.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi Cilt 5, Sayı 1, Bahar 1979. 15 ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ KNUSUNDA KÜLTÜR BAKANLIĞI DENEYİMİ: YENİ FÇA DA ANKET ÇALIŞMASI VE SNUÇLARI 1 Gül ASATEKİN Zeyep EREN GENEL 1. Bu yazı Kültür Bakalığı Eski Eserler ve Müzeler Geel Müdürlüğü Kruma Plalaması Şubesi'i Yei Fça'da gerçekleştirdiği saptama-belgeleme ve kruma geliştirme pla kararları verilerie dayaılarak hazırlamıştır. Süz kusu çalışma iller Bakası'ca hazırlaa Yei Fça İmar Plaıa temel lmak üzere Y.Mim.Rest.Uzm.Emre Madra, Y.Mim.Rest.Uzm.Gül Asateki, Etlg Zeyep Ere, Arkelg ayrüisa Kcabıyıkğlu, Arkelg Ali Zafer Çakmakçı tarafıda sürdürülmektedir. Yazarlar bu yazıı hazırlamasıda teşvik ve desteğii kedileride esirgemeyei Kültür Bakalığı Eski Eserler ve Müzeler Geel MüdürYardımcısı Y.Mim.Rest.Uzm.Emre Madra'a teşekkürü bir brç bilirler. İzmir ilie bağlı Yei Fça bucağı, kuzeyde öemli bir Rma Devri yerleşmesi la Kyme, güeyde de arkeljik, dğal ve ketsel dku özellikleri yöüde çk öemli bir ket la Eski Fça arasıda yerala bir sahil yerleşmesidir. (Şekil 1,2) Merkez bucak üfusu 1975 yılı sayımıa göre 4821 lmakla birlikte yazı bu üfus çevrede, özellikle İzmir'de gelelerle çk daha amaktadır, fakat bu aışı sayısal dökümü ile ilgili bilgi bulumamaktadır. Özellikle iç turizm girdisii giderek öem kazaması edeiyle bu çevrede yei yapılama hızlamış; buları belirli bir pla çerçeveside gelişmesi, bu süreç içide yöresel kut dkusuu ve giderek yk lmasıı ölemesi amacıyla hazırlaa imar' plaıda kruma kusu özellikle ağırlık kazamıştır. Bu kuda öcelikle Eski Fça ilçesi ele alımış, İller Bakası ve Eski Eserler ve Müzeler Geel Müdürlüğü elemaları birlikte çalışarak krumaya yöelik karar ve ölemler getire bir imar plaı hazırlamışlardır. Yei Fça bucağı da, Eski Fça kadar lmamakla birlikte, turizmi ede lduğu baskılarla karşılaşmaktadır. Bu edele, Yei Fça içi hazırlaacak imar plaıda da kruma kararlarıı getirilmesi gerekli görülmüştür. Geel Müdürlüğümüz ve tiler Bakası elemaları 1976 ve 1978 yaz aylarıda burada gerekli iceleme ve aaliz çalışmalarıı yürütmüşlerdir.
Gül ASATEKİN, Zeyep EREN Yei Fça'ı kumu Yei Fça'ı geel görüümü
ALKIN KRUMA. LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 17 2. Fça kasabasıda, 19.yüzyılı s çeyreği ile 20.yüzyılı başıda luşa ketsel dku ve çevre değerleri, kapalı ssyal ve ekmik kşullar edeiyle fazla bzulmada güümüze kadar gelebilmiştir. Fça ve Yei Fça arasıdaki kıyı badı Izmir metplite alaıı güübirlik turizm işlevie ayrılmıştır. Bu bölgede bzulmalar da başladığıda, yapıla çalışmada klasik imar plalarıı gerektirdiği araştırmalar dışıda keti yapısal durumu, çevredeki dğal değerler, yl, meyda, ağaç, vb. gibi dkuyu luştura özellikler saptamış, yerleşmei sruları ve laakları belirlemiştir. Sağlıklı bîr ketleşmei sağllaıımasl, turizmi yöledirilmesi vr değerledirilmesi, dğal ve kültürel verileri kullaılarak krumalarıı sağlaması amacıyla şu bilgiler derlemiştir: A- l/25000ölçekli Fça -Yei Fça kıyı badı- aalizler yapılarak aa pla kararları geliştirilmiştir. B- 1/5000 ölçekli kültürel ara2i kullaımı-ç.alışma yapıla bölgede mekaları değer ve özellikleri belirleerek 'sit' alaları saptamıştır: a- Dğal Sit Bölgeleri: Bitki öüsü ve siluet açısıda krumaları gerekli görüle alalardır. b- Arkeljik Sit Bölgeleri: Atik yerleşmei yğuluğua ve bilime derecelerie göre dö bölümde plamıştır. c- Ketsel Sit Bölgeleri; İçerdiği sivil mimarlık öreklerii yğuluğua göre dereceledirilerek yapılama şaları belirlemiştir. Bu çalışmaı bir öemli yöü de kruma lgusua halkı tepki ve/veya katkısıı, kısaca eğilimii e labileceğii belirlemesi amacıyla bir aket yapılmasıdır. 