ELAZIĞ YÖRESİNDEKİ ARICILIK İŞLETMELERİNİN HASTALIK, PARAZİT VE ZARARLILAR YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

ISSN:1306-3111 e-joural of New World Scieces Academy 2010, Volume: 5, Number: 2, Article Number: 3B0013 VETERINARY SCIENCES İsmail Seve 1 Received: Jue 2009 Halil Yeiar 2 Accepted: March 2010 Firat Uiversity 1 Series : 3B Uiversity of Kahramamaras Sutcuimam 2 ISSN : 1308-7339 iseve@firat.edu.tr 2010 www.ewwsa.com Elazig-Turkey ELAZIĞ YÖRESİNDEKİ ARICILIK İŞLETMELERİNİN HASTALIK, PARAZİT VE ZARARLILAR YÖNÜNDEN İNCELENMESİ ÖZET Bu çalışma, Elazığ Bölgesi arıcılık işletmelerii bal arısı hastalık, parazit ve zararlılarıa ilişki uygulamalarıı belirlemek amacıyla plalamıştır. Arıcılık hakkıda açık ve kapalı uçlu sorularda oluşa aket formu hazırlamıştır. Toplam 218 aket formu Elazığ daki arıcılarla yüz yüze görüşerek doldurulmuştur. Aket souçlarıa göre, 142 işletmeci arılarıı hastalamasıda edişe duymadıklarıı, geel olarak bal arısı hastalıklarıı taıyabildiklerii ve sırasıyla Varroa, Amerika Yavru Çürüğü, Arı Kuşu ve Nosema hastalıklarıı ortaya çıktığıı bildirmişlerdir. E fazla rastlaa hastalık ola Varroa mücadeleside sırasıyla e fazla Rulamit-VA, Varroacide, Vamitrat-VA ad Keaz kullamaktadırlar. Aahtar Kelimeler: Elazığ, Arıcılık İşletmeleri, Bal Arısı Hastalıkları, Bal Arısı Parazitleri, Bal Arısı Zararlıları OBSERVING IN TERMS OF DISEASES, PARASITES AND HARMFULS OF BEEKEEPING ENTERPRISES IN ELAZIG REGION ABSTRACT This study was plaed to determie applicatios related to hoey bee diseases, parasites ad harmfuls of beekeepig eterprises i Elazig regio. A questioaire form, icludig ope ad closed categorical questios, was performed. A total umber of 218 questioaire forms were filled at the face to face meetig with Elazig beekeepers. Accordig to survey results, 142 of beekeepig eterprises iformed that they were ot worried tha hoeybee diseases, could be idetified of hoeybee diseases ad was appeared of Varroa, America foolbrood, Nerops apiaster ad Nosema diseases, respectively. Rulamit-VA, Varroacide, Vamitrat-VA, Keaz were the most used i the fight agaist the most commo disease Varroa, respectively. Keywords: Elazig, Beekepig Eterprises, Hoeybee Diseases, Hoeybee Parasites, Hoeybee Harmfuls

1. GİRİŞ (INTRODUCTION) Bal arıları (Apis mellifera L.) doğruda doğadaki bitkiler ve dolaylı olarak da böceklerde faydalaarak ürettikleri bal, balmumu, pole, propolis, arı sütü, oğul, aa arı ve arı zehri gibi ekoomik değeri ola ürüleri üretimii gerçekleştirmesi edei ile isaoğluu ilgisii çekmiş ve zamala yetiştiricilik yötemleri geliştirilerek maksimum faydalama yolua gidilmiştir. Güümüzde arıcılık, hayvasal ve bitkisel üretim modellerii etegrasyouu sağlamasıda vazgeçilmez öeme sahiptir. Bitkisel üretimde arıları tozlaşmadaki rolü küçümsemeyecek boyutlardadır. Bal arıları ürettikleri bal ve bal mumuu parasal değeride 10-20 kat daha fazlasıı bitkilerde yapmış olduğu poliasyo sayesideki ürü artışıda kazadırmaktadır [1 ve 2]. Ülkemiz coğrafyası hem iklim şartları, hem de zegi florası ile erdeyse bütü bir yıl boyuca arıları faaliyetlerii devamıa uyguluk arz etmektedir. Yerküre de eder rastlaa bu coğrafik zegiliğimiz sayeside Ülkemiz de arıcılık başlı başıa bir geçim kayağı durumua gelmiştir. 2009 yılı verilerie göre, Ülkemizde 200.000 civarıda arı yetiştiricisi, toplamda 5.120.000 adet bal arısı koloisi ile 87.000 to bal üretimi yapmışlardır. Türkiye arılı koloi varlığı ile Düya sıralamasıda Hidista ve Çi de sora 3. sırada, toplam bal üretimi ile 1. sırada ve koloi başıa bal verimi bakımıda ise 43. sırada yer almaktadır. Düyada ki koloi başıa bal verim ortalaması ola 14,77 kg ı üzeride, 16,99 kg dolayıda gerçekleşmiştir [3]. Türkiye de arıcılık geellikle sadece bal üretimie dayalı tek yölü bir üretim modeli sergilemesie rağme, koloi başıa bal verimi bakımıda 43. sırada olmasıı başlıca edeleride biride hastalık parazit ve zararlıları teşhis ve tedavilerii zamaıda ve etkili bir şekilde yapılamamasıdır. Bal arılarıı verimlilik düzeyleri geetik kapasiteleri ve çevre şartlarıı uyguluğua bağlı olarak değişmektedir. Çevre şartları kova içi ve kova dışı koşullarda ibaret olup, kova dışı koşullar geellikle üreticileri müdahale edemediği yağışlar, ektar kıtlığı ve bitkisel ilaçlamalar gibi etkelerde oluşmaktadır. Kova içi koşulları başıda ise arılara hastalık, parazit ve zararlılar yöüde etki bir koruma ve kotrol yapılmaması gelmektedir. 