönemde iktisat literatürüne girmi olan yatrm iklimi kavram, firmalar daha fazla mal ve hizmet üretmek üzere yatrm yapmaya götüren faktörlerin neler olduu konusu ile alakaldr. -yi bir yatrm ikliminin yaratlma çabasnn temel nedeni, böyle bir ortamda firmalarn kar beklentilerinin artaca ve bu nedenle daha fazla mal ve hizmet üretmeye yönelik verimli sabit sermaye yatrmlar yapacaklar varsaymdr. Teknolojinin olmad ya da dsal olarak belirlendii ve bu nedenle firmalarn yatrmlarnda azalan getirinin kaçnlmaz kabul edildii klasik ve neo klasik büyüme yaklamlarnda, iktisadi büyüme olgusu, söz konusu azalan getiri varsaym nedeniyle dsal faktörlerce belirlenen müdahale edilemez bir deikendir. Kamu politikalarnn iktisadi büyümeyi etkileme mekanizmalarnn öne çkarld yeni iktisadi büyüme yaklamnda firmalarn yatrmlar bakmndan sabit ya da artan getiriye kaynaklk edecek deiik öneriler bulunmaktadr. Teknolojinin içsel olarak yaratlmas konusunda özellikle, Lucas (1998) beeri sermaye, Rebelo (1991) kümülatif sermaye, Romer (1990) Ar-Ge çalmalar, Barro (1990) ARGE ve eitim konusundaki kamu harcamalar üzerinde durmaktadr (Ar ve Kar, 1990: 2). Hükümetler bu alanlarda dorudan harcama yapabilecekleri gibi, firmalarn bu alanlardaki faaliyet ve harcamalarn tevik ederek de etkili olabilir. Vergi politikas yönünden firmalarn bu alanlardaki faaliyet ve harcamalarndaki vergi yükünü azaltan tedbirler bu cümleden kabul edilebilir. Yatrm karar alma süreçlerini açklayan teorik yaklamlara göre (net bugünkü deer ve piyasa faiz oran), firmalar karar alrken yatrmlarnn getirisine odaklanr. Maliyet ve giderler düüldükten sonra net getiri pozitif olduunda ya da yatrm marjinal etkinlii piyasa faiz oranndan yüksek olduunda yatrm karldr. Yatrm teorilerinden içsel fonlar teorisine göre sermaye stoku, dolaysyla da yatrmlar, kar düzeyine baldr (Cummins ve di., 2006: 796). Firmalarn yatrmlarnn finansman için bavurulabilecekleri 4 kategori kaynak vardr: 1)Datlmayan karlar, 2)Amortisman karlklar 3)Borçlanma 4)Hisse sat. Datlmayan karlar ve amortismanlar içsel, borçlanma ve hisse sat dsal kaynaklardr. Borçlanma faiz ödemelerinin yol açt maliyet ve ayrca kriz dönemlerinde geri ödeme taahhütlerinin yerine getirilememesi riskleri dolaysyla, hisse sat ise kar paylam ve yönetiminde güç kayb sonuçlarn dourduundan, iadamlar, yatrmlarn kararl bir ekilde içsel fonlar olarak tanmlanan datlmayan karlar ve amortismanlarla finanse etmeyi tercih etme eilimindedir (Stevens, 1994: 551). Vergiler firmalarn getirilerini dorudan etkilemektedir. Özellikle kazanç üzerinden alnan vergiler, elde edilen karn bir ksmnn vergi olarak hazineye intikal ettirilmesi anlamna gelir. Bu nedenle vergilerin, gerek yatrm karar alma süreçlerini açklayan yaklamlara göre gerekse yatrm içsel fonlar teorisine göre karlar üzerindeki bu azaltc etkisi nedeniyle yatrmlar menfi yönde etkilemesi beklenir. Fazzari ve Herzon (1996), Romer (1990), King ve Rebelo (1990), Leibfritz, Thornton ve Bibbee (1997), Rolfe ve dierleri (1993), Coyne (1994), Root ve Ahmed (1978) bu yönde tespitler ortaya koymutur. Dier yandan Morisset, Pirnia, Allen ve Wells (1999) de olduu gibi aksi yönde tespitler de mevcuttur. Öte yandan kazanç vergileme rejimlerinde, elde edilen kazancn vergilenecek ksmnn (matrah) tespitinde istisna ve muafiyet uygulamalar sklkla karlalan bir durumdur (Morisset ve di., 1999: 72) Vergi tevikleri olarak isimlendirilen bu uygulamalar neticesinde firmalar, fiilen elde ettikleri karlar yönünden, yasal vergi

3 oranndan daha düük bir vergi oran (efektif vergi oran) ile kar karya kalmaktadr. Yatrm kararlarnda efektif vergi orannn dikkate alnd varsaymnda, vergi teviki uygulanan faaliyet ve harcamalar içeren yatrmlarn olumlu yönde etkilenmi olmas beklenebilir. Bu çerçevede içsel büyüme yaklamnda, yatrmlarda artan getiriye kaynaklk eden teknoloji, verimlilik, ARGE, beeri sermaye, sabit sermaye stoku konular ile ilikilendirilebilecek alanlardaki faaliyet ve harcamalara yönelik vergi teviklerinin, yatrmlarn verimliliini ve neticede birey refah odakl iktisat politikasnn ana amac olan iktisadi büyümeyi hzlandrd iddia edilebilir. Bu çalmada vergilerin yatrmlar üzerindeki etkisi, gerek yatrmn içsel fonlar teorisi gerekse içsel büyüme yaklamnn argümanlar bütünletirilerek hem yasal vergi oranlar hem de efektif vergi oranlar açsndan Türkiye örneinde bir uygulama ile analiz edilmitir. Konunun yatrm iklimi yaklam çerçevesinde ele alnmas, yatrmclarn vergilere olan duyarllnn ortaya konulabilmesi yönünden önem kazanmaktadr. 