2 Geleeksel imar plalarıı yapımıda kullaıla tipik ssyekmik ve demgrafik aketlerde farklı sruları yer aldığı bu araştırma geelde yapısal değişime çk fazla uğramamış, bzulmaı yei yei hızladığı bir bölgede yaşıyaları çevre bilicii aya kyduğu içi ilgiçtir. YENİ FÇA'DA ANKET UYGULAMASI Çalışmaı temelii Yei Fça'daki geleeksel kutlarda turalara uygulaa aket luşturmaktadır. Bu aket, hem yapılara ilişki bilgileri, hem kullaımları ssyal ve ekmik yapısıı, hem de bu kişileri çevrelerie ve krumaya yöelik tavır ve düşücelerii saptamaya aracı lacak sruları içermektedir. Bu srular, yedi başlık altıda plamış, ayrıca aketörü kedi gözlemlerii açıklayacağı sekizici bir bölüm ayrılmıştır. Bu yedi başlık şulardır:. Yapıı fiziksel özellikleri. Yapıı kfr durumu. Kut-Aile ilişkileri. Yeileme-Kruma ilişkileri. Kruma bilici. Yapım ve arım gücü Aket frmuu bir öreği şekil 'de görülmektedir. Aket, ketteki geleeksel yapılarda %20 rastlatısal örekleme yötemiyle seçile bir grupta uygulamıştır. Bu grup 70 kutu kapsamış; acak seçile yapılarda dördü aket amacıa uygu lmadığıda uygulama dışı bırakılmış, aket suçları 66 kut üzeride değerledirilmiştir. FİZİKSEL VERİLER YENÎ. FÇA'NIN ÇEVRESEL DEĞERLERİ VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ Yei Fça'ı büyük bir bölümü Rum mimarisii yasıta, çk az bir bölümü ise Geç smalı devri özelliklerii taşıya yapılarda luşmaktadır (Şekil 4,5,6). ldukça düzgü bir plaa sahip la keti iki aa skağı vardır. Yaklaşık 7-8 m. geişliğideki bu skakları özgü taş kaplaması yk lmuş, az bir bölümü de asfaltlamıştır. Ya ve ara skaklar ldukça dardır. Geişliği baze m.'ye kadar ie bu skakları iki yaıda bitişik düzede geellikle iki, baze de tek katlı, kesme veya şuralı mlz taşta yapılmış yığma yapılar sıralamıştır (Şekil 7,8), Pfilli bir krişte sra başlaya çatı öüsü, aslıda alaturka kiremit lmakla birlikte çğuluğu marsilya kiremite döüş türülmüş tür. Evleri cephe düzei, kuma göre bazı değişiklikler göstermektedir: Yei Fça'ı iki eski ticaret merkezi vardır. Bularda keti kuzeyide laı bugü kısme terkedilmiş, dükk-- ''ar tamame kapatılmış, bazıları kut ve/veya dep
1. YAPININ FİZİKSEL ÖZELLİKLER! 4. KNUT-AILE İLİŞKİLERİ 6. KRUMA BlLINCl 1.1.Yapıı ruma duruu : Çevresel (1), (2), () 1.2.Yapı Malzemesi : Kargir( ), Ahşap Karkas( ], i$er( 1..Kat Sayısı ; 1 ( ), 1-2 ( ), ''e fazla ( ) 1.*.Yapısal Duru». : iyi( ), rla{ -). fea( ), harabe] ] 1.5.Değisirlik : rjial[ ), az değişmişi }, ÇK değ smis( ) 1.6.Kulları» biçimi : Kut( ), Kut-isyeri( ), Isyeri[, Metruk( ) i.7.evi yası edir? ; 2. YAPININ KNFR DuUU 2.1.Su : Var( ), Yk[ ) 2.2.Elektrik: Var( ), Yk( ) 2..0da sayısı : 2.4. İçerde Dısarda Müşterek Yk Tuvalet Mutfak 2.5.Evi kfr kşulları sizce yeteri imidir?. AİLE YAPISI.1.Aile büyüklüjü.2.ailei aylık kazacı ve ya gelirleri..ailei demgrafik ve ekmik durusu 1 4 S rvet[ ), ayır] Yası Cisiyet Ak.Der. Eğitim Keslek ) 4.1.Yapıı ülkiyeti; ev sahibi! }, kiraya verse kiracı( ), ödediğiiz kira ücretsiz barııyr ( ) 4.2.Kat yılda beri 6u evde turuyrsuuz? l-4[ ), 5-9( ), 10-14[,. 15-20( ), 20+ ( ) 4..Daha Öce erede turuy'duuz? Ayı mahallede başka bir evde( ) Başka bir mahallede! ) Başka bir sehirde( ) 4.i.Fça'ya ede geliiz? 4.5.Bu evi ede tercih ettiiz? S. YEN ILEE-KRUMA İLİŞKİLERİ 5.1.Çevreizde sizi rahatsız ede şeyler elerdir? 5.2.Eviizde memumusuuz? Evet( ), ayır( ) S..Nede memu değilsiiz? 5.4,Kemu değilseiz asıl bir evde turmak istersiiz? Kderl ), Geleeksel ( ) 5.5.Eviiz size yetiyr mu? 5.6.Eviizi bütü bölümlerii kullaabiliyrusumız? S.7.Eviizde mksiu değilseiz veya size yetmiyrsa e yaprayı düşüüyrsuuz? arıp kullamak) ) ilave yapmak( ) sat«ak( ) kiraya verip başka bir eve cıkmak( ) Yıkıp yeide yapmak) ) Kedi eliyle! ) Müteahhit eliyle! ) 5.8.Yeileme isteğiizi egelleye edeler varıdır? Nelerdir? 6.1,Eviizi krumaya de 6.2.Yakı çevreizde k 6,.Fçaı e güzel ye 6.4.Kasaba birçk yei a. daha iyi lacas;! b. bugükü güzelliğ c. bei ilgiledirm d. diğer 7. YAPİ TC NARIM GC 7.1.Yapıı bakım ve a evet! ), hayır [ ) 7.2.Daha az masraflı bir evet( ), hayır [ ] 7..Eviizi armak içi ödemek üzere kredi v 7.4.Vei bir ev yapacak 8. ISER GÖZLEMLER YAPININ ADRESİ EVANTEft N
