ENFLASYON HEDEFLEMESİ VE TAYLOR KURALI: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Transkript

1 İsanbul Ünverses İksa Faküles Malye Araşırma Merkez Konferansları 45. Ser / Yıl 2004 ENFLASYON HEDEFLEMESİ VE TAYLOR KURALI: TÜRKİYE ÖRNEĞİ Yrd. Doç. Dr. T. Hakan ONGAN İsanbul Ünverses İksa Faküles İksa Bölümü

2 2 ÖZET Son yıllarda öneml br popülerlğe sahp olan Taylor Kuralı, faz haddnn ekonomnn gelr ve enflasyon sevyesne uyum sağlayacağını fade emekedr. Konu le lgl yapılan çalışmalar Merkez Bankası nın br polka hedef oluşurmasa da faz oranlarının br kurala bağlıymış gb hareke eğn gösermekedr. Türkye de de mevdua faz oranlarının 1988:01 ve 2003:03 yılları arasında nasıl br kurala bağlı olarak hareke eğn ele alan bu çalışmada; mevdua fazlernn enflasyon ve nomnal dövz kuru le sasksel olarak anlamlı br lşkye sahp olduğu görülmüşür. Bu sonuç dünyadak brçok örneke de olduğu gb Türkye de de fazlern br kurala bağlıymış gb hareke eğn gösermekedr. ABSTRACT The Taylor Rule, whch recenly ganed grea populary, argues he adjusmen of neres raes o he ncome and nflaon level of he economy. Sudes on hs subjec show ha he movemens of neres raes are as f regular even The Cenral Bank does no consue a polcy arge. Ths sudy examnes how regular he neres raes moved n Turkey beween he perods 1998:01 and 2003:03. The sgnfcan emprcal relaonshp beween neres raes and nflaon and he nomnal foregn exchange rae consues one of he conclusons reached. Ths evdence ndcaes ha he movemens of neres raes n Turkey are as f regular as hey are n many cases n he world. GİRİŞ İksa eors leraüründe para polkasının eknlğ öneml br arışma alanını oluşurmakadır. Leraürde bu polkaların ekonomnn hang konjonküründe ekn olarak uygulanableceğ veya fya skrarını bozucu sonuçlara sebep olup olmayacağı gerek eork gerekse de amprk olarak ele alınan konuların başında gelmekedr. Son yıllarda, belrl br kurala göre oluşurulan para polkalarının avanaj ve dezavanajları da üzernde önemle durulan konulardandır. Bu doğruluda yapılan çalışmalar, gerek uygulanılan polkaların eknlğ gerekse de Merkez Bankasının geçmşe uyguladığı polkaları anımlamada büyük önem aşımakadır. Para polkası kuralı olarak leraürde genş yer bulan bu çalışmalarda, genellkle, ksad karar brmlernn polka uygulamalarında polka uygulayıcılarının çeşl hedeflernn olması durumu ver kabul edlmekedr. Bu hedefler çersnde özellkle enflasyon büyük önem aşımakadır. Enflasyon Hedeflemes, (yalnız sınırlı sayıda ülkede uygulanıyor olmasına karşın) konu le lgl yapılan çalışmalar Merkez