2. YATIRIM KLM VE VERGLER Firmalar yatrm kararlarnda getiri üzerinde odaklanmaktadr. Yatrm iklimi firmalarn karllk beklentileri ekillendiren bütün faktörlerin bir bilekesi olarak ifade edilebilir. Vergiler firma karnn firma sahibine kalan ksmn dorudan azaltan bir faktör olarak getiri beklentisi açsndan etkili olmas kukusuz bir faktördür. Bu bölümde yatrmclarn vergilere olan duyarllklar irdelenmektedir Yat5r5mc5lar5n Vergi Oranlar5na Duyarl5l575 Yatrmclarn yatrm kararlarnda duyarl olduklar faktörlerin bütünü yatrm ikliminin unsurlarn oluturur. Söz konusu duyarlln ortaya konulmasnda bavurulan yöntemlerin banda anket çalmalar gelmektedir. Bu konudaki geni ve kapsaml çalmalardan biri Dünya Bankasnn yatrm iklimini konu alan 2005 yl Dünya Kalknma Rapordur. Dünya Bankasnn yatrm iklimi yaklamnda firma karlarna odaklanlmtr. Bu yaklamda firmalarn karllk beklentileri maliyetler, riskler ve rekabet engelleri tarafndan belirlenmektedir. Hükümet davranlar ve politikalar, corafya, piyasa büyüklüü ve tüketici tercihleri, firmalarn yetenekleri ve stratejileri, maliyetler, riskler ve rekabet engelleri üzerinde etkili olmakta ve topluca yatrm iklimi olarak isimlendirilmektedir (The World Bank, 2005). Stern (2001) e göre de benzer biçimde gelimekte olan ülkelerde yatrmlarn nitelii ve nicelii yatrmlarn getiri beklentilerine ve bu getirilerdeki belirsizlik derecesine baldr. Bu beklentileri ekillendiren birbiriyle ilintili politik, kurumsal ve davransal ortam olmak üzere üç faktör bulunmaktadr. ekil-1: Yatrm -klimi Kaynak: The World Bank 2005.

4 Yatrm -kliminin -yiletirilmesinde Vergi Politikalarnn Önemi: Türkiye Açsndan Bir Uygulama Dünya Bankasnn yatrm iklimi aratrmalar 2001 ylnda balatlmtr. Yatrm iklimi anketleri 1999 ylnda yaplan Dünya - Ortam Aratrmas üzerine ina edilmi olup, toplamda 4.8 milyon kiiyi istihdam eden elli üç ülkeden den fazla firmay kapsamaktadr. Aratrma kapsamnda firmalarn, gözetim, düzenleme, vergileme, finans, altyap ve igücü konularnda karlatklar zorluklarla ya da snrlandrmalarla ilgili deerlendirmeleri alnmaktadr. Aratrmada ayn zamanda firma performansyla alakal olabilecek objektif veriler de toplanarak, bu verilerin verimlilik, yatrm kararlar ve istihdam kararlarna etkileri anlalmaya çallmaktadr. -lerleyen yllarda daha fazla sayda ülke anket çalmasna dahil edilmitir. Dünya Bankas yatrm iklimini politika belirsizlii, yolsuzluk, yarg, suçlar, düzenlemeler ve vergi yönetimi, finans, elektrik, igücü piyasas olmak üzere sekiz ana setten oluan deikenlerle ortaya koymaktadr. Bunlardan hangisinin en büyük engel olarak görüldüü ekil.2 de gösterilmektedir (Driemeier ve Stewart, 2004). ekil-2: Yatrm -klimi Göstergeleri Kaynak: Driemeier ve Stewart, Sadece vergi oranlar yönünde bakldnda, bu deikenin tüm yatrm iklimi göstergeleri içinde üçüncü önemlilik srasna sahip olduu görülmektedir. Düzenlemeler ve Vergi Yönetimi ana seti olarak ise yatrmlarn önündeki en büyük engel olarak kabul eden firmalarn orannn en yüksek olduu görülmektedir. Tablo 1: Vergi Oranlarn Engel Olarak Gören Firmalarn Oran En Büyük Engel En Büyük Üç Engel Aras5nda En Büyük Be= Engel Aras5nda Tüm Ülkeler Üst-Orta Gelir Grubu Ülkeler Alt-Orta Gelir Grubu Ülkeler Dü=ük Gelir Grubu Ülkeler Do7u Avrupa-Orta Asya Sub-Saharan Afrika Asya Latin Amerika