2. ÇALIŞMANIN ÖNEMİ (RESEARCH SIGNIFICANCE) Bu çalışma, Elazığ yöreside arıcılık ürülerii üretimii yapa işletmeleri, bal arısı koloilerii hastalık, parazit ve zararlıları açısıda bilgi ve beceri düzeyleri ile yapıla yalış ve hatalı uygulamaları belirleyip, bu olumsuzlukları giderilmesi ve daha kaliteli ve bol ürü elde etmesie katkıda bulumak amacıyla plalamıştır. 3. GEREÇ VE YÖNTEM (MATERIAL AND METHOD) Araştırmaı aa materyalii Elazığ ili Merkez ilçe, Ağı, Alacakaya, Arıcak, Baskil, Karakoça, Keba, Kovacılar, Made, Palu ve Sivrice ilçelerideki ulaşılabilie arıcılık işletmeleriyle yüz yüze yapıla aketler oluşturmaktadır. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğü de bulua Tarım Bakalığı Köy Hizmetleri Geel Müdürlüğü ve Orma Bakalığıı ortaklaşa yürüttükleri Doğu Aadolu Su Havzası Rehabilitasyo Projesi kapsamıda 1994-2000 yılları arasıda dağıtıla koloilerde faydalaa üreticileri listesi aket çalışması yapılacak işletmeleri belirlemeside kullaılmıştır. İl geelideki toplam işletme sayısı belirleemediği içi araştırma kitlesii, erişilebile işletmeler oluşturmuştur. 53

Hastalık parazit ve zararlıları taıma ve koloileride gözlemleme oralarıı ve bulara karşı mücadele etkiliklerii belirlemesi amacıyla çeşitli sorulara yaıtlar alımıştır. Hastalıklarla mücadele amacıyla kulladıkları ilaçları eler olduğu ve bu ilaçları ruhsatlı olup olmadığıı tespiti yapılmaya çalışılmıştır. Toplam 101 soruda oluşa aket formudaki soruları arazide üreticilere yöeltecek ola aketörlere, sağlıklı veri elde etmek amacıyla 03-07 Mayıs tarihleri arasıda gerekli bilgiledirme yapılmıştır. Veri toplama yötemleride yüz yüze görüşme metodu, yüksek maliyetli, aketörlere ala eğitimi gerektire, geiş alaa yayılmış deeklere ulaşma imkaı güç ve zama alıcı olmasıa karşı deek bazıda veri kalitesii yüksekliği, cevaplamama durumuu düşüklüğü ve yüksek güveirlik edeiyle tercih edilmiştir [4]. Aşağıdaki örek belirleme formülü kullaılarak araştırmada aket yapılacak örek hacmi belirlemiştir. Bu formüle göre; t 2 pq (1,96) 2 *0,2*0,8 = = = 246 (1) d 2 (0,05) 2 = Örekleme alıacak birey sayısı p = İcelee olayı görülüş sıklığı (gerçekleşme olasılığı) (0,2) q = İcelee olayı görülmeme sıklığı (gerçekleşmeme olasılığı) (0,8) t = Kabul edile güve aralığıa düşe t değeridir (1,96) d = Olayı görülüş sıklığıa göre belirlee ± örekleme hatası (0,05) İcelee olayı gerçekleşme olasılığı Elazığ bölgeside yapılmış bir araştırmaya dayaarak %20 olarak belirlemiştir [5]. Souçları %95 (α=0,05) güve aralığıda, ±%5 örekleme hatası içereceğii kabul ederek, araştırmada aket yapılacak deek sayısı 246 olarak belirlemiştir. Gerçekleştirile 246 akette 28 taesi bilgi eksikliği edeiyle değerledirmeye alımamıştır. Bu edele, 218 adet aketle değerledirme yapılmıştır. Aket yapıla arıcılar tesadüfi olarak seçilmiştir. Sorular tekik olarak çokta seçmeli ve birbiride farklı sayılarda cevap seçeeği içermekte olup, üreticilere birde fazla seçeeği yie kedilerii belirteceği öem sıralamasıa göre cevaplama ayrıcalığı taımıştır. Yai, arıcılar herhagi bir soru içi hazırlamış ola cevap şıkları arasıda istediği kadar cevap seçeeğii işaretleyebilecek, acak bu durumda şıkları ö kısmıda bulua kutucuklara kedilerii belirleyeceği bir öcelik sıralaması yapmaları gerekecektir. Bu sayede ilgili sorular içi birde fazla etkei oluşturduğu cevaplar arasıda asıl öem arz ede seçeekleri diğerleride ayırt edilebilmesi amaçlamıştır. Souçları güveilirliğii sağlamak amacıyla yapıla ö test uygulaması eticeside alaşılmaya sorular yeide düzelemiş, ayrıca formlar doldurulmaya başlamada öce aketi tamame araştırma amacıyla yapıldığı ve arıcıya herhagi bir sorumluluk yüklemeyeceği belirtilmiştir. Yaklaşık olarak her arıcı ile 45-65 dakika kadar karşılıklı kouşma fırsatı doğmuştur. Sorulara samimi ve gerçeği yasıta cevapları verilmesii öemi aket yapıla üreticiye alatılmaya çalışılmıştır. Aket uygulaması Mart Mayıs 2003 döemide yapılmıştır. Elde edile veriler SPSS 11.5 [6] istatistik paket programı kullaılarak aaliz edilmiştir. 54

