154 kv ELİF HAVZA TM-ERZURUM I ENERJİ İLETİM HATTI VE ELİF HAVZA TRAFO MERKEZİ

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 154 kv ELİF HAVZA TM-ERZURUM I ENERJİ İLETİM HATTI VE ELİF HAVZA TRAFO MERKEZİ Erzurum ili; Tortum, Yakutiye ve Palandöken İlçeleri ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu ANKARA 2013

Başlık Sayfası Proje Sahibinin Adı Türkiye Elektrik İletim A.Ş.Genel Müdürlüğü Adresi Nasuh Akar Mah. Türkocağı Cad. No: 2 06520 Çankaya / ANKARA Telefon Numaraları 0 (312) 203 86 11 Faks Numaraları 0 (312) 203 87 17 Projenin Adı Projenin Bedeli Proje İçin Seçilen Yerin (Hat Güzergahının ve Alternatif Güzergahların) Açık Adresi (Adı, Mevkisi, Birden Fazla İl veya İlçede Yer Alıyorsa Bunları Tanımlayan Yörenin Adı) Proje İçin Seçilen Yerin Koordinatları, Zone (1) Projesi 13,000,000.00 Erzurum ili; Tortum, Yakutiye ve Palandöken İlçeleri Koordinatlar Nokta UTM ED 50 (6 Derecelik) Coğrafi (WGS 84) Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam ND 711923.95 4484523.83 40.4828014 41.5000230 S.1 712027.47 4484033.50 40.4783618 41.5010793 S.2 712038.67 4483863.61 40.4768299 41.5011545 S.3 712306.46 4482970.35 40.4687218 41.5040119 S.4 712399.59 4482685.09 40.4661306 41.5050140 S.5 712445.17 4482458.43 40.4640789 41.5054753 S.6 712526.31 4481675.45 40.4570110 41.5061693 S.7 712536.07 4480702.02 40.4482473 41.5059586 S.8 712546.24 4480476.88 40.4462183 41.5060031 S.9 712509.51 4480189.50 40.4436411 41.5054743 S.10 711897.16 4478999.87 40.4330901 41.4978640 S.11 711700.37 4475920.76 40.4054266 41.4945216 S.12 712381.02 4473922.67 40.3872694 41.5018693 S.13 712447.89 4473168.67 40.3804660 41.5024051 S.14 712264.70 4472459.73 40.3741318 41.5000130 S.15 712204.50 4472211.70 40.3719147 41.4992220 S.15/A 712336.52 4471933.48 40.3693769 41.5006830 S.16 712598.58 4471831.17 40.3683893 41.5037327 S.17 712678.94 4471704.45 40.3672283 41.5046361 S.18 712840.63 4471398.30 40.3644315 41.5064366 S.19 713115.11 4470806.47 40.3590347 41.5094686 S.20 713180.63 4470574.19 40.3569273 41.5101619 S.21 712965.98 4470050.54 40.3522690 41.5074618 S.22 712563.84 4468643.68 40.3397089 41.5022626 S.23 712678.24 4468005.52 40.3339359 41.5033957 S.24 712581.72 4467452.37 40.3289818 41.5020765 S.25 712540.69 4467235.15 40.3270371 41.5015218 S.26 712379.76 4467042.10 40.3253405 41.4995651 S.27 712108.94 4466871.59 40.3238746 41.4963237 S.28 711010.75 4465197.43 40.3090840 41.4828569 S.28 711010.75 4465197.43 40.3090840 41.4828569 S.29 710440.37 4457408.28 40.2391185 41.4735933 S.30 707662.68 4450491.54 40.1775523 41.4387344 S.31 705929.66 4448095.18 40.1564085 41.4176316 S.32 704957.66 4441676.37 40.0988666 41.4041909 S.33 703900.00 4436725.00 40.0545523 41.3902335 S.34 703900.00 4430975.00 40.0027917 41.3884265 S.35 702400.00 4428050.00 39.9768214 41.3699576 S.36 701680.00 4425380.00 39.9529577 41.3607055 BRANŞMAN 701150.00 4423375.00 39.9350345 41.3538871 Trafo Merkezi T1 457520.93 4483486.9 40.4848490 41.4989908 T2 457465.38 4483473.31 40.4847237 41.4983365 T3 457461.85 4483417.65 40.4842223 41.4982986 T4 457498.07 4483363.64 40.4837378 41.4987294 T5 457566.01 4483373.8 40.4838328 41.4995300 T6 457651.44 4483408.64 40.4841509 41.5005352 T7 457632.26 4483446.88 40.4844943 41.5003065 T8 457621.59 4483461.3 40.4846236 41.5001797 ii

Projenin ÇED Yönetmeliği ndeki Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü) Raporu Hazırlayan Kuruluşun Adı T9 457617.84 4483496.21 40.4849377 41.5001331 T10 457532.21 4483489.66 40.4848744 41.4991236 Datum: ITRF96 Tür: UTM D.O.M.: 42 Zone: 42 Ölçek Fak: 3 Ek I-Madde 32-154 kv (kilovolt) ve Üzeri Gerilimde 15 km den Uzun Enerji İletim Tesisleri (İletim Hattı, Trafo Merkezi, Şalt Sahaları) ELTEM-TEK Elektrik Tesisleri Mühendislik, Müteahhitlik, Danışmanlık ve Ticaret A.Ş. Adresi Ziyabey Caddesi, 1419. Sokak, No:14 06520 Balgat ANKARA Telefon Numaraları 0 312 285 13 83 Faks Numaraları 0 312 287 08 25 Raporu Hazırlayan Kuruluşun Yeterlik 17 Belgesi No su, Tarihi ÇED Raporunun Sunum Tarihi 15.04.2013 iii

Yeterlik Belgesi Tebliği Kapsamında Çalıştırılması Taahhüt Edilen Personel Tablosu Projenin Adı Proje Sahibi Pojenin Mevkii Projesi Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü Erzurum ili; Tortum, Yakutiye ve Palandöken İlçeleri Yeterlik Belge No 17 Tebliğin İlgili Maddesi Kapsamında Çalıştırılacak Personel Adı Soyadı Mesleği Sorumlu Olduğu Bölüm, Sayfa, Bölüm, Ekler vb. İmzası Çevre Mühendisi (Madde 5/1-a) Mühendislik veya Mimarlık Fakülteleri veya Fakülte veya Akademi veya Dört Yıllık Yüksek Okul veya Fen veya Edebiyat Fakülteleri Mezunu Personel (Madde 5/1-b) Tuncay VESEK Çevre Mühendisi Gökhan KILIÇ Çevre Mühendisi D. Gülsüm ŞAHİN Harita Mühendisi Meryem GÜNEŞ Biyolog Raporun Çevre Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Çevre Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Harita Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Flora-Fauna İle İlgili Kısımları Kapsam Belirleme ve İnceleme Değerlendirme Komisyonunca veya PTD İnceleme Değerlendirme Sürecinde Belirlenmiş Meslek Grubundaki Personel Kazım YAZGAN Elektrik Mühendisi Raporun Elektrik Mühendisliği İle İlgili Kısımları Rapor Koordinatörü (Madde 5/1-c) Veysel SELİMOĞLU Çevre Yüksek Mühendisi Tüm Rapor Çağrı ÇAMURTAŞ Çevre Mühendisi Tüm Rapor (Madde 5/1-ç) Kapsamındaki Personel Emre KILCI Hasret ŞAHİN S.Kaan TUNCA Gürhan ZORBA Harita Mühendisi Çevre Mühendisi Harita Mühendisi Ziraat Mühendisi Raporun Harita Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Çevre Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Harita Mühendisliği İle İlgili Kısımları Raporun Ziraat Mühendisliği İle İlgili Kısımları iv

İçindekiler Başlık Sayfası... ii İçindekiler... v Tablolar Dizini... xiii Şekiller Dizini... xiv Ekler Dizini...xv Tanımlar ve Kısaltmalar... xvi Bölüm I Projenin Tanımı ve Amacı (Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri)...57 I.1. Proje Konusu Faaliyetin Tanımı ve Hizmet Amaçları...57 I.2. Proje Konusu Faaliyetin Ömrü...57 I.3. Faaliyetin Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri...57 Bölüm II. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu...58 II.1. II.2. II.3. Hat güzergahı ve Trafo Merkezinin arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi yerleşim alanlarına mesafesi, Mevcut Arazi Kullanım Haritası veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Hat güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Alanın/Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması,...59 II.1.1. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezinin Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi...59 II.1.2. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezinin Yerleşim Alanlarına Mesafesi...60 II.1.3. Hat Güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi ve Mesafelerin Belirtilmesi...61 II.1.4. Panoramik Fotoğraflar...61 II.1.5. Direk Yerlerinin, Yol Güzergahının Etki Alanının ve Koridorun Gösterilmesi ve Koordinatlarına Yer Verilmesi...62 Hat Güzergahı ve Trafo Merkezi İçin Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatifleri...63 II.2.1. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezi İçin Seçilen Yer Alternatifleri...63 II.2.2. Teknoloji Alternatifleri...63 Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin ve varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi)....64 II.3.1. Şantiye Tesisleri...64 II.3.2. Trafo Merkezleri...64 II.3.3. Direkler...64 Bölüm III. Projenin Ekonomik ve Sosyal Boyutları...65 III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları...65 III.2. Proje Bedeli...65 v

III.3. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu...65 III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi...66 III.5. III.6. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal Ve Altyapı Faaliyetleri,...66 Kamulaştırma, (kamulaştırılacak alanların 1/25.000 lik harita üzerinde gösterimi, mevcut kullanım ve mülkiyet durumu, istimlak ve izin irtifak hakkı ile ilgili bilgi verilmesi)...66 III.7. Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED sürecinden sonra alınacak izinler)...67 III.8. Proje İle İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve İşlemlerin Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu...68 III.9. Diğer hususlar...68 Bölüm IV. IV.1. IV.2. IV.2.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi ve Bu Alan İçindeki Mevcut Çevresel Özelliklerin Açıklanması...69 Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek)...69 Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı...69 Hat Güzergahı ve Trafo Merkezinin Jeolojik Özellikleri (Tektonik hareketler, topografik özellikler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, Çığ, sel, kaya düşmesi vb.1/25000'lik jeoloji haritası ve kesitler ),...69 IV.2.2. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezindeki Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri (Su seviyeleri, miktarları emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri IV.2.3. halen mevcut ve planlanan kullanımı),... 104 Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut ve Planlanan Kullanımı (İçme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri istihsali, su yolu ulaşımı tesisleri, turizm, spor ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları, diğer kullanımlar),(1/25000 lik topografik haritada gösterilmesi)... 107 IV.2.4. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, erozyon, mera, çayır, toprağın mevcut kullanım durumları vb.), (5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununa göre gerekli izinlerin alınması)... 110 IV.2.5. Tarım Alanları (Tarımsal gelişim proje alanları, özel mahsul plantasyon alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları),... 112 IV.2.5.1. Mera Vasfında Olan Yerler Mevcutsa 4342 Sayılı Mera Kanunu Hükümleri, Zeytinlik Olan Yerler İçin 3573 Sayılı Zeytinlerin Islahı Ve Yabanilerinin Aşılattırılması ve Ek 4086 Sayılı Zeytincilik Kanunu Hükümleri İle 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Hükümlerine Göre İrdelenmesi.... 117 vi

IV.2.6 IV.2.7. IV.2.5.2. Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler (tapu kayıtları), 1/25.000 Ölçekli ve 1/5000 Ölçekli Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita ve Vaziyet Planı... 118 Orman Alanları (orman alanı miktarı (m 2 ),ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, proje sahasının işaretlendiği 1/25.000 ölçekli Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlüğü görüşü ile ÇED inceleme değerlendirme formu,orman alanından geçen bölümdeki direk sayısı, orman alanları için kamulaştırmanın söz konusu olmadığının belirtilerek 6831 Sayılı Orman Kanununun 17/3. maddesi gereğince izin alınacağının girilmesi v.b... 118 IV.2.6.1 Proje Sahasının Bulunduğu Orman Alanı Miktarının (m 2 ) Belirtilmesi... 118 IV.2.6.2 Projenin Orman Alanlarına Muhtemel Olumsuz Etkilerinin İrdelenmesi ve Etki Azaltıcı Tedbirlerin Belirtilmesi... 119 IV.2.6.3 Proje Sahasının İşaretlendiği 1/25 000 Ölçekli Meşcere Haritası,... 119 IV.2.6.4 Projeninin Orman Alanlarından Geçen Bölümünde Ne Kadar Ağaç Kesileceği, Kesilecek Bu Ağaçların Meşcere Tipi, Kapalılığı, vs. Özelliklerin Belirtilmesi... 119 IV.2.6.5 IV.2.6.6 IV.2.6.7 IV.2.6.8 Orman Bölge Müdürlüğünün Görüşü ve ÇED İnceleme Değerlendirme Formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 17. Maddesi Gereğince İzin Alınacağının Belirtilmesi... 120 Proje Sahasına En Yakın Orman Alanı Mesafesi... 121 Mesafeye Bağlı Olarak Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler... 121 Proje İle İlgili Olarak Orman Alanlarına Muhtemel Olumsuz Etkiler ve Etki Azaltıcı Tedbirler... 121 Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Korunma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mer'a Kanunu kapsamındaki alanlar. Proje alanı ve yakın çevresinde varsa korunan alanların1/100.000 ölçekli harita üzerinde gösterilmesi... 122 IV.2.7.1. Milli Parklar... 122 IV.2.7.2. Tabiat Parkları... 122 IV.2.7.3. Sulak Alanlar... 123 IV.2.7.4. Tabiat Anıtları... 124 IV.2.7.5. Tabiatı Koruma Alanları... 124 IV.2.7.6. Yaban Hayatı Koruma Alanları... 124 IV.2.7.7. Biyogenetik Rezerv Alanları... 124 IV.2.7.8. Biyosfer Rezervleri... 125 IV.2.7.9. Doğal Sit ve Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi ve Kültürel Sitler... 125 vii

IV.2.7.10. Özel Çevre Koruma Bölgeleri ve Özel Koruma Alanları... 125 IV.2.7.11. Mera Kanunu Kapsamındaki Alanlar... 126 IV.2.8. Flora ve Fauna (Türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler ve bunların yaşama ortamları, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bu türler için alınan 2011-2012 Merkez Av Komisyonu Kararları) Proje alanı üzerindeki vejetasyon tiplerinin ve örnekleme alanlarının bir harita üzerinde gösterilmesi, projede faaliyetten etkilenecek canlılar için alınması gereken koruma tedbirleri (inşaat ve işletme aşamalarında).(flora ve fauna arazi çalışmasının hangi tarihlerde ve kim tarafından yapıldığının belirtilmesi),hat boyunca kuş göç yollarının olup olmadığının belirtilmesi varsa önlemler, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği çerçevesinde ve yaban hayatı bakımından gerekli önlemler.... 126 IV.2.8.1. Flora... 126 IV.2.8.2. Fauna... 132 IV.2.9. Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, 25.09.1978 tarih ve 16415 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlandırılmış alanlar vb.),... 142 IV.2.10. Diğer Özellikler... 143 IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri... 143 IV.3.1. Ekonomik özellikler (Enerjinin iletildiği yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler)... 143 IV.3.2. Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artış oranları, diğer bilgiler)... 145 IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu)... 148 IV.3.3.1. Eğitim... 148 IV.3.3.2. Sağlık... 149 IV.3.3.3. Kültür Hizmetleri... 149 IV.3.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (Yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.),... 149 IV.3.4.1. Sanayi Bölgeleri... 150 IV.3.4.2. Turizm Alanları... 150 IV.3.4.3. Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları... 150 IV.3.5. Diğer Özellikler... 150 Bölüm V. Projenin Bölüm IV'te Tanımlanan Alan Üzerindeki Etkileri Ve Alınacak Önlemler (Bu bölümde projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri tanımlanır bu etkileri önlemek en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2 başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı şekilde açıklanır.)... 151 V.1. Hat Güzergahı boyunca ve Trafo Merkezi Alanında Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve viii

Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler... 151 V.1.1. Arazinin hazırlanması için yapılacak işler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat sırasında kullanılacak malzemelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik olanların taşınımları, depolanmaları ve kullanımları,... 151 V.1.2. Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb Maddelerin Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları... 152 V.1.3. Nakil Hatlarına Ait Servis Yollarının İnşası İle İlgili İşlemler; Kullanılacak Malzemeler... 152 V.1.4. İletim hatları ve Trafo Merkezi inşası ile ilgili işlemler... 152 V.1.4.1. Trafo Merkezi İnşası ve Montajı... 152 V.1.4.2. Alt Montaj... 153 V.1.4.3. Üst Montaj... 154 V.1.4.4. Tel Çekimi, Renkli Balon ve Kuşkonmazların Eklenmesi... 154 V.1.4.5. Kabul... 155 V.1.5. İnşaat Esnasında Kırma, Öğütme, Taşıma ve Depolama Gibi Toz Yayıcı İşlemler... 155 V.1.5.1. Çukurun Açılması ve Toprak Malzemenin Ekskavatörle Yerinden Sökülmesi Aşamasında Toz Emisyonları... 156 V.1.5.2. Toprak Malzemenin Yeniden Çukura Serilmesi Aşamasında Toz Emisyonları... 156 V.1.5.3. Toplam Toz Emisyonları... 157 V.1.6. Proje Kapsamında Oluşacak Katı Atık Miktarı ve Özellikleri, Nasıl Bertaraf Edileceği... 158 V.1.7 Proje kapsamında kullanılacak su miktarları, nereden ve nasıl temin edileceği, bu suların kullanımı sonucu oluşacak atık suların hangi işlemlerden sonra hangi alıcı ortama nasıl verileceği ve bu suların özellikleri,... 160 V.1.7.1. İçme ve Kullanma Suyu... 160 V.1.7.2. Sulama Suyu... 160 V.1.7.3. Toplam Su İhtiyacı... 160 V.1.7.4. Bertaraf Yöntemleri... 161 V.1.8. Enerji İletim Hatlarında Yapılacak Topraklama İle İlgili İşlemler... 161 V.1.9. Arazinin Hazırlanması ve Tesislerin İnşası Sırasında Yapılacak İşler Nedeni ile Meydana Gelecek Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi... 162 V.1.10. Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla ortadan kaldırılacak tabii bitki türleri ve ne kadar alanda bu işlerin yapılacağı,... 162 V.1.11. Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kullanım kabiliyetleri ve tarım ürün türleri, tarımsal amaçlı arazi kullanım izni,... 163 V.1.12. Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, meşcere tipi, kapalılığı,) Orman alanları üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler, orman yangınlarına karşı alınacak tedbirler,... 164 V.1.13. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek yerine getirilecek işlerde çalışacak personel için kurulacak şantiye alanı ve diğer teknik/sosyal altyapı ix