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 19 Şekil 4. Tipik bir Rum yapısı halie döüştürülmüştür. Keti bugü de tüm calılığı ile devam ede ikici ve esas merkezi yerleşmei heme tam asıda, birici merkezi kuzeyide yer alır (Şekil 9,10). Bu iki merkezdeki yapıları cephe ve pla düzei yalız kut larak kullaılalarda ldukça farklıdır. Bu yapılarda zemi katta dükkalar yer almaktadır. Buları pecere byutları 175-200x200-250 cm. gibi ldukça büyük lup geellikle demir kepeklidirler. Tek bîr kare -ya da kareye yakı dikdögemekada luşa bu dükkaları giriş kapıları da ayrıdır. Bu yapıları büyük bir bölümü iki katlı lup, üst katlar kut işlevii bugü de sürdürmektedir. Bu katlarda pecer'e byutları değişmekte, 100-120x200-20 cm. byutlarıa ulaşmaktadır. Skak cepheside geelde üst katta ikili veya üçlü pecere düzei görülmektedir. Bugü kullaılmaya güeydeki ticaret merkezide ise tek katlı yapılar yğulaşmaktadır (Şekil 11,12). Ketteki kutlar geellikle iki katlıdır. Alt katta dep lduğu durumlarda bu mekaı ayrı bir giriş kapısı -ki byutları aa girişte daha küçüktür ve taş lelu süslemesiz kapılardırvardır. Buları bir kısmıı 70x90 cm. byutlarıda küçük pecereleri buluur. Bu durumda aa giriş kapısı skak ktuda 4-5 basamak daha yüksektir. Geellikle basık, baze de yarım dairesel kemerli, ldukça görkemli bir kapı larak düzeleir. Kapı kaatları süslemeli ahşap kapılar lup camlıdırlar. Bu bölümleride de süslemeli demir parmaklıklar.^buluur. Rum mimarisii ldukça öemli bir etkisi larak da kapıı iki yaıda pfilli bir başlıkla bite sütuçeler görülmektedir. Bu özellikler" zegi evi larak taımlaabilecek yapılarda görülmektedir. Daha basit evlerde ise düz taş lelu girişler vardır. Zemi katlarda 100x200 cm. byutlarıda, baze dikdöge, baze de basık kemerli bir ya da iki pecere'yer alır. Bular geellikle demir, çk az larak da ahşap düz>kepeklidir. Üst katlarda ise yapıı büyüklüğüe, dlayısıyla da sayısıa bağlı, larak iki ya da üç pecere yer almaktadır. Buları kepekleri ahşaptır (Şekil 1,14,15).
20 GÜL ASATEKÎN, ZEYNEP EREN Şekil 5. Diğer bit tipik Rum yapısı. Gerek çk rastlaa acak ilgiç kapı detayı, gerekse kullaıcıları yaşatısıı skağa yasıma biçimi izleebilir.. Mai Weaver, A Twer use at Yei Fça, İzmir, Balka Studies, vl.12.,.l., 1971, SB.25-280. Balk ldukça seyrek lup, iki yada da, ada demir parmaklıklı küçük bir sfaı yer aldığı pla tipide görülmektedir. Yapıları heme tümüde zemi kat servis mekaı lup mlz taş öülü yüksek duvarları çevrelediği, taş kaplı avluya açılmaktadır. Ahşap merdivele çıkıla üst katlarda iki ya da üç üda yer alır. İçleri çğulukla süslemesizdir. Acak bir kaç evde süsleraeli işler (ayalık) ve dlaplar görülmüştür. Keti içideki bu tipik yapılarda değişiklik göstere kule tipi kutlar ise yerleşme dışıda yapıla bağ evleridir. Çevreyi gözetlemek amacıyla yapıla iki veya üç katlı bu yüksek yapıları alt katı servis ve deplama mekaları lup yaşama birimleri üst katlardadır. Kutları üzerideki kitabelerde bu yapıları 1880-1920 yılları arasıda yapıldığı alaşılmaktadır. Yapım tekiğide ve detaylarıda kitabesiz yapıları da tarihii yaklaşık larak saptamak lasıdır. Kutlar, gerçekte yörei iklim kşulları göz öüe alıarak, yazı seri kışı sıcak lacak şekilde küçük pecereli kesme veya kaba yu taşta yapılmıştır. Ayrıca yapım tekiğide bölgei deprem kuşağıda lduğu da göz öüe alıdığı görüüyr. Duvar kalılıkları, pecere byutlarıı küçüklüğü. ve kumları, hafifletme kemerlerii kullaılışı bu kaıyı vermektedir.