4. BULGULAR VE TARTIŞMALAR (FINDINGS AND DISCUSSIONS) 4.1. Koloilere E Fazla Zarar Vere Hastalık, Parazit ve Zararlılar (Diseases, Parasites ad Harmfuls Damagig the most to the Coloies) Akete katıla 218 arıcı; %85,8 Varroa, %43,1 Amerika yavru çürüklüğü, %43,1 Arı kuşu, %32,6 Eşek arısı, %28,0 Avrupa yavru çürüklüğü, %21,1 Kireç hastalığı, %20,2 Nosema ve %14,7 Mum güvesi seçeeklerii e fazla zarar gördükleri etkeler olarak ifade etmişlerdir. Tablo 1. Koloilere e fazla zarar vere hastalık, parazit ve zararlılar (=218) (Table 1. Diseases, parasites ad harmfuls damagig the most to the coloies (=218)) Koloilere e fazla zarar vere hastalık parazit ve zararlılar Varroa Amerika yavru çürüklüğü Arı kuşu Eşek arısı Avrupa yavru çürüklüğü Kireç hastalığı Nosema Mum güvesi Tercih Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 f 152 23 10 1 1 % 81,3 12,3 5,3 0,5 0,5 f 34 51 4 3 1 1 % 36,2 54,3 4,3 3,2 1,1 1,1 f 7 20 37 20 7 3 % 7,4 21,3 39,4 21,3 7,4 3,2 f 2 17 24 19 9 % 2,8 23,9 33,8 26,8 12,7 f 10 23 12 9 4 3 % 16,4 37,7 19,7 14,8 6,6 4,9 f 5 10 11 13 2 3 1 1 % 10,9 21,7 23,9 28,3 4,3 6,5 2,2 2,2 f 1 11 19 10 2 1 % 2,3 25 43,2 22,7 4,5 2,3 f 7 7 7 7 1 1 1 1 % 21,9 21,9 21,9 21,9 3,1 3,1 3,1 3,1 55 %= *100 187 85,8 94 43,1 94 43,1 71 32,6 61 28 46 21,1 44 20,2 32 14,7 Varroa, Amerika yavru çürüklüğü, Arı kuşu, Eşek arısı, Avrupa yavru çürüklüğü, Kireç, Nosema ve Mum güvesi zararlısıı ifade ede arıcıları sırasıyla, 187, 94, 94, 71, 61, 46, 44 ve 32 kişi olduğu belirlemiştir. Elazığ daki arıcıları üretimlerie e çok zarar verei Varroa olduğu belirlemiştir. Buu Amerika yavru çürüğü hastalığı ve Arı kuşu ayı oralarda takip etmiştir. Karadeiz Bölgesi arıcılığıı geel yapısıı belirlemek amacıyla yapıla bir araştırmada, bölge arıcılarıı koloileride %89,60 oraıda Varroa ya, %18,33 oraıda yavru çürüklüğü hastalıklarıa, %7,80 oraıda Kireç hastalığıa, %30,95 oraıda Nosema hastalığıa rastlamış olmalarıa karşı, %9,10 uu herhagi bir hastalık ve zararlıya rastlamadığı bildirilmiştir [7]. Erzurum yöreside koloileri %24,83 üü Kireç hastalığı, %11,03 üü yavru çürüklüğü hastalıkları, %4,48 ii Nosema hastalığı, %5,52 yavru çürüklüğü hastalıkları+nosema hastalığı, %13,48 ii Kireç hastalığı+yavru çürüklüğü hastalıkları, %3,80 ii Kireç + Nosema + yavru çürüklüklerie ve %5,86 sıı Taş hastalığıa yakaladığı bildirilmiştir [8]. 4.2. Hastalık, Parazit ve Zararlılar ile Mücadele Zamaları (Times of Struggle with Diseases, Parasites ad Harmfuls) Akete katıla 218 arıcıda; %70,2 erke İlkbaharda, %50,0 geç Sobaharda, %29,4 görülür görülmez, %11,5 bal hasadıda sora, %11,0

kullama talimatıa göre, %2,3 bal hasadıda öce ve %0,9 Yaz mevsimide seçeeklerii zararlı etmelerle mücadele zamaları olarak ifade etmişlerdir. Erke İlkbaharda mücadele yaptıklarıı belirte arıcıları, bu seçeeği 1. derecede tercih etme oraı %78,4 ike, geç Sobaharda mücadele yaptıklarıı ifade ede arıcıları, bu oraı %13,8 olduğu gözledi. Tablo 2. Hastalık, parazit ve zararlılar ile mücadele zamaları(=218) (Table 2. Times of struggle with diseases, parasites ad harmfuls (=218)) Hastalık, parazit ve Tercih Sıralaması %= *100 zararlılarla mücadele zamaı 1 2 3 4 5 Erke İlkbaharda f 120 32 1 % 78,4 20,9 0,7 153 70,2 Geç Sobaharda f 15 73 20 1 % 13,8 67 18,3 0,9 109 50 Görülür görülmez f 56 3 4 1 % 87,5 4,7 6,3 1,6 64 29,4 Bal hasadıda sora f 8 4 9 4 % 32 16 36 16 25 11,5 Kullama talimatıa göre f 15 4 2 3 24 11 % 62,5 16,7 8,3 12,5 f 2 1 2 Bal hasadıda öce 5 2,3 % 40 20 40 f 2 Yaz mevsimide 2 0,9 % 100 Arıcıları hastalık ve parazitlerle mücadele zamaları icelediğide e çok erke İlkbahar, ikici sırada geç Sobahar döemi olduğu ve görülür görülmez mücadele yapaları yüzdesii de üçücü sırada yer aldığı belirledi. Ülkemiz arıcılığıı durumuu belirlemek amacıyla yapıla bir araştırmada geel olarak ilaçlamaı İlkbahar-Sobahar döemleride yapıldığı, özellikle Varroa hastalığıda İlkbahar-Sobahar döemii, Kireç hastalığı içi ise İlkbahar döemii tercih edildiği bildirilmiştir [9]. İlk iki sırayı erke İlkbahar ve geç Sobaharı almış olması hastalıklarla mücadele zamaları kousuda arıcıları biliçli davradıklarıı göstermektedir. Hatay da yapıla bir çalışmada; arıcıları %8,7 sii ilaçları İlkbaharda, %17,39 uu Sobaharda, %47,83 üü de hem İlkbahar, hem de Sobaharda koloilerie uyguladıkları bildirilmiştir [10]. 4.3. Koloilerde Varroa Parazitii Gözlemleme Yüzdesi (Observatio Percet of Varroa Parasite i Coloies) Arıcıları, vermiş oldukları cevaplar icelediğide ortalama %23,03±1,197, miimum %0 ve maksimum %90 oraıda Varroa parazitii görüldüğü tespit edilmiştir. Akete katıla arıcıları; %1,8 i 100-80, %2,8 i 80-60, %9,2 si 60-40, %23,4 ü 40-20, %52,3 ü 20-10 ve %10,5 i ise Sıfır yüzdelik dilim aralıklarıda Varroa parazitii gözlemledikleri belirledi. Arıcıları tamamıı Varroa parazitii taıdıkları ve koloilerde çoğulukla Varroa parazitii %20-10 oraıda gözlemlediği tespit edilmiştir. Tablo 1 de arıcıları koloilerie e fazla zarar vere hastalıkları başıda Varroa ı yer alması ve arı akilleri esasıda koloileri yaklaşık %57,8 ii hastalıklar açısıda 56