V.2. ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği,... 165 V.1.14. Hat güzergahı, Trafo Merkezi ve yakın çevresinde yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) materyal üzerindeki etkilerinin şiddeti ve yayılım etkisinin belirlenmesi,... 165 V.1.15. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işlerden, insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar,... 166 V.1.15.1. Elektromanyetik alanın biyolojik çeşitliliğe olası etkilerinin ve alınması gereken tedbirler değerlendirilmesi,... 169 V.1.16. Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemler (09.09.2006 tarih ve 26284 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Başbakanlık genelgesinin ilgili hükümlerine uyulacağının taahhüt edilmesi (derelerin üzeri kapatılmayacak, dere yataklarına, baraj gölüne hafriyat, molozlar ve her türlü atık malzememin dökülmeyeceği)... 170 V.1.17. Hat Güzergahı Boyunca Mevcut Dere Geçişleri (dere yataklarını üstten kesecek EİH yüksekliği temizlik yapacak iş makinelerinin boom yüksekliğini karşılayacak seviyede olmalı, minimum 15 m.) (EİH güzergahı boyunca pilon yerlerinin ya da sabit tesis gibi yapıların dere şev kenarlarından itibaren en az 10 metre mesafede tesis edilmesi.)... 170 V.1.17.1. Hat Güzergahı Boyunca Dere Geçişlerinde Direk Yerlerinin Tespiti... 170 V.1.18. Diğer Faaliyetler... 171 Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler... 171 V.2.1 Hat güzergahı ve Trafo Merkezindeki temel yapıların (Direkler, izolatörler, iletkenler, kuleler vb.) diğer ünitelerin özellikleri, boyutları, kapasiteleri vb. diğer bilgiler,... 171 V.2.2. Hat güzergahı ve Trafo Merkezinin bakımı için ne gibi işlemler yapılacağı, kullanılacak malzemeler, çıkacak atıkların tür ve miktarları, özellikleri, boyutları, özellikleri ve nasıl bertaraf edileceği,... 172 V.2.3. Trafo merkezinin kaç adet olduğu, tipi ve özellikleri, ne kadar alanı kaplayacağı, bakımı, arıza ve kaza durumlarında oluşacak trafo yağı vb. maddelerin yaratacağı kirliliğe karşı alınacak önlemler,... 174 V.2.4. Trafo Yağının Kimyasal Özellikleri... 174 V.2.5. Hat ve Trafo Merkezinden kaynaklanan elektrik ve manyetik alan şiddetleri, etkileri, ulusal ve uluslararası standartlar ile kıyaslanması, olası etkilerinin insan sağlığı ve çevre açısından değerlendirilmesi ve alınacak önlemlerin belirtilmesi,... 175 V.2.6. Hattın Haberleşme İle İlgili Tesislere (PTT Hatları, Radyo, TV Vericileri vs.) Etkileri... 180 V.2.7. Orman alanlarına olabilecek etki ve bu etkilere karşı alınacak tedbirlerin tanımlanması, Orman yangınlarına karşı alınacak önlemler... 180 V.2.8. Hat ve Trafo Merkezinin bölgedeki sulak alanlara etkileri, (Proje alanı içindeki mevcut olan derelerin yatakları x

korunmalı, bu dere yataklarına hiçbir şekilde müdahale yapılmayacağının taahhüdü)... 181 V.2.9. 2872 sayılı Çevre Kanunu, 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun, Su Kirliliği Kontrolü ve Yönetmeliği, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve diğer mevzuatların ilgili hükümlerine uyulacağı taahhüt edilmeli.... 181 V.2.10. Diğer Faaliyetler... 181 V.3. Projenin Çevresel Fayda Maliyet Analizi... 181 Bölüm VI. İşletme Faaliyete Kapandıktan Sonra Olabilecek ve Süren Etkiler ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Önlemler:... 183 VI.1. Arazi Islahı... 183 VI.2. Diğer Çalışmalar... 183 Bölüm VII. Projenin Alternatifleri (Bu bölümde yer seçimi, teknoloji ve alınacak önlemlerin alternatiflerin karşılaştırılması yapılacak ve tercih sıralaması yapılacaktır.)... 184 Bölüm VIII. İzleme Programı... 185 VIII.1. VIII.2. Bölüm IX. Bölüm X. Bölüm XI. Faaliyetin inşaatı için önerilen izleme programı, faaliyetin işletmesi ve işletme sonrası için önerilen izleme programı ve acil müdahale planı (Doğal afetler riski için ne gibi önlemler alınacağı)... 185 ÇED Olumlu Belgesinin verilmesi durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi alan kurum/kuruluşların yükümlülükleri başlığının dördüncü maddesinde yer alan hususların gerçekleştirilmesi ile ilgili program.... 187 Halkın Katılımı (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüşlerinin ve konu ile ilgili açıklamaların ÇED Raporuna yansıtılması)... 188 Yukarıdaki Başlıklar Altında Verilen Bilgilerin Teknik Olmayan Bir Özeti (Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması)... 191 Sonuçlar (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri)... 194 Ekler... 196 Notlar ve Kaynaklar... 196 xi

xii

Tablolar Dizini Tablo 1 İnceleme Alanı İçerisinde Yer Alan Yerleşimler ve EİH ye Mesafeleri...60 Tablo 2 Elif Havza TM' nin İnceleme Alanı Yakın Çevresindeki Yerleşimler...60 Tablo 3 Some Noktaları ve Trafo Merkezinin Koordinatları...62 Tablo 4 Zamanlama Tablosu...65 Tablo 5 Mülkiyet ve İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alanlar İle İlgili Hesaplama...67 Tablo 6 Erzurum İli' ndeki Yeraltı Su Kaynakları... 105 Tablo 7 Erzurum İli Sınırları İçerisindeki Yüzeysel Su Kaynakları... 108 Tablo 8 Erzurum İli Sınırları İçerisindeki Göller... 109 Tablo 9 Erzurum İli Sınırları İçerisinde Bulunan Barajlar ve Özellikleri... 110 Tablo 10 Tablo 11 Tablo 12 Tablo 13 Tortum, Yakutiye ve Palandöken İlçeleri 2012 yılı Tarım Alanlarının Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları (dekar)... 113 İspir, Aziziye(Ilıca) ve Yakutiye İlçeleri 2012 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler) Miktarları... 113 Tortum, Palandöken ve Yakutiye İlçeleri 2012 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Sebze) Miktarları... 115 Tortum İlçesinde 2012 Yılına Ait Bitkisel Üretim (Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkiler) Miktarları... 115 Tablo 14 Tortum İlçesi 2012 Yılına Ait Örtüaltı Sebze Üretim Miktarları... 116 Tablo 15 Tortum İlçesi 2012 Yılına Ait Niteliklerine Göre Örtüaltı Tarım Alanları... 116 Tablo 16 İnceleme Alanı İçerisindeki Meşcere Tipleri... 120 Tablo 17 Türlere Göre Hektardaki Ağaç Sayısı... 120 Tablo 18 IUCN RED List Kategorileri... 138 Tablo 19 Erzurum ili; Tortum, Palandöken ve Yakutiye İlçelerine Ait 2012 yılı ADNKS Nüfus Verileri... 145 Tablo 20 Erzurum İlinin Aldığı Göç... 145 Tablo 21 Erzurum İlinin Verdiği Göç... 146 Tablo 22 Erzurum ili; Tortum, Yakutiye ve Palandöken İlçelerinin Eğitim Durumu... 148 Tablo 23 Erzurum İli, Palandöken ve Yakutiye İlçelerindeki Sağlık Kuruluşları... 149 Tablo 24 Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılan Emisyon Faktörleri... 156 Tablo 25 Katı Atık Miktarları... 159 Tablo 26 Ambalaj Atığı Miktarları... 159 Tablo 27 Evsel Katı Atık Miktarları... 159 Tablo 28 İçme ve Kullanma Suyu İhtiyacı... 160 Tablo 29 Toplam İçme ve Kullanma Suyu İhtiyacı... 160 Tablo 30 Hava Hattı İletkenlerinin En Büyük Salgı Durumunda Üzerinden Geçtikleri Yerlere Olan En Küçük Düşey Uzaklıkları... 171 Tablo 34 Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl Riskleri... 176 Tablo 35 Elektrikli Ev Aletlerinin EMA Şiddetleri... 176 Tablo 36 Hava Hattı İletkenlerinin En Büyük Salınımlı Durumda Yapılara Olan En Küçük Yatay Uzaklıkları... 178 Tablo 37 Hava Hattı İletkenlerinin En Büyük Salgı Durumunda Üzerinden Geçtikleri Yerlere Olan En Küçük Düşey Uzaklıkları... 178 Tablo 38 50/60 Hz Elektrik ve Elektromanyetik Alanlar İçin Sınır Değerler... 178 Tablo 39 Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Elektromanyetik Alanlar (Havai Hattın Tam Altında, Yer Altı Hattının Tam Üstünde, TM nin Çitinde Yaklaşık Ölçüm Aralığı)... 179 Tablo 40 154 kv Gerilime Sahip Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Elektromanyetik Alanlar... 179 Tablo 41 İzleme Programı... 185 xiii

Şekiller Dizini Şekil 1 EİH Güzergâhını ve İnceleme Alanı Gösterir Yer Bulduru Haritası (Ölçeksiz)...58 Şekil 2 Proje Yerinin Arazi Yapısını Gösterir Harita (Ölçeksiz)...59 Şekil 3 İnceleme Alanı İçerisinde Yer Alan Şimdiki Arazi Kullanımlarının Yüzdelik Dilimleri...61 Şekil 4 İş Akım Şeması...65 Şekil 5 EİH ve İnceleme Alanını Gösterir 1/500.000 Ölçekli Jeoloji Haritası... 104 Şekil 6 İnceleme Alanının Hidrolojik Yapısı... 107 Şekil 7 Tortum Gölü nün Planlanan EİH' na Göre Konumu... 109 Şekil 8 Şekil 9 İnceleme Alanı İçerisindeki Arazilerin Şimdiki Arazi Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları ve Konumları (Ölçeksiz)... 111 İnceleme Alanı İçerisindeki Arazilerin Büyük Toprak Guruplarının Durumlarına Göre Dağılımları ve Konumları (Ölçeksiz)... 112 Şekil 10 Nene Hatun Milli Parkı nın Planlanan EİH ye Göre Konumu... 122 Şekil 11 Erzurum İli Sınırları İçerisinde Sulak Alan Olarak Tanımlanmış Yer... 123 Şekil 12 Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri... 127 Şekil 13 Türkiye Grid Karaleme Sistemi... 127 Şekil 14 Şekil 15 Türkiye nin Endemizm Haritası ve bölgelere göre endemik türlerin bulunma düzeyi... 129 Faaliyet Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Bitki Türlerinden Bazıları... 130 Şekil 16 Bölgede Saptanan Fauna Elemanlarının Tür Sayısı Bakımından Birbirlerine Oranlar... 133 Şekil 17 Türkiye deki Kuş Göç Yolları... 134 Şekil 18 Faaliyet Alanında Bulunması Muhtemel Türlerin BERN Sözleşmesi ne Göre Değerlendirilmesi... 137 Şekil 19 Faaliyet Alanında Bulunması Muhtemel Türlerin IUCN e Göre Değerlendirilmesi... 139 Şekil 20 Faaliyet Alanında Bulunması Muhtemel Sürüngen, Kuş ve Memeli Türlerinin MAK na Göre Değerlendirilmesi... 141 Şekil 21 Polikarbon Kuşkonmaz Düzenekleri... 154 Şekil 22 İkaz Küreleri... 155 Şekil 23 Erzurum İli, Tortum İlçesinde Gerçekleştirilen Halkın Katılımı Toplantısı ndan Görünüm... 188 Şekil 24 Erzurum İli, Tortum İlçesinde Gerçekleştirilen Halkın Katılımı Toplantısı ndan Görünüm... 189 Şekil 25 Erzurum İli, Tortum İlçesinde Gerçekleştirilen Halkın Katılımı Toplantısı ndan Görünüm... 189 xiv

Ekler Dizini Ek 1 Ek 2 Ek 3 Ek 4 Ek 5 Ek 6 Ek 7 Ek 8 Ek 9 Ek 10 Ek 11 Ek 12 Ek 13 Ek 14 Ek 15 Ek 16 Ek 17 Ek 18 Ek 19 Ek 20 ÇED Raporu Özel Formatı Yer Bulduru Haritası Onaylı Güzergah Planı ve Plankote Topoğrafik Harita Arazi Varlığı Haritası Ava Açık Kapalı Alanlar Haritası Proje Yerine Ait Fotoğraflar Yerinde İnceleme Yazısı Jeoloji Haritası Meşcere Haritası ÇED İnceleme Değerlendirme Formu Çevresel Gürültü Seviyesi Değerlendirme Raporu Gazete İlanları Broşür Meteorolojik Bülten Uydu Görüntüleri Flora&Fauna Tablosu Yeterlik Belgesi Büro Tescil Belgesi Çalışma Grubunun Tanıtımı xv

Tanımlar ve Kısaltmalar TEİAŞ: Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü nü FAALİYET SAHİBİ: TEİAŞ ı EİH: Enerji İletim Hattı nı kv: Kilovolt u ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi EMA: Elektromanyetik Alanı S: Some Noktası TM: Trafo Merkezi TUİK: Türkiye İstatistik Kurumu ÇED: Çevresel Etki Değerlendirme PROJE: Erzurum İli; Tortum, Yakutiye ve Palandöken ilçeleri sınırları içerisinde, Elif Havza Trafo Merkezinden (TM) başlayacak ve Erzurum- Horasan EİH ye ait 21 no lu (D.21) direğe bağlanacak 154 kv Elif Havza TM- Erzurum I Enerji İletim Hattı ETKİ ALANI: EİH nın işletme öncesi, işletmesi ve işletme sonrasındaki çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin ayrıntılı olarak irdelendiği ve söz konusu hattın sağından ve solundan 25 m olacak şekilde belirlenen 50 m genişliğindeki alanı, İNCELEME ALANI: EİH güzergâhında inşa edilecek direk yerlerindeki değişiklilerin tolere edilmesi amacıyla çevresel etki değerlendirme çalışmaları kapsamında belirlenen ve söz konusu hattın sağından ve solundan 2,5 km olacak şekilde belirlenen 5 km genişliğindeki alanı, ÇED YÖNETMELİĞİ: 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ve söz konusu yönetmeliklerin yürürlükteki değişikliklerini, RAPOR: ÇED Yönetmeliği nin Ek III Çevresel Etki Değerlendirmesi Genel Formatı kapsamında proje için hazırlanan iş bu raporu ifade eder. xvi

