Enflasyon Hedeflemes Sürecnde ara Taleb İskrarının ARDL Model Yaklaşımı İle Analz: Türkye ve Endonezya Örneğ Musa ATGÜR Dokora Öğrencs Ege Ünverses, Sosyal Blmler Ensüsü musaagur@yahoo.com N. Oğuzhan ALTAY rof. Dr., Ege Ünverses İksad ve İdar Blmler Faküles, İksa Bölümü oguzalayefd@gmal.com Enflasyon Hedeflemes Sürecnde ara Taleb İskrarının ARDL Model Yaklaşımı İle Analz: Türkye ve Endonezya Örneğ Öze Bu çalışmada, enflasyon hedeflemes sürecnde Türkye ve Endonezya'da para aleb le para alebnn belrleycler arasındak lşk ncelenmşr. Çalışmada Türkye çn :Q- 3:Q dönem, Endonezya çn 999:Q- 3:Q dönem esas alınmışır. Ooregresf Dağılımlı Geckme (ARDL) Model ve CUSUM Tes sonuçları, hem kısa hem de uzun dönemde Türkye'de para aleb le gelr düzey, faz oranı ve enflasyon arasında br lşk bulunmadığını gösermşr. Buna karşılık Endonezya'da sadece uzun dönemde para aleb le gelr düzey, faz oranı ve enflasyon arasında anlamlı ve skrarlı br lşk bulunmuş, bu skrarın yönünü değşrecek yapısal br kırılmanın olmadığı sonucuna ulaşılmışır. Bu kapsamda elde edlen bulgular, enflasyon hedeflemes rejmnn uygulandığı döneme lşkn para alebnn skrarına yönelk br genellemede bulunulamayacağını gösermes açısından önemldr. Anahar Kelmeler: ara Taleb, ARDL Model The Sably Analyss of The Money Demand wh ARDL Model Approach n Inflaon Targeng rocess: The Cases of Turkey and Indonesa Absrac Ths paper examnes he relaonshp beween he money demand and deermnans of he money demand durng he nflaon argeng n Turkey and Indonesa. The research uses daa from :Q-3:Q me perod for Turkey and 99:Q-3:Q erm for Indonesa. Auoregressve Dsrbued Lag (ARDL) Model and CUSUM Tes resuls have shown no found a relaonshp beween ncome level, neres rae and nflaon wh money demand for boh shorrun and long-run n Turkey. In conras, he research has found a sgnfcan and sable relaonshp beween ncome level, neres rae and nflaon jus for long-run n Indonesa. Ths fndng shows ha here s no a srucural break o change he drecon of sably. In hs conex, he fndngs are also mporan o show ha we canno make a generalzaon regardng he sably of money demand for he me perod n whch nflaon argeng regme was mplemened. Keywords: The Money Demand, ARDL Model ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ, NİSAN 5, (), 79-97 79
.Grş Gelşmş ve gelşmeke olan bazı ülkelerde yakın arhe gerçekleşen ve ekler genş br alana yayılan fnansal krzlern ardından, nomnal dövz kuru çıpasına dayalı skrar programları arışılmış ve para polkalarında farklı sraejler gündeme gelmşr. Bu sraejlerden br de enflasyon hedeflemesdr. Enflasyon hedeflemes, ora vadel enflasyon hedefnn önceden kamuoyuna açıklandığı, para polkası amacı olarak fya skrarının dğer para polkası amaçlarından öncelkl olduğu ve bunun kurumsal olarak aahhü edldğ, dğer para polkası araçlarının bu amaca yönelk olarak kullanıldığı, para polkalarında şeffaflığı ve merkez bankalarının hesap vereblrlğn sağlayan br para polkası sraejs olarak fade edlmekedr (Mshkn, : ). Türkye'de, Kasım de yaşanan lkde krz ve Şuba fnansal krznn ardından para polkalarında öneml br değşm yaşanmışır. Sözü edlen krzn ardından nomnal dövz kuru çıpasına dayalı sab dövz kuru ssem erkedlerek, esnek dövz kuru uygulamasına geçlmş ve uygulamaya konulan Güçlü Ekonomye Geçş rogramı kapsamında bu dönemn ardından fya skrarının sağlanması öncelkl br hedef halne gelmşr. Bu kapsamda para polkası karar vercler ve uygulayıcıları, yılından baren örük ve 6 yılından baren resm olmak üzere günümüze kadar uzanan süreçe, kalıcı nelke br fya skrarının sağlanması amacına yönelk enflasyon hedeflemes rejmn erch emşr. Türkye Cumhurye Merkez Bankası verlerne göre,, 3 ve 4 yılları çn yıllık bazda oralama yüzde 5 TÜFE enflasyon hedef öngörülmesne rağmen enflasyon hedef aşılmış, TÜFE enflasyon oranı yılında yüzde 6, düzeynde gerçekleşr ken, 3 yılında yüzde 7,4 olarak gerçekleşmşr. Asya krznden önce Endonezya da, Türkye gb uyguladığı ve 997 Asya Krz le brlke başarısızlıkla sonuçlanan nomnal dövz kuru çıpasına dayalı skrar programının ardından esnek kur ssemn benmsemş, 999 yılından baren örük ve Temmuz 5'en baren de resm olarak oluşurulan yen para polkası çerçevesne göre resm enflasyon hedeflemes rejmn erch emşr. Endonezya Merkez Bankası (BI) verlerne göre bu ülkede, yıllık TÜFE enflasyon hedef olarak, 3 ve 4 yılları çn yüzde 4,5 oranı belrlenr ken, 5 yılı çn yüzde 4 oranı belrlenmş olup, bu hedefler le lgl yüzde ±'lk sapma öngörülmüşür. Enflasyon hedef, yılında uurulmuş olup TÜFE enflasyon oranı yüzde 4,3 olarak gerçekleşmşr. 3 yılında se, TÜFE enflasyon oranı yüzde 8,4 düzeynde gerçekleşerek bu yıl çn öngörülen yüzde 4,5 enflasyon hedef aşılmışır. ara polkası karar vercler ve uygulayıcılarının gerçekleşrdkler polka değşklkler karşısında ekonomk brmlern verdğ epkler ve para aleb davranışları da değşmekedr. Bu polka değşklkler le brlke faz oranı, gelr 8 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ
düzey ve enflasyon gb pek çok makroekonomk bleşendek değşklkler, breylern para alepler üzernde öneml br rol oynamakadır. Bu bakımdan br ülkede, uygulanacak para polkalarının sonuçlarının öngörüleblmes açısından para aleb ve belrleycler arasındak lşknn doğru esp edleblmes önem arzemekedr. ara aleb fonksyonu ve skrarlılığı üzerne leraürde gelşmş ve gelşmeke olan brçok ülkenn ncelenmesne rağmen, özellkle Türk leraüründe ülke karşılaşırmasının yapıldığı çalışmalar yeersz sayıdadır. Enflasyon hedeflemes rejmnn uygulandığı ülkeler arasında yer alan Türkye ve Endonezya ekonomlernde, para aleb le para alebnn belrleycler arasındak kısa ve uzun döneml lşklern ncelendğ bu çalışmada, öncelkle bu alanda Türkye, Endonezya ve dğer ülkeler üzerne yapılan çalışmalar ncelenmşr. Daha sonra, çalışmanın uygulama kısmında Türkye ve Endonezya üzerne br uygulama yapılmışır. Son olarak, elde edlen sonuçlar k ülke açısından değerlendrlmşr.. Leraür Öze ara aleb skrarı leraüründe bulunan çalışmalar bu kısımda, Türkye ve Endonezya üzerne yapılan çalışmalar le dğer ülkeler üzerne yapılan çalışmalar olmak üzere k ayrı al başlık alında ncelenmşr... Türkye ve Endonezya Üzerne Yapılan Çalışmalar ara alebnn Türkye ve Endonezya ekonomlerndek skrarı üzerne leraürde, Dekle ve radhan (997), Alınaş (8), Drsak ve Drsak (), Gencer ve Arısoy (3), Özçalık (4)'ın çalışmaları bulunmakadır. Dekle ve radhan (997), Güneydoğu Asya Uluslar Brlğ (ASEAN) ülkelernde (Endonezya, Malezya, Sngapur ve Tayland), 974-995 dönemnde fnansal pyasa gelşmes ve lberalzasyonun para aleb davranışı üzerndek eksn ncelemşr. Çalışmada, denklem ()'de göserlen model esas alınmışır. M a by cd () Denklem ()'de göserlen modeln değşkenler se, reel para aleb (M), reel GSYİH (Y), nomnal faz oranı () ve enflasyon oranı () olarak belrlenmşr. Tahmn sonuçları ve Johansen Eşbüünleşme Tes sonuçlarına göre, uzun dönemde para alebnn Malezya, Sngapur ve Tayland'da skrarlı olduğu, Endonezya'da se skrarsız olduğu esp edlmşr. NİSAN 5 8
Alınaş (8), Türkye'de 985-6 dönemnde, para aleb le onun belrleycler arasındak uzun döneml lşky ve para aleb skrarlılığını ncelemşr. Üçer aylık verlern ve ARDL Sınır Tes, CUSUM ve CUSUMSQ Tes yönemlernn uygulandığı çalışmada denklem ()'de göserlen model kullanılmışır. ln M ln GD INT ln EX 3 () Denklem ()'de göserlen modeln değşkenler; M parasal büyüklük, reel GSYİH (GD), aylık vadel ağırlıklandırılmış mevdua faz oranı (INT) ve nomnal dövz kuru (EX) olarak belrlenmşr. Çalışmada elde edlen sonuçlar, Türkye'de para alebnn uzun dönemde skrarlı olduğunu oraya koymuşur. Drsak ve Drsak (), Türkye'de para aleb fonksyonunun skrarlılığını 989- dönem çn ncelemşr. Aylık verlern kullanıldığı ve Haa Düzelme Model yönemnn uygulandığı çalışmada Türkye çn belrlenen model denklem (3)'e göserlmşr. ln( M ) ln( ) ln( Y ) ln( R ) u (3) Denklem (3)'e göserlen modeldek değşkenler; nomnal para arzı (M), TÜFE (), sanay ürem endeks (Y), nomnal faz oranı (R) olarak belrlenmşr. Çalışmada elde edlen sonuçlar, Türkye'de hem kısa hem de uzun dönemde sanay ürem endeks le para aleb arasında doğrudan br nedensellk lşksnn bulunduğunu gösermşr. Gencer ve Arısoy (3), Türkye ekonomsnde 989- dönemnde reel para aleb le reel gelr, faz oranı, enflasyon ve dövz kuru değşkenler arasındak uzun döneml lşkler ncelemşr. Üçer aylık verlern kullanıldığı çalışmada, ARDL Sınır Tes yönem uygulanmışır. Çalışma sonucunda elde edlen bulgular; para aleb le para alebnn belrleycler arasında uzun döneml lşklern varlığına şare emşr. Buna göre, uzun dönemde reel para aleb, faz ve enflasyondan negaf eklenr ken; reel gelr ve dövz kurundan pozf eklenmşr. Özçalık (4), Türkye'de 995-3 dönemnde para aleb le dövz kuru, faz oranı ve GSYİH arasındak kısa ve uzun döneml lşkler nceledğ çalışmasında, CUSUM ve CUSUMSQ Tes yönemlernn kullanıldığı çalışmanın modelndek değşkenler, parasal büyüklük, efekf dövz kuru, aylık vadel ağırlıklandırılmış mevdua faz oranı, mevsmsel düzellmş GSYİH 'dır. Çalışmada elde edlen bulgular, Türkye'de sözkonusu dönemde para aleb le para alebnn belrleycler arasında uzun döneml br lşknn varlığına şare emşr. 8 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ
.. Dğer Ülkeler Üzerne Yapılan Çalışmalar ara aleb skrarı leraüründe, Türkye ve Endonezya'nın dışında yer alan dğer gelşmş ve gelşmeke olan ülkeler üzerne yapılan çalışmalar bu kısımda ncelenmşr. Buna göre, Hafer ve Jansen (99), Ewng ve ayne (999), Valadkhan (5), Carsensen vd. (6), Onafowora ve Owoye (7), Özürk ve Acaravcı (8), Valadkhan (8), Odularu ve Okunrnboye (9), Azm vd. (), Drsaks (), Rao ve Kumar (), Fores ve Napolano (), Iyoboy ve edro (3), Kumar ve Webber (3), Nymbanra (3), Sarwar vd. (3), leraürde bulunan öneml çalışmalardır. Hafer ve Jansen (99), ABD ekonomsnde 95-988 dönemnde reel para aleb le reel gelr ve faz oranı arasındak uzun döneml lşkler, Johansen Eşbüünleşme Tes yönem le ncelemşr. Üçer aylık verlern kullanıldığı çalışmanın bulguları, ABD'de para aleb le reel gelr ve faz oranı arasında uzun döneml br lşknn varlığına şare emşr. Ewng ve ayne (999), Şl ekonomsnde para aleb fonksyonunun belrleyclern ve geleneksel para aleb fonksyonlarının skrarı açıklamada, nomnal efekf dövz kurunun dışlanmasından kaynaklanan başarısızlığın nedenlern ncelemşr. Üçer aylık verlern kullanıldığı ve 983-996 dönemn kapsayan çalışmada reel para aleb, reel gelr, kısa dönem faz oranı ve nomnal efekf dövz kuru değşkenler kullanılmışır. Johansen Eşbüünleşme Tes yönemnn uygulandığı çalışmadak bulgular, Şl ekonomsnde uzun dönemde para aleb skrarını açıklamada gelr düzey ve faz oranı değşkenlernn yeerl olmadığı, bu değşkenlern yanısıra nomnal efekf dövz kurunun da öneml olduğu sonucuna ulaşılmışır. Buna lâve olarak, dövz kurunun para alebn uzun dönemde ekledğ oraya çıkmışır. Valadkhan (5), Avusralya ekonomsnde para alebnn belrleyclern kısa ve uzun dönemde olmak üzere, 976- dönem çn ncelemşr. Çalışmada, üçer aylık verler kullanılarak Johansen Eşbüünleşme Tes ve Kısa Döneml Dnamk Model yönemler uygulanmışır. Çalışma çn belrlenen model denklem (4)'e göserlmşr. M Y RL RS 3 4 (4) Denklem (4)'e göserlen modeln değşkenler; nomnal para aleb (M), fya düzey (), ölçek değşken (Y), para dışındak varlıkların uzun vadel ger oranı (RL) ve kısa vadel faz oranından (RS) oluşmuşur. Çalışmada elde edlen bulgular değerlendrldğnde, lk olarak dğer şarlar sab varsayımı le Avusralya ekonomsnde kısa ve uzun dönem gelr esneklkler brbrne yakın bulunmuşur. NİSAN 5 83
İknc olarak, enflasyonun kısa dönemde para aleb üzerndek eks aynı dönem çnde gerçekleşmşr. Üçüncü olarak, nak oranındak br değşm para alebnn üçüncü ve dördüncü çeyrekek geckmelern eklemşr. Carsensen vd. (6), Avrupa ara Brlğ üyes dör ülkedek (Almanya, Fransa, İspanya ve İalya) para alebn üçer aylık verler le, 979-4 dönem çn ncelemşr. Johansen Eşbüünleşme Tes ve Tam Modfye Edlmş Sıradan En Küçük Kareler yönemlernn uygulandığı çalışmanın sonuçları, ele alınan ve parasal brlğe dahl olan dör ülkenn genel olarak para aleb fonksyonlarının uzun dönemde skrarlı olduğunu gösermşr. Onafowora ve Owoye (7), Njerya ekonomsnde 986- dönemnde reel para alebnn skrarlı olup olmadığını üçer aylık verler le ncelemşr. Haa Düzelme Modelnden harekele yapılan Johansen Eşbüünleşme Tes yönemnn uygulandığı çalışma çn belrlenen model denklem (5)'e göserlmşr. ln( M / ) a a ln Y a R a ln a ln FX 3 4 a 5 Rf e (5) Denklem (5)'e belrlen modeldek değşkenler; reel para aleb (M/), ölçek değşken (reel gelr) (Y), yurç nomnal faz oranı (R), enflasyon oranı (π), beklenen dövz kuru (FX), yurdışı faz oranı (Rf)'dır. Çalışma sonucunda elde edlen bulgular, Njerya ekonomsnde reel para aleb, reel gelr, enflasyon oranı, yurç faz oranı, yurdışı faz oranı ve beklenen dövz kuru arasında uzun döneml br lşknn varlığını gösermşr. Bunun yanısıra, CUSUM ve CUSUMSQ Tes sonuçları da reel para alebnn, kısa ve uzun dönemdek paramerelernn skrarlı olduğunu oraya koymuşur. Özürk ve Acaravcı (8), on geçş ülkes (Bulgarsan, Hırvasan, Çek Cumhurye, Macarsan, Makedonya, olonya, Romanya, Rusya Federasyonu, Slovakya ve Ukrayna) ekonomlernde, uzun dönemdek para aleb belrleyclern, 994-5 dönem çn panel ver analz yönem le ncelemşr. Çalışma çn belrlenen model denklem (6)'da göserlmşr. ln M a bln Y c d ln REER (6) Denklem (6)'da göserlen modeln değşkenler; reel para aleb (M), reel gelr (Y), enflasyon oranı (π) ve reel efekf dövz kuru (REER) olarak belrlenmşr. Genelleşrlmş En Küçük Kareler ahmn yönemnn kullanıldığı çalışmada elde edlen bulgular, sözkonusu on ülke ekonomsnde uzun dönemde para aleb değşkennn, reel GSYİH değşkenne epks pozf ken, enflasyon ve reel efekf dövz kuru değşkenlerne se negaf epk verdğ oraya çıkmışır. 84 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ
Valadkhan (8) çalışmasında, aralarında Çn, Japonya, Malezya, Flpnler, Sngapur ve Fj'nn bulunduğu alı Asya asfk Bölge ülkes ekonomlernde kısa ve uzun dönem çn para alebnn belrleyclern araşırmışır. Çalışmada anel Ver Analz ve Dnamk Haa Düzelme Model yönemler uygulanmış olup, 975- dönem ele alınmışır. Elde edlen sonuçlar genel olarak değerlendrldğnde, alı Asya asfk ülkesnde para aleb değşken uzun dönemde reel gelr değşkenne karşı pozf yönde br epk verr ken; faz oranı makası, enflasyon, reel efekf dövz kuru ve ABD reel faz oranı değşkenlerne se negaf epk verdğ esp edlmşr. Bunun yanısıra, para alebnn kısa döneml dnamklern ncelemek çn kullanılan Dnamk Haa Düzelme Model yönem sonuçlarına göre se, kısa dönemde para alebndek değşklkler açıklamada, gelrde, faz oranı makasında ve enflasyon oranında meydana gelen değşklkler sasksel olarak anlamlı ve şareler uarlı bulunmuşur. Odularu ve Okunrnboye (9), Njerya'da yapısal düzenleme programı çerçevesnde gerçekleşrlen fnansal novasyonun para aleb üzerndek eklern araşırmışır. Çalışmada 97-4 dönem ele alınmış olup, k aşamalı Engle- Granger Eşbüünleşme Tes yönem uygulanmışır. Odularu ve Okunrnboye (9) çalışmasında denklem (7)'de göserlen model esas almışır; M Y RTD RTB DSA CI M 3 4 5 6 u (7) Denklem (7)'dek değşkenler, parasal büyüklük (M), Gayrsaf Yurç Hasıla (Y), vadel mevdua faz oranı (RTD), hazne bonosu faz oranı (RTB), fnansal novasyon kukla değşken (DSA), ükec fya düzey (CI), parasal büyüklük değşkennn br dönem geckmel değer (M-) olarak belrlenmşr. Elde edlen bulgular, Njerya ekonomsnde fnansal novasyonların para aleb üzernde anlamlı br ekye sahp olmadığını gösermşr. Bunun yanısıra, gelr düzey para alebn pozf yönde ekler ken, faz oranı se para alebn negaf yönde eklemşr. Azm vd. (), aksan ekonomsnde para aleb fonksyonunu ahmn ederek, para aleb le para alebnn belrleycler arasındak uzun döneml lşky araşırmışır. Yıllık zaman serlernn kullanıldığı çalışma, 973-7 dönemn kapsamışır. ARDL Model Eşbüünleşme Tes yönemnn uygulandığı çalışmanın modellemesnde kullanılan değşkenler, para aleb (M ve M), reel gelr, enflasyon oranı ve dövz kurundan oluşmuşur. Çalışmada elde edlen bulgular, M parasal büyüklük değşken le, gelr, enflasyon ve dövz kuru arasında uzun döneml br lşknn var olduğuna şare emşr. Buna göre, aksan ekonomsnde, 973-7 dönemnde para aleb fonksyonunun skrarlı olduğu sonucuna ulaşılmışır. Bu bulguların yanısıra dövz kuru esneklğ negaf ken, gelr esneklğ kasayısı ve enflasyon kasayısı pozf bulunmuşur. NİSAN 5 85
Drsaks (), Macarsan ekonomsnde uzun dönemde para aleb le para alebnn belrleycler arasındak lşky ARDL Model Eşbüünleşme Tes yönem le ncelemşr. Drsaks () çalışmasında, denklem (8)'de göserlen model esas almışır; LM LY INF LEXR 3 u (8) Denklem (8)'dek değşkenler; reel parasal büyüklükler (M ve M), reel gelr (Y), enflasyon oranı (INF) ve nomnal efekf dövz kuru (EXR) olarak belrlenmşr. Çalışmada üçer aylık verler kullanılmış olup, 995- dönem ncelenmşr. Çalışmanın sonuçları, Macarsan ekonomsnde uzun dönemde para alebnn skrarlı olduğuna şare emşr. Buna göre, reel parasal büyüklük le reel gelr, enflasyon oranı ve nomnal dövz kuru değşkenler arasında uzun dönemde eşbüünleşk ve skrarlı br lşk bulunmuşur. Rao ve Kumar (), ABD'de 96-8 dönemnde para aleb skrarlılığını yıllık verler kullanarak ncelemşr. Çalışmada, para aleb fonksyonundak uzun döneml lşkler Gregory-Hansen Eşbüünleşme Tes le, kısa döneml lşkler se Tam Modfye Edlmş Sıradan En Küçük Kareler yönem le ncelemşr. Elde edlen bulgular, ABD ekonomsnde para alebnn uzun dönemde skrarlı olmadığına şare emşr. Fores ve Napolano (), dokuz gelşmş OECD ülkesnde (ABD, Japonya, Almanya, İnglere, Fransa, İalya, Kanada, Avusralya ve İsvçre) para aleb fonksyonunun skrarlı olup olmadığını üçer aylık verler le, 98-8 dönem çn ncelemşr. anel Eşbüünleşme ve anel Dnamk En Küçük Kareler (DOLS) yönemlernn uygulandığı çalışmadak değşkenler; reel para aleb, nomnal GSYİH, üçer aylık hazne bonosu faz oranı, nomnal efekf dövz kuru ve serve olarak belrlenmşr. Çalışmada elde edlen sonuçlar, dokuz gelşmş OECD ülkesnde değşkenler arasında uzun döneml br lşknn varlığına şare emş, para alebnn gelr ve dövz kuru esneklkler pozf ken; faz oranı esneklğ negaf bulunmuşur. Iyoboy ve edro (3), Njerya ekonomsnde 97- dönemnde, para aleb fonksyonunu kısa ve uzun dönem çn, ARDL Model yönem le ncelemşr. Çalışmada; dar anlamda reel para aleb, reel GSYİH, kısa dönem faz oranı, beklenen reel dövz kuru, beklenen enflasyon oranı ve yurdışı reel faz oranı değşkenler kullanılmışır. Çalışmanın bulguları, reel gelrn dar anımlı para aleb üzernde hem kısa dönemde hem uzun dönemde ekl olduğunu, faz oranının se sadece uzun dönemde ekl olduğunu gösermşr. 86 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ
Kumar ve Webber (3), Avusralya ve Yen Zelanda ekonomlernde 96-9 dönemnde para aleb düzey ve skrarlılığını ncelemşr. Çalışmada, denklem (9) ve denklem ()'da belrlen model esas alınmışır. ln M ln Y y R R (9) ln M ln Y R ln E y R E Denklem (9) ve denklem ()'da göserlen modeldek değşkenler; reel dar para soku (M), reel çıkı (Y), kısa dönem nomnal faz oranı (R), reel efekf dövz kuru (E) ve enflasyon oranı (π) olarak belrlenmşr. CUSUM ve CUSUMSQ skrar esler le elde edlen bulgular, öneml kırılmaların olduğu 984-998 dönemnde her k ülkede de para aleb fonksyonunun skrarsız olduğunu gösermşr. Nymbanra (3), Güney Afrka'da para aleb fonksyonunun uzun dönemdek skrarlılığını 99-7 dönem çn ncelemşr. Çalışmada üçer aylık verler kullanılmış olup, çalışmanın modellemesnde kullanılan değşkenler; reel para aleb, reel gelr, hazne bonosu faz oranı, enflasyon oranı ve dövz kuru olarak belrlenmşr. Genşlelmş Engle-Granger Eşbüünleşme Tes ve Haa Düzelme Model yönemlernn uygulandığı çalışmanın sonuçlarına göre, Güney Afrka ekonomsnde para aleb fonksyonunun skrarlı ve para polkasının ekn olduğu esp edlmşr. Sarwar vd. (3) çalışmasında, aksan ekonomsnde para alebnn kısa ve uzun dönemdek skrarlılığı le para alebnn belrleycs olarak fnansal novasyonun rolünü araşırmışır. Yıllık verlern kullanıldığı çalışmada, 97-7 dönem ncelenmşr. Çalışmada, Haa Düzelme Model yönem kullanılmış olup para aleb modelnn belrlenmesnde reel GSYİH, enflasyon oranı, faz oranı ve fnansal novasyon değşkenler kullanılmışır. Haa Düzelme Model yönem sonuçlarına göre, aksan ekonomsnde rezerv para ve genş anımlı parasal büyüklüğe dayanan para aleb fonksyonlarının skrarlı olduğu, dar anımlı parasal büyüklüğe dayanan para aleb fonksyonlarının se skrarsız olduğu oraya çıkmışır. Bu bulguların yanısıra, fnansal gelşmelern parasal varlık aleb üzernde öneml br rol oynadığı esp edlmşr. 3. Yönem 3.. Brm Kök (Durağanlık) Analz Makroekonomk zaman serler çoğunlukla brm köke sahpr. Brm kök çeren serler, uzun döneml deermnsk br yöne doğru dönme eğlmne sahp olmayıp, bu ür serlern varyansı zamanla değşmekedr (Glynn vd., 7: 66). () NİSAN 5 87
Zaman serlernn kullanıldığı analzlerde durağan olmayan serler, brm kök esler yardımı le fark değerler alınarak durağan hale gerlr. Brm kök analz çn önerlen ve zaman sers analzlernde yaygın br kullanım alanı bulunan Genşlelmş Dckey-Fuller (ADF) ve hllps-erron () brm kök eslerdr. Bu çalışmada, brm kök analz çn bu k esen yararlanılmışır. Fark değerler alınarak brm kök esler yardımı le durağan hale gerlen serler, uzun döneml sab br oralama erafında dalgalanmaka ve serler zamana bağlı olmayan sonlu br varyansa sahp olmakadır (Glynn vd., 7: 66). Dckey-Fuller (979) Brm Kök Tes, "ser brm köke sahpr ya da durağan değldr" boş hpoez alında, denklem ()'de belrlen regresyon denklemne göre ahmn edlmşr. Y Y u () Denklem (), sab erml rassal yürüyüş modeln fade emekedr. Buna göre bu denklem yardımı le, boş hpoez ve alernaf hpoez es edlmekedr. Brm Kök Tes çn boş hpoez, brm kökün var olduğunu, zaman sersnn durağan olmadığını (H:δ=) dda emekedr. Alernaf hpoez se, zaman sersnn durağan olduğunu ve muhemelen deermnsk br rend erafında dalgalanmaka olduğunu (H:δ<) dda emekedr. Dckey-Fuller (979) Brm Kök Tesnde, haa ermlernn brbryle lşksz olduğu varsayımı zamanla geçersz hale gelmeke ve regresyon ahmnlernde haa ermler brbryle lşkl olablmekedr. Daha sonra bu farklı durumu dkkae alan, Genşlelmş Dckey-Fuller (ADF) (98) Brm Kök Tes önerlmşr. Bu brm kök edlmek sureyle bulunmuşur (Gujara ve orer, 9: 755-757). Y Y m a Y () hllps-erron () Brm Kök Tes se, (3) nolu regresyon denklemne göre yapılmakadır; Y Y u (3) hllps-erron () Tes, es sasklern doğrudan değşrerek, haa ermlerndek (u) ookorelasyonu ve değşen varyansı düzelr. hllps-erron () Brm Kök Tesnn, ADF Brm Kök Tesne göre üsünlüğü, Tesnn haa 88 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ
ermlerndek (u) değşen varyansın genel bçmlernn ADF Brm Kök Tesne nazaran drençl olmasındadır (Kozhan, : 73-74). 3.. Ooregresf Dağılımlı Geckme (ARDL) Model Eşbüünleşme Analz Zaman sers analzlernde, brm kök esler sonucunda üm serler aynı merebeden durağan olmadıklarında, dğer br fade le serlern br kısmı düzeyde dğer br kısmı brnc farkları ya da knc farkları alınarak durağan hale gelmş se, serler farklı merebelerden durağan oldukları çn böyle serler "enegre olmayan serler" olarak adlandırılır. Bu ür serlern, uzun döneml lşklern esp edeblmek amacıyla Ooregresf Dağılımlı Geckme (ARDL) model uygulanmakadır. Br eşbüünleşme es yönem olarak ARDL Sınır Tes, Wald Tes'ne (F-sasğ) dayanır. Wald Tes'nn asmpok dağılımı, değşkenler arasında eşbüünleşmenn olmadığını fade eden boş hpoez alında sandar dışı durumdadır. Eşbüünleşme es çn esaran vd. (), al sınır ve üs sınır olmak üzere k ür krk değer belrlemşr. Al sınır krk değer, ncelenen değşkenler arasında eşbüünleşme lşksnn olmadığını, büün değşkenlern I() olduğu varsayımında bulunur. Üs sınır çn krk değer se, değşkenler arasında eşbüünleşme olduğu anlamına gelen ve büün değşkenlern I() olduğu varsayılır. F sask değer, üs sınır krk değernden büyük se, bu durumda boş hpoez (H) reddedlr, yan değşkenler eşbüünleşkr. F sask değer, al sınır krk değern alında se bu durumda boş hpoez (H) reddedlemez (yan değşkenler eşbüünleşk değldr) (Drsaks, : -). Bu çalışmada oluşurulan ARDL model denklem (4)'e uygulanmışır. Buna göre; n n d d d ( M / ) ( M / ) Y CI ( M / ) Y 3 4CI e Denklem (4)'e göre boş hpoez ve alernaf hpoez aşağıdak bçmde belrlenr; H 3 4 : (Boş hpoez) H 3 4 n : (Alernaf hpoez) ARDL modelnde değşkenler arasındak lşkler, kısa ve uzun dönem ayırımı le ncelenmekedr. Buna göre, değşkenler arasındak kısa döneml lşkler haa düzelme modelnden harekele ncelenr. Bu durum, denklem (5)'e belrlmşr. n (4) NİSAN 5 89
ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ 9 n n d d ECM CI Y M M ) / ( ) / ( (5) Denklem (5)'e haa düzelme ermnn (ECM) kasayısı ψ, negaf yönde ve anlamlı sonuçlanması, kısa dönemdek dengeden sapmaların uzun dönemde denge yönüne doğru düzellebldğn göserr. Değşkenler arasındak uzun döneml lşklern ncelendğ denklem se (6) nolu denklemde göserlmşr. n d d u CI Y M M ) / ( ) / ( (6) 4. Ver Se ve Model Çalışmamızda her k ülke çn kullanılan verler üçer aylık olup, başlangıç olarak örük enflasyon hedeflemesnn başlangıç dönemler esas alınmışır. Bu çerçevede Türkye uygulaması çn kullanılan verler :Q-3:Q dönemn kapsar ken, Endonezya uygulaması çn kullanılan verler 999:Q-3:Q dönemn kapsamışır. Çalışmamızda her k ülke uygulamasında kullanılan ver se IFS-3 ver CD'snden alınmışır. Çalışmada, Türkye ve Endonezya çn karşılıklı olarak M reel parasal büyüklükler, reel GSYİH, üç aylık vadel mevdua faz oranları ve TÜFE verler kullanılmış olup, reel dönüşümler TÜFE'ye göre yapılmışır. Çalışma modelnn belrlenmesnde, leraür kısmında da ncelenen Dekle ve radhan (997)'ın ASEAN ülkeler çn yapığı modellemede kullandığı değşkenler le Kumar ve Webber (3)'n Avusralya ve Yen Zelanda ekonomler çn yapığı modellemede kullandığı değşkenler esas alınmışır. 3 Endonezya D CI Y M ) / ( (8) 3 Türkye D CI Y M ) / ( (7) Denklem (7) ve denklem (8), Türkye ve Endonezya çn oluşurulan regresyon denklemler olup bu denklemler çn belrlenen değşkenler; reel para aleb (MD/), reel GSYİH (Y), üçer aylık vadel mevdua faz oranı () ve ükec fya endeksnden (CI) oluşmuşur. Sözkonusu denklemlerde α ve β sab kasayıları, α, α, α3, β, β, ve β3 eğm kasayıları, ε se haa ermdr. 5. Amprk Bulgular Öncelkle çalışmada kullanılan serler çn, brm kök esler uygulanarak serlern durağan olup olmadıkları esp edlmşr. Bunun çn, ADF ve brm kök
eslernden yararlanılmışır. Çalışmada kullanılan üm serlere ADF Brm Kök Tesnn uygulanmasında, geckme uzunluğunu belrlemede Schwarz Blg Krerne göre Maksmum geckme uzunluğu değer on olarak belrlenmş, Brm Kök Tes çn se, geckme uzunluğunu belrlemede "Andrews Bandwdh" oomak seçm esas alınmışır. ADF ve Brm Kök Tes sonuçları ablo 'de verlmşr. Tablo 'de brm kök es sonuçlarına göre, hem ADF hem brm kök es sonucunda Türkye'ye a olan MD/, Y ve CI serler düzey değerler le durağan olmayıp, brnc farkları alındığında durağan olmasına karşılık, sersnn se düzey değer le durağan olduğu sonucuna ulaşılmışır. Tablo 'de Endonezya'ya a olan serlerde se, MD/ sers ADF Brm Kök Tesne göre brnc farka da durağan olmayıp knc farklarının alınması gerekmeke ken, Tesne göre se brnc farka göre durağan sonuçlanmışır. Yne bu ülkeye a olan CI sers, her k ese göre de brnc farka göre durağan sonuçlanmışır. Y sersnn ADF Tesne göre, sersnn de Tesne göre düzey değerler le durağan olduğu sonucuna ulaşılmışır. Dolayısıyla, her k ülke çn de yapılan brm kök eslernde aynı derecelerden durağan olmayan bu ür serler enegre olmayan serler olarak adlandırılmaka ve bu ür serlern uzun döneml lşklern esp edeblmek çn, esaran vd. () önerdğ ARDL Model uygulanmakadır. Ülke Değşken Tablo. ADF ve Brm Kök Tes Sonuçları ADF Düzey Brnc Fark Düzey Brnc Fark M D / -.4593() -6.353()* -.4593(.4) -6.353(.)* TÜRKİYE Y -.865(9) -3.7(8)** -.846(.8) -6.7695(.)* -4.794()* ----- -4.468(.)* ----- CI.888(6) -3.55(3)**.47(.9) -7.674(.)* M D /.3378(4) -.853(3).76(5.5) -.577(.5)* ENDONEZYA Y 3.97(4)** -----.34(4.) -.9574(.5)* -.3939(6) -3.5637(5)* -5.9893(8.5)* ----- CI.34() -6.349()*.59(.8) -6.349(.9)* No: *, (**) smgeler, ADF ve brm kök esler çn %, (%5) anlamlılık düzeylernde alernaf hpoezn kabul edldğn göserr. aranez çndek değerler geckme sayısını göserr. % ve %5 anlam düzeylerndek MacKnnon krk değerler sırasıyla -3.56 ve -.9 olarak belrlenmşr. NİSAN 5 9
Her k ülke çn de, serlern eşbüünleşk olup olmadıkları ARDL Sınır Tes yönem le sınanmış olup bu esn sonuçları ablo 'de verlmşr. Tablo 'de, ARDL Sınır Tes sonuçlarına göre Türkye'ye a serlern F sask değer anlamlı sonuçlanmadığı çn serlern eşbüünleşk olmadıkları sonucuna ulaşılmışır. Endonezya'ya a serlern F-sask değer se %5 anlamlılık düzeyne göre anlamlı sonuçlanmış olup, buna göre, Endonezya modelne a sözkonusu değşkenlern eşbüünleşk oldukları sonucuna ulaşılmışır. Tablo. ARDL Model Sınır Tes Krk Değerler (%5'e göre) Ülke k F-sask Al Sınır Üs Sınır Türkye 3.4995 3.3 4.35 ARDL(...) Endonezya 3 5.754* 3.3 4.35 ARDL (...) No: * smges, %5 anlamlılık düzeyne göre anlamlı olduğunu göserr. Tablodak Krk değerler, esaran