3 3 Bankası araçlarının br polka kuralı rehberlğnde ekonomye nasıl yön verdğn ve nasıl ekledğn gösermey amaçlamakadır. Konu le lgl genş br popülerlğe sahp olan Taylor Kuralı; en emel şeklyle kısa dönem faz haddnn ekonomnn gelr ve enflasyon sevyesne uyum sağlayacağını fade emekedr (Mshkn,2002,s.1-2). Taylor Kuralının en öneml özellklernden brs Merkez Bankasının belrl br polka hedef oluşurmasa da faz oranlarının br kurala bağlıymış gb hareke eğn gösermesdr (Ball, 2002, s.52). Çalışmamızda Taylor Kuralının ne olduğu, açık ekonom koşullarında hang modeller le uygulandığı, ver senn oluşurulmasında hang eknklern uygulandığı konuları ele alınacak ve konu le lgl oluşurulacak br modelle, Türkye ekonoms çn 1988 ve 2003 yılları arasındak dönem çn uygulanacakır. I. TAYLOR KURALI Geçmşe sab dövz kuru ve sab parasal genşleme en emel para polkası kurallarından olarak kabul edlmşr. Faka, son yıllarda gerek fnansal pyasalardak aksaklıklar gerekse de aran sermaye harekeler le büyük ölçüde uygulanablrlk özellğn yren bu polkalar yerlern Merkez Bankası araçlarının gelşen ekonomye nasıl uyarlanableceğn göseren polkalara bırakmışır. Genş br uygulama alanına sahp olan Taylor Kuralı para polkası kuralını anımlamak çn kullanılmakadır. En emel şeklyle Taylor Kuralı aşağıdak şeklde fade edleblr (Razzak, 2001,s.3). r P P P P y y Yukarıdak eşlke nomnal faz haddn, r oralama reel faz oranını (veya denge reel faz haddn) gösermekedr. Eşlkek knc erm olan P yıllık oralama enflasyon oranını fade emekedr. Üçüncü ve dördüncü ermler se sırasıyla enflasyonun hedef değernden sapmasını ( P - P ) ve reel gayr saf yurç hasılanın kend rendnden sapmasını (y ) gösermekedr. Taylor orjnal çalışmasında, eşlkek kasayıların değerlernn %0.5 olduğu sonucuna ulaşılmış ve reel faz haddnn %2 olduğu sonucuna ulaşılmışır. Bu blgler doğrulusunda orjnal Taylor Kuralı aşağıdak şeklde de fade edlmes polka kuralının açıklanmasını kolaylaşıracakır (Sauer ve Surm, 2003,s.3). enflasyon enflasyon hedef 0. ürem açıçı r enflasyon (ürem açığı) Taylor kuralı, enflasyonun hedeflenen değernden %1 fazla olması veya ürem açığının poansyel değern %1 üzernde olunması durumunda, reel fazlern %1/2 arırılmasını öngörmekedr. Burada gözden kaçırılmaması gereken nokalardan brs de, enflasyonun hedeflenen değerden %1 fazla olması durumunda reel faz oranını %1/2

4 4 oranında arırmak çn nomnal fazlern 1½ oranında arırılmasının gerekğdr (Planer ve Scrmgeour, 2002, s.2). Kapalı ekonom varsayımının kaldırılması durumunda, polka kuralının belrlenmesne yönelk olarak sandar br model yokur. Faka uygulamaya konu olan üm modellerde dövz kurunun hesaba kaılması zorunluluk arz emekedr. Açık ekonomde polka kuralını anımlamaya yönelk çalışmalardan C. Greber ve B. Herz nomnal dövz kurunu dkkae alarak aşağıdak model oluşurmuşur (Greber ve Herz,2000, s.9). y y e e Yukarıdak denklem kısa dönem nomnal faz haddnn sırasıyla enflasyon ürem ve nomnal dövz kuru açıklarına (gerçek değerlern kend rend değerlernden sapmaları) bağlı olarak gerçekleşğ durumu gösermekedr. Taylor Kuralı le lgl yapılan çalışmalarda nomnal dövz kuru yerne reel dövz kurunu dkkae alan modeller de söz konusudur (Mohany ve Klau,2003,s.12). y xr xr Yukarıdak denklemde Merkez bankasının enflasyon oranı, ürem açığı ve dövz kuruna göre hareke eğn gösermekedr. Eşlkek kısa dönem nomnal faz oranını yıllık enflasyon oranını y gerçek çıkının poansyel çıkıdan sapmasını xr reel efekf dövz kurunun logarmasını göserrken brnc fark operaörüdür. Aşağıda reel dövz kurunu hesaba kaarak oluşurulmuş model de hedef değerler rend değerlernden sapmalar şeklnde de fade edleblmşr (Mohany ve Klau,2003,s.12) y xr xr xr xr Gerçek değerlerden hedef değerlern farkını fade eden açık farklı şekllerde hesaplanmakadır. Konu le lgl modeller de ürem açığının ölçülmesnde br sandar söz konusu ken enflasyon açığı ve dövz kurundak açık ele alınan dönemdek sernn oralaması şeklnde de fade edleblnmekedr (Karagedkl ve Planer, 2003, s.4). Ver senn oluşurulmasında en çok kullanılan yönem lneer zaman rend veya çeşl Hodrck Presco gb flreleme eknklerdr. Ürem açığı sersnn oluşurulmasında se üm çalışmalarda gerçek vernn poansyelden sapması yalnız lneer zaman rend veya çeşl Hodrck Presco gb flreleme eknkler le oluşurulmakadır. Taylor kuralının uygulanmasında se Taylor veya faz hedef kuralı ve fazn kesnszleşrlmes (smoohng) şlemler olarak k emel unsura dayanmakadır.