Bölüm I Projenin Tanımı ve Amacı (Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri) I.1. Proje Konusu Faaliyetin Tanımı ve Hizmet Amaçları Proje; Erzurum İli; Tortum, Yakutiye ve Palandöken ilçeleri sınırları içerisinde 1, Elif Havza TM ile Erzurum-Horasan EİH arasında, Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. 2 tarafından tesisi ve işletmesi planlanan, ve Elif Havza TM Projesi ne ilişkindir. Planlanan EİH nın gerilimi 154 kv, uzunluğu ise yaklaşık 64 km dir. Tesis edilecek projenin amacı Erzurum İli; Tortum İlçesi sınırları içerisinde bulunan Elif Havza Trafo Merkezi nden alınan elektriğin, 154 kv Elif Havza TM-Erzurum I Enerji İletim Hattı ile Erzurum İli; Palandöken İlçesi sınırları içerisinde bulunan Erzurum Horasan EİH ye ait D.21 e (21 no lu direk) bağlanarak Erzurum-Horasan EİH ye aktarılmasıdır. Proje kapsamında inşa edilecek EİH ile Erzurum ili ve bulunduğu bölge genelinde tüketicilere sürekli ve kesintisiz enerji sağlanmasına önemli katkıda bulunulacaktır. I.2. Proje Konusu Faaliyetin Ömrü EİH nın ekonomik ömrü 30 yıl olarak planlanmaktadır. I.3. Faaliyetin Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Genel Müdürlüğü, devletin genel enerji ve ekonomik politikalarına uygun olarak; elektrik iletimi ve yük dağıtımı ile ilgili faaliyetleri verimlilik ve karlılık ilkelerine göre kurulması öngörülen yeni iletim tesislerinin (şalt, enerji iletim hattı, trafo merkezi) etüt ve planlamasını yapmak, buna bağlı olarak yatırım programına alınıp yapılmasını sağlamak ve tüm iletim tesislerini devralmak, mevcut ve kurulacak tesisleri işletmek, bakım, onarım ve rehabilitasyonunu yapmak ve gerek gördüğünde bu fonksiyonları yerine getirmek üzere, hizmet satın almak amacı ile 05.02.2001 tarihinde kurulmuştur. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmelerinde elektrik enerjisi çok büyük önem arz etmektedir. Teknolojinin hızla gelişmesi ile artan elektrik enerjisi ihtiyacı daha büyük güçleri, taşınacak gücün fazlalığı ise daha büyük gerilimleri gerektirmiştir. Türkiye nin elektrik enerjisi politikaları ekonomik ve sosyal kalkınmanın gerektirdiği ve yüksek oranlarda artmakta olan ulusal elektrik ihtiyacımızın kesintisiz, kaliteli ve güvenilir olarak karşılanmasının sağlanması doğrultusundadır. Bu kapsamda işletilmesi ve tesisi planlanan EİH ile elektrik enerjisi enterkonnekte sisteme bağlanarak Erzurum ili başta olmak üzere bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunulacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında ihtiyaç duyulacak personel vasıflarına uygun olarak yöre halkından seçilecek olmasından dolayı kısa vadeli yöre ekonomisine katkıda bulunulacağı düşünülmektedir. 1 Bkz. Ek 2 Yerbulduru Haritası 2 Bundan sonraki bölümlerde Faaliyet Sahibi olarak anılacaktır. 57

Bölüm II. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu EİH nın etüt ve kamulaştırma çalışmaları kapsamında proje ile ilgili kurum ve kuruluşlardan alınacak görüşler doğrultusunda güzergahta değişiklikler olması muhtemeldir. Bu nedenle güzergahtaki muhtemel değişiklikleri kapsayacak şekilde değerlendirme yapılması amacıyla EİH güzergahının sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere 5 km' lik koridor inceleme alanı belirlenmiştir. EİH güzergahı ve belirlenen inceleme alanı aşağıdaki haritada görülmektedir. Şekil 1 EİH Güzergâhını ve İnceleme Alanı Gösterir Yer Bulduru Haritası (Ölçeksiz) Belirlenen inceleme alanı; Tortum İlçesi/ Erzurum Yakutiye İlçesi/ Erzurum Palandöken İlçesi/Erzurum ilçeleri sınırlarından geçmektedir 1. Projeye konu EİH nın başladığı yer Erzurum ili, Tortum ilçesidir. İlçe Erzurum un kuzeyinde 1467 km 2 lik bir alana kurulmuş olup, Erzurum İli Oltu, Pasinler, Narman İspir Yusufeli ve Uzundere ilçeleri ile çevrilidir. Dar ve uzun bir vadi üzerine kurulan ilçenin arazi yapısı oldukça dağlık ve kırıktır. İlçenin denizden yüksekliği 1600 m dir. Güney ve Batısında karasal, Kuzey ve Doğusunda nispeten Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir. 2 EİH nin sınırlarından geçtiği iki coğrafi bölgede toprakları bulunan Erzurum İlinin arazi büyüklüğü, yaklaşık 25.066 km² kadar tutar. Bu toprakların kuzey kesimi yani İspir, Narman, Oltu, Olur, Pazaryolu, Tortum ve Uzundere İlçelerinin toprakları, Karadeniz Bölgesinin Doğu Karadeniz sınırları içinde kalmaktadır. Ancak bu kesim, İl topraklarının yaklaşık % 30 luk bir payını oluşturur. Geriye kalan % 70 gibi önemli bir pay, Doğu Anadolu Bölgesi dahilinde yer alır. İl, arazi büyüklüğü bakımından, sırayla Konya, Sivas ve Ankara İllerinden sonra, Türkiye nin 4. büyük ili konumundadır. 1 Bkz. Ek 16 Uydu Görüntüleri 2 http://www.birdunyabilgi.org/erzurum-tortum-ilcesi-tarihi-cografi-konumu 58

Erzurum İli, genel olarak yüksek arazilerden oluşur. Örnek olarak platoların deniz düzeyine göre yükseklikleri 2.000 m yi bulur, bunların üstünde yer alan dağların yükseklikleri ise, 3.000 m ve daha yüksektir. Platolar ve dağlar arasında, yükseklikleri yaklaşık 1.500 ila 1.800 metrelere ulaşan depresyon ovalarıyla oluklar yerleşmiştir. Karasu-Aras Dağlarının bazı dağ kütleleri, Erzurum İli arazisini güneyde engebelendirmiştir. Bunların en önemlileri, Erzurum kenti ve Erzurum ovası (825 km²) güneyinde yer almakta olan Palandöken Dağları (Büyük Ejder 3.176 m.) ve Pasinler Ovası (540 km²) güneyinde yer alan Şahveled Dağları (Çakmak Dağı 3.063 m) olup, Bingöl Dağlarının kuzey yarısı da yine Erzurum İli sınırları içinde kalmaktadır. İl topraklarını kuzeyden engebelendirmiş olan dağlarsa, Kuzey Anadolu Dağlarının ikinci sırasına bağlı yükseltilerdir. Bunların başlıcaları, İspir ve Erzurum arasında yer alan Mescit Dağları (en yüksek nokta 3.239 m.), onların doğusundaki Kargapazarı Dağları (Dumlu Dağı 3.169 m.) ve bir kısmı Kars ili sınırları içinde kalan Allahuekber dağlarıdır. Söz konusu edilen bu kuzey ve güneydeki dağların arasına, iki önemli depresyon ovası yerleşmiştir. Bunlar Erzurum Kentinin de kenarında kurulmuş olduğu Erzurum ovası ve Hasankale ovası olup, her iki ovayı birbirinden, 2.030 m yükseklikteki Deveboynu beli ayırır. Bunlardan Erzurum ovasının en alçak kesimi 1.850 m, Hasankale ovasınınki ise, 1.650 m kadardır. Aslında bunlar birer ova özelliği gösterirler. 1 Şekil 2 Proje Yerinin Arazi Yapısını Gösterir Harita (Ölçeksiz) II.1. Hat güzergahı ve Trafo Merkezinin arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi yerleşim alanlarına mesafesi, Mevcut Arazi Kullanım Haritası veya Kroki Üzerinde Gösterimi, Hat güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Alanın/Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması, II.1.1. Gösterimi Hat Güzergahı ve Trafo Merkezinin Arazi Kullanım Haritası Üzerinde EİH güzergahı ekte yer alan 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita 2 ve arazi varlığı haritası 1 üzerinde gösterilmiş olup, some noktalarının koordinatları ileriki bölümlerde UTM ED 50 (6 derecelik) ve Coğrafi (WGS 84) olarak verilmiştir. 1 http://www.erzurum.gov.tr/cografi.asp 2 Bkz. Ek 4 Topoğrafik Harita 59

Projeye konu güzergâhın etüt, plan ve profil çalışmaları tamamlanmadığından dolayı hattın kesin güzergahı (yerleştirilecek direklerin arazideki yerleri) tam olarak belli değildir. Bu nedenle güzergâhtaki muhtemel değişiklikleri kapsayacak şekilde ÇED çalışmalarında değerlendirme yapılması amacıyla hattın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km lik alan inceleme alanı olarak seçilmiştir. Ayrıca EİH nın işletme öncesi, işletmesi ve işletme sonrasındaki çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin ayrıntılı olarak irdelenmesi amacıyla hattın sağından ve solundan 25 m olmak üzere 50 m' lik koridor proje etki alanı olarak seçilmiştir 2. II.1.2. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezinin Yerleşim Alanlarına Mesafesi İnceleme alanı içerisinde yer alan yerleşim birimleri, iletim hattına göre konumları ve mesafeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir 3. Tablo 1 İnceleme Alanı İçerisinde Yer Alan Yerleşimler ve EİH ye Mesafeleri İli İlçesi Köyü-Mah. Güzergâha Göre Yönü Güzergâha Mesafesi (m) Erzurum Tortum Bağbaşı KB 1.580 Erzurum Tortum Pehlivanlı KB 60 Erzurum Tortum Suyatağı B 110 Erzurum Tortum Arılı B 2.370 Erzurum Tortum Tortumkale B 2.000 Erzurum Tortum Çiftlikköy B 1.260 Erzurum Tortum Akbaba B 460 Erzurum Yakutiye Güzelyayla GD 490 Erzurum Yakutiye Karagöbek GD 230 Erzurum Yakutiye Yeşildere B 60 Erzurum Yakutiye Söğütyanı B 750 Erzurum Yakutiye Kırkgöze B 2.390 Erzurum Yakutiye Gökçeyamaç B 1.820 Erzurum Yakutiye Köşkköy D 1.850 Erzurum Yakutiye Dumlu Mah. B 1.960 Erzurum Yakutiye Kösemehmet KB 900 Erzurum Palandöken Nenehatun GD 700 Tablo 2 Elif Havza TM' nin İnceleme Alanı Yakın Çevresindeki Yerleşimler İli İlçesi Köyü-Mah. Güzergâha Göre Yönü Güzergâha Mesafesi (m) Erzurum Tortum Bağbaşı KB 1.580 Erzurum Tortum Pehlivanlı KB 60 Kesin güzergah çalışmaları mevcut süreç içerisinde tamamlanmamış olduğundan yukarıda belirtilen yerleşim birimlerinin hat güzergahına olan mesafeleri değişiklik gösterebilmektedir. Bu nedenle mesafeler yaklaşık olarak sadece öngörüde bulunulması amacıyla verilmiştir. Ayrıca yerleşim birimleri tablosu oluşturulurken 1\25.000 ölçekli topoğrafik harita başta olmak üzere yerleşim birimlerinin yakınlık durumlarına göre uydu görüntülerinden yararlanılmıştır. 1 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 2 Bkz. Ek 4 Topoğrafik Harita ve Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 3 Yukarıda verilen mesafeler sadece hattın yerleşimlere olan uzaklığı hakkında öngörü oluşması için oluşturulmuş olup, söz konusu mesafelerin süreci devam eden etüt, plan ve profil çalışmaları kapsamında değişiklik göstermesi muhtemeldir. 60

II.1.3. Hat Güzergahı ve Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi ve Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma Bandı nın Harita Üzerinde Gösterilmesi ve Mesafelerin Belirtilmesi Projeye konu hat güzergâhının sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere 5 km genişliğinde koridor proje inceleme alanı olarak seçilmiş ve bu alan içerisindeki arazilerin Büyük Toprak Grupları, Şimdiki Arazi Kullanımları ve Arazi Kabiliyetleri (arazi sınıfları) irdelenmiştir. Hazırlanan 1/25.000 ölçekli arazi varlığı haritası ekte verilmiştir 1. Arazi varlığı verileri sayısal olarak Tarım Reformu Genel Müdürlüğü nden temin edilmiştir. Proje kapsamında inceleme alanı olarak belirlenen alanın içerisinde tespit edilen şimdiki arazi kullanımları ve inceleme alanı içerisindeki yüzdeleri aşağıdaki şekilde görülmektedir. Şekil 3 İnceleme Alanı İçerisinde Yer Alan Şimdiki Arazi Kullanımlarının Yüzdelik Dilimleri Proje için belirlenen arazilerin şimdiki kullanım durumlarının dağılımları ve değerlendirmeleri ileriki bölümlerde detaylandırılmıştır. Elif Havza TM-Erzurum I Enerji İletim Hattı nin, belirlenen etki alanın ve inceleme alanın işlendiği, Erzurum ili sınırları içerisinde kalan Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları, Yaban Hayatı Yerleştirme Sahaları, Ava Yasak Alanlar, Göl-Sulak Alanlar, Gölet-Baraj, Özel Avlaklar ve Devlet Avlakları nı gösterir harita ekte yer almaktadır 2. Ayrıca Erzurum ili içerisindeki Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ile ilgili değerlendirme ilerleyen bölümlerde detaylandırılmıştır. II.1.4. Panoramik Fotoğraflar EİH güzergahı üzerinde çeşitli some noktalarında çekilen resimler ekte verilmiştir 3. 1 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 2 Bkz. Ek 6 Ava Açık Kapalı Alanlar Haritası 3 Bkz. Ek 7 Proje Yerine Ait Fotoğraflar 61

II.1.5. Direk Yerlerinin, Yol Güzergahının Etki Alanının ve Koridorun Gösterilmesi ve Koordinatlarına Yer Verilmesi EİH güzergahı ekte yer alan 1/25.000 ölçekli toğoğrafik harita 1 üzerinde gösterilmiş olup some noktalarının koordinatları UTM ED 50 (6 derecelik) ve Coğrafi (WGS 84) olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. Projeye konu güzergâhın etüt, plan ve profil çalışmaları tamamlanmadığından dolayı hattın kesin güzergahı (yerleştirilecek direklerin arazideki yerleri) tam olarak belli değildir. Bu nedenle güzergâhtaki muhtemel değişiklikleri kapsayacak şekilde ÇED çalışmalarında değerlendirme yapılması amacıyla hattın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km lik alan inceleme alanı olarak seçilmiştir. Ayrıca EİH nın işletme öncesi, işletmesi ve işletme sonrasındaki çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin ayrıntılı olarak irdelenmesi amacıyla hattın sağından ve solundan 25 m olmak üzere 50 m' lik koridor proje etki alanı olarak seçilmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından belirlenecek olan izleme ve kontrol peryotları süresince güzergah ve direk yerleri koordinatlarında değişiklik olması durumunda yine izleme ve kontrol çalışmaları kapsamında Erzurum Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne bilgi verilecektir. Tablo 3 Nokta Some Noktaları ve Trafo Merkezinin Koordinatları Koordinatlar UTM ED 50 (6 Derecelik) Coğrafi (WGS 84) Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam ND 711923.95 4484523.83 40.4828014 41.5000230 S.1 712027.47 4484033.50 40.4783618 41.5010793 S.2 712038.67 4483863.61 40.4768299 41.5011545 S.3 712306.46 4482970.35 40.4687218 41.5040119 S.4 712399.59 4482685.09 40.4661306 41.5050140 S.5 712445.17 4482458.43 40.4640789 41.5054753 S.6 712526.31 4481675.45 40.4570110 41.5061693 S.7 712536.07 4480702.02 40.4482473 41.5059586 S.8 712546.24 4480476.88 40.4462183 41.5060031 S.9 712509.51 4480189.50 40.4436411 41.5054743 S.10 711897.16 4478999.87 40.4330901 41.4978640 S.11 711700.37 4475920.76 40.4054266 41.4945216 S.12 712381.02 4473922.67 40.3872694 41.5018693 S.13 712447.89 4473168.67 40.3804660 41.5024051 S.14 712264.70 4472459.73 40.3741318 41.5000130 S.15 712204.50 4472211.70 40.3719147 41.4992220 S.15/A 712336.52 4471933.48 40.3693769 41.5006830 S.16 712598.58 4471831.17 40.3683893 41.5037327 S.17 712678.94 4471704.45 40.3672283 41.5046361 S.18 712840.63 4471398.30 40.3644315 41.5064366 S.19 713115.11 4470806.47 40.3590347 41.5094686 S.20 713180.63 4470574.19 40.3569273 41.5101619 S.21 712965.98 4470050.54 40.3522690 41.5074618 S.22 712563.84 4468643.68 40.3397089 41.5022626 S.23 712678.24 4468005.52 40.3339359 41.5033957 S.24 712581.72 4467452.37 40.3289818 41.5020765 S.25 712540.69 4467235.15 40.3270371 41.5015218 S.26 712379.76 4467042.10 40.3253405 41.4995651 1 Bkz. Ek 4 Topoğrafik Harita 62