vd. (), ablo CI()'den alınmışır. Tablo 'de verlen ARDL Sınır Tes sonuçlarına göre, Türkye'ye a F-sask sonuçları sasksel olarak anlamsız sonuçlandığı çn bu nedenle Türkye uygulaması sonlandırılmış, uygulamanın bundan sonrak bölümünde sadece Endonezya uygulamasına devam edlmşr. Çünkü ablo 'dek sonuçlara göre, eşbüünleşme lşksnn varlığı sadece Endonezya serler çn geçerldr. Tablo 3. ARDL Model Haa Düzelme Model Tahmn Sonuçları Bağımlı Değşken: D(M D /) Ülke Değşken Kasayı -değer Olasılık Endonezya ARDL(,,,) c 4.39.88.977 DY(-).6 3.38*.8 DY(-) -.5 -.47.645 D(-) 5.53.49.65 DCI(-) 5.943.7357.4656 DCI(-) -8.583 -.4.86 ECM(-) -.83 -.759.456 No: * smges, % anlamlılık düzeynde anlamlı olduğunu göserr. ARDL Model kısa döneme lşkn haa düzelme model ahmn sonuçları ablo 3'e verlmşr. Tablo 3'ek sonuçlara göre, haa düzelme kasayısı [ECM(-)] anlamsız sonuçlanmışır. Bu durum, kısa dönemde şoklardan kaynaklanan para alebndek dalgalanma ve dengeden sapmaların uzun dönemde gderlemedğ anlamına 9 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ
gelmekedr. Tahmn edlen kasayılardan DY(-) kasayısı anlamlı ve pozf ken, ahmn edlen dğer kasayılar se anlamsız sonuçlanmışır. ARDL Model uzun döneme lşkn ahmn sonuçları ablo 4'e verlmşr. Bu sonuçlara göre, Endonezya modelndek üm bağımsız değşkenlere a değerler uzun dönemde anlamlı sonuçlanmış; modeldek üm bağımsız değşkenlern, para aleb bağımlı değşken üzernde ekl oldukları sonucuna ulaşılmışır. Buna göre, uzun dönemde para alebnn gelr esneklğ (Y'nn kasayısı) anlamlı ve pozf bulunmuş, eork beklenler le uyumlu br yapıda sonuçlanmışır. Faz oranı esneklğ ('nn kasayısı) se anlamlı olup, eork beklenlern öesnde pozf bulunmuşur. CI değşkennn kasayısı se anlamlı ve negaf bulunmuşur. Tablo 4. ARDL Model Uzun Dönem Tahmn Sonuçları Bağımlı Değşken: M D / Ülke Değşken Kasayı -değer Olasılık c -5696.97-5.3765*. Endonezya Y.43.896*. ARDL (,,,) 48.469.58**.38 CI -.7469-6.393*. No: * smges, % anlamlılık düzeynde, ** smges, %5 anlamlılık düzeynde anlamlı olduğunu göserr. 5 5-5 - -5-3 4 5 6 7 8 9 3 CUSUM 5% Sgnfcance Grafk. CUSUM Tes (Endonezya çn) NİSAN 5 93
Grafk 'de CUSUM Tes, grafk 'de de CUSUMSQ Tes sonuç grafğ verlmşr. Her k grafke de, %5 anlamlılık düzeynde CUSUM ve CUSUMSQ Tes grafğ keskl doğruların oluşurduğu sınırların çnde kalmış, bu kapsamda Endonezya çn yapısal kırılmanın olmadığı ve oluşurulan modeldek değşkenlern ve paramerelern skrarlı olduğu sonucuna ulaşılmışır..4...8.6.4.. -. -.4 3 4 5 6 7 8 9 3 CUSUM of Squares 5% Sgnfcance Grafk. CUSUMSQ Tes (Endonezya çn) Çalışmada elde edlen amprk bulgular genel br çerçevede değerlendrldğnde, ARDL Sınır Tes sonuçlarının Türkye çn sasksel olarak anlamsız olması ve para aleb le gelr düzey, faz oranı ve enflasyon arasında hem kısa hem uzun döneml br lşknn bulunamamış olması nedenyle Türkye uygulaması Sınır Tes le sonlandırılmış ve br sonrak aşamaya geçlememşr. Endonezya uygulamasında, para aleb le gelr düzey, faz oranı ve enflasyon arasında kısa dönemde br lşk bulunamamışır. Uzun dönemde se para aleb le değşkenler arasında br lşknn var olduğu oraya çıkmışır. Buna göre, Endonezya model çn, ARDL Sınır Tes sonuçları le brlke uzun döneme lşkn ahmn edlen kasayılar anlamlı sonuçlanmışır. CUSUM ve CUSUMSQ Tes sonuçları da, Endonezya çn oluşurulan modeldek para aleb le dğer değşkenlern skrarlı olduğunu ve yapısal kırılmanın olmadığını oraya koymuşur. 6. Sonuç ve Değerlendrme Enflasyon hedeflemes sürecndek Türkye ve Endonezya ekonomlernde para alebnn skrarlılığının analz edldğ bu çalışmada, bulunan sonuçlar k ülke çn karşılaşırılmışır. Analzde örük enflasyon hedeflemes rejmnn başlangıcı Türkye de :Q dönem, Endonezya çn de 999:Q dönem baz alınmışır. 94 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ
Çalışma sonuçlarına göre, Türkye uygulamasında kısa ve uzun dönemde para aleb le gelr düzey, faz oranı ve enflasyon arasında br lşknn varlığına yönelk br bulguya raslanmamış ve bu sonuç, Alınaş (8), Drsak ve Drsak (), Gencer ve Arısoy (3), Özçalık (4)'ın Türkye'de para aleb le para alebnn belrleycler arasındak lşkler nceleyen çalışmalarda elde ekler amprk bulgular le çelşmşr. Bu çelşknn emelnde, Türkye'nn analze konu olduğu yukarıda sözü edlen ekonomerk çalışmalarda ele alınan dönemn, Türkye'de örük enflasyon hedeflemes rejm uygulamasının başlangıcı olan yılından öncek dönemn de uygulamalara dahl edlmş olmasından ler geldğ söyleneblr. Çalışmanın sonuçları Endonezya model açısından değerlendrldğnde, para aleb le gelr düzey, faz oranı ve enflasyon arasında sadece uzun dönemde lşk bulunmuş, bu sonuç le Dekle ve radhan (997)'ın Güneydoğu Asya Uluslar Brlğ (ASEAN) ülkelernde para aleb skrarlılığını nceleyen çalışmasında Endonezya le lgl bulduğu sonuç çelşmşr. Sözü edlen çelşknn oraya çıkmasında, Dekle