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 21 Şekil 6. Bu skak görüümü Yei Fça'da ldukça küçük bir bögede görülebilecek bir özelliktir. Türk mimarisii Rum yapılarıda farklılığı hem malzeme hem de mimari elemalar (eli böğrüde, geiş saçak, düz kapılar) yöüde belirgidir. 4. Mder sözcüğü çk katlı, geiş pecereli, fayas döşemiş mutfağı ve baysu la kutları taımlamak içi halk tarafıda kullaılmaktadır. Acak kutları çğuda mutfak, bay ve tuvaleti ya lmaması ya da bahçede yer alması bugüü yaşam kşullarıa ters düştüğüde yakiılmaktadır. Ayrıca mder yapılara özlem ve Özeti de öemli bir etkedir. Ket dkusuu kruması kusuda halkı eğilimii belirlemek amacıyla yapıla bir akette bu tür bir kut isteği ldukça düşüdürücüdür (Bk: Kut-Aile ilişkileri Bölümü). KNUTLARIN YAPISAL DURUMU Akete ku la yapıları yapısal durumları şöyledir: %.'ü iyi durumdadır. % 45.6'sı küçük arım gerektirmektedir. % 21.1'i büyük ölçekte arım gerektirmektedir (Bk.Tabl 1). Yapıları cephelerii geelde çk sağlam görülmelerie karşı içleride sıva çatlak ve dökülmeleri bulumakta, ahşap bölümleri çürümüş lduğu gözlemektedir. Dışta bakımsız ve kötü durumda la yapıları ise içleri tümüyle haraptır. Tabl 1. Kutları yapısal durumu İyi a harap 22 0 14 %. 45.6 21.1 plam 66 100.0
22 GÜL ASATEKİN, ZEYNEP EREN Şekil 7. Keti dğusuda tipik bit skak görüümü YAPILARDA DEĞİŞMÎŞLÎK. Üzeride araştırma yapıla eski kutlarda özgü durumuda kalaları ile çk az değişmiş lalarıı yüzdeleri birbirie çk yakıdır (Bk.Tabl 2). Kutlarda daha çk sıva, pecere ve kapı değişiklikleri görülmektedir. Bia yüzeyi ve pecere kearlarıı değişik reklerde byaması, ahşap dğramaları demire çevrilmesi geel Özelliklerdir. Acak, geel larak yapılarda çk köklü bir değişiklik görülmemektedir (Şekil 16). Tabl 2. Yapılarda değişmişlik rijial 1 46.7 az değişmiş 5 5. çk değişmiş 0 00.0 plam 66 100.0 YAPILARIN KULLANIMI Çalışma kapsamıa gire 66 yapıda yalız biri kut-işyeri, geri kala 65 yapı ise kut larak kullaılmaktadır (Bk.Tabl ). Tabl. Yapıları kullaımı kut 65 98.2 kut+ işyeri 1 1.8 plam 66 100.0
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 2 Şekil 8. Keti batlsida tipik bir skak. Bu çevredeki evler eski malzeme kullaılarak yeide yapılmışlardır. KNFR DURUMU İcelee 66 kutta: 25 ide su ve elektrik vardır. 7 side yalız elektrik vardır. 4 taeside ikisi de yktur (Bk.Tabl 4). Bu yapıları 21 taeside WC içeride, 42 taeside ise dışarıdadır. evde ise hiç bulumamaktadır. Tabl 4. yapıları kfr durumu su+ elektrik var 25 7.8 elektrik var 7 56.1 hiçbiri yk 4 6.1 plam 66 100.0 Mutfak ve bay içi geellikle kutlarda özel yer ayrılmamıştır. Aket yapıla evleri taeside bay içeridedir. 11 taeside dışarıya eklemiştir. 22 taeside bu işlev içi ayrılmış yer yktur. 55 kutta mutfak evi içidedir. 11 taeside ise dışarıda, geellikle girişlerde, öreği merdive altlarıda yada bahçede yer almaktadır (Bk.Tabl içeride dışarıda yk Tabl 5. Yapılarda servis mekalarıı durumu tuvalet 21 1.8 bay 50.0 mutfak 55 8. 42 11 11 6. 16.7. - 16.7 22-4.5. -
24 GÜL ASATEKIN, ZEYNEP EREN alkı büyük bir bölümü kutları kfr durumlarıı yeterli bulmamakta e Öemli gereksiimlerii karşılamadığıda yakımaktadır (Bk.Tabla 6). Tabl 6. Sru: Evi kfr kşulları sizce yeterli midir? evet 5 5. hayır 28 42.1 cevapsız 4.6 plam 66 100,0 Kutları da sayısıda ldukça değişiktir. İceleme sucu yapıları geelde 1-4 dalı ve 5-8 dalı lmak üzere iki grupta pladığı görülmektedir. 1-4 dalı kutlar 56, 5-8 dalı kutlar ise 10 adettir (Bk.Tabl 7). kut başıa,5 da düşmektedir ki bu da sayısıa göre rmal bir dağılım göstermektedir. da-say. da/kişi ev say, Tabl 7. da sayısı/kişi sayısı 2 4.4 2.1.2 2.4 6 4 4 2 6 5 1 5 2 1 2 Acak ileride de beliildiği gibi (Bk.tabl 18) kişiler evlerii yeterli lmadığı kaısmdadırlar. Kullaıla mekaları değerledirilmesi kusudaki srularda alaşıldığıa göre aileleri 49 u evlerideki tüm mekaları kullamakta, 17 si ise kullaamamaktadır, Büyük kutlarda yalızca 1-2 da kullaılmakta, geri kala mekalar kiler yada dep larak değerledirilmektedir (Bk.Tabl 8). Kapasitesii altıda kulaıla evleri 6 sıda yalız bir kişi yaşamaktadır. Bir kısım yapılar ldukça harap ve turulamayacak durumda lduğuda tümü değerledirilmemektedir. % evet 49 76 hayır 17 24 Tabl 8. Sru: Eviizi ciim bölümlerii kullaabiliyr musuuz? plam 66 100.0
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 25 DEMGRAFİK VERİLER MÜLKİYET DURUMU Araştırma kapsamıa gire kutlarda yaşaya 66 ailede; 60 aile yapıı sahibidir. 5 aile kiracıdır. 1 aile ise bedelsiz turmaktadır. Bu da göstermektedir ki Yei Fça'da kiracılık çk yaygı değildir. Büyük çğuluk kedi evide turmaktadır. Yei yapılara da gereksiim vardır, çükü Yei Fça iç turizme açılmakta ve özellikle Izmirde gele aileler tüm yaz byuca turmak Üzere ev kiralamayı- yeğlemektedirler. Bazı yei Fçalılar yazı Bağarası'a gittikleri içi yalızca bu kişiler evlerii yazlık larak kiraya vermektedirler. Şekil 9. Keti bugü de e calı yeri la ticaret merkezideki bu yapı, Rum kökeli lup alt katı ticaret, üst katı kut işlevii hale sürdürmektedir. Şekil 10. Yie ticaret merkezide yalız bu işlev içi yapılmış bir Rum yapısı.