Nokta Koordinatlar UTM ED 50 (6 Derecelik) Coğrafi (WGS 84) Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam S.27 712108.94 4466871.59 40.3238746 41.4963237 S.28 711010.75 4465197.43 40.3090840 41.4828569 S.28 711010.75 4465197.43 40.3090840 41.4828569 S.29 710440.37 4457408.28 40.2391185 41.4735933 S.30 707662.68 4450491.54 40.1775523 41.4387344 S.31 705929.66 4448095.18 40.1564085 41.4176316 S.32 704957.66 4441676.37 40.0988666 41.4041909 S.33 703900.00 4436725.00 40.0545523 41.3902335 S.34 703900.00 4430975.00 40.0027917 41.3884265 S.35 702400.00 4428050.00 39.9768214 41.3699576 S.36 701680.00 4425380.00 39.9529577 41.3607055 BRANŞMAN 701150.00 4423375.00 39.9350345 41.3538871 Trafo Merkezi T1 457520.93 4483486.9 40.4848490 41.4989908 T2 457465.38 4483473.31 40.4847237 41.4983365 T3 457461.85 4483417.65 40.4842223 41.4982986 T4 457498.07 4483363.64 40.4837378 41.4987294 T5 457566.01 4483373.8 40.4838328 41.4995300 Datum: ITRF96 Tür: UTM D.O.M.: 42 Zone: 42 Ölçek Fak: 3 II.2. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezi İçin Seçilen Yer ve Kullanılan Teknoloji Alternatifleri II.2.1. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezi İçin Seçilen Yer Alternatifleri EİH güzergâhı ve TM öncelikle TEİAŞ tarafından 1/25.000 ölçekli haritalar üzerinden takribi olarak belirlenmiştir. Belirlenen takribi güzergâh, arazideki topoğrafik ve coğrafik koşullar dikkate alınarak tekrar incelenmiştir. Bu incelemede EİH nın yerleşim yerlerine olan mesafesi, tesis, bakım ve işletme kolaylıkları, bataklık, sel yatağı ve heyelana maruz alanlar, orman, meyvelik ve kavaklık gibi alanlar, tarım alanları, askeri sahalar, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan alanlar, PTT ve telefon hatları, karayolları, demir yolları, hava alanları, sulak alanlar, imarlı sahalar, maden sahaları gibi önemli unsurlar göz önünde bulundurularak güzergâh tespit edilmiştir. Hattın geçiş güzergahında bulunan mandıra ve ahır olarak kullanılan yapıların yakınından geçtiği gözlenen enerji iletim hattı ile ilgili olarak, hat tesis edilirken Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği hükümleri dikkate alınacaktır. Trafo merkezi yeri belirlenirken arazinin halihazır kullanımına bakılarak, sulanabilen verimli tarım arazilerinden geçirilmemesine özen gösterilerek alan tespit edilmiştir. Güzergâh çalışmaları yukarıda açıklanan unsurlar ve 30.11.2000 tarih ve 24246 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği hükümleri dikkate alınarak en ekonomik ve çevreye etkileri en az olacak şekilde planlanmış ve TEİAŞ tarafından 17.09.2012 tarihinde onaylanmıştır 1. II.2.2. Teknoloji Alternatifleri Enerji iletim hatları için iki farklı teknoloji alternatifi bulunmaktadır. Bunlar yer altı hatları ve hava hatlarıdır. 1 Bkz. Ek 3 Güzergah Planı 63

Hava hatları; iletkenlerin genellikle izolatörler ve uygun taşıyıcılar (direkler) ile yardımcı donanım ve hırdavatlar kullanılarak yeryüzünden yüksekte tesis edildiği elektrik hatları olarak tanımlanmaktadır 1. Yeraltı hatları; iletkenlerin ilave donanımla yeraltı ya da su altına yerleştirildiği elektrik hatları olarak tanımlanmaktadır 2. Yeraltı kablolarının çevresel ve ekonomik açıdan bazı avantajları bulunmasına rağmen özellikle ilk yatırım maliyetleri oldukça yüksektir. Hava hatlarının ise ilk yatırım maliyetleri yeraltı hatlarına nazaran oldukça düşük olmakla birlikte özellikle kamulaştırma bedelleri proje maliyetlerini etkileyen en önemli unsurdur. Proje kapsamında da hava hatları teknolojisi tercih edilmiştir. II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin ve varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi). II.3.1. Şantiye Tesisleri Projenin inşaat aşamasında çalıştırılan personelin sosyal ihtiyaçları öncelikle en yakın yerleşim yerlerinden karşılanmaya çalışacak olup, mümkün olmadığı durumlarda EİH güzergahı boyunca çeşitli nokta veya noktalarda geçici şantiye tesisleri kurulacaktır. Proje kapsamında şantiye kurulması halinde, söz konusu şantiyeler kurulmadan önce ilgili İl Çevre ve Şehircilik Müdürlükleri ne şantiye kurulacağına dair bilgi verilecektir. II.3.2. Trafo Merkezleri Proje; Erzurum ili; Tortum, Yakutiye ve Palandöken ilçeleri sınırları içerisinde kurulması planlanan Elif Havza TM-Erzurum I Enerji İletim Hattı Enerji ve Elif-Havza TM ye ilişkindir. Proje kapsamında tesis edilecek trafo merkezi nin koordinatları Bölüm II.I.V de verilmekle beraber yaklaşık 18.188 m 2 lik alanda tesisi planlanan trafo merkezinin arazi kullanım durumunu gösterir 1/25.000 ölçekli arazi varlığı haritası ekte verilmiştir 3. II.3.3. Direkler Yaklaşık 64 km uzunluğundaki EİH güzergahı üzerine konumlandırılacak durdurucu ve taşıyıcı direk sayıları kesin değildir. Bölgenin topoğrafik yapısı dikkate alındığında konumlandırılacak durdurucu direk sayısı 61, taşıyıcı direk sayısı 116 olmak üzere toplamda 177 direk dikilmesi öngörülmektedir. 1 http://www.teias.gov.tr/4grupmd/sozluk/selektik.htm 2 http://www.teias.gov.tr/4grupmd/sozluk/selektik.htm 3 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 64

Bölüm III. Projenin Ekonomik ve Sosyal Boyutları III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları EİH, Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) tarafından tesis edilecek ve işletilecektir. III.2. Proje Bedeli TEİAŞ tarafından tesis edilecek ve işletilecek olan işin tahmini bedeli 13,000,000.00 olarak belirtilmiştir. III.3. Tablosu Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Projeye konu faaliyetle ilgili olarak ÇED sürecinin olumlu sonuçlanmasından sonra aşağıda verilen iş akım şemasında görülen işlemler gerçekleştirilecek olup, söz konusu işlemler ilerleyen bölümlerde ayrıntılı şekilde açıklanmıştır. Şekil 4 Tablo 4 İş Akım Şeması Zamanlama Tablosu Yıl 2012 2013 2014 2015 Ay 12 1 2 3 4 5 6 7 12 1.12 1 2 3 4 5 6 7 ÇED Süreci Kamulaştırma İnşaat (Alt-Üst Monta ve Tel Çekimi) Geçici Kabul Kesin Kabul 65

Yukarıda verilen zamanlama tablosunda da görüleceği üzere ÇED süreci olumlu tamamlandıktan sonra kamulaştırma işlemleri gerçekleştirilecektir. Kamulaştırma işlemleri sonrası inşaat faaliyetlerine geçilecek olup, inşaat faaliyetleri sonrasında da gerekli testler yapılarak öncelikle geçici kabul sonrasında da kesin kabulü yapılarak trafo merkezi ve hat işletmeye alınacaktır. III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi Erzurum ili; Tortum, Yakutiye ve Palandöken ilçeleri sınırları içerisinden geçecek olan yaklaşık 64 km uzunluğundaki Elif Havza TM-Erzurum I Enerji İletim Hattı ve Elif Havza TM projesinin kısa vadede maliyetini çıkaracağı ve proje ömrü içerisinde kar getireceği öngörülmektedir. Proje kapsamında irtifak hakkı tesis edilecek alanlar ve mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak alanlar ile ilgili işlemler 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde TEİAŞ tarafından teşkil edilecek istimlâk komisyonu marifetiyle yürütülecektir. Mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak alanlar hak sahiplerine gerekli kamulaştırma bedelleri ödenmek suretiyle kamulaştırılacaktır. Direklerin isabet ettiği alanlar hariç olmak üzere tel altları, mevcut mülkiyet sahipleri tarafından kullanılmaya devam edilebilecektir. EİH' nın tesisi sırasında projenin inşaat çalışmalarından zarar görebilecek hak sahiplerinin zararları TEİAŞ tarafından tazmin edilecektir. Ayrıca projenin inşaat aşamasında vasıflarına göre istihdam edilecek personel ve yöreden alınan doğrudan ve dolaylı hizmetler vasıtası ile süre olarak kısa da olsa yöre ekonomisine katkıda bulunulacaktır. Sonuç olarak, gerekli bir altyapı yatırımı olan proje ile öncelikle yörenin daha sonra da ülkenin sürekli ve kesintisiz enerji ihtiyaçlarına katkıda bulunulacaktır. Kamulaştırma bedelleri ve süreli istihdam imkânları ile bölge ekonomisine de doğrudan ve dolaylı katkılar da sağlanmıştır. III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal Ve Altyapı Faaliyetleri, Proje kapsamında, sadece 154 kv geriliminde yaklaşık 64 km Elif Havza TM- Erzurum I Enerji İletim Hattı tesis edilecek olup, projenin gerçekleşmesine bağlı olarak tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve alt yapı faaliyetleri bulunmamaktadır. III.6. Kamulaştırma, (kamulaştırılacak alanların 1/25.000 lik harita üzerinde gösterimi, mevcut kullanım ve mülkiyet durumu, istimlak ve izin irtifak hakkı ile ilgili bilgi verilmesi) İletim tesislerinin kurulacağı yerlere/güzergâhlara isabet eden taşınmazlarda TEİAŞ tarafından yapılacak mülkiyet ve irtifak hakkı kamulaştırmalarında, kamu yararı olduğuna dair TEİAŞ Yönetim Kurulu ndan verilen kararın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca onayını müteakip alınan kamulaştırmaya başlama kararı doğrultusunda gerekli çalışmalara başlanacaktır. Güzergâhın imar planı dışında olan kısmı için tarım dışı amaca tahsisini sağlamak ve varsa meralık vasfının değiştirilmesini temin etmek üzere gerekli takipler yapılacak olup, güzergâh için başka kamu kurum, kuruluş ve idarelerinden alınması gereken izin ve görüşler de bu aşamada temin edilecektir. 66

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca onaylanan kamu yararı kararı kapsamında güzergahın kamulaştırma planları; TEİAŞ standartlarında, Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği ve Tescile Konu Olan Harita ve Planlar Yönetmeliği ile bunlara göre çıkarılan genelgelere ve tescile esas olacak bir şekilde hazırlanacak ve bu kapsamda tüm fenni belgeler temin edilecektir. Tesis güzergâhına isabet eden taşınmazların tahmini bedellerinin tespitine ilişkin olarak 4650 sayılı Yasa ile değişik 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu nun 7, 8 ve 11. maddeleri doğrultusunda ihtiyaç duyulan bilgi ve belgeler temin edilecektir. Tüm bu bilgi ve belgeler doğrultusunda irtifak hakkı tesis edilecek ve mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak alanlar, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde TEİAŞ tarafından teşkil edilen istimlâk komisyonu marifetiyle ve hak sahiplerine gerekli kamulaştırma bedelleri ödenmek suretiyle kamulaştırılacaktır. Proje kapsamında tesis edilen her bir taşıyıcı ve durdurucu direk için direklerin isabet ettiği alanlarda mülkiyet hakkı tesis edilecek ve bu alanlar kamulaştırılacaktır 1. EİH nın sağında ve solunda yaklaşık 25 er m olmak üzere toplam 50 m genişliğindeki alanda ise irtifak hakkı tesis edilecektir. Mülkiyet hakkı için kamulaştırılacak alan ve irtifak hakkı için kamulaştırılacak veya izin alınacak alanların hesaplamasında kullanılan tablo aşağıda verilmiştir. Tablo 5 Mülkiyet ve İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alanlar İle İlgili Hesaplama Mülkiyet Hakkı İçin Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alan İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak veya İzin Alınacak Alan Taşıyıcı Direk 200 m 2 x 116 (T. Direk Sayısı)= 23.200 m 2 Durdurucu Direk 300 m 2 x 61 (D. Direk Sayısı)= 18.300 m 2 64.000 (Hat Uzunluğu (m) X 50 m) = 3.200.000 m 2 (Mülkiyet Hakkı İçin Hesaplanan Alan) ÇED süreci kapsamında etüt çalışmaları tamamlanması (güzergah, direk tipleri ve sayılarının kesinleşmesi ) halinde yukarıdaki tablo dikkate alınarak mülkiyet ve irtifak hakkı için kamulaştırılacak veya izin alınacak alanlar hesaplanacaktır. III.7. Projeye İlişkin İzin Prosedürü (ÇED sürecinden sonra alınacak izinler) ÇED sürecinin olumlu tamamlanmasından sonra; TEİAŞ tarafından yapılacak mülkiyet ve irtifak hakkı kamulaştırmalarında kamu yararı olduğuna dair TEİAŞ Yönetim Kurulu nca karar verilecektir. Söz konusu kamu yararı kararı T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı onayına sunulacaktır. İletim tesislerinin yerinin/güzergâhının imar planı dışında olan kısmı için tarım dışı amaca tahsisini sağlamak ve varsa meralık vasfının değiştirilmesi sağlanacaktır. İletim tesislerinin yerinin/güzergâhının imar planı içinde olan kısmı için ilgili Belediyelerden/İmar planı onay merciinin belediyeden başka bir idare olması halinde o idareden tadilat imar planı ve buna esas karar (Belediyelerde Meclis Kararı, Valiliklerde İl Genel Meclisi Kararı ve bunlara ilişkin kesinleşme belgeleri) alınacaktır. Kadastro onayları ilgili Kadastro Müdürlüğü ne yaptırılacaktır. 1 Direk Tipine Bağlı Olarak Değişen Ölçülerde Mülkiyet Hakkı Tesis Edilecektir. 67

Kamulaştırma bedelleri hak sahiplerine ödenecektir. III.8. Proje İle İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş ve İşlemlerin Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu TEİAŞ tarafından EİH nın güzergâh planı 17.09.2012 tarihinde onaylanmıştır ELTEM-TEK; TEİAŞ tarafından 05.11.2012 tarihinde ÇED Yönetmeliği kapsamında ÇED sürecinin yürütülmesi ve ÇED Belgesi' nin alınması konusunda yetkili kılınmıştır. ELTEM-TEK tarafından 16.11.2012 tarihlerinde yerinde inceleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. ELTEM-TEK tarafından hazırlanan ÇED Başvuru Dosyası 18.12.2012 tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı' na sunularak ÇED süreci başlatılmıştır. ÇED süreci kapsamında proje hakkında halkı bilgilendirmek, görüş ve önerilerini almak üzere 01.03.2013 tarihinde Erzurum ili, Tortum ilçesinde Halkın Katılımı Toplantıları gerçekleştirilmiştir. ÇED Raporu Özel formatı nı belirlemek amacıyla 06.03.2013 tarihinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nda Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı gerçekleştirilmiştir. 13.03.2013 tarih ve 4274 sayılı yazı ile T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nca ÇED Raporu Özel formatı verilmiştir. Söz konusu özel format doğrultusunda iş bu ÇED Raporu hazırlanmıştır. III.9. Diğer hususlar Bu başlık kapsamında ilave edilecek bir husus bulunmamaktadır. 68

Bölüm IV. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi ve Bu Alan İçindeki Mevcut Çevresel Özelliklerin Açıklanması IV.1. Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek) EİH nın etüt ve kamulaştırma çalışmaları kapsamında proje ile ilgili kurum ve kuruluşlardan alınacak görüşler doğrultusunda güzergahta değişiklikler olması muhtemeldir. Bu nedenle güzergahtaki muhtemel değişiklikleri tolere etmek amacıyla inceleme alanı geniş tutulmuş olup, EİH nın sağında ve solunda 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğinde koridor inceleme alanı olarak belirlenmiştir. Ayrıca EİH nın işletme öncesi, işletmesi ve işletme sonrasındaki çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin ayrıntılı olarak irdelenmesi amacıyla hattın sağından ve solundan 25 m olmak üzere 50 m' lik koridor proje etki alanı olarak seçilmiştir 1. IV.2. Kullanımı Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların IV.2.1. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezinin Jeolojik Özellikleri (Tektonik hareketler, topografik özellikler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, Çığ, sel, kaya düşmesi vb.1/25000'lik jeoloji haritası ve kesitler ), Elif Havza TM-Erzurum I Enerji İletim Hattı dikkate alınarak belirlenen inceleme alanının bulunduğu bölgenin jeolojik özelliklerinin açıklanmasında Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Tortum-H46 paftasından yararlanılmıştır. Doğu Pontidler'in güneydoğu kesiminde yer alan inceleme alanında, yaklaşık KD- GB doğrultulu yapısal hatlarla sınırlanan birbirinden az-çok farklı stratigrafi istifleri yan yana veya üst üste gelir. Farklı litostratigrafik özellikler sunan bu istifler, Harşit-Borçka zonu, Bayburt-Artvin zonu, Ovacık-Olur zonu, Ofiyolit zonu ve Oltu Ekaylı zonu (Kurtdere- Oltu Zonu) (Akdeniz ve Hasanov, 2011) olarak tanımlanmıştır. Doğu Pontidler'in kuzey zonunun karşılığı olan Harşit-Borçka zonu inceleme alanı kuzeyinde yer alır ve otokton konumludur. Sığ denizel çökellerle başlayan volkanik, volkano-tortul kayalar Harşit-Borçka zonunun Eosen yaşlı örtü birimleridir. İnceleme alanında zonun örtüsünü oluşturan Pontid Otoktonu; Eosen yaşlı sığ denizel çökeller (Yedigöze formasyonu) ve volkano-tortul kayalar (Çoruh formasyonu) yüzeylenir. Yedigöze formasyonu, çakıltaşı kumtaşı, silttaşı ve kireçtaşlarından; Çoruh formasyonu, andezitik lav, aglomera, tüf, tüfit ve kumtaşlarından ibarettir. Erken Miyosen yaşlı Aşkale formasyonu, Eosen birimlerini uyumsuzlukla örter. Bayburt-Artvin zonu; inceleme alanında, Jura-Kretase yaşlı volkano-tortul kayalar, neritik kireçtaşları ve türbitidik çökellerden oluşan Bayburt birliği ile temsil edilir. Birliğin Oxsfordiyen-Barremiyen yaşlı resifal kireçtaşları Berdiga formasyonu ve üzerine yanal/düşey geçişle gelen Geç Malm-Apsiyen yaşlı kalkarenit, marn, killi kireçtaşı ve olistostromal düzeyler Konakyeri formasyonu olarak ayırtlanmıştır. Bayburt-Artvin zonu, Pontid otoktonu üzerine bindirmiştir. 1 Bkz. Ek 4 Topoğrafik Harita ve Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 69