kotrol edilmiyor olması [11] arıcılar tarafıda e fazla taıa bu zararlıya karşı alıa ölemleri başarısız kılmaktadır. 4.4. Varroa Paraziti ile Mücadele Yötemleri (Methods Struggle with Varroa Parasite) Akete katıla arıcılar; %50,0 parazit görüldüğüde ilaçlama yaparak, %45,3 parazit yokke ilaçlama yaparak, %16,0 sürekli ilaçlama yaparak, %7,5 dayaıklı ırklar kullaarak ve %7,5 peteklerdeki erkek arı gözlerii bozarak seçeeklerii Varroa parazitiyle mücadele yötemleri olarak ifade etmişlerdir. Tablo 3. Arıcıları varroa paraziti ile mücadele yötemleri(=212) (Table 3. Struggle methods of beekeepers with varroa parasite(=212)) Varroa paraziti ile Tercih Sıralaması %= *100 mücadele şekli 1 2 3 4 Parazit görüldüğüde f 85 21 ilaçlama yaparak % 80,2 19,8 106 50 Parazit yokke ilaçlama f 93 3 yaparak % 96,9 3,1 96 45,3 Sürekli ilaçlama f 23 5 5 1 yaparak % 67,6 14,7 14,7 2,9 34 16 Dayaıklı ırklar f 7 8 1 kullaarak % 43,8 50 6,3 16 7,5 Peteklerde ki erkek arı f 4 9 2 1 gözlerii bozarak % 25 56,3 12,5 6,3 16 7,5 Parazit görüldüğüde ilaçlama yaptıklarıı belirte arıcıları, %80,2 si, parazit yokke mücadele yaptıklarıı ifade edeleri %96,9 u, sürekli ilaçlama yaparak mücadele yaptıklarıı belirte arıcıları %67,6 sı, dayaıklı ırklar kullaarak ölem aldıklarıı ifade edeleri %43,8 i ve peteklerdeki erkek arı gözlerii bozarak mücadele yaptıklarıı belirte arıcıları ise %25 i bu seçeekleri 1. sırada tercih etmişlerdir. Paraziti gördüğü a ilaçlama yapaları yüzdesi e yüksek orada bulumasıı yaı sıra parazit yokke ilaçlama yapaları yüzdesi de oldukça yüksektir. Sürekli ilaçlamayı tercih edeleri ise daha düşük düzeyde olduğu belirledi. Elazığ da 1998 yılıda yapıla bir araştırmada arıcıları %98,7 sii Varroa yı taıdıkları, %65,4 üü tüm bu hastalıklarla yeterli ve etkili bir mücadele yapamadıkları bildirilmiştir [5]. 4.5. Varroa Parazitie Karşı Kullaıla İlaçlar (Drugs Used Agaist Varroa Parasite) Akete katıla arıcılar; %50,5 Rulamit-VA, %26,6 Varroacide, %25,0 Vamitrat-VA, %11,2 Keaz, %9,6 Perizi, %6,9 İsrail çubuğu, %4,8 Varatio, %4,8 Formik asit ve %3,7 Mavrik ilaçlarıı Varroa ya karşı kulladıklarıı ifade etmişlerdir. Bu parazit ile mücadelede Rulamit-VA Elazığ arıcılarıı e fazla kulladıkları ilaç olup, diğer ilaçları kullaım sırası Varroacide, Vamitrat-VA, Keaz, Perizi, İsrail çubuğu, Varatio, Formik asit ve Mavrik şeklide olduğu görüldü. Yapıla bir araştırmaya göre, arıcıları Türkiye geelide Varroa mücadeleside 16 değişik ilaç kulladıkları, bularda %29'uu e so olarak Keaz, %19,9'uu İsrail çubuğu, %16,2'sii Perizi, %9,7'sii Vamitrat-VA, %5,5'ii Mavrik, %3,1'ii Varatio-TKV ve %1,7'sii Apista kulladıkları, ayrıca kullaıla bu ilaçlarda Keaz, İsrail çubuğu ve Mavrik i ruhsatsız ilaçlar olmasıa karşı Ülkemiz arıcılarıı yarısıda fazlasıı bu ilaçları kulladıkları bildirilmiştir [12]. 57

Erzurum yöreside de geel olarak arıcıları Varroa ile savaşımda öemli miktarda ruhsatsız ilaç kulladıkları bildirilmiştir [8]. Tablo 4. Varroa parazitie karşı kullaıla ilaçlar (=152) (Table 4. Drugs used agaist varroa parasite (=152)) Varroa ya karşı Tercih Sıralaması %= *100 kullaıla ilaçlar 1 2 3 4 Rulamit f 68 16 7 4 -VA 95 50,5 % 71,6 16,8 7,4 4,2 f 32 13 5 Varroacide 50 26,6 % 64 26 10 Vamitrat f 16 24 5 2 -VA 47 25 % 34 51,1 10,6 4,3 f 8 11 2 Keaz 21 11,2 % 38,1 52,4 9,5 Perizi f 8 9 1 18 9,6 % 44,5 50 5,5 f 3 3 5 2 İsrail çubuğu 13 6,9 % 23,1 23,1 38,5 15,3 f 6 1 2 Varatio 9 4,8 % 66,7 11,1 22,2 f 9 Formik asit 9 4,8 % 100 Mavrik 7 3,7 f 2 4 1 % 28,6 57,1 14,3 4.6. Varroa İlaçlarıı Etkileri Hakkıdaki Düşüceler (Thoughts o the Effects of Varroa Drugs) Akete katıla arıcılar; %36,3 aa arıı yumurtlamasıı azaltıyor, %33,5 ilaçları etkisi giderek azalıyor, %29,7 işçi arı ölümlerie ede oluyor, %25,3 aa arı ölümlerie ede oluyor, %17,0 ürülerde kalıtı bırakıyor ve %9,9 hiç etkilemiyor seçeeklerii Varroa ilaçlarıı etkileri hakkıdaki düşüceleri olarak ifade etmişlerdir. Tablo 5. Varroa ilaçlarıı etkileri hakkıdaki düşüceler (=182) (Table 5. Thoughts o the effects of varroa drugs (=182)) Kullaıla Varroa ilaçlarıı etkileri Aa arıı yumurta bırakmasıı azaltıyor İlaç etkisi giderek azalıyor İşçi arı ölümlerie ede oluyor Aa arı ölümlerie ede oluyor Ürülerde kalıtı bırakıyor Hiç etkimiyor Tercih Sıralaması 1 2 3 4 5 6 f 43 15 8 % 65,2 22,7 12,1 f 49 9 2 1 % 80,3 14,8 3,3 1,6 f 22 23 3 6 % 40,7 42,6 5,6 11,1 f 28 12 4 1 1 % 60,9 26,1 8,7 2,2 2,2 f 23 3 4 1 % 74,2 9,7 12,9 3,2 f 17 1 % 94,4 5,6 58 %= *100 66 36,3 61 33,5 54 29,7 46 25,3 31 17 18 9,9 Varroa parazitii mücadeleside kullaıla ilaçları, aa arıı yumurtlamasıı azalttığı e fazla şikayet kousu olarak bildirilmektedir [12]. Elazığ ili arıcıları içide bezer bir soruu