26 GÜL ASATEKÎN, ZEYNEP EREN Şekil 11. Ticaret işlevii yüklee yapılarda 'a' ve 'b' tipleri özellikle ikici, bugü de kullaıla merkezde; 'c' tipi ise eski merkezde yğulaşmaktadır. Şekil 12. Kut+Ticaret işlevlerii birlikte lduğu yapılar."a" tipi e yaygı örektir, "b", "c" ve "d" tipleri de görülmektedir, "e" tipi İse eder kullaıla bir cephe düzeidir. r p^*1^' ' fx -^
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 27 Şekil 1. Kutlarda cephe düzeleme tipleri. Tek katlı yapılar çk az sayıdadır ("a" ve "b" tipleri), "c", "d" ve "e" tipleride alt katlar servis mekalarıa ayrılmıştır. " ", "g", "h" ve "i" tipik cephe düzeleridir, "j" tipi ise "zegi evi" lacak iteleebilecek yapılarda görüle cephe düzeidir.
28 GÜL ASATEKÎN, ZEYNEP EREN "- w* *>T*il Şekil 14. Tipik bir Rum yapısı ile iist katı Türkler tarafıda eklemiş Rum Kökeli bir dige yapı. Bu ikilem Yei Fça'da çk yaygı bir görütü değildir, Kiralar devamlı turalar içi fazla değişke değildir. alama 400 TL. larak belirleebilir (Bk.Tabl 9). Yazı gedelere ise yapılar ldukça değişe fiatlarla kiraya verilmektedir. Aket yapıla evlerde bu ku araştırılmadığıda bu yazı içide değerledirilmesi yapılmamıştır. Z ev sahibi 60 90,6 kiracı bedelsiz 5 1 7.6 1.8 Tabl 9. Mülkiyet durumu plam 66 100.0 BARINMA SÜRESİ Ayı kutta turma süreleri 1-4, 5-9, 10-14, 15-20 ve 20 de fazla yıl lmak üzere dö bölümde grupladığmda, 20 yılda fazla ayı evde turaları büyük bir bölümü luşturduğu gözlemektedir (%5). Geri kala grupları %7 si 5-20 yıl arasıda ayı evde turmaktadır. Buları 5 taesi k-iracıdır, bir aile ise bedelsiz barımaktadır (Bk.Tabl 10). Tabl 10. Evde turma süresi yıl 1-4 5-9 10-14 15-20 20 + 6 2 1' 4 5 % 6.4 2.5 1.8 5.4 8. Aket yapıla ailelerde 5'i başıda beri ayı evde turmuşlardır. 20'si daha öce başka bir mahallede, 8* i ayı mahallede bir başka evde turmuşlardır. aile ise başka bir kette Yei Fça'ya gelmiştir. Bu sayılarda aileleri büyük bir bölümüü uzu bir süredir ayı evde turdukları sucua
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 29 varılabilir. Acak bu aket suçlarıı etkileyecek bir öemli gerçek şudur: Aket yapıla ailelerde 8'i aslıda Yei Fça'lı lmakla birlikte daha sra başka bir kete -geellikle İzmir'e taşımışlardır ve bu evleri yazlık -ikici kut- larak kullamaktadırlar (Bk.Tabl 11). ayı evde 5 % 5. Tabl 11. Sru: Daha öce erede turuyrduuz? ayı mahallede, başka evde, başka mahallede başka şehirde plam 8 20 66 12.1 0.0 4.6 100.0 AİLELERİN KÖKENİ Aket yapıla 66 ailei 4'ü göçmedir ve bular 192 yılıda yapıla değişim sırasıda Limi, Midilli,; Selaik, Bsa ve Rumeli'de gelerek buraya yerleştirilmişlerdir. 20 aile Yei Fça'ı yerlisidir. aile çevre köylerde göç etmiştir (Bk.Tabl 12). Tabl 12. Sru: Yei Fça'ya erede geldiiz? göçme 4 65.5 yerlisi 20 0.0 başka ket 4.2 plam 66 100.0 Keti ssyal yapısıı belirlemek'içi srula bu srularda başka, eski bir keti, farklı bir kültürü mimari Özelliklerie sahip evlerde yaşaya bu kişilere, çevreye ilişki srular srularak eğilimlerii belirlemesie çalışılmıştır. öreği, aileleri bugü turdukları evleri seçme edeleri srulduğuda kesi, belirli bir seçim lmadığı, raslatılarm daha öem kazadığı görülmektedir: Göçme la 1 aileyi hükümet bu eve yerleştirmiştir. 9 aile evlerii srada satı almıştır -biliçli bir seçim bu durumda bile acak bir dereceye kadar söz kusu labilir-, 8 aileye evleri, miras yluyla kedi aileleride kalmıştır. 5 aile evleride kiracıdırlar -ki buda da bir seçim söz kusu değildir, buluabile evler kiralamaktadır-. 1 aileye evi bir arkadaşı bağışlamıştır (Bk.Tabl 1). Tabl 1. Sru: Bu evi ede tercih ettiiz? hükümet yerleştirdi 4 65. satı alıdı 9 1. kiracı 5 7.5 ailede kaldı 8 12.1 bedelsiz 1 1.8 plam 66 100.0