Ovacık-Olur zonu (Olur-Tortum zonu; Konak ve diğerleri, 2001; Konak ve Hakyemez, 2008) birbirleriyle tektonik ilişkili, Jura-Kretase yaşlı Çermeli, Ovacık, Yesirçöl birlikleri (Akdeniz ve diğerleri, 1994) ile Olur, Aksu ve Çardaklı birliklerini (Olur-Tortum zonu; Konak ve diğerleri, 2001; Konak ve Hakyemez, 2008) kapsar. İnceleme alanının batısında Ovacık-Olur zonu Çermeli, Ovacık, Yesirçöl birlikleri ile temsil edilir. Geç Jura-Turoniyen yaşlı bir istiften oluşan Çermeli birliğinde, tabandaki kumtaşı ve kireçtaşları oluşan Karagüney formasyonu; volkanoklastikler Akçaağıl formasyonu; türbiditik kumtaşı, marn ve kireçtaşları Hatungüney formasyonu; marn ara düzeyli killi mikritler Yayladere formasyonu; kumtaşı-mikrit-marn ardalanması Gökburun formasyonu ve istifin üstündeki killi kireçtaşları Mescitdağları formasyonlarından oluşur. Çermeli birliği, Bayburt birliği üzerinde tektonik olarak yer alır. Ovacık birliği; güney sınırı boyunca ofiyolitli olistostrom, Kopdağı ofiyolit napı ve Yesirçöl birliği üzerine itilmiştir. Jura- Kretase yaşlı birimleri kapsayan Ovacık birliği kumtaşı, silttaşı, kireçtaşı ardalanmasından oluşan Rizekent formasyonu ile üzerine gelen ve genel olarak kireçtaşından oluşan Mescitdağları formasyonlarını kapsar ve Yesirçöl Birliği üzerinde tektonik olarak yer alır. Jura-Erken Kretase yaşlı birimleri kapsayan Yesirçöl birliği, kumtaşı, kiltaşı ve kireçtaşlarından oluşan Rizekent formasyonu ile kumtaşı-kiltaşı-marn ve çörtlü kireçtaşlarını kapsayan Mescitdağları formasyonlarından oluşur. Yesirçöl birliği, Ofiyolit napı üzerinde tektonik konumludur. Ovacık ve Yesirçöl Birliği altında tektonik olarak yer alan Kopdağı ofiyolit napı, genel olarak mafik ve ultramafik kayalardan oluşur. Geç Kretase-Paleosen yaşlı Serçeme formasyonu ofiyolit napını uyumsuz olarak örter. Birim çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve kireçtaşından oluşur. Genel olarak kireçtaşlarından oluşan Eosen yaşlı Elmalı formasyonu, Serçeme formasyonu üzerinde uyumsuz olarak yer alır. Üzerine Yesirçöl Birliği tektonik olarak gelir. Erken-Geç Miyosen yaşlı kayalar, bu birimleri transgresif olarak örter. İnceleme alanının doğusunda Ovacık-Olur zonu; Olur, Aksu ve Çardaklı birlikleri ile temsil edilir. Olur birliği; çakıltaşı ve andezit ara düzeyli kumtaşı-silttaşı-marn ardalanmasından oluşan Olurdere formasyonu, ammonitli, çörtlü ve killi kireçtaşından oluşan Soğukçam formasyonu ve bu birimleri uyumsuz olarak örten Eosen yaşlı asidik bileşimli Tavdağı dasiti ile temsil edilir. Aksu birliği; Olurdere formasyonu, Soğukçam formasyonu ve kireçtaşı-kumtaşı-silttaşı-marn ardalanmasından oluşan Aksu formasyonu ve yastık yapılı spilitleri kapsayan Tortumçayı volkanitlerinden oluşur. Çardaklı birliği, spilitik bazalt, spilit ve piroklastiklerden oluşan Gümüşdere volkaniti, ammonitli, mercanlı, çörtlü, kırıntılı ve killi kireçtaşlarını kapsayan Bilecik kireçtaşı, tüf ara düzeyli kumtaşısilttaşı ardalanmasından oluşan İncedere formasyonlarından oluşur. Paleosen sonu Tortoniyen öncesi zaman aralığında, birbirini izleyen yapısal hareketler sonucu Olur, Aksu ve Çardaklı birlikleri dilimlenerek Oltu ekaylı zonunu oluşturmuştur. Çalışma alanında bu zonu, Ayrılmamış volkanitler temsil eder. Bu tektono-stratigrafik birlikler üzerine açısal uyumsuz olarak örtü birimleri gelir. Örtü birimleri alttan üste doğru, Lütesiyen yaşlı Dağdibi ve Karataş formasyonu, Geç Oligosen-Erken Miyosen yaşlı Susuz formasyonu, Erken Miyosen yaşlı Kemerkaya ve Aşkale formasyonu, Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı Karahan, Ürünlü, Mescitli ve Gavurdağı volkaniti ile Pliyosen yaşlı Gelinkaya formasyonundan oluşur. Bu birimler Pliyo-Kuvaterner yaşlı Horasan formasyonu ve Kuvaterner birimleri tarafından açısal uyumsuz olarak örtülür. 70

Stratigrafi Kuzeydoğu Anadolu'da Mesozoyik-Tersiyer istifleri Karadeniz kıyı çizgisinden güneye doğru, zonlar şeklinde sıralanan, üç ana fasiyes kuşağına ayrılır (Akdeniz ve Hasanov, 2011). Bunlardan; dış zon (Harşit-Borçka zonu), yay magmatizmasının ürünü olan volkanik, volkano-tortul ve intrüzif kayalardan; orta kuşak, kuzeyde, sığ kıyı-platform (Bayburt-Artvin zonu) ve güneyde havza kenarı-havza ortamlarını (Ovacık-Olur zonu) temsil eden çökel fasiyeslerden oluşur. Ultramafik kayalar (ofiyolitler) ve bunların her iki kenarında simetrik olarak uzanan melanj veya ofiyolitli karmaşıkların yüzeylendiği üçüncü kuşak (Ofiyolit Napı) Kuzey Anadolu ofiyolit kuşağına karşılık gelir. Daha sonraki tektonik dönemler sırasında gelişen ve bu zonları parçalayan KD-GB doğrultulu bindirmeler ve doğrultu atımlı faylardan oluşan ekaylı yapı, birbirinden az-çok farklı stratigrafi istifleri üst üste veya yan yana getirir. Yapısal ve stratigrafik farklılıklarına dayanılarak tektonostratigrafik birimler halinde ayırtlanan bu istifler, kuzeyden güneye, Pontid otoktonu (Harşit-Borçka zonu), Bayburt birliği (çalışma alanı dışında Şirvan birliği) (Bayburt-Artvin zonu), Ovacık-Olur zonu ise Çermeli birliği, Ovacık birliği, Yesirçöl birliği (Akdeniz ve diğerleri, 1994; Akdeniz ve Hasanov, 2011), Olur birliği, Aksu birliği, Çardaklı birliği (Konak ve diğerleri, 2001; Konak ve Hakyemez, 2008) adları ile tanımlanmıştır. Birbirleri ile tektonik ilişkili bu birliklerin güneyinde melanjlar, ultramafik volkanik ve çökel kayalardan oluşan ofiyolit napları yer alır. Bayburt ve Çermeli birlikleri, Pontid otoktonu üzerine, Ovacık birliği Yesirçöl birliği üzerine ve Yesirçöl birliği de Ovacık birliği ile birlikte Ofiyolit zonu (Ofiyolit napı ve örtüsü) üzerine bindirmiştir. İnceleme alanının orta bölümünde, geniş yayılım gösteren Geç Miyosen volkanitleri (Gavurdağı volkaniti), Geç Miyosen öncesi birimleri uyumsuz olarak örter. Genel olarak K- G uzanımlı olan bu kalın volkanitler, doğuda ve batıda çalışan değişik araştırıcıların tanımladığı farklı tektonik birlikleri birbirinden ayırır. Bu nedenle çalışma alanındaki birimlerin stratigrafisi, Gavurdağı batısı ve doğusu olmak üzere iki bölüm altında anlatılacaktır. Gavurdağları'nın Batısı Harşit-Borçka Zonu Pontid Otoktonu Kuzeydoğu Anadolu'da volkanik, volkano-tortul, çökel ve intrüzif kayalardan oluşan yay magmatizması topluluğunun yaygın biçimde yüzeylendiği "Harşit-Borçka zonu" kuzeyden Karadeniz ile sınırlanır. Eosen yaşlı volkano-tortullarının depolandığı büyük bir çöküntü alanına karşılık gelen güney sınır ise, İspir-Bayburt-Gümüşhane-Alucra- Koyulhisar-Samsun çizgisi boyunca bir yay çizerek Karadeniz'in suları altına dalar (Akdeniz ve Hasanov, 2011). Doğu Pontidler'in kuzey zonunu karşılayacak şekilde kullanılan Pontid Otoktonu'nun (Akdeniz ve diğerleri, 1994) temelinde çalışma alanı dışında Paleozoyik yaşlı granitoyidikmetamorfik kayalar yer alır. Temel kayalarını açısal uyumsuzlukla örten Liyas çökelleri üzerine Malm-Erken Kretase yaşlı, kumlu-oolitli intraklastlı kireçtaşları, Kampaniyen- Maastrihtiyen yaşlı kırmızı çamurtaşı-kireçtaşı ardalanması ve Erken Paleosen-Daniyen yaşlı, foraminiferli kireçtaşları ile ardalanan, değişik yaşlarda granitoyidik intrüzyonlarla kesilen kalın volkano-tortul istif gelir. Lütesiyen yaşlı bu volkano-tortul istif, kırıntılı kayalar ile başlar ve epiklastik, piroklastik ve lavların ardalanması ile devam eder. 71

İnceleme alanında Pontid otoktonunun temel kayaları Jura-Kretase yaşlı birimler yüzeylemez. Ancak bu kayaları açısal uyumsuzlukla örten, Eosen yaşlı volkano-tortul istif yüzeyler. Volkano-tortul istifin tabanında yer alan kırıntılı çökeller Yedigöze formasyonu, volkanik, volkano-tortul kayaları ise Çoruh formasyonu adları ile tanımlanmıştır (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Pontid otoktonu doğuda Konak ve diğerleri (2001) tarafından tanımlanan Hopa-Borçka zonunun karşılığıdır. İki tektono-stratigrafi birimini Harşit-Borçka zonu altında birleştiren Akdeniz ve Hasanov (2011), Harşit-Borçka zonunun üst kesimlerini oluşturan Lütesiyen volkano-tortul istifin bir dış yay çanağında (Çoruh çöküntüsü) biriktiğini düşünürler. Yedigöze Formasyonu (Tey) Eosen volkanitlerinin tabanında yer alan çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve kireçtaşından oluşan birim Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Yedigöze formasyonu olarak adlandırılmıştır. İnceleme alanının kuzeyinde mostra veren birim Yedigöze köyünde (G46- d4) tip kesit verir. Yedigöze formasyonu tabanda, kızıl renkli çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşı ile başlar ve kalın katmanlı, gri kumtaşı, sarımsı, yeşil renkli kiltaşı ara düzeyli, yumrulu kireçtaşı ve nummulitli kumlu kireçtaşı ve marn ardalanmasına geçer. Üstten volkano-tortul istife (Çoruh formasyonu) geçen Yedigöze formasyonu yer yer Bayburt ve Çermeli napları tarafından tektonik dokanakla üstlenir. Birimin kireçtaşı seviyelerinden derlenen örneklerde bulunan; Nummulites cf. perforatus Montfort, Nummulites millecaput Boubee, Nummulites pinfoldi Davıes, Nummulites lehneri Schaub, Assilina spira (de Roissy), Assilina exponens Sovverby, Rotalia cf. trockhidiformis Lamarck, Nummulites spp., Assilina spp., Alveolina spp., Discocyclina spp., Europertia magna Le Calvez, Linderina sp., Orbitolites sp., Lockhartia sp., Sphaerogypsina sp., Asterigerina sp., Rotalia sp., Asterocyclina sp., Dictyoconus sp., Actinocyclina sp. formları Yedigöze formasyonunun geç İlerdiyen-Lütesiyen'de çökeldiğini belgeler (Tanımlayan: Ş.Acar) (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Birim, taşkın ovası, gel-git etkisi altındaki delta, gel-git düzlüğü veya kırıntılı sahil çizgisi boyunca çökelmiştir. Çoruh Formasyonu (Teç) Çoruh Vadisi boyunca izlenen andezitik lav, aglomera, tüf, tüfit ve volkanik elemanlı kumtaşı, çamurtaşı ardalanmasından oluşan birime Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Çoruh formasyonu adı verilmiştir.birim Bayburt-İspir yolu boyunca tipik olarak gözlenir. Genel olarak, yeşilimsi gri, morumsu renkte görünen Çoruh formasyonu yaygın andezitik lav, aglomera, tüf, tüfit, volkanik elemanlı kumtaşı ve çamurtaşlarının düzensiz ardalanmasından oluşur. Birim irili ufaklı intrüziflerle veya volkano-tortul istifin üzerinde lav yaygıları oluşturan bazaltik-andezitik volkanik dayk ve damarlar ile kesilmiştir. Çoruh formasyonu, Yedigöze formasyonu ile geçişli, tabakalı piroklastiklerle başlar. Sarımsı, kirli beyaz renkte, ince-orta katmanlı kireçtaşı, çört ve lav parçaları içeren, tüf ve kumtaşı ara düzeyli piroklastiklerle başlar. 72

Üste doğru piroklastikler arasında lav breşi, aglomera ve merceksel lav ara düzeyleri yer alır. Boz, kurşuni gri, morumsu gri renkli andezitler piroklastikler içinde ara düzey, dayk ve siller şeklinde bulunur. Piroklastikler içinde nadir olarak izlenen, kiremit kırmızısından siyaha kadar değişen renklerdeki bazaltlarda yastık yapılar ve gaz boşlukları yaygın olarak gelişmiştir. Birim içinde izlenen kumtaşları, genel olarak, boz, yeşilimsi, koyu gri, mavimsi gri, ince-orta katmanlı ve derecelenmelidir. Çoruh formasyonunun bazı kesitlerinde, piroklastik ve lavların altında, gastropoda'u, kömürleşmiş bitki kırıntılı kireçtaşları bulunur. Çoruh formasyonu, kalınlığı yaklaşık 1000 m olan volkano-tortul bir istiftir. Çoruh formasyonu üzerine uyumsuz olarak Aşkale formasyonu gelir. Çoruh Vadisi'nin güney yamacında güneye eğimli bir bindirme düzlemi boyunca Bayburt ve Çermeli birliğine ait birimler Çoruh formasyonu üzerine itilmiştir. Birim içerisindeki kireçtaşı merceklerinden alınan örneklerde; Nummulites millecaput Boubee, Assilina exponens Sovverby, Nummulites sp., Assilina sp. gibi Lütesiyen yaşı veren fosiller bulunmuştur (Akdeniz ve diğerleri, 1994) (Tanımlayan: Ş.Acar). Bayburt-Artvin Zonu Bölgede, Erken-Orta Paleozoyik yaşlı granitoyidik-metamorfik temel üzerine oturan Geç Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı sığ platform karbonatlarının yaygın olarak yüzeylendiği kuşak Bayburt-Artvin zonu adı ile tanımlanmıştır (Akdeniz ve Hasanov, 2011). Birim Konak ve diğerleri (2001)'nin Artvin-Yusufeli zonunu da kapsar ve Tortum-H46 pafta alanında Bayburt-Artvin zonu kayaları bir tektonik dilimde (Bayburt birliği) yüzeylenir. Bayburt Birliği Çoruh nehri güneyini izleyen bir bindirme düzlemi boyunca, kuzeydeki Harşit- Borçka zonu üzerine itilmiş Jura-Kretase yaşlı volkano-tortul kayalar, kireçtaşı ve türbitidik fliş çökellerinden oluşan istif, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Bayburt napı olarak adlandırılmış, Akdeniz (2011; Akdeniz ve Hasanov, 2011) nap yerine birlik terimini kullanmıştır. Çoruh Vadisi'nde Harşit-Borçka zonu üzerine itilmiş olan Bayburt birliği, Çermeli birliği (Ovacık-Olur zonu) tarafından üstlenir. Bayburt birliği inceleme alanında; kumtaşı, resifal kireçtaşlarından oluşan Berdiga formasyonu ve genel olarak türbiditik bir istiften oluşan Konakyeri formasyonları ile temsil edilir. Berdiga Formasyonu (JKbe) Berdiga Dağı, Gümüşhane, Kelkit, Bayburt dolayında geniş yayılımları bulunan sığ şelf karbonat istifi Pelin (1977) tarafından Berdiga formasyonu adı ile tanımlanmıştır. Resifal kireçtaşlarını kapsayan birim, Keskin ve diğerleri (1990) tarafından Sarıçiçek üyesi, (Akdeniz ve diğerleri, 1994) tarafından Sarıçiçek formasyonu olarak adlandırılmıştır. 73