5 5 II. ÇIKTI AÇIĞININ ÖLÇÜLMESİ Çıkı açığının ölçülmesnde değşk eknkler kullanıldığından yukarıda bahsedlmş. Kullanılan eknkler üç emel kaegor de ele alınablmekedr. Brnc grupa gayr saf yurç hasıla verlernden yararlanılarak poansyel çıkı verlerne ulaşılmakadır. Bu grupa yer alan uygulamalardan en yaygın olanları lneer zaman rend ve Hodrck Presco gb flreleme yönemlerdr (Yap, 2003,s.3-5). İknc grupa yer alan yaklaşımda se ksa eorsnden yararlanılmakadır. Poansyel çıkının ve dolayısıyla ürem açığının oluşurulmasında bu yaklaşımın en blnen örneklernden brs Cobb-Douglas ürem fonksyonudur. Son grupa yer alan karma yaklaşım da se genellkle ekonomnn arz yönünü ve ş çevrmler le lgl eorler brlke ele alınmakadır. Yapısal vekör ooregresyon modeller Beverdge-Nelson yönem ve Cochrane yönem en çok kullanılan eknklerdendr (Yap, 2003,s.7). Bu çalışmada çıkı açığının ölçülmesnde kullanılacak olan Hodrck Presco flres aşağıdak şeklde fade edleblr. Y gap y y Burada y gerçek verlerden oluşan gayr saf yurç hasılayı gösermekedr. se poansyel çıkı sevyesn gösermekedr. En emel sasksel yönemlerden brn oluşuran ve Horck Presco flresnn de emeln oluşuran lneer rend aşağıdak şeklde fade edleblr. T T y y Trend Yukarıdak fade de y nn değer poansyel çıkı düzeyn verecekr. Br dğer fade le arıklar ele alınan her br dönemn çıkı açığını gösermekedr. Çıkı açığına ulaşmada en çok kullanılan yönemlerden Hodrck Presco flreleme yönem se aşağıdak şeklde göserleblr. L n 1 n1 T 2 T T y y y y (y ) ve (y ) nn gerçek ve poansyel çıkı sevyelern göserdğ yukarıdak fadede rendn durağanlık derecesn gösermekedr. Genellkle yıllık verlerde =100 ve dör aylık verlerde =1600 olarak kullanılır (Slevn, 2001,s.13). III. TÜRKİYE EKONOMİSİNE YÖNELİK UYGULAMA Türkye ekonomsne yönelk olarak Taylor Kuralı le lgl yapılacak br çalışmada öncelkle ele alınacak dönemn verlernn düzenlenmesn gerekrmekedr.