0 GÜL ASATEKİN, ZEYNEP EREN SSYAL. VE EKNMİK VERİLER KNUT-AÎLE İLİŞKİLERİ Kişilere evleride hşut lup lmadıkları srulduğuda 6'sıı hşut, 0'uu böyle lmadığı görülmektedir. şut lduklarıı belie kişileri çğuu a yaşı üstüde lduğu gözlemektedir. Ayrıca bu kişiler uzu süredir yaşamlarıı bu evlerde sürdürmektedir ki bu, hşut lmaı alışkalıkla eş alamlı kullaıldığı sucua götürmektedir (Bk.Tabl 14). Tabl 14, Sru: Eviizde memu musuuz? evet 6 54.4 hayır 0 45.6 plam 66 100.0 Evleride hşut lmaya kişilere buu edei srulduğuda, 15 aile bay ve mutfak lmadığıda evlerii rahat ve kullaışlı lmadığıı belimiştir. 8 aile evlerii harap ve turulamayacak durumda lduğuu, 6 aile dar geldiğii, 1 aile ise "mder" lmadığıı söylemiştir (Bk.Tabl 15). "Meu değilseiz, asıl bir evde turmak istersiiz?" srusuu ise 21 aile "mder", 9'u ise yei fakat geleeksel mimariye uygu -alıştıkları düzede- bir evde turmak istedikleri şeklide yaıtlamışlardır (Bk.Tabl 16). Tabl 15. Sru: Nede memu değilsiiz? kullaışsız 15 50.0 harap 8 26.6 dar 6 20.1 mder değil 1. plam 0 100.0 % mder 21 70 geleeksel 9 0 Tabl 16. Sru: Memu değilseiz asıl bir evde turmak istersiiz? plam 0 100 Bu yaıtlar daha Öce beliile hşut lmama edeleri ile çelişkiye düşmektedir. Acak bir aile evii mder lmadığı içi beğemediğii söylerke, 21 aile mder bir yapıda tur ma.çı beğemediğii söy_. _._.,.,_. r isteğii dile getirmektedir. halde, aket yapıla aileleri evleride hşut lmamalarıı gerçek edei "eski yapıları bağememe, her türlü kfru elde edebileceklerii düşüdükleri mder yapılarda turma isteği" lduğu aya çıkmaktadır. Fakat
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 1 bu kişileri arım görmüş bir eski kutta da aradıkları kfru bulabileceklerii alatacak tek bir örek bile yktur. Yapılacak bir iki Örek daha sra tekrarlaacak bu tür bir akette farklı yaıtlar alımasıa ede labilecektir. "Mder" yapılarda turmak isteyeleri geç aileler l'duğu akla gelebilir. Bu edele yapıla araştırma düşüüle sucu vermemiştir". "Mder" yapıda turmak isteyeleri yaş alaması 48, yöresel mimari özellikleri la eski kutları yeğleyeleri yaş alaması ise 59'dur. Acak geleeksel türde bir yapıyı, isteyeleri bir bölümüü çk yaşlı, lmaları, apama tipi kutlarda yaşamayı red etmeleri bu grubu yaş alamasıı ldukça atırmaktadır. Evide hşut lsu lması tüm ailelere srula "Eviiz size yetiyr mu?'" sruusu ise 66 ailei %84.5'u lumlu, %15.5'u ise lumsuz yaıtlamıştır (Bk.Tabl 17). Tabl 17, Sru: Eviizi bütü bölümlerii kullaabiliyr musuuz? tt evet 56 84.5 hayır 10 15.5 plam 66 100.0 Buda da kutları geelde yeterli lduğu sucua varılabilir. Ayrıca Tabl 7'de açıkça görülebileceği gibi kutları %85'îde 1-4 da lup kut başıa.1 kişi düştüğüe göre, bu suçlar da kaımızı dğrular iteliktedir. Evleride hşut lmadıklarıı belie kişilere bu kudaki geleceğe yöelik tasarıları srulduğuda 1 ailei harap durumdaki evii arıp kullamayı, 1 ailei yıkıp mder bir ev yapmayı, 2 ailei yetersizlik edeiyle ek yapmayı, 1 ailei satmayı, 1 ailei ise kiralamayı yeğlediği öğreilmiştir (Bk.Tabl 18). Tabl 18. Sru: Eviizde memu değilseiz veya size yetmiyrsa e yapmayı düşüüyrsuuz? arıp kullamak 1 4. yıkıp yeide yapmak 1 4. ilave yapmak 2 6.6 satmak 1,4 kiraya vermek 1.4 plam 0 100.0 Evlerii yıkmak isteye aileler de, evlerii bir kaç hisseli lmasıda, keti imar plaıı lmamasıda ve yapı malzemesi ve işçi bulma güçlüğüde, bu işlemi eelediklerii belimişlerdir. Görülüyr ki yapıları yıkılması isteği çk fazla değildir. Buu bir edei de turizmi heüz çk gelişmemiş lmasıa bağlaabilir. Çükü turizm girdisi Türkiye'i heme her yeride tarihsel çevrei yzlaşmasıa ede lmakta, yıkım başlayarak çk katlı mder yapılar yükselmektedir. Yei Fça'da buu heüz başlamamış lması keti kruabilmesi laağıı atırmaktadır.