5 Tüm ülkeler itibariyle bakldnda, vergileri yatrm önünde bir engel olarak gören ülkelerin oran %82 dir. Bir baka ifade ile ankete dahil olan 53 ten fazla gelimekte olan ülkenin %82 sinde firmalar vergileri yatrmlarn önündeki be engelden biri olarak görmektedir. Aadaki tabloda Dünya Bankas yatrm iklimi anketinde firmalarn yatrmlarn önündeki on sekiz olas engel arasnda vergi oranlarnn en büyük engel olarak sayld ülkelerin oranlar gösterilmektedir (Driemeier ve Stewart, 2004). Anket sonuçlarna bakldnda vergiler, yatrm iklimi açsndan önemli bir yere sahiptir. Tüm ülkeler düzeyinde %82 gibi çok yüksek oranla firmalar vergileri yatrmlarn önündeki en büyük be engel arasnda saymaktadr. Ayn ankete göre Türkiye de firmalarn %38 i vergileri temel engel olarak görmektedir (The World Bank, 2005). TEPAV tarafndan Türkiye için gerçekletirilen Yatrm Ortam Deerlendirme Anketi (YODA) yatrm ikliminin saha çalmasna dayal analizi konusunda iyi bir örnek tekil etmektedir. YODA, 5 ayr bölge ve 19 ehirden 1300 ü imalat ve 200 ü hizmet sektörüne ait olmak üzere toplam 1500 firmay kapsayan bir anket çalmasdr. Anketin vergi uygulamalarna ilikin sonuçlar deerlendirildiinde; ilerin büyümesi önündeki en büyük engelin vergi oranlar olduu sonucuna ulalmaktadr. Makro ekonomik belirsizlik ve vergi idaresi ve mevzuatna ilikin problemler, vergi oranlarn takip eden dier büyük engeller olarak görülmektedir (Tepav-Dünya Bankas, 2005) Yat5r5m kliminin yile=tirilmesinde Vergi Politikas5 Araçlar5 Dabson, Rist ve Shchweke (1996) çounlukla yatrm iklimi kavramnn vergi kesintileri, engellerin kaldrlmas ve özellikle istihdam ve çevre düzenlemeleri ile eanlaml hale geldiini ifade etmektedir. Yatrm iklimi anketleri firmalarn vergi oranlarna duyarl olduklarn ve yatrmlar açsndan bir engel olarak gördükleri sonucunu ortaya koymaktadr. Vergiler yatrmlarn önünde engeldir argüman, yatrm ikliminin tanm gerei yatrmlarn miktar ve verimliliinin dorudan belirleyicileri olan maliyetler, riskler ve rekabet engelleri ile ilikilendirilmesi gereken bir argümandr. Vergi yükü yatrmclar açsndan dorudan bir maliyet unsurudur. Kazançlarn yüksek oranl vergilenmesi, yatrmlarn net karlln dorudan negatif yönde etkiler. Engel olma yönü de buradan kaynaklanr. Yatrm teorilerine göre yatrm karar alma sürecinde temel deerlendirme yatrmn net getirisi ile maliyetinin mukayesesine dayanmaktadr. Kazancn vergiye ayrlan ksm, net getiriyi azaltacandan yatrm kararn olumsuz etkileyen bir faktördür. Bu çerçevede vergi oranlarndaki bölgesel (DYY lar için ülkesel) ve sektörel oran farkllklar da rekabet açsndan önem arz etmektedir. Bu genel yaklama uygun olarak yatrm ikliminin iyiletirilmesi bakmndan kullanlabilecek en temel iki araç; vergi orannn düürülmesi ve vergi tevikleri saylabilir Vergi Oran5n5n Dü=ürülmesi Genel vergi oranlarnn düük olmas, mikro iktisadi yaklamla yatrmlarn net getiri orann yükselten bir unsur olmas nedeniyle yerel yatrmclar bakmndan sabit sermaye yatrm eilimini artran bir unsur olabilir. Net bugünkü deer yaklamnda, vergi oranlar yatrmlardan salanan gelirleri yatrm maliyetine eitleyen oran ters yönlü etkilemesi, dolaysyla yatrm maliyetinin daha uzun bir süreçte geri dönmesi söz konusu olduundan, yüksek nominal vergi oranlar yerel yatrmclar bakmndan caydrc etkiye sahip olabilecektir. Dorudan yabanc yatrmlar açsndan vergi oranlarnn dier yatrm iklimi ölçütlerine nazaran daha az bir öneme sahip olduu da ileri sürülen görüler arasndadr(tablo.2). Ancak günümüzün küreselleme ve uluslararas mal ve sermaye hareketleri düzeyinde dorudan yabanc yatrmlarn özellikle azgelimi ve gelimekte olan ülkeler açsndan daha da önemli hale gelmesi nedeniyle bu ülkelerde bu konuda

6 Yatrm -kliminin -yiletirilmesinde Vergi Politikalarnn Önemi: Türkiye Açsndan Bir Uygulama adeta bir yar söz konusudur. Dolaysyla dier yatrm iklimi ölçütleri itibariyle benzer özelliklere sahip iki ülke açsndan vergi oranlar temel belirleyici haline gelebilmektedir. Tablo 2: Dorudan Yabanc Yatrmlarn Belirleyicileri DYY Üzerine Etkisi Belirleyiciler Pozitif Negatif Anlams5z -Piyasa büyüklü7ü X(18) -=gücü maliyetleri X(4) X(7) X(6) -Ticaret engelleri X(2) X(l) X(2) -Büyüme oran5 X(5) X(2) -Aç5kl5k X(4) X(2) -D5= Ticaret Aç575 X(3) X(6) -Döviz kuru X(l) X(5) X(4) -Vergi oranlar5 X(l) X(9) X(4) Kaynak: Chakrabarti, Not: Parantez içindeki rakamlar çalma saysn göstermektedir. Sermayenin uluslararas hareketliliinin yüksek olduu günümüzde, küçük ve açk ekonomiler bakmndan sermaye gelirleri için (yatrmlardan elde edilen) genel orann düürülmesi DYY için genel anlamda bir vergi teviki görevini görebilir. Çok uluslu irketler bakmndan yatrm yeri tercihlerinde dier karakteristikleri benzer ülkeler arasnda genel vergi oranlarnn daha düük olmas temel belirleyici haline gelebilir. Yurtiçi sermaye açsndan da genel vergi orannn yükseklii yatrm çkna