İnceleme alanında yaklaşık kalınlığı 300 m olan birim, tipik olarak çalışma alanı dışında Bayburt, Kelkit dolayında, Berdiga ve Sarıçiçek Dağı'nda izlenir. İnceleme alanının kuzeyinde mostra verir. Formasyon genel olarak gri, beyaz, sarımsı, krem, beyaz, yer yer kızılımsı renkli değişik kireçtaşı fasiyeslerinden oluşur. Alt seviyelerde kumtaşı ara katkılıdır. Tabanda; kirli beyaz, boz, çoğunlukla kuvarsitik, bazı alanlarda pembe, kızıl renkli arkozik kumtaşlarının oluşturduğu 2-11 m kalınlığında kumtaşı seviyesi bulunur. Kuvars feldispat ve çört parçalarından oluşan kumtaşları, ince-orta katmanlı, bitki kırıntılı, kil matriksli, tane destekli, yer yer karbonat çimentoludur. Kumtaşları üste doğru kireçtaşı ara düzeyli, kömür mercekli kiltaşı-şeyl ardalanmasına geçer. Üstte, bol organizma kırıntılı, oosparit, oolitli biyopelsparit, intraklastlı biyosparit, biyomikrit, breş ve yumrulu resifal kireçtaşları yer alır. Kireçtaşları orta-kalın katmanlı, sert, eklemli, ince kalsit damarlı olup bol organizma kalıntısı kapsar. Birimin üst düzeylerinde yersel olarak pelajik foraminiferli mikritler veya breşik kireçtaşları bulunur. İnceleme alanında Berdiga formasyonu, Pontid otoktonu üzerinde tektonik konumludur. Üzerine geçişli olarak Konakyeri formasyonu gelir. Birimin değişik seviyelerinden derlenen örneklerde tanımlanan; Protopeneroplis striata (VVeynschenk), Protopeneroplis trochangulata Septfontaine, Conicospirillina basiliensis Mohler, Trocholina elongata (Leupold), Trocholina alpına (Leupold), Thaumatoporella parvovesiculifera (Elliot), Pseudocyclammina sp., Trocholina sp., Neotrocholina valdensis (Reichel), Neotrocholina sp., Anchispirocyclina sp., Nautiloculina sp., Evertycyclammina sp., Calpionella sp., Tintinopsella sp. formları Malm-Berriasiyen (Akdeniz ve diğerleri (1994) (Tanımlayan: K. Erdoğan) yaşını verir. Ayrıca resifal kireçtaşlarından derlenen mercan örneklerinde; Actinostraea sp., Calamophyliopsis flabellum (Michelin), Aplophyllia sexradiata Ronievicz türlerinin belirlediği geç Oksfordiyen-Kimmericiyen yaşı saptanmıştır (Tanımlayan: S.Tuzcu) (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Birime Bayburt-Kelkit dolaylarında Oksfordiyen-Barremiyen yaşı verilir (Akdeniz ve Hasanov, 2011). Berdiga formasyonu, Çardaklı birliğindeki Bilecik kireçtaşının eşdeğeridir. Formasyon karbonat düzlüğü, organik resif ve resif önü fasiyeslerini kapsar. Konakyeri Formasyonu (JKk) Kireçtaşı ve olistostrom mercekleri kapsayan türbiditik fliş istifi, Konakyeri formasyonu olarak tanımlanmıştır (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Mescit Dağları kuzeyinden inceleme alanına sokulan birim, en iyi Tortum-H45 paftasında yer alan Konakyeri köyü ve çevresinde izlenmektedir. Birimin kalınlığı 800-1000 m arasında değişir. Konakyeri formasyonu genel olarak; kumtaşı, silttaşı, marn, kalsirudit, kalkarenit, mikrit, ye yer tüf ara tabaklı, olistostrom mercekleri kapsayan kalın türbiditik bir istiftir. İstifi oluşturan litofasiyesler genelde mercek veya kama şeklinde olup oldukça sık yanal değişim gösterirler. Bu nedenle birim farklı kesitlerde, farklı litolojik özellik göstermektedir. 74

Konakyeri formasyonu tabanda; breşik kireçtaşları ile yanal ve düşey geçişli, kızıl renkli kalsitürbidit ve kumtaşları, şeyi, mikrit ve kalkarenit ardalanması ile başlar. İstifin orta düzeylerinde izlenen olistostrom mercekleri, kötü boylanmalı, tane ve matriks destekli, kireçtaşı ve volkanik kayaç çakılları kapsar. Birimin en üst düzeyinde kumtaşıkalkarenit ardalanması yer alır. Formasyonu oluşturan kumtaşları; koyu gri, yeşilimsi, mavimsi gri, kirli kahve renkli, bol feldispat kırıntılı, çört, kireçtaşı ve volkanik kayaç parçaları kapsar. Üçkaya üyesi, Sıracanındere üyesi ve Hocanızdere üyesi olmak üzere üç üyeye ayrılan (Akdeniz ve diğerleri, 1994) Konakyeri formasyonu, inceleme alanında üyelere ayrılmadan haritalanmıştır. Birimin üzerine Çermeli napını oluşturan birimler tektonik olarak gelir. Altında yer alan Berdiga formasyonu ile geçişlidir. Formasyonun türbiditik seviyelerinden ve olistostromlar içindeki çakıl ve bloklardan alınan örneklerde tanımlanan; Protopeneroplis striata (VVeynschenk), Protopeneroplis trochangulata (Septfontaine), Trocholina elongata (Leupold), Thaumatoperella sp., Neotrocholina sp., Trocholina sp., Pseudocyclammina sp., Everticyclammina sp., Nautiloculina sp., Textularia sp., Anchispirocyclina sp., Calpionella sp., Tintinopsella sp., Frondicularia sp., Spirillina sp. formları Geç Malm-Neokomiyen yaşını belgeler (Tanımlayan: K. Erdoğan). Neritik fauna topluluğu (bir iki türün dışında) Berdiga formasyonunun faunası ile aynıdır ve bu faunayı içeren malzemenin çoğu Berdiga formasyonundan alınmıştır. Birimi oluşturan killi kireçtaşlarından derlenen örneklerde; Tintinopsella carpathica (Murgeanu-Flipescu), Calpionella sp., Spirillina sp., Tintinopsella sp., gibi geç Titoniyen- Berriasiyen (Tanımlayan: K. Erdoğan); Çiftepınar (H45) KB'sından alınan Diplocteniopsis cf. curvilateralis Zlatarski, Diplocteniopsis sp. formları ise, Erken Kretase (Apsiyen?) yaşını verir (Tanımlayan: S. Tuzcu). Bu verilere ve stratigrafik konumuna göre Konakyeri formasyonu Geç Malm-Apsiyen evresinde çökelmiştir (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Birim, yamaç / şev önü ile ve kıta tümseği üzerinde çökelmiştir. Ovacık-Olurzonu Ovacık-Olur zonunda yüzeylenen az-çok farklı tektono-stratigrafi üniteleri, inceleme alanında Çermeli birliği, Ovacık birliği ve Yeşirçöl birliği (Akdeniz ve diğerleri, 1992 ve 1994), Olur birliği, Aksu birliği ve Çardaklı birliği (Olur-Tortum zonu; Konak ve diğerleri, 2001; Konak ve Hakyemez, 2008) adları ile tanımlanmıştır. Çermeli Birliği Güneye eğimli bir bindirme düzlemi boyunca Bayburt-Artvin zonuna ait Bayburt birliği ve Harşit-Borçka zonuna ait Pontid otoktonu üzerine itilmiş olan Geç Jura-Erken Kretase yaşlı kaya birimleri, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Çermeli napı olarak tanımlanmıştır. Akdeniz (2011) tarafından Çermeli birliği olarak tanımlanmıştır. Çermeli Birliği'nin en altında Erken Jura yaşlı kumtaşı ve kireçtaşlarından oluşan Karagüney formasyonu gözlenir. Üzerine, Erken Jura yaşlı, volkanik kayaç, kireçtaşı ve sevilerden oluşan Akçaağıl formasyonu gelir. Bununda üzerine türbiditik kumtaşı, marn ve kireçtaşlarından oluşan geç Titoniyen-Berriasiyen yaşlı Hatungüney formasyonu gelir. 75

Hatungüney formasyonu uyumlu olarak, killi kireçtaşından oluşan geç Titoniyen- Neokomiyen yaşlı Yayladere formasyonu tarafından örtülür. İnceleme alanında Çermeli birliğinin üst düzeyini, Neokomiyen-Apsiyen yaşlı marn ve kireçtaşı ara tabakalı kumtaşlarından oluşan Gökburun formasyonu ve Berriasiyen-Apsiyen yaşlı mikritik kireçtaşlarından oluşan Mescitdağları formasyonu oluşturur. Karagüney Formasyonu (Jka) Çermeli napının gözlenebilen en alt seviyesinde yer alan arkozik kumtaşı ve neritikhemipelajik kireçtaşından oluşan birim Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Karagüney formasyonu olarak adlandırılmıştır. Mescit Dağları kuzeyinde Bayburt ve Çermeli naplarının tektonik sınırı boyunca uzanan Karagüney formasyonu, çalışma alanı dışında Pamukludağ köyü-gölyanı doğusu arasında ve Pazaryolu-İspir arasında Çoruh Vadisi'nin güney yamaçlarında yüzeylenir. Yaklaşık kalınlığı 60 m'dir. İnceleme alanında Karagüney formasyonu İspir civarında, Erken-Orta Miyosen yaşlı Aşkale formasyonu üzerine itilmiştir. Akçaağıl formasyonunun volkanoklastik kumtaşları, Karagüney formasyonu üzerine uyumlu olarak oturur. Değişik kesitlerde Karagüney formasyonu tabanda; sarımsı kahve, renkli arkozik kumtaşı, sarımsı renkli, ince tabakalı, kıvrımlı mikritler, sarımsı, ince-orta katmanlı, ince taneli kumtaşı, kumlu kireçtaşı ardalanması ile başlar. Üste doğru beyaz, gri renkli, kalsit damarlı, sparimikrit, sarımsı renkli kiltaşı, kahve renkli, ince-orta katmanlı kumtaşı, sarımsı aynşmalı, koyu gri renkli mikrit-kalkarenit ardalanmasına geçer. Birimin en üst seviyesini kumtaşı-marn-şeyl ve mikrit ardalanması oluşturur. Birim içindeki kireçtaşları; biyomikrit, sparimikrit, oolitli biyomikrit, intrasparit ve kumlu kalkarenit fasiyeslerini kapsar. Birimden derlenen örneklerden; Protopeneroplis striata (VVeynschenk), Labyrintina mirabilis (VVeynschenk), Conicospirillina basiliensis Mohler, Nautiloculina oolithica Mohler, Ammobaculites sp., Pseudocyclammina sp., Ophthalmidium sp., Spirillina sp., Reophax sp. Clypeina sp., Trocholina sp., Nautiloculina sp., Textularia sp. formları Geç Jura (Oksfordiyen-Kimmericiyen) yaşını verir (Tanımlayan: F. Armağan; K. Erdoğan) (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Karagüney formasyonu; zaman zaman karadan malzeme gelişinin hızlandığı karaya yakın düşük ve yüksek enerjili (platformda) denizel ortam koşullarında çökelmiştir. Akçaağıl Formasyonu (Ja) Çermeli birliğinin kumtaşı, şeyi, marn, mikrit, volkanik kaya ve olistostrom mercekleri kapsayan karmaşık yapılı seviyesi, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Akçaağıl formasyonu olarak adlandırılmıştır. Mescit Dağları'nın kuzey yamaçları boyunca bir şerit şeklinde uzanan birim, Tortum- H45 paftasında yer alan Akçaağıl Dere'de tip kesit verir. Kalınlığı yaklaşık 450-500 m'dir. Birim tabanda; ince katmanlı şeyi, yeşil renkli çört, kahvemsi yeşil kumtaşı, breşik kireçtaşı, kalkaranit ve koyu mikrit ardalanmasından oluşan, yaklaşık 50 m kalınlıkta olan bir seviye ile başlar. 76

Bu da koyu yeşil, yer yer benekli görünümlü ince kalın katmanlı, kaba taneli, bol volkanik elemanlı litarenitlere geçer. Birimin orta düzeylerinde türbiditik kumtaşları yer alır. Türbiditik kumtaşları arasında kalınlıkları 7-8 m olan olistostromal düzeyler bulunur. İstifin her düzeyinde aglomera, tüf, andezit ve bazaltik lav seviyeleri gözlenmiştir. Akçaağıl formasyonu; Volkanik kayalar (Jav, Jap, Jab, Jaa), Kireçtaşı üyesi (Jak), Şeyi üyesi (Jaş) ve Taşlıyamaç üyesi (Jat) gibi dört üyeye ayrılmıştır (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Bu üyelerden Şeyi üyesi (Jaş) ve Volkanik kayalar (Jav) inceleme alanında mostra vermektedir. Şeyi Üyesi (Jaş): Kumtaşı, bazaltik lav ve tüfit ara düzeyli şeyller, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Şeyi üyesi olarak adlandırılmıştır. Birim inceleme alanının kuzeyinde Şehirdere dolayında izlenir. Düzensiz yapraklanmalı, konkodial-kıymıksı veya yongamsı ayrışmalı şeyller ince kumtaşı, bazaltik lav ve tüfit ara tabakaları ve merceklerinin kapsar. Ayrıca birim içinde, taneleri volkarik ve magmatik kayaçlardan oluşan; aşınma tabanlı kötü boylanmalı, çakıltaşı mercekleri, 1-2 cm kalınlıkta kömürleşmiş bitki kalıntıları koyu renkli, ince-orta katmanlı kireçtaşları, bol mercan ve makro fosil kalıntılı kumtaşı ve kireçtaşı blokları da gözlenmiştir. Volkanik Üyesi (Jav) Volkanizmanın aktif olduğu bir ortamda çökelmiş olan Akçaağıl formasyonu bütün seviyelerinde bu volkanizmanın izlerini taşır. Bazı kesimlerde, kumtaşı ve şeyi seviyeleri içindeki spilitleşmiş aglomera (Jap), bazalt (Jab) ve andezitik lav (Jaa) kütleleri, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından volkanik kayalar (Jav) olarak adlandırılmıştır. Mor, yeşilimsi mor renkli, ayrışmaya uğramış aglomeralar (Jap), bir tüf hamuru içerisinde dağılmış, kalsit dolgulu yuvarlak gaz boşlukları içeren değişik büyüklükteki köşeli lav parçalarından oluşur. Hamur tamamen kloritleşmiş, bazalt veya andezit kompozisyonundaki lavlar spilitleşmiştir. Bazaltik lavlar (Jab), yeşilimsi, gri, kahverenklidir. Kumtaşları içinde mercek şeklindedir ve alt kısımda aglomeratik yapı göze çarpar. Koyu yeşil renkli Andezitik lavların (Jaa) hamuru içerisinde dağılmış, kloritleşmiş amfiboller, bazı kesimlerde ojit bulunur. İnceleme alanında yalnızca Andezitik lavlar (Jaa) mostra verir. Bu çalışmada lavlar volkanik üyesi adı altında incelenmiştir. Akçaağıl formasyonu, Karagüney formasyonu üzerine uyumlu olarak gelir. Akçaağıl Dere'de breşik kireçtaşı merceklerinde bulunan, Conicospirillina basiliensis Mohler, Protopeneroplis striata (VVeynschenk), Pseudocyclammina sp., Trocholina sp., Neotrocholina sp., Textularia sp. formları Geç Jura (Tanımlayan: K. Erdoğan), daha üst seviyelerdeki mikritlerde bulunan Calpionella alpina Lorenz, Calpionella sp., Tintinopsella sp. formları geç Titoniyen-Neokomiyen (Tanımlayan: K. Erdoğan) yaşını verir. Formasyonun yayılım alanı içindeki değişik seviyelerden derlenen Perisphinctes (Dicholomosphinctes) cf. rotoides Renchadze, Sowerbyceras lorg d'orbigny, Holcophylloceras cf. mediterraneum (Neumayer),?Discosphinctes sp. formları orta-geç Oksfordiyen (Tanımlayan: H.F. Alkaya, Selçuk Univ.), Binatisphinctes sp., Peltoceras sp., Reineckeia sp., Berriasellinae formları ise Kalloviyen-Berriasiyen (Tanımlayan: O. Batur) yaşını belgeler. 77