var olduğu bu çalışma ile tespit edildi. Türkiye arıcılığıı geel yapısı ve temel sorularıı belirlemek amacıyla yapıla araştırmada arıcıları, %1,8 ii Varroa'yı taımadığıı bildirilmiştir [13]. Elazığ da yapıla bu çalışma bulguları ve yukarıda belirtile literatürler ışığıda geel olarak Varroa parazitii arıcılar tarafıda taıdığı acak mücadelesii yetersiz ve biliçsiz yapıldığı söyleebilir. 4.7. Amerika Yavru Çürüklüğü Hastalığı Belirtilerii Taıma Durumu (Status of Recogitio of the America Foul Brood Symptoms) Akete katıla arıcıları; %69,7 si hastalık belirtilerii taıyor ike, %30,3 ü hastalık belirtilerii taımadıkları belirledi. Arıcıları çoğuu koloilerde Amerika yavru çürüklüğü hastalığıı belirtilerii taıdığı gözledi. Türkiye geelide arıcıları %75,7 sii Amerika yavru çürüklüğüü taıyabildiği bildirilmiştir [12]. Bu araştırma ile Elazığ arıcılarıı da Türkiye ortalamasıa yakı bir düzeyde taıma davraışı sergiledikleri belirledi. Bu araştırma bulguları ile literatür bilgileri karşılaştırıldığıda Amerika yavru çürüklüğü hastalığıı arıcılar tarafıda taımasıı Varroa ya göre düşük olması yöüyle bezer olduğu ve bu edele bu hastalığa karşı etkili bir koruma ve tedavii yapılmadığı ortaya çıkmaktadır. 4.8. Amerika Yavru Çürüklüğüü Gözlemleme Yüzdesi (Observatio Percet of the America Foul Brood) Akete katılaları cevapları ışığıda Amerika yavru çürüklüğüü gözlemleme oraıı ortalama %7,60±0,728 olduğu, miimum %0 ve maximum %50 seviyeleride gözlediği belirledi. Akete katıla arıcıları; %17,0 si bu soruya cevap vermezke, %0,9 u 60-40, %3,6 sı 40-20, %31,7 si 20-10 ve %46,8 i ise Sıfır yüzdelik dilim aralıklarıda Amerika yavru çürüklüğü hastalığıı gözlemledikleri belirledi. Bu hastalığı hiç görmüyorum diyeleri oraıı ilk sırada, %20-10 aralığıda gözlemliyorum diyeleri ise ikici sırada yer aldığı tespit edildi. Elazığ da yapıla bir araştırmada, Elazığ ve yöreside Avrupa yavru çürüklüğü hastalığıı %3,2 oraıda gözlediğii bildirilmiştir [14]. %80-60 aralığıda görülme durumu ise hiçbir arıcı tarafıda ifade edilmemiştir. Veriler icelediğide hastalığı görülme aralığı yükselirke, koloilerde gözlemleme % sii düştüğü görülmektedir. Bu durumu, hastalığı teşhis ede arıcıları mücadelede de etkili olduğuu bir göstergesi olabileceği düşüülmektedir. 4.9. Amerika Yavru Çürüklüğüü Görülme Mevsimi (Seaso See of the America Foul Brood) Akete katıla arıcılar; %66,9 İlkbahar, %37,9 Sobahar ve %29 Yaz seçeeklerii Amerika yavru çürüklüğü hastalığıı koloileride görülme mevsimi olarak ifade etmişlerdir. İlkbaharda hastalık belirtilerie rastladıklarıı ifade ede arıcıları, %90,7 si, Sobahar döemide rastladıklarıı ifade edeleri %43,6 sı ve Yaz mevsimide rastladıklarıı ifade ede arıcıları ise %78,6 sı ilgili seçeekleri 1. sırada tercih etmiş olduğu gözledi. Amerika yavru çürüklüğü hastalığıı görülme mevsimi olarak e çok İlkbahar döemi arıcılar tarafıda bildirilmiştir. Kovalardaki kuluçka faaliyetlerii yoğulaştığı döemlerde yavru çürüklüğü hastalıklarıı yayılmasıda da öemli düzeyde artış olduğu düşüüldüğüde, arıcıları e uygu cevabı verdikleri görülmektedir. 59

Bu durum arıcıları Amerika yavru çürüklüğüü taıma davraışlarıyla uyuşmaktadır. Tablo 6. Amerika yavru çürüklüğüü görülme mevsimi(=145) (Table 6. Seaso see of the america foul brood (=145)) Amerika yavru Tercih çürüklüğü Sıralaması %= *100 hastalığıı 1 2 3 görülme mevsimi İlkbahar f 88 9 % 90,7 9,3 97 66,9 Sobahar f 24 24 7 % 43,6 43,6 12,7 55 37,9 Yaz f 33 9 % 78,6 21,4 42 29 4.10. Amerika Yavru Çürüklüğü ile Mücadele Yötemleri (Struggle Methods with the America Foul Brood) Akete katıla arıcılar; %51,2 hastalık yok ike ilaçlama yaparak, %35,7 hastalık görüldüğüde ilaçlama yaparak, %27,4 hastalık oluşumua karşı ölemler alarak, %22,6 hasta koloileri arılıkta kaldırarak, %10,1 dayaıklı ırklar kullaarak ve %7,7 hasta koloileri öldürerek seçeeklerii ifade etmişlerdir. Tablo 7. Amerika yavru çürüklüğü ile mücadele yötemleri (=168) (Table 7. Combatig methods with the america foul brood (=168)) Amerika yavru çürüklüğü ile Tercih Sıralaması %= *100 mücadele şekli 1 2 3 4 Hastalık yokke koruyucu f 82 4 ilaçlama yaparak % 95,3 4,7 86 51,2 Hastalık görüldüğüde f 40 17 2 1 ilaçlama yaparak % 66,7 28,3 3,3 1,7 60 35,7 Hastalık oluşumua karşı f 25 12 9 ölemler alarak % 54,3 