ve radhan (997) çalışmasındak ekonomerk uygulamada ele alınan dönemn, ümüyle Endonezya'da enflasyon hedeflemes rejmnn örük olarak uygulanmaya başlandığı 999 yılından öncek dönemler de kapsamasından kaynaklandığı öne sürüleblr. Her k ülkenn enflasyon hedeflemes rejmn erch emesne rağmen çalışmada elde edlen sonuçlar brbrnden farklıdır. Buna göre, enflasyon hedeflemes sürecnde Türkye'de para aleb skrarsız çıkmışır. Endonezya'da para aleb le dğer değşkenler kısa dönemde lşksz ken uzun dönemde lşkl olduğu görülmüşür. Ayrıca Endonezya çn oluşurulan modeln skrarlı br model olduğu, uzun vadede bu skrarı olumsuz ekleyen br yapısal kırılmanın olmadığı oraya çıkmışır. Genel olarak bu sonuç, enflasyon hedeflemes rejmnn uygulandığı ülkelerde para aleb skrarının gerçekleşmes bağlamında br genellemede bulunulamayacağını oraya koymuşur. NİSAN 5 95
Kaynaklar Alınaş, H. (8), "Türkye'de ara Talebnn İskrarı ve Sınır Tes Yaklaşımıyla Öngörülmes: 985-6", Ercyes Ünverses İİB Dergs, 3 (Ocak-Hazran 8, 5-46. Azm,., Ahmed, N., Ullah, S. Zaman, B. ve M. Zakara (), "Demand for Money n aksan: An Ardle Approach", Global Journal of Managemen and Busness Research, 9(), 76-8. Carsensen, K., Hagen, J., Hossfeld, O. ve A. S. Neaves (6), Money Demand and Money Overhang n he Four Larges EMU Counres, (Kel Insue for The World Economy). Dekle, R. ve M. radhan (997), "Fnancal Lberalzaon and Money Demand n ASEAN Counres: Implcaons for Moneary olcy", IMF Workng aper, W/97/36. Dckey, D. A. ve W. A. Fuller (979), "Dsrbuon of he Esmaors for Auoregressve Tme Seres Wh a Un Roo", Journal of he Amercan Sascal Assocaon, 366(74), 47-43. Dckey, D. A. ve W. A. Fuller (98), "Lkelhood Rao Sascs for Auoregressve Tme Seres wh a Un Roo", Economerca, 49, 57-7. Drsak, M. ve C. Drsak (), "The Sably of Money Demand: Evdence from Turkey", The IU Journal of Bank Managemen, (4), -. Drsaks, N. (), "Demand for Money n Hungary: An ARDL Approach", Revew of Economcs&Fnance, November (), -6. Ewng, B. T. ve J. E. ayne (999), "Long-run Money Demand n Chle", Journal of Economc Developmen, 4(), 77-9. Fores,. ve O. Napolano (), "Modelng Long-Run Money Demand for Nne Developed Economes", Dscusson aper No:. Gencer, S. ve İ. Arısoy (3), "Türkye'de Uzun Dönem Genş ara (MY) Talebnn Tahmn: Zamanla Değşen Kasayılar Yönemnden Bulgular", Ege Akademk Bakış, 4(3), 55-56. Glynn, J., erera, N. ve R. Verma (7), Un Roo Tess and Srucural Breaks: A Survey wh Applcaons, Journal of Quanave Mehods for Economcs and Busness Admnsraon, 3(), 63-79. Gujara, D. N. ve D. C. orer (9), Basc Economercs, New York: McGraw-Hll. Hafer, R. W. ve D. W. Jansen (99), "The Demand for Money n he Uned Saes: Evdence from Conegraon Tess", Journal of Money Cred and Bankng, 3(), 55-68. 96 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ
Iyoboy, M. Ve L. M. edro (3), "The Demand for Money n Ngera: Evdence from Bounds Tesn Approach", Busness and Economcs Journal, 76, -3. Kozhan, R. (), Fnancal Economercs, London, Roman Kozhan & Venus ublshng ApS. Kumar, S. ve D. J. Webber (3), "Ausralasan Money Demand Sably: Applcaon of Srucural Break Tess", Taylor&Francs Journals, 45(8), -5. Mshkn, F. S. (),"Inflaon Targeng", hps://www.gsb.columba.edu/faculy/fmshkn/ DFpapers/ENCYC.pdf, (Erşm: 5.7.4). Nymbanra, F. (3), "Sably of Money Demand n A Developng Economy: Emprcal Evdence from Souh Afrca", Inernaonal Busness&Economcs Journal, (5), 565-57. Odularu, G. O. ve O. A. Okunrnboye (9), "Modelng he Impac of Fnancal Innovaon on he Demand for Money n Ngera", Afrcan Journal of Busness Managemen, 3(), 39-5. Onafowora, O. A. ve O. Owoye (7), "Srucural Adjusmen and he Sably of he Ngeran Money Demand Funcon", Inernaonal Busness&Economcs Research Journal, 8(3), 55-64. Özçalık, M. (4), "Türkye'de ara Taleb Fonksyonu: Br ARDL Yaklaşımı", Sosyal ve Ekonomk Araşırmalar Dergs, 7, 359-373. Özürk, I. ve A. Acaravcı (8), "The Demand for Money n Transon Economcs", Romanan Journal of Economc Forecasng, /8, 35-43. esaran, M. H., Shn, Y. ve R. J. Smh (), " Bounds Tesng Approaches o The Analysıs of Level Relaonshps", Journal of Appled Economercs, 6, 89-36. Rao, B. B. ve S. Kumar (), "Is he US Demand for Money Unsable?, "Appled Fnancal Economcs, Taylor&Francs Journals, (7), 63-7. Sarwar, H., Sarwar, M. ve M. Waqas (3), "Sably of Money Demand Funcon n aksan", Economc and Busness Revew, 5(3), 97-. Valadkhan, A. (5), "Modellng Demand for Broad Money n Ausrala", Ausralan Economc apers, 44(), 47-64. Valadkhan, A. (8), "Long- and Shor-Run Deermnans of he Demand for Money n he Asan acfc Counres: An Emprcal anel Invesgaon", Annals of Economcs and Fnance, 9(), 77-9. hp://www.b.go.d, (Erşm:.6.4). hp://www.cmb.gov.r, (Erşm: 3.6.4). NİSAN 5 97
98 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ İİBF DERGİSİ