2 GÜL ASATEKİN, ZEYNEP EREN 5. Bazı İyi durumda la yapılarda da küçük ölçekte arım gerekli görüldüğüde, bular aket sırasıda değerledirilmemişlerdir. ALKIN EKNMİK GÜCÜ Yapıları strüktürel durumları icelediğide (Bk.tabl 1) 22'sii iyi, 0'uu a, 14'üü ise ldukça harap lduğu görülmektedir. Bu evlerde tura aileleri arım yapabilecek ekmik güçleri araştırıldığıda acak 17 ailei bu güce sahip lduğu aya çıkmaktadır, 28 ailei arım yapacak ekmik gücü yktur (Bk.Tabl 19). s Tabl 19. Sru: Eviizi bakım ve arımıı sağlayacak gücüüz var mı? evet 17 7.7 hayır 28 62. plam 45 100.0 "Eviizi armak içi Devlet ya da Belediye size faizsiz ve uzu sürede ödemek üzere kredi verirse arıp ayı evde turmak istermisiiz?" srumuz ise ciddiye alımadı ve büyük bir çğuluk tarafıda yaıtsız bırakıldı. Böyle bir laağa kimse iamamakta, tarım içi dahi kredi verilmeye bir ülkede, kut arımı içi kredi verilmesii gerçek lamayacağı beliilmektedir (Bk.Tabl 20). % evet 19 28.2 hayır 1 1.8 Tabl 20. Sru: Eviizi armak içi devlet ya da belediye size faizsiz ve uzu sürede Ödemek üzere kredi verirse tamir edip ayı evde turmak ister misiiz? bilmiyr cevapsız plam 1 45 66 1.8 68.2 100.0 Yei ev yapmak içi yeterli ekmik güçleri lup lmadığı srula 66 ailede 14'üü bu gücü vardır, 41 aile ise bu güce sahip değildir. Ayrıca 11 aile yei bir ev istemediğii belimiştir (Bk.Tabl 21). Tabl 21. Sru: Yei bir ev yapacak ekmik gücüüz var IDI? var 14 21.1 yk 8 57.8 gereksiim yk 14 21.1 plam 66 100.0 KRUMA BİLİNCİ alkı gerek içide turduğu kutlar, gerek çevrelerideki yapılar kusuda düşücelerii Öğremek amacıyla bazı srular da srulmuştur. Kişileri kedi kutları hakkıdaki düşüceleri srulduğuda araştırma kapsamıa gire 66 ailede 42'si evii bugükü hali ile krumak istediğii, 22'si evii krumaya değer bulmadığıı, 2'si ise bu kuda bir fikri lmadığıı belimiştir (Bk.Tabl 22).
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ Tabl 22. Sru: Eviizi krumaya değer buluyr musuuz? evet 42 64.0 hayır 22.0 bilmiyr 2.0 plam 66 100.0 Acak bu kruma isteğii eski eseri biliçli bir şekilde kruması lduğu söyleemez. Daha öce de beliildiği gibi bir alışkalık, yada aile yadigarıa bağlılık, bir aı lmakta öte bir özellik taşımamaktadır. Bu düşüce ya da bir ölçüde his, yıkımı ve tarihsel çevrei bzulmasıı, kayblmasıı ölemekte, e azıda geciktirmektedir. ""Yakı çevrede krumasıı gerekli gördüğüüz yapı var mı?"- srusua 29 aile lumlu, 12 aile lumsuz yaıt verdi. 25 aile ise bu kuda hiç bir şey bilmediğii beliti (Bk.Tabl 2). Tabl 2. Sru: Yakı çevreizde krumasıı gerekli gördüğüüz ev varmı? var yk 29 12 42.6 18.1 bilmiyr 25 9. plam 66 100.0 Şekil 15. list gelir grubuda Eumları kulladığı tür kutlarda bir ayrıtı. Yarım dairesel zlu girişi perspektif vurgulama içi kapıya dğru daraldığı görülmektedir. Pecere byutları ise üst ve alt katlarda farklılık göstermektedir.
4 GÜL ÂSATEKİN, ZEYNEP EREN Şekil 16. Keti iki mtelide biti. Eski Yapıı arılarak kullaıldığı izlemekte, arımda kullaıla rek ve malzeme ise halkı arım alayışıı öreklemektedir. Şekil 17. alkı krumasıı e çk istediği Eski kul yapısı. Acak bu istek daha çk aılara bağlılık ve keti bir diigii salua gereksiimide kayaklamaktadır. "Bilmiyrum" yaıtıı bu kadar çk luşu srumuzu alaşılamadığıı ya da yalış değerledirildiği göstermektedir, lumlu yaıt vereler ise eski kul yapısıı krumaya değer bulmaktadırlar. Buu arılıp yei bir işlev verilmesii -düğü salu ya da tel- istemektedirler. Bu da bir ölçüde yaşlıları söz kusu yapıda kumalarıda gele aılara bağlılık ya da keti öemli bir gereksiimii bilicide lmak şeklide yrumlaabilir (Şekil 17). Birçk kişi de 1955 yılıda yıkıla Kilise'de söz ederek "yıkmasaydık bugü Yei Fça'y Ç k sayıda yabacı turist gelirdi" demektedirler. Ayı sruya verile ilgiç yaıtlarda biri de kıyıı ve deizi krumaya değer buluuşudur. alkı deize girme alışkalığı yk deecek kadar az lmakla birlikte turizme katkısı bakımıda burası değerli görülmektedir (Bk.Tabl 24).