26,1 19,6 46 27,4 Hasta koloileri f 11 22 4 1 arılıkta kaldırarak % 28,9 57,9 10,5 2,6 38 22,6 Dayaıklı ırklar f 4 7 4 2 kullaarak % 23,5 41,2 23,5 11,8 17 10,1 Hasta koloileri f 6 4 3 öldürerek % 46,2 30,8 23,1 13 7,7 Hastalık yok ike ilaçlama yaptıklarıı belirte arıcıları, %95,3 ü, hastalık görüldüğüde ilaçlama yaparak mücadele yaptıklarıı ifade edeleri %66,7 si, hastalık oluşumua karşı ölemler aldığıı belirte arıcıları, %54,3 ü ve hasta koloileri öldüre arıcıları %46,2 si bu seçeekleri 1. derecede tercih etmiş ike, hasta koloileri arılıkta kaldırarak ölem aldıklarıı ifade ede arıcıları %57,9 u ile dayaıklı ırklar kullaarak ölem alaları %41,2 si bu seçeekleri 2. derecede belirtmişlerdir. Hastalık yokke koruyucu ilaçlama yapmak arıcıları e çok tercih ettikleri mücadele şeklii oluşturduğu belirledi. Bu şekilde hastalık oluşumua karşı ölem alma yolu e fazla tercih edilirke, hasta koloileri öldürme yötemii ise e az rağbet göre mücadele yötemi olarak kullaıldığı göze çarpmaktadır. Oysa hasta koloileri öldürülmesi e uygu mücadele yötemi olarak bildirilmektedir [1]. 60

4.11. Amerika Yavru Çürüklüğüe Karşı Kullaıla İlaçlar (Drugs Used Agaist the America Foul Brood) Arıcıları; %32,6 Terramyci, %30,4 Neo-terramyci, %27,4 Apiveci, %25,9 Apimyci ve %10,4 Vitami seçeeklerii ifade etmişlerdir. Tablo 8. Amerika yavru çürüklüğüe karşı kullaıla ilaçlar (=108) (Tablo 8. Drugs used agaist the america foul brood (=108)) Amerika yavru Tercih Sıralaması %= *100 çürüklüğüde kullaıla ilaçlar 1 2 3 4 f 24 19 1 Terramyci 44 32,6 % 54,5 43,2 2,3 Neo-terramyci f 29 9 2 1 % 70,7 22 4,9 2,4 41 30,4 Apiveci f 29 7 1 % 78,4 18,9 2,7 37 27,4 Apimyci f 25 7 3 % 71,4 20 8,6 35 25,9 Vitami f 1 8 4 1 % 7,1 57,2 28,6 7,1 14 10,4 Hatay ilide yapıla bir araştırmada, yavru çürüklüklerii taıya arıcıları %65,22 sii tedavide Neo-terramisii, %30,43 üü ise Terramisii kulladıkları bildirilmiştir [10]. Bu araştırmaya göreyse, yie bu iki ilacı ilk 2 sırayı aldığı ve kullaım oraıı ise birbirie çok yakı olduğu belirledi. Kullaıla ilaçları ruhsatlı olması, arıcıları bu koudaki hassasiyetlerii bir göstergesi olduğuu düşüdürdü. 4.12. Nosema Hastalığıı Belirtilerii Taıma Durumu (Status of Recogitio of the Nosema Disease Symptoms) Akete katıla arıcıları; %51,8 i hastalık belirtilerii taıyorum derke, %48,2 si hastalık belirtilerii taımıyorum şeklide cevap verdikleri belirledi. Yapıla bir araştırmada arıcıları, %56,52 sii Amerika yavru çürüklüğüü ve Nosemayı taıdıklarıı tespit edilmiştir (10). Başka bir araştırmada arıcıları, %29,9 uu Nosemayı taımadığı bildirilmiş [13], bu ora Elazığ da yapıla bir çalışmaya göre %72,7 olarak tespit edilmiştir [5]. Bu çalışmada da arıcıları yarısıa yakııı bu hastalığı taıdıkları belirledi. 4.13. Nosema Hastalığıı Gözlemleme Yüzdesi (Observatio Percet of Nosema Disease) Nosema hastalığıı koloilerde görülme ortalamasıı %5,48±0,670 olduğu, bu oraı miimum %0 ve maximum %35 seviyeleride gerçekleştiği belirledi. Akete katıla arıcıları; %28,9 u bu soruya cevap vermezke, %2,2 si 40-30, %2,8 i 30-20, %6,4 ü 20-10, %19,3 ü 10-5 ve %40,4 ü ise Sıfır yüzdelik dilim aralıklarıda Nosema hastalığıı gözlemledikleri tespit edildi. Yapılmış bir çalışma soucuda Karadeiz bölgeside Nosema hastalığıı görülme oraı %0,95 olarak bildirilmiştir [7]. Bu araştırmada ise Elazığ arıcılarıı koloileride Nosema hastalığıa ortalama olarak %94,5 oraıda rastlamadığı belirledi. 61

4.14. Nosema Hastalığı ile Mücadele Yötemleri (Struggle Methods with Nosema Disease) Akete katıla arıcılar; %54,0 hastalık yokke ilaçlama yaparak, %38,7 hastalık görüldüğüde ilaçlama yaparak, %29,9 hastalığa karşı ölemler alarak, %5,1 dayaıklı ırklar kullaarak ve %3,6 hasta koloileri arılıkta kaldırarak seçeeklerii ifade etmişlerdir. Tablo 9. Nosema hastalığı ile mücadele yötemleri (=137) (Tablo 9. Struggle methods with osema disease (=137)) Nosema ile mücadele şekli Tercih Sıralaması %= *100 1 2 3 4 Hastalık yokke ilaçlama f 73 1 yaparak % 98,6 1,4 74 54 Hastalık görüldüğüde f 32 19 2 ilaçlama yaparak % 60,4 35,8 3,8 53 38,7 Hastalık oluşumua karşı f 29 8 4 ölemler alarak % 70,7 19,5 9,8 41 29,9 Dayaıklı ırklar f 1 5 1 kullaarak % 14,3 71,4 14,3 7 5,1 Hasta koloileri f 2 2 1 arılıkta kaldırıyorum % 40 40 20 5 3,6 Hasta koloileri f öldürüyorum % 0 0 Hastalık yokke ilaçlama yaptıklarıı belirte arıcıları, bu seçeeği 1. derecede tercih etme oraı %98,6 ike, hastalık görüldüğüde ilaçlama yaparak mücadele yaptıklarıı ifade ede arıcıları %60,4 ü ile hastalık oluşumua karşı ölemler aldıklarıı belirteleri % 70,7 si bu seçeekleri 1. derecede tercih etmişlerdir. Muratlı ve köylerii kapsaya bir araştırmada, yöre arıcılarıı %11,5 ii Nosema mücadeleside ilaç kulladıkları bildirilmiştir [15]. Bu çalışmada da arıcıları mücadele şekli olarak e çok hastalık yok ike koruyucu ilaçlama yapmayı tercih ettikleri belirledi. Nosema ile mücadele e fazla İlkbaharda yapılmaktadır [9]. Arıcıları hastalıklarla mücadelede kulladıkları yötemler Tablo 7 ve 9 da da görüldüğü gibi geel olarak uyuşmaktadır. 