Birimin çalışma alanı dışında ayırtlanan olistostromal fasiyesi (Taşlıyamaç üyesi: Akdeniz ve diğerleri, 1994) Conicospirillina basiliensis Mohler, Protopeneroplis striata (VVeynschenk), Thaumatoporella parvovesiculifera Elliot, Trocholina sp., Neotrocholina sp., Nautiloculina sp., Spirillina sp., Ammobaculites sp. (Tanımlayan: K. Erdoğan) formlarına göre Geç Jura-Berriyasiyen yaşlı kireçtaşı blokları kapsar (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Birim, zaman zaman tektonik hareketlerin ve yüksek enerjili kütle akmaların yoğun olduğu derin çanaklarda veya kıta yamacı önündeki düzlüklerde çökelmiştir. Hatungüney Formasyonu (JKh) Olistostrom ile mikritik karbonatlar arasında yer alan türbiditik kumtaşı, marn ve kireçtaşlarından oluşan birim, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Hatungüney formasyonu olarak adlandırılmıştır. Mescit Dağları kuzeyi boyunca uzanan birim, çalışma alanında İspir güneyinde küçük bir alanda mostra verir. Birimin tip kesiti Tortum-H45 paftasında, Hatungüney Dere'de izlenir (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Türbiditik kumtaşı, marn ve kireçtaşlarından oluşan Hatungüney formasyonu, Hatungüney Dere'de olistostrom üzerine gelen yeşil, kahve renkli, orta-kalın katmanlı, marn ara düzeyli kumtaşları ile başlar. Kumtaşları üste doğru kumtaşı-marn-mikrit ardalanmasına geçer. Birimin en üst düzeyinde, kumtaşı, kumlu marn, şeyi ve mikritik kireçtaşı ardalanması yer alır. Marnlı seviyelerde kalınlıkları 2-10 cm olan kumtaşı ve kireçtaşı, bazaltik ve andezitik lav ve tüfit mercekleri bulunur. Hatungüney formasyonu, Akçaağıl formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Üzerinde Yayladere formasyonu uyumlu ve geçişlidir. Yaklaşık kalınlığı 156 m'dir. Birimin değişik düzeylerindeki kireçtaşı tabakalarından alınan örneklerde; Protopeneraplis stiria Septfontaine, Trocholina alpina (Leupold), Trocholina elongata (Leupold), Calpionella alpina Lorenz, Tintinopsella sp., Neotrocholina sp., Pseudocyclammina sp., Calpinonella sp., Textularia sp. formları tanımlanmıştır (Tanımlayan: K.Erdoğan). Bu fosillere göre birime geç Titoniyen-Berriyasiyen yaşı verilmiştir. (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Hatungüney formasyonu, sığ ve derin deniz koşullarında çökelmiştir. Yayladere Formasyonu (JKy) Genel olarak marn ara seviyeli killi mikritlerden oluşan birim Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından adlandırılmıştır. Yayla Dere boyunca tip kesit veren (Tortum-H45) birim, Mescit Dağları kuzeyinden KD'ya uzanarak, İspir güneyinde çalışma alanına girer. Birimin alt-üst ilişkilerinin ve kaya türünün en iyi izlendiği yer Yayla Dere'dir. Yaklaşık kalınlığı 50-90 m'dir. Yayladere formasyonu; sarımsı, yeşilimsi, boz renkli killi mikritlerle başlar, marn ara tabakalı, sarımsı, krem renkli, killi mikritlerle devam eder. 78

Killi mikritler genel olarak gri, beyaz, sarımsı, yeşilimsi boz, ince dokulu, ince-orta katmanlı olup, içlerinde çört mercekleri, kayma yapıları gözlenir. İstifin bazı düzeylerinde, kumtaşı ve çakıltaşı mercekleri bulunur. Birim, Hatungüney formasyonu üzerine geçişli bir dokanakla gelir. İnceleme alanının her kesiminde kumtaşları (Gökburun formasyonu) tarafından çizgisel dokanakla üstlenir. Bol organizma kalıntılı mikritik kireçtaşlarından derlenen örneklerden tanımlanan; Calpionella alpına Lorenz, Calpionella elliptica (Cadish), Tintinopsella carpathica (Murgeanu-Flipescu), Calpionella sp., Protopeneraplis cf. trochangulata Septfontaine, Neotrocholina sp., Pseudocyclammina sp., Textularia sp., Spirillina sp. formlarına göre birime geç Titoniyen-Neokomiyen (Tanımlayan: K.Erdoğan) yaşı verilmiştir (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Birim, kıta yükselimli veya havza düzlüğü ortamlarında çökelmiştir. Gökburun Formasyonu (Kgb) Marn ve mikritik kireçtaşı ara düzeyli kumtaşlarından oluşan birim Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından adlandırılmıştır. Killi mikritlerle (Yayladere formasyonu), çörtlü mikritler (Mescitdağları formasyonu) arasında yer alan mikrit mercekli kumtaşı birimi, Gökburun'da tip kesit verir. İnceleme alanında KB'da geniş bir alanda yüzeyler. Yaklaşık kalınlığı 120 m'dir. Mescit Dağlan kuzeyinde birim tabanda; sarımsı, kahve, boz, koyu yeşil, orta katmanlı çakıltaşı, kaba taneli kumtaşları ile başlar, üzerine ince katmanlı kumtaşı-mikrit ardalanması gelir. Birim üste doğru, boz renkli, kalın katmanlı, kötü boylanmalı, kaba taneli, çakıltaşı mercekleri kapsayan kumtaşlarına geçer. Birimin üst düzeylerinde, ince marn ara katmanlı mikrit, kalkarenit bant ve mercekleri kapsayan çeşitli mikritler yer alır. Kumtaşlarında, biyoturbasyon yapıları, kömürleşmiş bitki kalıntıları yaygın olarak izlenir. Gökburun formasyonunda egemen kaya türü volkanik kırıntılı litarenitlerdir. Gökburun formasyonu, Yayladere formasyonu üzerine uyumlu olarak gelir, üzerinde ise uyumlu olarak Mescit dağları formasyonu yer alır. Birim içindeki mikritik kireçtaşlarından derlenen örneklerde; Calpionella alpına Lorenz, Calpionella elliptica Cadish, Tintinopsella sp., Radiolaria, Textularia sp., Neotrocholina sp., Pseudocyclammina sp. formları (Tanımlayan: K. Erdoğan) saptanmıştır. Bu fosillere göre birime geç Titoniyen-Neokomiyen yaşı verilmiştir (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Ancak, türbidit akıntılarının egemen olduğu ortamda faunanın taşınma olasılığı gözönünde tutularak çökelme yaşının daha genç olduğu düşünülebilir. Konum ve ilişkilerine göre, birim Neokomiyen-Apsiyen arasında çökelmiş olmalıdır. Birim, kıta yükselimi veya havza düzlüğü ortamlarında çökelmiştir. Mescitdağları Formasyonu (Km) Mescit Dağlan'nın KD-GB gidişli yüksek doruk ve sırtlarını oluşturan çörtlü mikritler ve mikritik kireçtaşlarından oluşan birim Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Mescitdağları formasyonu adı ile tanımlanmıştır. 79

Yaklaşık kalınlığı 300-400 m olan birim, en iyi Ziyaretdere-Kılıçtarla-Ziraatindere boyunca izlenir (Tortum-H45 paftası). İnceleme alanının kuzeyinde mostra verir. Genel olarak mikritik kireçtaşlarından oluşan birim, türbiditik özellikler gösteren kalkarenit, kalsilutit ve kumtaşı ara düzeylerini kapsar. Özellikle birimin üst düzeylerinde, kumtaşı, kumlu kalkarenit ve marnlar, mikritik kireçtaşları ile ardalanmalı olarak bulunur. Birim tabanda; gri, bej renkli, ince katmanlı, ince çört bantlı mikritik kireçtaşları ile başlar, üzerine çörtlü, kirli beyaz, sarımsı bej, krem, pembemsi renkli ince-orta katmanlı, kıvrımlı, kırılgan mikritik kireçtaşları gelir. İstifin orta düzeylerinde; krem renkli, çörtlü, ammonit, belemnit ve lamelli kalıntılı, yer yer açık renkli, killi mikrit seviyeleri bulunur. Birimin üst düzeylerinde izlenen mikritik kireçtaşlarında çört katkısı azalır. Buna karşılık ince kumtaşı ara düzeyleri ortaya çıkar. Çörtlü mikritler kıt fosillidir. Çalışma alanı dışında Çaylakkaya üyesinden derlenen örneklerde tanınabilen; Ticinella sp., Hedbergella sp., Globigerinelloides sp., Radiolaria, Textularia sp., Spirillina sp., Orbitolina sp., Lithophyllum sp., Nezzazata sp. formlarına dayanılarak üyeye Apsiyen-erken Senomaniyen yaşı önerilmiştir (Tanımlayan: K. Erdoğan) (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Ancak stratigrafik ilişkilerine ve bölgesel verilere göre Mescitdağları formasyonu Erken Kretase (Berriyasiyen-Apsiyen) yaşında olmalıdır. Mescitdağları formasyonu, düşük enerjili havza kenarı veya derin şelf kenarı ortamlarında çökelmiştir. Ovacık Birliği Kop Dağları kuzeyi boyunca KD-GB doğrultulu bir şerit şeklinde uzanan Jura-Geç Kretase yaşlı çakıltaşı, kumtaşı, marn ve mikritik kireçtaşlarından oluşan tektono-stratigrafi birimi Akdeniz ve diğerleri (1992, 1994) tarafından Ovacık birliği olarak adlandırılmıştır. Ovacık birliği; tabanda yelpaze çökellerinden, üst seviyelerde marn ve killi-kumlu mikritlerden oluşur. Türbiditik kırıntılılardan oluşan Geç Liyas-Titoniyen yaşlı Rizekent formasyonu ve üzerine gelen mikritik kireçtaşı-kumtaşı-marn ardalanmasından oluşan bir geçiş seviyesi (Tardere üyesi) ile kalkarenit, kiltaşı, marn ve killi-çörtlü mikritlerden oluşan Berriyasiyen - Apsiyen yaşlı Mescitdağları formasyonuna geçer (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Mesozoyik birimleri, Eosen veya Miyosen çökelleri tarafından uyumsuz olarak örtülür İnceleme alanında allokton konumlu olan Ovacık birliği, güney sınırı boyunca Kopdağı ofiyolit napı ve Yesirçöl birliği üzerine itilmiştir. Kuzeyden bir doğrultu atımlı fay zonu (Kurtdere-Oltu zonu) ile sınırlanan birimin kuzey sınırı, genellikle bu fay zonu üzerinde gelişmiş Tersiyer çanağında biriken çökellerle örtülüdür. Ovacık birliği, doğuda tanımlanan Olur birliği (Konak ve diğerleri, 2001) ile deneştirilebilir litostratigrafik ve yapısal özellikler taşır. 80

Rizekent Formasyonu (Jr) Ovacık birliğinin taban bölümünü oluşturan çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve kiltaşı ardalanmasından oluşan türbiditik kırıntılılar, Aksay (1987) tarafından Rizekent formasyonu olarak adlandırılmıştır. Yaklaşık kalınlığı 1000 m olan birim Tortum-H45 paftasında yer alan Rizekent köyü ve çevresinde tip kesit verir. İstifin alt düzeylerinde, orta-kalın tabakalı, orta-kötü boylanmalı, tabanları aşınmalı kumtaşları bulunur. Kumtaşları arasında yer yer kalınlıkları 10 m'yi bulan çakıltaşı ara düzeyleri ve çakıltaşı mercekleri yer alır. Birim üste doğru kumtaşı, şeyi ardalanması olarak devam eder. Birimin üst düzeylerinde ince-orta katmanlı, sert, midye kabuğu kırılmalı, bitki kırıntılı, kumtaşı-marn ara düzeylidir. Rizekent formasyonu, Yesirçöl birliği üzerinde tektonik olarak yer alır. Üzerinde uyumlu ve geçişli olarak Geç Jura (Titoniyen)-Erken Kretase yaşlı Mescitdağları formasyonu yer alır. Rizekent formasyonunda yaş verecek fosil bulgusu olmadığından, birimin yaşı stratigrafik konumu ve bölgesel deneştirmeye göre verilmiştir. Üstten Alt Kretase mikritlerine geçen Rizekent formasyonu Liyas-Titoniyen (Malm) evresinde çökelmiştir ve Geç Jura transgresyonunun izlerinin belirlenemediği birimin, bir tektonik düzlemle sınırlanan tabanının Erken Liyas'a kadar inip inmediği tartışmaya açıktır (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Akçaağıl formasyonu (Çermeli birliği) ve üzerleyen birimlerle deneştirilebilen üst seviyeleri, doğuda (Oltu-Olur yöresinde) tanımlanan Olurdere formasyonunu (Yılmaz, H., 1985; Konak ve diğerleri, 2001; Konak ve Hakyemez, 2008) karşılayan Rizekent formasyonunu; Arpat (1965)'a göre Erken-Orta Jura'da? çökelmiş olmalıdır, Aksay (1987) ise, Liyas yaşını benimser. Rizekent formasyonu; şelften havzaya doğru eğimi artan bir yamaçta veya bu yamacın eteklerinde çökelmiştir. Mescitdağları Formasyonu (Km) Kumtaşı, kiltaşı ve mikritik kireçtaşından oluşan birim Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Çöleboğazı formasyonu olarak adlandırılmış, Akdeniz (2011) birimi Mescitdağları formasyonuna dahil etmiştir. Ovacık birliğindeki kalınlığı 450-500 m olan birim, Tortum-H45 paftasında yer alan Çöleboğazı'nda tanıtıcı kesit verir. Birim tabanda; killi kireçtaşı, marn, kiltaşı kalkarenit ve kumtaşı ardalanması ile başlar. Üzerine killi, çörtlü, mikritik kireçtaşları gelir. Yaklaşık kalınlığı 300 m olan mikritik kireçtaşları, beyaz, krem, bej renkli, ince-orta katmanlı, kıvrım ve kıvrıklı, çörtlü, ammonit, belemnit ve lamelli kalıntılıdır. Kumtaşları; boz sarımsı kahve, koyu yeşil renkli, ince-orta katmanlı, orta-iyi boylanmalı olup, kireçtaşı ve volkanik kayaç kırıntılarından oluşmuştur. Kumtaşları arasında yeşil, boz, gri renkli kiltaşı ve marn düzeyleri yer alır. 81

Formasyonun tabanında yer alan litarenit, kalkarenit, kiltaşı, marn ve killi kireçtaşı ardalanmasından oluşan birim, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Tardere üyesi olarak adlandırılmıştır. Tardere Üyesi (Kmt): Kumtaşı, kalkarenit, kiltaşı, marn ve killi kireçtaşı ardalanmasından oluşan birim Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Tardere üyesi olarak adlandırılmıştır. Mescitdağları formasyonunun tabanında yer alan üyenin yaklaşık kalınlığı 180 m'dir. Birim en iyi Tortum-H45 paftasında yer alan Tardere'de izlenir. İnceleme alanında Kanlıdağ ve Ziyarettepe çevresinde yüzeylenir. Fliş benzeri görünümü ile dikkati çeken Tardere üyesi; genelde kirli beyaz, alacalı renklidir. Kumtaşları boz, sarımsı kahve, koyu yeşil renkli, orta-iyi boylanmış, çört feldispat, kireçtaşı, volkanik kaya parçalı olup, kil ve kum matriksli, kireç çimentoludur. Boz renkli kalkarenitler oldukça yaygın olup mikritlerle derecelenirler. Kızılımsı, yeşil, boz, kurşuni gri renkli kiltaşı ve marnlar yer yer ince yapraklar halinde varılmalıdır. İstif içinde yer alan kireçtaşları; ince-orta katmanlı, kıvrımlı, kırıklı, beyaz, krem, bej renklidir. Killi kireçtaşlarında, bol ammonit, belemnit ve lamelli kalıntısı, silt-kum boyutunda kuvars veya volkanik kayaç parçaları bulunur. Gri, bej, krem, pembemsi renkli çörtlü mikritler, düzenli ince-orta katmanlı, sert, konkoidal kırılmalı, ince kalsit damarlıdır. Formasyon, Rizekent formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Mescitdağları formasyonunun tabanında yer alan Tardere üyesinden alınan örneklerde; Protopeneroplis striata (VVeynschenk), Conicospirillina basiliensis (Mohler), Trocholina elongata (Leupold), Calpionella alpına Lorenz, Calpionella elliptica Cadish, Tintinopsella carpathica (Murgeanu-Flipescu), Calpionella sp., Tintinopsella sp., Spirillina sp., Pseudocyclammina sp., Trocholina sp., Nautiloculina sp., Textularia sp., Radiolaria (Tanımlayan: K. Erdoğan) fosilleri Geç Jura-Neokomiyen yaşını belgeler. Karakteristik fosil içermeyen çörtlü mikritlerin üst seviyelerinde bulunan; Ticinella sp., Hedbergella sp., Textularia sp., Radiolaria Globotruncaniidae, Globigeriniidae formlarının yaşı ise Apsiyen- Senomaniyen olarak düşünülür (Tanımlayan: K. Erdoğan). Killi mikritlerde bol bulunan; Calpionella alpına Lorenz, Calpionella elliptica Cadisch, Tintinopsella carpathica (Murgeanui-Filipescu), Calpionella sp., Tintinopsella sp., Spirillina sp. (Tanımlayan: K.Erdoğan) ve Djurjuriceras djurjurense (Tanımlayan: O.Batur) formları geç Titoniyen- Berriyasiyen yaşını belgeler. Bölgesel olarak Erken Kretase (Berriyasiyen-Apsiyen) yaşı verilen (Akdeniz ve diğerleri, 1994) birimin tabanındaki Geç Jura formları taşınmış olmalıdır. Birim havza kenarı veya derin şelf kenarı ortamında çökelmiştir. Mescitdağları formasyonu ile deneştirilebilir kireçtaşları doğuda (Tortum-Olur yöresinde) Yeşilbağlar formasyonu (Yılmaz, 1985; Bozkuş, 1992), Akdağlar kireçtaşı (Konak ve diğerleri, 2001), Soğukçam formasyonu (Konak ve Hakyemez, 2008) ve batıda (Otlukbeli dağlarında) Hozbirikyayla kireçtaşı (Keskin ve diğerleri, 1990) adları ile tanımlanmıştır. 82