6 6 Burada kasedlen verlerdek mevsmsel eklern beraraf edlmesdr. Bunun çn ksa leraüründe en geçerl olan Amerkan Mll İksad Araşırma Merkez nn (U.S. Bureau of Census) X Census II programı kullanılacakır. Mevsmsellk ekler zaman çersnde değşm göserdğnden dnamk ksa modellernde kullanılmaka olan bu program modeln very daha y kavramasını sebep olmakadır. İknc aşamada mevsmsellken arındırılmış vernn rendden arındırılmasıdır. Bunun çn leraürde en yaygın kullanıma sahp olan yönemlerden Hodrck Presco Flresnden yararlanılmışır. Daha sonrak aşamada se, mevsmsellken arındırılmış verlerden rend değerlern çıkarılarak regresyon çn en uygun durağan verler elde edlecekr. Elde edlen sonuçlar e-vews ekonomer programı yardımı le çözümlenecekr. Türkye ekonoms çn regresyona ab uulacak model le nasıl br polka kuralına sahp olunduğu arışılacakır. Yukarıda kısaca anıılan modellerden Claus Greber ve Bernhard Herz n ülkelerarası karşılaşırmalı çalışmasında uyguladığı model Türkye ekonoms çn es edlecekr. ( ) ( y y ) e Yukarıdak denklemde hedeflenen enflasyon oranını ( enflasyonun hedeflenen değerden sapmasını, (y -y se nomnal dövz kurunun hedef değernden sapmasını fade emekedr. Denklemdek enflasyon (lnplnp -1 ) şeklnde anımlanmışır. Açık olarak fade edlen değerler se gerçek verlern Hodrck-Presco yönem le elde edlmş rend değerlernden sapmaları şeklnde oluşurulmuşur. Denklemn OLS yönem le oluşurulmuş regresyon sonuçları ve dğer ülkeler çn yapılmış çalışmalardak sonuçlar aşağıdak ablo da brlke verlmşr. Bu sonuçların değerlendrlmesnde karşılaşırma yapablme olanağı sağlanablecekr. Her ne kadar konu le lgl derlenen aşağıdak abloda (Türkye dışında) farklı eknkler kullanılmışsa da burada yapılmaya çalışılan kasayıların şarelern arışablme olanağı sağlayablmekr (Greber ve Herz, 2000, s.11; Mohany ve Klau, 2003, s.31).

7 7 Tablo 1: TAYLOR KURALI Ülkeler Avusurya Belçka Danmarka Fransa Almanya İalya İspanya A.B.D Flpnler Şl TÜRKİYE İalk rakamlar sandar sapmaları ve değerlern fade emekedr. 1 1 Türkye dışındak ülkelerde farklı kaynaklardan derlendğnden alını yapılan kaynakak Flpnler ve Şl çn yapılan çalışmada kullanılan model gereğ kasayısı nomnal dövz kuru yerne reel dövz kurunun hedefen sapmasını fade emekedr. Bu ülkelern alk harfler le fade edlen değerler değerlern gösermekedr. Türkye çnde alk harfler değerlern fade emekedr.

8 8 Tablo 2: TÜRKİYE EKONOMİSİ İÇİN TAYLOR KURALI ( ) Bağımlı değşken: Faz Varable Coeffcen Sd. Error -Sasc Prob. C DLNPP DY DE -5.53E E R-squared Mean dependen var Adjused R-squared S.D. dependen var S.E. of regresson Akake nfo creron Sum squared resd Schwarz creron Log lkelhood F-sasc Durbn-Wason sa Prob(F-sasc) le göserlen değşkenler %1 sevyesnde anlamlıdır. le göserlen değşkenler %5 sevyesnde anlamlıdır Tablo I ve Tablo II brlke değerlendrldğnde; sonuçların ele alınan değşkenlern kasayı şareler le büyük benzerlkler göserdğ görülmekedr. Tablo I ele alındığında uygulamaya konu olan üm ülkelerde sab kasayısı pozf değerldr. Tablo II de se, aynı durumun Türkye çn de geçerl olduğu görülmekedr. Konu le lgl çalışmalarda sab erm denge reel faz oranı ve enflasyonun oplamını fade eğnden özel br önem sahpr (Razzak, 2001,s.3). Türkye de gb yüksek enflasyona sahp br ülkede sab kasayısının büyüklüğünün beklenen yönde olduğu söyleneblr. Dğer kasayıların şarelern değerlendrmey aşağıdak denklemlerde göserlmş ekonomnn genel şleyş mekanğ doğrulusunda yapmak faydalı olacakır. y ( g 0 1 y g 1 r) u... Toplam Talep... Toplam Arz 1 g y... Polka Kuralı 2