4.15. Nosema Hastalığıa Karşı Kullaıla İlaçlar (Drugs Used Agaist Nosema Disease) Akete katıla arıcılar; %82,3 Fumidil-B, %11,5 Terramyci, %8,0 Vitami, %7,1 Apimyci ve %5,3 Neo-terramyci ilaçlarıı kulladıklarıı ifade etmişlerdir. Fumidil-B yi kullaa arıcılarda %93,5 i, Terramyci i kulladıklarıı belirteleri %69,2 si, Apimyci i kullaaları yarısı ve Neo-terramyci i kulladıklarıı belirteleri de %83,3 ü bu ilaçları 1. derecede tercih etmiştir. Vitami kulladıklarıı belirte arıcıları, bu seçeeği birici derecede tercih etme oraı %44,4 ike, 2. sırada tercih edeleri oraıı ise %55,5 olduğu belirledi. Elazığ daki arıcıları Nosema ya karşı kullaıla ilaçlar arasıda 1. sırayı Fumidil-B alırke, buu Terramyci i izlediği görülmüştür. Tablo 7 ve 9 da hastalık yokke koruyucu ilaçlama yapılarak ölem alımasıyla, Fumidil-B yi kullama oraıı diğer ilaçlarda çok daha yüksek düzeyde gerçekleşmesii Nosema hastalığıı görülme yüzdesii düşük çıkması üzeride etkili olabileceği düşüüldü. Ülke geelide olduğu gibi Elazığ da da hastalıkları görülme oraıı yüksek olduğu, acak hastalıkları taıma oraıı ispete düşük olduğu, ayrıca geel olarak mevsime 62

bağlı koruyucu ilaçlamaları yaygı olarak uyguladığıı görmekteyiz. Bu yöleriyle Elazığ arıcılığı geel olarak hastalıklar ile mücadelede Türkiye ile ortak soruları yaşamaktadır [7, 9 ve 16]. Elazığ daki arıcılar geel olarak hastalık yapa etkeleri arıları yaşamı üzerie ola etkilerii gözlemleyebildikleri, acak koruma ve kotrol yollarıı bilemedikleri içi bu kouda bir çok yalış yapmakta oldukları, dolayısıyla etkili bir koruma ve mücadelei yapılamaması verim kayıplarıı yüksek olmasıa ede olmaktadır [5]. Tablo 10. Nosema hastalığıa karşı kullaıla ilaçlar (=109) (Table 10. Drugs used agaist osema disease (=109)) Nosema da Tercih Sıralaması %= *100 kullaıla ilaçlar 1 2 3 Fumidil-B f 87 6 % 93,5 6,5 93 82,3 Terramyci f 9 3 1 % 69,2 23,1 7,7 13 11,5 Vitami f 4 5 % 44,4 55,5 9 8 Apimiyci f 4 4 % 50 50 8 7,1 Neo-terramyci f 5 1 % 83,3 16,7 6 5,3 4.16. Hastalık, Parazit ve Zararlılarla Mücadelede Müracaat Yerleri (Iformatio Places for Struggle with Diseases, Parasites ad Harmfuls) Akete katıla arıcılar; %60,6 tecrübeli arıcılar, %47,2 tarım il ve ilçe müdürlükleri, %31,7 ilaç satıcıları, % 25,7 arıcılıkla ilgili kitap ve broşürler, %12,8 özel veterierler, %8,3 herhagi bir yere müracat etmiyorum ve %2,8 Üiversiteler seçeeklerii hastalıklara çözüm aradıkları yerler olarak ifade etmişlerdir. Tablo 11. Arıcıları hastalık, parazit ve zararlılarla mücadelede müracaat yerleri (=218) (Tablo 11. Iformatio places for struggle with diseases, parasites ad harmfuls of beekeeper (=218)) Hastalık, parazit ve zararlı kousudaki müracaat yerleri Tecrübeli arıcılar Tarım il ve ilçe müdürlükleri İlaç satıcıları Arıcılıkla ilgili kitap ve broşürler Özel veterierler Herhagi bir yere müracaat etmiyor Üiversiteler Tercih Sıralaması 1 2 3 4 5 f 102 24 5 1 % 77,3 18,2 3,8 0,8 f 48 35 14 6 % 46,6 34 13,6 5,8 f 30 27 10 2 % 43,5 39,1 14,5 2,9 f 17 22 13 4 % 30,4 39,3 23,2 7,1 f 4 10 9 5 % 14,3 35,7 32,1 17,9 f 16 2 % 88,9 11,1 f 1 3 1 1 % 16,7 50 16,7 16,7 63 %= *100 132 60,6 103 47,2 69 31,7 56 25,7 28 12,8 18 8,3 6 2,8 Elazığ bölgeside yapılmış öceki bir araştırmada, bölge arıcılarıı %44,95 ii arıcılık hakkıdaki bilgi kayakları arasıda