sebep olabilir (Fletcher, 1994). Günümüzde baz ülkelerde düük düzeyli genel vergi oran yoluyla yatrmclar tevik edilmeye çallmaktadr. Hong Kong, Lübnan, Mauritius gibi baz küçük ülkelerde ya hiç ya da çok snrl tevikler yannda efektif kurumlar vergisi orannn düürülmesi teknii kullanlmaktadr. Uluslararas yatrmclar uluslararas düzeyde makul saylan %35-40 gibi bir orandan daha düük yasal kurumlar vergisi oran sunan ülkelere avantajl gözüyle bakmaktadr. Yasal vergi orann düük tespit eden ülkelerde piyasann karl yatrmlar kendiliinden seçmesine izin verdii düünülmektedir. Bu teknikte ksa dönemde ciddi vergi geliri kaybna yol açsa da uzun dönemde çok fazla yatrm çekerek vergi tabannn genilemesi sonucunu dourarak vergi gelirlerindeki azalmann ortadan kalkaca anlay hakimdir (Fletcher, 1994) Vergi Te=vikleri Yatrm ikliminin iyiletirilmesinde vergi politikasnn bir araç olarak kullanlmas özü itibariyle yatrmclar açsndan makul bir vergi yükünün domasna yol açacak vergileme yapmaktr. Bunun için tüm mükellefler için uygulanmak üzere genel düük vergi oranlar tespit edilebilecei gibi alternatif olarak yasal vergi oranlarnn düürülmesi yerine sektörel, bölgesel, dönemsel vergi tevikleri (muafiyet ve istisnalar) yoluyla efektif vergi yükü de düürülebilir. Bu ikinci yöntem vergilerin selektif maliye politikas arac olarak kullanlabilmesine olanak tanmas yönüyle avantajl iken teviklerin çok olduu bir vergi sisteminin yönetim zorluu getirmesi yönüyle dezavantajldr. Ayrca vergi teviklerinin yol açt gelir kayb tespit ve takip zorunluluu da gerektirmektedir. 3. TÜRKYE AÇISINDAN BR UYGULAMA Çalmann bu bölümünde dönemi Türkiye Ekonomisi verileriyle yatrm iklimindeki iyilemenin yatrmlar üzerindeki etkisinin vergi yönlü analizi ele alnacaktr. Ekonometrik analizlere geçmeden önce, uygulamann amac ve yöntemi tantlacak

7 ardndan yatrm ikliminin iyiletirilmesine yönelik göstergeler ekonometrik modellerle ortaya konulacaktr Uygulaman5n Amac5 Bu çalmann amac, vergi oranlarnn firmalarn yatrm kararlarna ne yönde etki ettiini parametrik ölçütlerle ortaya koymaktr. Saha çalmalarndan ortaya çkarlan bulgulardan hareketle, yatrmclarn vergi düzenlemelerine duyarllklarn referans alarak yatrm iklimi konusu Türkiye örnei çerçevesinde analiz edilecektir. Bu analize yönelik olarak ele alnan teorik çerçeve ve yöntem analizlerinden hareketle oluturulan kurumlar vergisi oran yatrm ikliminin iyilemesi üzerinde etkilidir ve tarafmzdan hesaplanm olan efektif kurumlar vergisi oranndaki düü (vergi tevikleri, yasal vergi oran düzenlemeleri) yatrm iklimini iyiletirmektedir hipotezleri test edilerek politika önerileri gelitirilecektir Uygulamada Kullan5lan Veri ve zlenen Yöntem Çalmamzn uygulama bölümünde kullanlan deikenlerin tümü, dönemi Türkiye Ekonomisi çeyreklik verilerinden olumaktadr ve verilerin deerlendirilmesi amacyla Eviews 5.1 paket program kullanlmtr. YATIRIM deikeni, özel kesim imalat sanayi makine teçhizat yatrmlarn ifade etmektedir, reel üretim kapasitesini artran veya artrmaya dönük yatrmlar olduundan dolay, bu deikenin kullanlmasna karar verilmitir. GSMH ve YATIRIM deikenleri 1987 yl sabit fiyatlaryla alnmtr ve TCMB veri datm sitesinden elde edilmitir. F-A (Faiz Haddi Cinsinden -ndirgenmi -letme Art) iletme karlarn açklayan vekil deiken ve F-NKA (Faiz Haddi Cinsinden -ndirgenmi Net Kar), iletme karlarn açklayan temel deiken olarak kullanlmtr. Her iki kar deikeni 1987 yl fiyatlar ile GSMH deflatörü ile reelletirilmitir. Net kar rakam tarafmzdan hesaplanm olup, Türkiye de faaliyet gösteren bütün kurumlar vergisi mükelleflerinin bilanço kar ve zarar beyanlarndan hareketle elde edilmitir. Kurumlar vergisi beyanname özetleri üzerinden hesaplanan bu net kar rakam, hazine bonosu üç aylk bileik faiz oranlar kullanlarak indirgenmitir. Faiz oranna ilikin 1989 yl verisine ulalamadndan, söz konusu rakam ortalama ticari kredi faiz oranlarndaki dönemi deiim oranlar esas alnarak uyarlanmtr. Maliye yaznnda mal ve hizmetler üzerinden alnan vergilerin (örnein katma deer vergisi ve özel tüketim vergisi gibi) yanstlabilir olduu, kazanç vergilerinin ise yanstlamaz karakterde olduklarndan dolay mükelleflerin üzerinde kald yaygn olarak kabul edilen bir görütür. Bu nedenle