ALKIN KRUMA LGUSUNA TEPKİ VE/VEYA KATKISININ BELİRLENMESİ 5 sahil şeridi 4 65.2 her yer 10 15.1 turduğu yer 4.6 cevapsız 10 15.1 TabL 24. Sru: Fça'ı e güzel plam 66 100.0 yecleri hagileridir? Keti "mderleşmesi" kusudaki düşücelerii alamak içi "Kasabada yei, mder ve çk katlı yapılar yapılırsa" sruua 7 aile "iyi lur", 25 aile "bugükü rahatlık ve güzelliğii kaybeder", 4 aile ise "bei ilgiledirmez" yaıtıı vermiştir (Bk.Tabl 25). Görülüyr ki aketi yaıtliyalarm yarısıda biraz fazlası keti değişmesii istemektedir. Keti bu halii yeğliyeler ise daha yaşlı kişilerdir ve tabl 14'de izlee suçlar buula ayı paraleldedir. daha iyi lur 7 54.6 bugükü güzelliğii kaybeder 25 9. bei ilgiledirmiyr 4 6.1 Tabl 25. Kasabada bir çk mder ve plam 66 100.0 çk katlı yapı yapılırsa " alkı kutlar, eski eserler ve çevre ile ilgili görüş ve öerilerii şöyle sıralayabiliriz:. "Eski eser diye bir şey yk, bu evleri tuvaleti baysu bile yk, böyle şey lmaz. Saçma bular.". "Sahil kapası istemiyruz.", "Kredi vermiyrlar, ev yapamıyruz.". "Rum evlerii işçiliği güzel.". "Gavur biası, e tuvaleti e de baysu var. Yalızca dışarıda güzel.". "Evler çk bakımsız ve geri.". "Eski eser diye tesbit edip yıktırmayacaksıız, eresi eski eser buu?". "Fatih camii, Yei Fça'ı tek tarihi eseridir.". "Yei Fça geri kalmış bir yerdir. Eski Fça kadar güzel lsu.". "Şehirleşirse Yei Fça turistleri çekmez." S0NUC Görülüyr ki, Yei Fça'da, halkı kruma lgusua ilgisi ldukça kısıtlıdır. Aketi 'Kruma Bilici' bölümüde yer ala sruları yaıtları da buu kaıtlayıcı iteliktedir. Acak, bu çalışmalar yapıldığı sırada Devleti parasal yardımıa" ilişki srular ciddiye dahi alımıyrdu. Bugü ise, 1710 sayılı Eski Eserler Yasasıda da beliile 'Özel ve Tüzel
P- Dİ - ( Cü e s; p.-ö ^ B (D CD [D v W ı-l ' t-> C >"> s: Tl > C K [» C a a - tu ft, Tl ı-1 ı-h Cu. ^ (D ı-h Ef g B P > P* (D ö preserved! eple's a *. P- C, td N P«D- e * ı C * fu B ) a* >-f m ı-h hh D* t - V [D 9 t. B p- t B a" tu 1 a I- 1 *-«! C7" (D (U I 1 P- (U 00»i <J tu (D - > P* ) N p. t-1 B (D * C P- P1 fu p- (üt-' a << p> P' ı-l fd " M > ^ ı-h a. ft- ı-h > a* (D td ı-t P, C ptc P* (u (t * > ı-i fl> < «a" - p- tu - P- K a * (D - 1 Tt f fi Tl - - M U* * p- e h * a" <; K er c p- *: p. a* p- p- < a* ı_. c» t» rj er the e rage "T < ^ s ca t-< S t/1 p- P 1 P* * İD ı-i C S p* t. ft. P* c p* a a" P. p M P* ^ a* p, P* S B - 09 P- C B a* a p. T> c B p- ı-h P. p- < p- p- c ı-h. P 1 ı-ı er p"-<! cu * - P. " <: ^ W a p.» I c * e ) ı-h I p. I a P. a" p. * * g P- ) ". P. * w P" tr ûl M (D -t) " ) s?t T) I?T Tl m * - P- s! < T) e p, a* P1 t a" * (!)» tu p> e e p* «[ P, P 1 ' t * t B * ı * < - <<«ı-j. > e ^ r t e (iı p" P* P, - fl> P-. P, p. p. D- "ö < p 1 a J tu * p" p- p- < P1 <? p«. M *Ö - p* P,, p Ö C t» 0Q P 4 (D (D (t cu (b?t a* M < p* (D p> a* *< s C > C C C0 P - P* p- û. t - P. <! p* P < p a* p. p, a e B T P"t t-4 cu a, - Cu ) tu -a M B -.*ö pv (U C0 t p- p- e p- D- M p* C e a p* B a. * C7* ı S.^ p* t» Tl e h+ P* ft. P* p, P* p* a" P- C t B p- t tö 7? t p a ri C [0 p. P" P. p-ti P as» D* C «i 5" w P-, M K (D. p. p. e Tl B TI C WD P. (0 ı-h N B ) * - P- M c er s p B p. C ı er < p-, ffi 5 -S B s e < C tıı t "ö «i P- P 1 " C p* C > ^ - m P-. a" B ^ İS a. T ı P> P. P- ı-l er p- c tu P*TJ ^ K TI P- -=5?r 1> ST T > -1 -I X m 111 c ^ I0D11 m - > m (/) ^^ z > E 7 ^ > ~\ -C m z Tl > <î : a* p- N P1 *-»?r <; p* p> K P* v- 1 ^ p- >?r B p* a s* B p < pr ) N?r?r P. B B s^^?î* ) P> t C P P. ft. p* p B p- p Tl c?r p< l-t t» P-*< p- c P ft. p-, p* * B tı CU C fu <Xfi t-' P't P (U C ı*ı B P1 B P pı t v p* P S [u P r\ < p S _ tu : - * pjıt P 1 & *» C p" B p. l-t ^ ı P - P ft e : ST : C B " C K?r c p v01 {1} fu P 1 (W 00 : C C (D - N D- * - C cc - C a pi ft. p* p, B P" ıs e N ^. : a a. p- rjgt p- ^ p ı-t S?r cr > p* 7t " ft- 1 *! p 00 c p P 1 wj :?r?r W P c e p M ft. - ı (Ü ft. 7? pt P P II» P C P. pt?r p- p i-» cr p C t p a. tu p P- a* c c ı-( (ü P- N p B t- 1 E < fjtî p P- üt* B P> (U -W N?r 00 P) g: P1 p" P t a. P - * w 7? *<j pt «^ C0 T)?^ ^ P* P t p- P 1 " m P. M w P 1 ft. p- ^ p- p.?r c P 1 *< tu T) P 1 P" W CU îf 7? e P" pt P cu < ^ : N