ilk sırada diğer arıcıları adres olarak göstermişlerdir [17]. Bu araştırmada da hastalık, parazit ve zararlılar kousuda yie ilk sırada tecrübeli arıcılara müracaat ettikleri görülmektedir. Hatay bölgeside yapılmış bir araştırmada arıcıları, arı hastalıklarıı teşhis ve tedaviside %52,17'sii tecrübeli arıcılara, %34,78'ii Tarım Bakalığı tekik elemalarıa ve tecrübeli arıcılar, %4,35'ii Tarım Bakalığı tekik elemalarıa daıştıkları bildirilmiştir [10]. Hatay bölgesi arıcıları ile Elazığ daki arıcıları hastalıkları tedavi yötemlerii belirlemede müracaat yerleri olarak bezer özellikler sergiledikleri alaşıldı. 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER (CONCLUSIONS AND SUGGESTIONS) Elazığ yöresideki arıcılık işletmelerii hastalık, parazit ve zararlılar yöüde icelediği bu çalışmada 218 arıcı ile görüşülüp, toplam 12868 adet koloiye yapıla uygulama verileri elde edildi ve 2002 yılı verilerie göre, İlde bulua toplam 73678 koloii %17,5 ie ulaşıldı [18]. Başlagıçta ildeki arıcılık işletmelerii kova sayısı bilimiyorke, yapıla bu çalışma ile işletme başıa koloi ortalamasıı 59,03±3,95 olarak tespit edilmesi soucuda, yaklaşık olarak 1.248 işletmei var olduğu hesaplamalar ile buluup, toplam işletme sayısıı da %17,8 ie ulaşıldığı belirledi. Elazığ daki arıcılar e çok Varroa, Amerika yavru çürüklüğü, Arı kuşu ve Nosema da şikayetçi olmuşlardır. Varroa ile mücadelede e fazla Rulamit-VA kullamışlar ve bu paraziti gördükleri a ilaçlama yapmayı tercih etmişlerdir. Bu araştırma bulguları, Varroa parazitii arıcılar tarafıda taıdığıı, acak hastalıkla mücadele kousuda yetersiz kalıdığıı ve biliçsiz mücadele yapıldığıı ortaya çıkardı. Amerika yavru çürüklüğü hastalığıı taımasıı Varroa ya orala düşük olduğu, bu edele Amerika yavru çürüklüğü hastalığıa karşı etkili bir koruma ve tedavii yapılmadığı tespit edildi. Nosema hastalığıda da taıma yüzdesi düşük bulumuş ve bu durum tüm Türkiye de olduğu gibi Elazığ da da hastalıkları görülme oraıı yüksek, acak hastalıkları taıma oraıı ispete düşük olduğuu oratya çıkarmıştır. Arıcıları hastalık, parazit ve zararlılarla mücadelede müracaat yerleri olarak ilk öce tecrübeli arıcılara başvurdukları ortaya çıkmıştır. Hastalık, parazit ve zararlıları, kotrol ve tedaviside arıcı eğitimie öem verilmeli ve uzmalara daışma davraışı kousuda yaygılık sağlamalıdır. Bu koularda ilgili kurum ve kuruluşları arıcılara yol göstermesi, gelişi güzel ve ruhsatsız ilaç kullaımıı öüü alıması gerekmektedir. Taı yapacak, ilaç deemeleri yürütecek ve etkili ilaçları kullaılma zama ve şekillerii arıcılara aktaracak kapsamlı bir laboratuvar ve yetişmiş elemalara ihtiyaç duyulmaktadır. KAYNAKLAR (REFERENCES) 1. Geç, F., (2003). Arıcılığı Temel Esasları. Erzurum: A.Ü. Ziraat Fak. Ofset Tesisi. 2. Tutku, E., (2000). Tekik Arıcılık El Kitabı. Akara: TKV Yayıı. 3. FAO, (2009). Food ad Agriculture Orgaizatio of The Uited Natios, FAOSTAT. http://faostat.fao.org/site/573/desktopdefault. aspx?pageid=573#acor Accessed: 19 April 2009. 4. Baş, T., (2001). Aket. Akara: Seçki Yayıcılık. 5. Bostacı, F., (1998). Elazığ İli Arıcılığıı Geel Yapısı ve Üretim Özellikleri. Yayımlamamış Yüksek Lisas Tezi. Elazığ: Fırat Üiversitesi, Sağlık Bilimleri Estitüsü. 6. SPSS, (2002). SPSS for Widows Base System User s Guide, Release 11.5, USA. 64

7. Yaşar, N., Güler, A., Yeşiltaş, H.B., Bulut, G. ve Gökçe, M., (2001). Karadeiz Bölgesi Arıcılığıı Geel Yapısıı Belirlemesi. Mellifera Dergisi, Cilt:2, Sayı:3 ss:15-24. 8. Cegiz, M.M., (1999). Erzurum Yöreside Arıcılığı Yapısal Aalizi. Yüksek Lisas Tezi. Erzurum: A.Ü. Fe Bilimleri Estitüsü. 9. Çağlar, Y. ve Öer, L., (2001). TKV Araştırması Ülkemiz Arıcılığıı Durumua Işık Tutuyor. Tekik Arıcılık Dergisi, sayı:74 ss:2-8. 10. Şahiler, N. ve Şahiler, S., (1996). Hatay İlide Arıcılığı Geel Durumu, Soruları ve Çözüm Yolları. M.K.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, ss:17-28. 11. Seve, İ., (2003). Elazığ İli Arıcılık İşletmelerii Yapısal Aalizi. Yüksek Lisa Tezi. Kahramamaraş: Sütçü İmam Üiversitesi, Fe Bilimleri Estitüsü. 12. Kaftaoğlu, O., Kumova, U., Yeiar, H. ve Özkök, D., (1995). Türkiye de bal arısı hastalıklarıı dağılımı, koloiler üzerideki etkileri ve etegre kotrol yötemlerii uygulaması. Akara: TÜBİTAK, VHAG-925. 13. Kaftaoğlu, O., (2002). Türkiye de Arıcılığı Geel Yapısı ve Temel Soruları. Uludağ Arıcılık Dergisi, Cilt:2, Sayı:1, ss:5-9. 14. Şimşek, H. ve Özca, C., (2001). Elazığ ve Yöreside Bulua Arı İşletmeleride Avrupa Yavru Çürüklüğü Hastalığıı Araştırılması. Turk J. Vet. Aim. Sci., Cilt:25, Sayı:6, ss:929-932. 15. Savaş, T. ve Sıralı, R., (2002). Muratlı ve Köyleride Arıcılığı Yapısıı Belirlemesi Üzerie Bir Araştırma. Tekik Arıcılık Dergisi, Sayı:76, ss:15-21. 16. Kaftaoğlu, O., (2000). Bal Arısı Hastalıkları, Koloiler Üzerie Etkileri ve Kotrol Yötemleri. Türkiye III. Arıcılık kogresi. Adaa, Bildiriler Kiabı, s: 5. 17., (2010). Elazığ Yöresideki Arıcılık İşletmelerii Sosyo-Ekoomik Yapısıı Belirlemesi. New World Scieces Academy, Veteriary Scieces, Cilt:5, Sayı:1, ss: 36-46. 18. Aoim, (2002). Elazığ Tarım İl Müdürlüğü Proje İstatistik Şubesi ve Çiftçi Eğitim Şubesi Arıcılık Masası Verileri. 65