uygulamada kazanç vergisi üzerinde durulmutur. Türkiye de kazanç vergilemesinde iki vergi türü bulunmaktadr. Bunlardan gelir vergisi bireylerin ve ahs irketlerinin gelir ve kazançlarn konu edinirken, kurumlar vergisi bata sermaye irketleri olmak üzere kurumlarn kazançlarn konu edinmektedir. Özel yatrmlarn büyük ölçüde sermaye irketleri tarafndan gerçekletirildii varsaymndan dolay kurumlar vergisi oran çalmann uygulamal ksmnda açklayc deiken olarak seçilmitir. YSVERG- deikeni yasal kurumlar vergisi orann, EFVERG- deikeni de efektif kurumlar vergisi orann göstermektedir. Yasal kurumlar vergisi oranlar Gelir -daresi Bakanlndan alnm olup, efektif kurumlar vergisi oranlar Türkiye de tüm kurumlar vergisi mükelleflerinin beyanlar üzerinden tarafmdan hesaplanmtr. Hesaplama kurumlar vergisi mükelleflerinin ilgili ylda vermi olduklar kurumlar vergisi beyannamelerinin tamamna ilikin Gelir -daresinden temin edilen özetlerine göre beyan edilen toplam kurumlar vergisinin, indirim ve istisnalar düülmeden önceki kurum kazancna (ticari bilanço kar) bölünmesi suretiyle yaplmtr. Yatrm indirimi, özel eitim-öretim kurumlar kazanç istisnas ve AR-GE harcamalar istisnas gibi içsel büyüme yaklamnda artan getiriye kaynaklk eden verimlilik, beeri sermaye, teknoloji

8 Yatrm -kliminin -yiletirilmesinde Vergi Politikalarnn Önemi: Türkiye Açsndan Bir Uygulama gibi alanlarla ilikilendirilebilecek vergi tevikleri söz konusu indirim ve istisnalar içinde yer almaktadr. Deikenlerin tümü çeyreklik veri olduundan Tramo/Seats yöntemi ile mevsimsel etkilerden arndrlmtr. Bundan sonraki bölümlerde aksi belirtilmedii sürece deikenlere ait ksaltmalarn önündeki L doal logaritmay göstermektedir. Yatrmlar ve iktisadi büyümeye ait regresyon modellerinde kullanlan deikenlere ilikin tanmlar ve dier bilgiler aadaki tabloda verilmektedir. Tablo 3: Uygulama Bölümünde Kullanlan Deikenler Uygulama Bölümünde Kullan5lan De7i=kenler De7i=kenler Aç5klama Kaynak YATIRIM Özel Kesim -malat Sanayi Makine Techizat TCMB Yatrmlar GSMH 1987 Sabit Fiyatlaryla Gayri Safi Milli Hasla TCMB YSVERG Yasal Kurumlar Vergisi Oran G-B EFVERG* Efektif Kurumlar Vergisi Oran G-B FNKA* FA* -letme Karn Açklayan Deiken (Faiz Haddi Cinsinden -ndirgenmi Net Kar) -letme Art (Faiz Haddi Cinsinden -ndirgenmi -letme Art) *Bu de!i"kenlere ili"kin veriler orijinal de!ildir, taraf%m%zdan hesaplanm%"t%r. G-B TÜ-K Çalmada öncelikle, zaman serilerinin birim kök yada stokastik trend içeriyor olmas (duraan olmama) ve bu nedenle elde edilen bulgularn güvenilemez olmas sorununa yönelik olarak Toplulatrlm Dickey-Fuller ve Phillips-Perron testleri ile serilerin duraanl test edilmi daha sonra deikenler arasndaki uzun dönem ilikinin varl için Engle-Granger Ebütünleme analizi yaplmtr. Yukarda açklanan aamalardan sonra Model-1 ve Model-2 de gösterilen denklemler, En Küçük Kareler Yöntemiyle (EKKY) ile tahmin edilmi, deikenler arasndaki uzun dönem ilikilerin tespiti amacyla regresyon modeline bavurulmutur. Tan testleri olarak otokorelasyon için Breusch-Godfrey (B-G), eit varyans için White (W), normal dalm için Jarque-Bera (J-B), testleri uygulanmtr. Oluturulan hipotezleri test etmek amacyla tarafmca oluturulan modeller için temel olarak yatrm karar alma süreçlerini açklayan yaklamlardan yatrmn içsel fonlar teorisi referans alnm ve u modeller yaratlmtr: Model 1: (A) YATIRIM t =V 0 + V 1 GSMH t-1 + V 2 F-A t-3 + V 3 YSVERG- t +X t (B) YATIRIM t =V 0 + V 1 GSMH t-1 + V 2 F-NKA t-3 + V 3 YSVERG- t + X t Model 2: (A) (B) YATIRIM t =V 0 + V 1 GSMH t-1 + V 2 F-A t-3 + V 3 EFVERG- t +X t YATIRIM t =V 0 + V 1 GSMH t-1 + V 2 F-NKA t-3 + V 3 EFVERG- t +X t Bu hipotezler kapsamnda Özel Kesim -malat Sanayi için makine ve teçhizat yatrmlar üzerinde yasal kurumlar vergisi oran ile efektif kurumlar vergisi orannn etkileri incelenmitir. Bu amaçla Özel Kesim -malat Sanayi için makine ve teçhizat yatrmlarnn baml deiken yasal ve efektif kurumlar vergisi orannn bamsz deiken olarak alnd dört farkl model oluturulmutur. Bu modeller arasndaki temel fark ayn dönemde dier açklayc deikenler veri iken yasal ve efektif kurumlar vergisi oranlarndaki düzenlemelere yönelik farkllatrlm bir açklayc deikenin dourduu sonucunun önemini vurgulamaktr.