9 9 Yukarıda ekonomnn genel şleyş le lgl verlen denklemlerde anlaşılacağı gb, fyaları arırıcı br şok (le karşılaşıldığında Merkez Bankasının faz oranlarını enflasyon oranından daha fazla yükselmes gerekmekedr. Aks akrde br sonrak dönem enflasyonun ( -1 aracağından) daha fazla büyüyeceğ açıkır. Regresyon sonuçları barıyla enflasyon açığı olarak fade edleblecek değşkenn kasayısı da () dğer ülkeler le büyük benzerlkler gösermekedr. Pozf yönlü ve sasksel olarak anlamlı lşk ekonomnn genel şleyşne uygun olduğu gb dğer ülke örnekler le de benzerlk gösermekedr. Bu durum ele alınan dönemde Merkez Bankasının (emel oplam arz oplam alep denklemleryle de göserldğ gb) ekonomye gelen fya şoklarına karşı ekonomnn genel şleyş dnamğne uygun hareke eğn gösermekedr. Ürem açığını fade eden ( kasayısı sasksel açıdan anlamlı br sonuç vermemşr. Bu durumun da dğer ülke örnekler le karşılaşırıldığında benzer br sonuç olduğu görülmekedr. Özer Karagedkl ve L. Chrsopher Planer n yapığı çalışmada Brazlya Şl Mekska Macarsan gb ülkelerde sasksel olarak anlamsız sonuçlara ulaşıldığı gb Claus Greber ve Bernhard Herz n çalışmasında Avusurya Fransa Almanya Amerka Brleşk Devleler gb gelşmş ekonomlerde de benzer sonuçlara ulaşılmışır. Dövz kuru barıyla elde edlen sonuçlar değerlendrldğnde sasksel olarak anlamlı sonuçlara ulaşıldığı görülmekedr. Negaf yönlü şare ele alınan dönem barıyla ekonomde güçlü br para kames olduğunun şare olarak kabul edleblnr. Elde edlen sonuçlar brlke değerlendrldğnde hedef faz oranı le car dönem faz hadd arasındak lşk aşağıda verlmşr. GRAFİK I HEDEF VE GERÇEK FAİZ ORANLARI I II

10 10 Yukarıdak grafke de görüleceğ gb çalışmaya esas olan dönemn başlangıcı ve fnansal krz yılları dışında Taylor Kuralına göre oluşurulan faz hadd (hedef faz oranı) gerçekleşen faz haddnn harekeler büyük benzerlk gösermekedr. Konu le lgl yapılan uygulamalarda genellkle faz sevyesnn hedeflenen faz değerne uyumlaşırılması sürecn de kapsamakadır. Faz hedefnn yumuşaılması (neres rae smoohng) olarak da fade edleblen bu süreç aşağıdak eşlklerle açıklanablr. ( ( 1) ) (y 1 ( y ) e 1) ( y y ) e (1 ) 1 Son denklem öncek k denklemn brleşmnden oluşurken öncek denklem br AR(1) sürecn fade emekedr. Bu şeklde uyumlulaşırılmış faz hadd le gerçek verlerden oluşan faz arasındak lşk aşağıdak grafke göserlmşr 2. GRAFİK II FAİZ HADDİ İLE UYUMLULAŞTIRILMIŞ HEDEF FAİZ (TAYLOR KURALI FAİZ HADDİ) ARASINDAKİ İLİŞKİ III I Grafk II de görüldüğü gb elde edlen hedef faz (veya Taylor Kuralı faz had) gerçek verlerden oluşan faz hadd le uyumlulaşırılınca brbrn akp eden br yolda hareke emekedr. Bu sonuç leraürde Taylor Kuralının şledğ yönünde br kanı olarak kabul edlrken Merkez Bankasının gerek enflasyon gerekse de dğer makro ekonomk 2 Prake kasayısı 0.25 olarak alınmakadır. (Konuyla lgl çalışmalarda Judd ve Rudebusch (1998) s:14, Clarda R.J.ve M.Gerler (2000) s:157 bulunan değerlern oralaması olarak). Çalışmamızda se bu kasayı 0.36 olarak bulunmuşur.