9 3.3. Ekonometrik Analiz Kullanlan deikenler zaman serisi olduundan öncelikle bütünleme dereceleri belirlenmelidir. Bu amaçla Toplulatrlm Dickey-Fuller ve Phillip-Perron testleri yaplm ve elde edilen sonuçlara göre; tüm deikenler için düzey deerlerde ADF ve PP testlerine göre birim kök tespit edilmitir. Bunun yan sra birinci farklar alndnda tüm deikenler için elde edilen test istatistikleri mutlak deerce kritik deerlerden büyük olduundan deikenlerin tümü birim kök içermemektedir yani seriler birinci farklar alndnda duraan hale gelmektedir. Yasal ve efektif kurumlar vergisi oranlarnn, Özel Kesim -malat Sanayi için makine ve teçhizat yatrmlar üzerindeki etkisini görebilmek amacyla oluturulan modeller EKK yöntemi ile tahmin edilmi elde edilen sonuçlar Tablo-4 de verilmitir. Deikenlerin tümü birinci dereceden bütünleik olduundan aralarnda uzun dönem ilikisinin varl Engle- Granger ebütünleme testi ile aratrlmtr. Bu amaçla ilk olarak modeller tahmin edilmi ve modellerden elde edilen hatalar çekilerek duraanlna baklmtr. Hatalar için ADF test istatistii kritik deerlerle karlatrlm ve bu deikenlerin dorusal kombinasyonlarnn duraan olduu sonucuna varlmtr. Modellerde GSMH deikeninin bir dönem gecikmeli deeri esas alnmtr. Potansiyel yatrmclar açsndan beklentiler, yatrm kararlar için önemli bir psikolojik faktördür. Bu çerçevede bir dönem önceki GSMH performans beklenti formasyonu için en güncel ve temel veri olarak kabul edilmitir. Dier yandan iletme karlar ve iletme karlarn temsil eden iletme art deikeni modellerde üç dönem gecikmeli deerli ile alnmtr. Bu deikenlerinin gecikmeli deerlerinin esas alnmas, henüz kesinlememi olan cari dönem deil, kesinlemi olan önceki dönem bilançolarna göre oluan karlarn yatrmlarn finansman için bir fon görevi görebilecei yaklam ile açklanabilir. Vergi oranlar deikenleri ise modellerde cari dönem deerli itibariyle dikkate alnmtr. Bu, yeni yatrmlara ilikin vergisel yükümlülüklerin cari dönemde ve gelecekte çkacak olmas dolaysyla, potansiyel yatrmclarn yatrm kararlarnda cari vergi oranlarn dikkate aldklarnn kabulüne dayanmaktadr. Ayrca bu deikenlerin gecikme uzunluklar Akaike ve Schwarz ölçütlerine göre belirlenmitir. Elde edilen sonuçlara göre; %1 önem düzeyinde modelle ilgili bir problem söz konusu deildir. Bamsz deikenlerin yatrmlar açklama gücü %89 olarak elde edilmitir. Tüm modellerde GSMH deikeni istatistiksel olarak anlaml ve iareti beklentilerle uyumlu bulunmutur. Bu sonuca göre GSMH daki art yatrmlar arttrmaktadr. -letme karlar için vekil deiken olarak seçtiimiz iletme artnn katsays her iki modelde %5 anlamllk düzeyinde istatistiki olarak anlaml bulunmutur. Katsaylarn iaretleri de iktisadi beklentileri karlamaktadr. Ayrca uygulamann teorisi ve yöntemi balamyla Model 1A ve Model 2A ya yönelik bu bulgular test etmeye yönelik olarak net kar deikeni vekil deiken yerine konularak yeniden tahminciler (Model 1B ve Model 2B) elde edilmitir. Bu tahminciler de hem teori hem ekonometrik bulgular itibariyler Model 1A ve Model 2A y dorulamaktadr. Yasal kurumlar vergisi oran Model 1 in her iki versiyonundaki katsaysnn iareti beklenildii gibi negatif bulunmakla birlikte istatistiki olarak anlaml deildir. Efektif kurumlar vergisi oran ise Model 2 nin her iki versiyonunda istatistiksel olarak anlaml bulunmu ve iareti iktisadi beklentileri dorulamaktadr. Yasal kurumlar vergisi oran ile efektif kurumlar vergisi oran arasndaki farkllama temelde vergi teviklerinden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle efektif kurumlar vergisi orannn yatrmlar üzerindeki tespit edilen pozitif etkisi, temelde vergi teviklerine balanabilir.

10 Yatrm -kliminin -yiletirilmesinde Vergi Politikalarnn Önemi: Türkiye Açsndan Bir Uygulama Tablo 4: Model Tahmin Sonuçlar Deikenler Sabit Baml Deiken: LYATIRIM t MODEL 1 * MODEL 2 * (A) (B) (A) (B) (7.997) [0.037] (7.387) [0.073] (7.538) [0.059] (6.891) [0.159] LGSMH t (0.470) (0.432) (0.440) (0.404) [0.001] LF%A t (0.098) [0.032] (0.093) [0.036] LF%NKA t (0.030) [0.003] (0.029) [0.002] YSVERG% (0.626) [0.866] (0.577) [0.809] EFVERG% (0.811) [0.063] (0.781) [0.043] AR(1) (0.066) (0.069) (0.066) (0.068) Düz-R F-ist D.W. d-ist B-G F-ist [ ] [0.211] [0.286] [0.283] W:F-ist [0.424] [0.601] [0.373] [0.342] U t (0.009) (0.004) * Modellerde otokorelasyon sorunu oldu!undan AR(1) uygulanm%"t%r. 3 *Model seçiminde ve gecikmelerin belirlenmesinde Schwarz bilgi kriterinden yararlan%lm%"t%r. *Kö"eli paratezler probability de!erlerini göstermektedir. * Parantezler katsay%lar%n standart hatalar%n% göstermektedir. Tüm model sonuçlar birlikte deerlendirildiinde, GSMH daki artlarn yatrmlar pozitif yönde etkiledii görülmektedir. Bu deiken yatrmn içsel fonlar teorisinde öngörülen hzlandran mekanizmasn temsil ettii için teoriyle uyumlu olmas analitik bulgular güçlendirmektedir. -letme art ve net karlardaki artlar da yatrmlar olumlu yönde etkilemektedir. Efektif kurumlar vergi oran ise yatrmlarla ters yönlü iliki içerisindedir. Yatrmn içsel fonlar teorisi açsndan içsel fon deikenleri olarak kabul edilen karlar ve efektif vergi oranlar ile yatrmlar arasndaki söz konusu analitik bulgu sonuçlar, GSMH deikenine ait sonuçlarla birlikte deerlendirildiinde büsbütün içsel fonlar teorisini dorulamaktadr. Ayrca Model 2A ve 2B nin sonuçlarn ksa dönem iliki açsndan yorumlamak için hata düzeltme modeli dikkate alndnda, hata terimi katsaysnn iaretinin teoriye uygun ve istatistiksel olarak anlaml olduu görülmektedir. Bu bulgular Model 2 nin her iki versiyonunda da hata düzeltme mekanizmasnn ilediini göstermektedir. Nitekim 3 Vergil ve Çetinta" (2003), yapt%klar% çal%"mada AR (1) sürecinin otokorelasyon sorunu için kullan%labilece!ini göstermi"lerdir.

11 Model 2B de açklayc deikenlerin yatrmlar üzerindeki ksa dönem etkilerini gösteren göstergeler deerlendirildiinde, ortaya çkan ksa dönem dalgalanmalarn uzun dönemde (yaklak 5 dönem) ortadan kalkt görülmektedir. 4. SONUÇ Vergi oranlar, yatrm iklimi ile ilgili saha çalmalarnda dorudan bir maliyet unsuru ve önemli bir belirleyen olarak ortaya çkmaktadr. Dolaysyla da yatrm ikilimi ile ilgili bütün yaklamlarda bir deerlendirme ölçütü olarak dikkate alnmaktadr. Özellikle azgelimi ve gelimekte olan ülke ekonomileri için teknoloji ve verimlilik açsndan önemli görülen dorudan yabanc yatrmlar bakmndan, vergiler daha da fazla önem atfedilen bir deiken olmaktadr. Bu nedenle DYY çekicilii konusundaki yatrm ve danmanlk irketleri tarafndan hazrlanan ülke raporlarnda vergiler konusu önemli bir yer igal etmektedir. Çalmann uygulamal ksmnda ede edilen analitik bulgulara (tahmincilere) göre, Türkiye örneinde yllarn kapsayan dönemde yasal vergi oranlar yatrmlar üzerinde istatistiki olarak anlaml bir etkiye sahip bulunmamtr. Buna mukabil yasal vergi oran yerine efektif vergi oranna deiken olarak yer verildiinde istatistiki olarak anlaml ve ters yönlü bir ilikinin varl ortaya çkmaktadr. Bu sonuca göre efektif vergi oranndaki azallar yatrmlar pozitif yönlü etkilemektedir. Bu sonuç son yllardaki düzenlemeler nda deerlendirilmitir. Türkiye de efektif kurumlar vergisi oranndaki deiiklikler iki sebepten kaynaklanmtr. Birincisi yasal vergi orannn kendisindeki deiimdir döneminde kurumlar vergisi oran %46 seviyesinden %30 ye indirilmitir. -kinci sebep ise vergiye tabi kazancn fiili kazanca göre azalmas sonucunu douran vergi tevikleri olarak adlandrabileceimiz indirim ve istisna düzenlemeleridir. Bunlar arasnda yatrm indirimi en önemli vergi tevikidir. Yatrm indiriminin önemlilii hem tüm yeni ve ilave yatrmlar için uygulanmas nedeniyle yaygn olmas, hem de sunduu avantajn düzeyinden (Avantaj düzeyi yasal oran ve efektif oran arasndaki fark olarak tanmlanmtr) kaynaklamaktadr. Analiz edilen dönemde yatrm indiriminin salad avantaj, potansiyel olarak %10 a kadar çkmaktadr. Efektif vergi oran ile yatrmlar arasndaki bu iliki teorik çerçevede referans alnan yatrmn içsel fonlar teorisi ile uyumludur. Modellerde deiken olan GSMH, iletme art ve net karlar da istatistiki olarak anlaml pozitif katsaylara sahip olduklarndan, içsel fonlar yaklam lehine olan bu kant daha da güçlendirmektedir. Çalmada yer verilen betimsel bulgular ile analitik bulgular birlikte deerlendirildiinde, teorik çerçeve ile önemli ölçüde uyumlu sonuçlar elde edilmitir. Ancak Türkiye de 2006 yl bandan geçerli olmak üzere yatrm indiriminin kaldrlm olmasnn gelecekte yarataca etkiler, politika yapmclar tarafndan titizlikle takip edilmelidir. Ayrca, yatrm ikliminin iyiletirilmesine yönelik politika tasarruflar ekonominin genel dengesini esas alan yaklamlardan bamsz olmamaldr. Özellikle Türkiye gibi kalknma sürecini tamamlayamam, bölgeler aras dengesizlii giderememi, gelir dalmn iyiletirememi, uluslararasnda etkin bir rekabet gücüne eriememi ülkelerde vergi politikasnn yönetimi her tür düzenlemeyi etkin klacak bir yaplanma içerisinde olmaldr.