11 11 verlerle lgl br hedef belrlemese de faz oranları br kurala bağlı hareke edyormuş gb davranmakadır. SONUÇ Kısa dönem faz haddnn ekonomnn gelr ve enflasyon sevyesne uyumlu olması gerekğn fade eden Taylor Kuralı nın en emel özellklernden brs ekonomde polka belrleyclern br polka hedef olmasa da nomnal faz hadlernn belrl br kurala bağlıymış gb hareke emesdr ve 2003 yılları arasında Taylor Kuralı Türkye ekonoms çn uygulandığında, kısa dönem faz haddnn belrl br kurala göre hareke eğ sonucuna ulaşılmışır. Elde edlen sonuçlar, nomnal faz hadler le enflasyon arasında sasksel olarak anlamlı ve pozf yönlü br lşknn olduğu yönündedr. Bu lşk ekonomnn genel şleyş le de uarlılık arz emekedr. Enflasyon açığının pozf yönlü olması, enflasyonun arması durumunda nomnal fazlern de arırılması ve bunun br oplam aleb kısıcı polka olarak uygulandığı anlamına gelmekedr. Ulaşılan bu sonuç dğer ülkeler çn yapılan çalışmalarla da benzerlk gösermekedr. Nomnal dövz kuru açısından Taylor Kuralı nın değerlendrlmes durumunda da sasksel olarak anlamlı ve negaf yönlü br lşknn varlığına şare eden sonuçlara ulaşılmışır. Ele alınan dönemde para kamesnn varlığını göseren bu sonucun dğer ülkeler çn yapılan çalışmalar le karşılaşırıldığında, gelşmeke olan ülkeler le benzerlk gösermekedr. Çalışmada elde edlen sonuçlardan br dğer de ürem açığı le nomnal faz hadler arasında sasksel olarak anlamlı br sonucun olmadığıdır. Dğer ülkeler le karşılaşırıldığında benzer sonuçlara ulaşılan bu durum se, ele alınan dönemde reel ve nomnal büyüklükler arasındak lşknn kopukluğunun br fades olarak görüleblnr. KAYNAKÇA Ball, L., (2000), Polcy Rules and Exernal Shocks, NBER Workng Paper (7910). Ball, L., (1999), Polcy Rules for Open Economes, n John Taylor (eds), Moneary Polcy Rules, NBER Workng Paper (6760). Clarda R., J Gal ve M Gerler, (2000), Moneary Polcy Rules and Macroeconomc Sably: Evdence and Some Theory, Quarerly Journal of Economcs, s Greber, C., B.Herz, (2000), Taylor Rules n Open Economes, Workng Paper Bayreuh Unversy. Judd, J.P., G.Rudebusch, (1998), Taylor s Rule and he Fed: , Federal Reserve Bank of San Francsco Economc Revew, no3,s:3-16 Karagedkl, Ö., C.Planer,(2003) A Real me Taylor Rule for New Zealand: Useful or Useless?, (çevrmç) hp:// 05 Nsan Mshkn F.S (2002), The Role of Oupu n he Conduc of Moneary Polcy, NBER Workng Paper (9291).

12 12 Mohany, M., M. Klau, (2003), Moneary Polcy Rules n Emergng Marke Economes Issues and Evdence, Bank for Inernaonal Selemens, (çevrmç) hp:// /publ/work149. pdf, 16 Mar Öserholm Par (2003) The Taylor Rule : A Spurous Regresson, (çevrmç) hp:// 11 Mar Planer, C. L., D. Scrmgeour, (2002), Esmang a Taylor Rule for New Zealand wh a Tme- Varyng Neural Real Rae, Reserve Bank of New Zealand, Dscusson Paper Seres 2002/06. Razzak, W.A., (2001), Is he Taylor Rule Really Dfferen from The McCallum Rule?, Reserve Bank of New Zealand, Dscusson Paper Seres, DP2001/07. Sauer, S., J. Surm, (2003), ECB Moneary Polcy: How Well Does he Taylor Rule Descrbe I?, (çevrmç) hp:// 10 Nsan Slevn, G., (2001), Poenal Oupu and he Oupu Gap n Ireland, Cenral Bank of Ireland, 5/RT/01. Yap, T.J., (2003), The Oupu Gap And Is Role n Inflaon-Targeng n he Phlppnes, Phlppne Insue for Developmen Sudes, Dscusson Paper Seres, No: (çevrmç) hp://drp3.pds.gov.ph/rs/dps/pdsdps0310.pdf, 7 Mar 2004.