12 Yatrm -kliminin -yiletirilmesinde Vergi Politikalarnn Önemi: Türkiye Açsndan Bir Uygulama KAYNAKLAR AYIR, H. ve KAR, M. (1990); Türkiye'de Beeri Sermaye ve -ktisadi Büyüme: Nedensellik Testi (Neo-Klasik Büyüme Teorisi), org/cm/pages/yazark.php, Eriim: , s. 2. BULUT, Mustafa (2007); Yatrm -kliminin Gelitirilmesinde Vergi Politikalarnn Rolü: Türkiye Örnei, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. CHAKRABARTI, Avik. (2001); The Determinants of Foreign Direct Invenstment: Sensitivity Analyses of Cross-Country Regressions, Kyklos, Vol.54, Fasc.1, COYNE, E.J. (1994); An Articulated Analysis Model for FDI Attraction into Devoloping Countries. M.B.A. thesis. Nova Southeastern University, Fort Lauderdale. CUMMINS, J.G., HASSETT, K.A. and OLINER, S.D. (2006); Investment Behaviour, Observable Expectations and Internal Funds, American Economic Review, Vol.96, Issue 3. DABSON, B., RIST, C. and SCHWEKE, W. (1996); Business Climate and The Role Of Development Incentives, Publishhed by the Minneapolis Fed for "The Economic War Among the States" a conference held in Washington, D.C., s. 1. DRIEMEIER, M. H. and STEWART, D. (2004); How Do Investment Climate Conditions Vary Across Countries, Regions and Types of Firms?, Background Paper Prepared for the World Development Report 2005: A Better Investment Climate for Everyone. ENDERS, Walter (1995); Applied Econometric Time Series, John-Willey and Sons Inc., New-York, s.366. FAZZARI, S.M. and HERZON, B. (1996); Effects of a Capital Gains Tax Cut on the Investment Behaviour of Firms, Capital Gains Taxes and Economic Growth, Levy Institute Public Policy Brief, No. 25., The Jerome Levy Institute of Bard College. FLETCHER, Kevin (1994); Tax Incentives In Cambodia, Lao PDR, and Vietnam, Prepared for the IMF Conference on Foreign Direct Investment: Opportunities and Challenges for Cambodia, Lao PDR and Vietnam Hanoi, Vietnam. G-B, (Gelir -daresi Bakanl) (2006); Çeitli Vergi -statistikleri, Eriim: KING, R.G. and REBELO, S. (1990); Public Policy and Economic Growth: Developing Neoclassical Implications, Journal of Political Economy, No. 5. LEIBFRITZ, W., THORNTON, J. and BIBBEE, A. (1997); Taxation and Economic Performance, Economics Department Working Papers, No.176, Organisation For Economic Co-Operation and Development, Paris. MORISSET, J., PIRNIA, N., ALLEN, N. J.and WELLS, L. T. (1999); How Tax Policy and Incentives Affect Foreign Direct Investment, Foreign Investment Advisory Service, Occasional Paper 15. PHILLIPS, P. C. and PERRON, P. (1988); Testing for A Unit Root in Time Series Regression, Biometrika, Vol. 75.

13 ROLFE, R.J., RICK, D., POINTER, M. and MCCARTHY, M. (1993); Determinants of FDI Incentive Preferences of MNEs Journal of nternational Business Studies, Vol. 24. ROMER, P.M. (1990); Human Capital and Growth: Theory and Evidence, Carnegie- Rochester Conference Series on Public Policy, 32. STERN, Nicholas, (2001); Building a Climate for Investment, Growth and Poverty Reduction in India, The Export-Import Bank of India, s. 55. STEVENS Guy V.G. (1994); Internal Funds and The Investment Function, Southern Economic Journal, Vol.60, No:3, p TEPAV-Dünya Bankas Yatrm Ortam Deerlendirme Anketi, (2005); yatirim_ortami_v2.pdf. THE WORLD BANK (2005); World Development Report 2005, ( ). VERG-L, H. ve ÇET-NTA^, H. (2003); Türkiye de Kaytd Ekonominin Tahmini, Dou Üniversitesi Dergisi, 4 (1), s World Economic Report, 2005.