Yesirçöl Birliği Genel olarak Tortum-H45 paftasında mostra veren, inceleme alanında da yanal uzantısı izlenen ve kumtaşı, silttaşı, marn, kumlu kireçtaşı ve mikritik kireçtaşı ardalanmasından oluşan Geç Jura-Erken Kretase yaşlı tektonik birim, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Yesirçöl birliği olarak tanımlanmıştır. Yesirçöl Birliği'nin alt düzeyini oluşturan Geç Jura yaşlı kumtaşı, silttaşı, marn ve kireçtaşı ardalanması Rizekent formasyonu, istifin üst düzeyinde izlenen killi, kumlu ve çörtlü kireçtaşları ise Mescitdağları formasyonu olarak tanımlanmıştır (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Yesirçöl Birliği; Yesirçöl Dağı (Yeşilçöl Dağı) kuzeyinde Ovacık Birliği tarafından tektonik dokanakla üstlenir, doğuda Gavurdağı volkanitlerinin altına dalar. Yesirçöl birtliği, güney sınırı boyunca, ofiyolitler (Kopdağı ofiyolitleri) ve bunlar üzerinde transgresif olan Geç Kretase (Senoniyen)-Tersiyer çökelleri üzerine itilmiş, Geç Jura-Erken Kretase yaşlı bir çökel istifini kapsar. İstif, yer yer korunmuş Eosen çökellerince (Elmalı formasyonu) örtülür. Kırıntılı ve karbonatlarından oluşan Geç Jura-Erken Kretase yaşlı bir istifi kapsayan Yesirçöl birliği, Ovacık birliğinin bir parçası olarak da değerlendirilebilir. Yesirçöl birliğinin Ovacık birliğinden farkı, denizaltı yelpazelerini, türbiditik kumtaşlarını içermemesidir. Rizekent Formasyonu (Jr) Yesirçöl istifinin taban bölümünü oluşturan ve alttan tektonikle sınırlanan karbonat ara tabakalı kırıntılı kayalar, Rizekent formasyonunun üst seviyeleri ile benzer stratigrafik özellikler taşıdığından Rizekent formasyonu adı altında incelenmiştir. Birim, Arpat (1965)'ın tanımladığı Yesirçöl formasyonunun alt seviyelerini karşılayan formasyonu Akdeniz ve diğerleri (1994) Kızköprüsü formasyonu adı ile ayırtlamışlardır. Yaklaşık kalınlığı 500 m olan birimin alt-üst ilişkileri ve kaya türü özellikleri en iyi izlendiği yer Kızköprüsü ve çevresidir. Birim kumtaşı, silttaşı, marn, kumlu kireçtaşı ve mikritik kireçtaşı ardalanmasından oluşur. Koyu boz renkli, orta-kalın katmanlı, orta-ince taneli kumtaşlarında, derecelenme tabaka üst düzeyinde paralel laminalanma ve akıntı kırışıkları, tabaka alt yüzeylerinde aşınma ve yük kalıpları gibi yapılar gelişmiştir. Kumtaşları genel olarak; volkanik kaya ve kireçtaşı kırıntılarından oluşur. Açık gri, yeşilimsi renkli, ince katmanlı, volkanit ve plajioklas kırıntılı mikritler ile boz renkli, sarımsı ayrışmalı, kalın katmanlı, yer yer çakıllı, bol biyoklastlı kalkarenitlerden oluşan kumlu kireçtaşları istifin alt düzeyinde daha yaygın olarak bulunur. Rizekent formasyonu, Kopdağı ofiyolitleri ve Elmalı formasyonu üzerine bindirmiştir. Üste doğru Mescitdağları formasyonuna geçer. Formasyon içindeki kalkarenit ara seviyelerden alınan örneklerde neritik ortamı karekterize eden; Protopeneroplis striata VVeynschenk, Conicospirillina basiliensis Mohler, Nautiloculina sp., Pseudocyclammina sp., Trocholina sp. fosilleri bulunmuştur. 83

Bu fosiller Geç Jura-Erken Kretase geçişini belirler (Tanımlayan: K.Erdoğan) (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Açık şelf ortamında çökelmiş birim, yayılım alanının her kesiminde, karbonat oranının artması ile tedrici olarak, killi mikritlere geçer. Mescitdağları Formasyonu (Km) Yer yer kiltaşı, kumtaşı ara düzeyli killi kireçtaşı, çörtlü kireçtaşlarından oluşan birim, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Hanboğazı formasyonu olarak adlandırılmıştır. Yesirçöl istifinin üst bölümünü oluşturan, Arpat (1965) ve Aksay (1987)'ın Yesirçöl formasyonu adını verdikleri karbonat kayaları Mescitdağları formasyonuna dahil edilmiştir. Birim çalışma alanında Hanboğazı'nda Tortum-H45 paftasında Kızköprüsü ile Rizekent arasında tip kesit verir. Birimin kalınlığı 400-500 m'dir. Açık gri, esmer, bej, pembemsi krem renkli olan kireçtaşları, ince-orta katmanlı yer yer kalın katmanlı, sert, yer yer laminalı, ince çört bantlı ve çört yumrulu, düzenli eklemli, kırıklı ve kalsit damarlıdır. Tümüyle ince dokulu kireç çamurundan yapılmış olan mikritler yer yer yumru veya pelletoidler şeklinde koyu renkli kil çamuru kapsar. Birimin en üst seviyesinde; yeşil marn, kiltaşı ve kumtaşı ara düzeyli, ince katmanlı killi kireçtaşı yer alır. Mescitdağları formasyonu, Rizekent formasyonu üzerine geçişli bir dokanakla gelir. Mescitdağları formasyonunun Yesirçöl Dağı'ndaki (Yeşilçöl Dağı) yüzeylenimlerinden alınan örneklerde tanımlanan; Calpionella alpına Lorenz, Calpionella elliptica Cadisch, Calpionella sp., Tintinopsella sp., Textularia sp., Beriasiella sp. (Tanımlayan: K.Erdoğan) formları, birimin geç Titoniyen-Neokomiyen yaşını belgelerse de birim, Berriyasiyen-Apsiyen evresinde çökelmiştir. Birim; yamaç, yamaç önü ortamında çökelmiştir. Ofiyolit Zonu Anadolu'da yaygın ofiyolit kayaları yaklaşık D-B uzanımlı üç kuşak içinde dizilmiştir. Bunlardan "Izmir-Ankara Zonu" (Brinkmann, 1966) veya Vardar okyanusunun (Neotetisin kuzey kolu: Şengör ve Yılmaz, 1981/83) artıklarını temsil eden "Kuzey Anadolu Ofiyolit Kuşağı"; Rodop-Pontit parçası (Pontidler, Ketin, 1966) ile Torid-Anatolid platformunu (Toridler, Ketin, 1966) birbirinden ayıran "Pontid Kenet Kuşağına" karşılık gelir (Şengör ve Yılmaz, 1981/1983). Erzincan dolayında "İç Toros Kuşağı" ile birleşen bu kuşak; Erzincan doğusundan kuzeydoğuya yönelir ve Kars kuzeyinde bir yay çizerek Küçük Kafkas'ın güneyinde yer alan Sevan-Akera zonuna doğru uzanır. Örtü kayaları, ofiyolitler üzerine transgresif olarak gelen, güneyde Senoniyen (geç Türoniyen)-Orta Paleosen çökelleri (altta pelajik üstte neritik) (Serçeme formasyonu) ile ofiyoliîlerin kuzey sınırında Lütesiyen yaşlı kırıntılı sığ kıyı çökelleri ve karbonat kayalarıdır (Elmalı formasyonu). Kopdağı Ofiyolit Napı Genel olarak ofiyolit kayalardan oluşan, yer yer metamorfik, sedimanter ve magmatik kayaları da kapsayan tektonik birim, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Kopdağı ofiyolit napı olarak tanımlanmıştır. Bu ofiyolit kütlesi, Kuzey Anadolu Ofiyolit Kuşağı'nın bir parçasıdır. 84

Tortum-H45 paftasında yaygın olarak izlenen birim inceleme alanında Serçeme Çayı vadisi boyunca, Elmalı köyü çevresinde mostra vermektedir. Birimin kalınlığı yaklaşık 500 m olarak belirtilmiştir. Genel olarak mafik ve ultramafik kayalardan oluşan Kopdağı ofiyolitleri; içinde yer yer radyolarit ve volkanik kaya yüzeylenimlerine ve granitoyidik intrüzyonlarına rastlanır. Ovacık ve Yesirçöl birliklerinin temelini oluşturan ofiyolit napı, Kopdağı ofiyolitleri adı altında incelenmiştir. Kopdağı Ofiyolitleri (Kko) Kopdağı ofiyolit napının asıl kütlesini oluşturan ofiyolit kayalar topluluğu Kopdağı ofiyolitleri adı altında incelenmiştir (Keskin ve diğerleri, 1990). Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından ise Kop ofiyolitleri şeklinde kullanılmıştır. İnceleme alanı GB'sında yer alan ve Kopdağı ofiyolit napı adı ile tanımlanan ofiyolit kütlesi, Kuzey Anadolu Ofiyolit Kuşağı'nın bir parçasıdır. Genelde Tortum-H45 paftasında daha yaygın olarak izlenen birim, çalışma alanında da Serçeme Çayı vadisinde ve Taşburun Tepe ve çevresinde yer alır. Genelde mafik ve ultramafik kayalardan oluşan Kopdağı ofiyolitleri içinde yer yer radyolarit ve volkanik kayalarına, granitoyitik intrüzyonlarına rastlanır. Aşırı derecede biçim bozulmasına uğramış ofiyolitlerde düzenli bir istiflenme gözlenmez, düzensiz kırık ve ekaylarla parçalanmış olan birim, yer yer ezilmiş ve karmaşık bir yapı kazanmıştır. Kopdağı ofiyolit masifinde ultramafik kayalar, özellikle peridotitler egemen kaya türünü oluşturur. Genel olarak ultramafikler içinde dayk, damar veya stoklar şeklinde gözlenen mafik kayalar, bazen ultramafik kayalardan tektonik dokanakla ayrılırlar. Ultramafik çökel dokanakları ise belirgin yapısal izler taşır. Bu kesimlerde ultramafikler aşırı derecede serpantinleşmiş, ezilmiş, yer yer silisifiye olmuştur. Kopdağı ofiyolitleri, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından, ultramafik kayalar (Kkou), silisifiye ultramafikler (Kkos), mafik kayalar, granitoyidik kayalar (Kkog), diyoritik kayalar (Kkod) ve metamorfik kayalar (Kkom) olarak ayrılmış ve H45 paftasında hastalanmıştır. Çalışma alanında dar bir alanda izlenen Kopdağı ofiyolitleri, tek bir ofiyolit napı olarak hastalanmıştır. Çalışma alanı dışında (H45 paftasında), Kopdağı ofiyolitleri Ovacık ve Yesirçöl naplarının altında yer alır. Kopdağı ofiyolitleri bölgeye Senomaniyen veya Senomaniyen öncesi yerleşmişlerdir (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Serçeme Formasyonu (KTps) Ofiyolit napının ilk örtüsünü oluşturan volkanoklastik kumtaşı, pelajik foraminiferli mikrit ve resifal kireçtaşları Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Serçeme formasyonu adı ile ayırtlanmıştır. Kumtaşı, kiltaşı, pelajik kireçtaşı ve yer yer resifal kireçtaşlarından oluşan birim Aksay (1987) tarafından Yeşilyurt formasyonu olarak tanımlanmıştır. Birim, çalışma alanında Serçeme Çayı'nın batı yamacında, Taşlı Tepe'de tip kesit verir. Tip kesitindeki görünür kalınlığı 300-350 m dolayındadır. 85

Serçeme formasyonu, Serçeme Çayı vadisinde, en alt seviyesinde, koyu gri renkli, ince yapraklanmalı, dağılgan, kiltaşı ve kumtaşı ardalanmasıyla başlar. Bol makro fosilli (lamelli ve gastropod) bu kumtaşları üzerine yeşilimsi, sarımsı, kızılımsı renkli, laminalı, bol planktonik foraminifer kalıntılı, ince mikrit bantlı, olistostromal mercekleri kapsayan kumtaşı-marn ardalanması gelir. Yer yer kırmızı radyolarit, çamurtaşı ve spilitleşmiş volkanit katkıları gözlenir. Bu kırıntılı fasiyes üzerine, gri, kirli beyaz renkli kalın katmanlı, bol organizma kalıntılı resifal kireçtaşı, bunun da üzerinde sarımsı renkli, pelajik foraminiferli mikritler bulunur. Serçeme formasyonu, Kopdağı ofiyolitleri üzerinde uyumsuz olarak yer alır ve Eosen yaşlı Elmalı ve Miyosen yaşlı Aşkale formasyonları tarafından uyumsuz olarak örtülür. Serçeme formasyonunun alt düzeyindeki mikritlerden alınan örneklerden (Şehitler Tepe güneyi), Pithonella ovalis (Kauffman), Stomiosphaera sphaerica (Kauffman), Globigerinelloides sp., Marginotruncana sp., Globotruncana cf. arca (Cushman), Globotruncana sp., Ticinella sp., Hedbergella sp., Rosita sp., Heterohelix sp., gibi geç Turoniyen?-Santoniyen yaşı veren fosiller (Tanımlayan: M. Serdaroğlu, K. Erdoğan), istifin üst düzeyindeki resifal kireçtaşlarından alınan örneklerden; Planorbulina cf. cretacae (Marsson), Planorbulina sp., Anomalina sp., Lithothamnium sp., Textularia sp., Eponides sp., Mississipina sp., Globoratalia sp., Miscellanea? sp., Globigerina sp., formları ve Heterocoeni grandis Reuss (Tanımlayan: S. Tuzcu) gibi mercan fosilleri saptanmıştır. Bu fosillere göre birimin üst düzeyleri geç Maastrihtiyen-Orta Paleosen'de çökelmiştir. Serçeme formasyonunun yaşı geç Turoniyen-Orta Paleosen olarak kabul edilmiştir (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Arpat (1965)'a göre, serpantinlerle girift olan Geç Kretase yaşlı bu birim, Erken Kretase yaşlı Yesirçöl formasyonu (kumtaşları-kireçtaşları-fliş karakterli seri; Akdeniz ve diğerleri (1994)'nin tanımladığı Kızköprüsü ve Hanboğazı formasyonları karşılığı) üzerinde açısal diskordanslı olmalıdır. Birim, yamaç ve yamaç önü, sığ ve sıcak deniz ortamında çökelmiştir. Elmalı Formasyonu (Tee) Serçeme Çayı vadisinde çakıltaşı, kumtaşı ve Nummulites'\\ kireçtaşlarından oluşan birim, Aksay (1987) tarafından Ağcakent formasyonu, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Elmalı formasyonu olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmada da Elmalı formasyonu olarak kullanılması uygun görülmüştür. Yaklaşık kalınlığı 40-50 m arasında olan birim, küçük yamalar şeklinde yüzeyler. Çalışma alanında yer alan Kılıç Tepe güneyinde tip kesit vermektedir. Elmalı formasyonu; kızıl renkli, gri, boz renkli, iyi yuvarlanmış çört, radyolarit, ultramafik ve volkanik kaya çakıllarından oluşan çakıltaşları ile başlar. Üzerine kiltaşı-marn ara tabakalı kumtaşları gelir. Kumtaşları üzerine de yer yer kumlu kalkarenit ve Nummulites'\\ kireçtaşları yer alır. Kılıç Tepe güneyinde, Serçeme formasyonu üzerine, kızıl renkli çakıltaşı ve kumtaşları ile başlayan birim üste doğru bol fosilli kireçtaşları ve diyabazik kayalar, iri kuvarsit taneli, küresel ayrışmalı, kumtaşları koyu yeşil, düzensiz ayrışmalı marn ardalanmasına geçer. 86

Çakıltaşları genel olarak, açık gri, kırmızı-nefti renkli, kalın katmanlı mafikultramafik, radyolarit, volkanik ve kireçtaşı çakıllarından oluşur. Kumtaşları gri, nefti renkli, ince-orta taneli, kalsit çimentolu, iyi boylanmış ve ince-orta katmanlıdır. İstifin orta düzeylerinde yer yer tüf ara düzeyleri yer alır. İstifin üst düzeyini sığ denizel ve derin denizel kireçtaşları oluşturur. Derin denizel fasiyesteki kireçtaşları, açık gri renkli olup türbiditik özelliktedir. Sığ denizel kireçtaşları, bol nummulitli, algli, mikrit hamurlu, spari kalsit çimentolu, istiftaşı-tanetaşı türündedir. Ultramafitler ve Yesirçöl Birliği üzerine açısal diskordansla oturan Elmalı formasyonu, Serçeme formasyonu üzerine de uyumsuz olarak gelir. Miyosen çökelleri tarafından uyumsuz olarak örtülür. Yesirçöl Dağı güney yamaçları ve Ağcakent dolaylarında Yesirçöl Birliği tarafından tektonik olarak üstlenir. Arpat (1965)'ın Eosen yaşını verdiği birimden derlenen örneklerden; Lucina aff. immanis Oppenheim, Nummulites cf. globulus Leymerie, Nummulites cf. uroniensis Heim, Nummulites spp., Globorotalia sp. gibi Erken-Orta Eosen yaşı veren fosiller saptanmıştır (Aksay, 1987). Birim sığ ve derin deniz ortamında çökelmiştir. Gavurdağlari'nin Doğusu Çalışma alanının doğusunda (Tortum-H47 paftasında) yanal ve/veya yatay hareketler sonucu yaklaşık KD-GB gidişli yapısal hatlarla yan yana ve üst üste gelen ve genel olarak Jura-Kretase yaşlı, bir kısmında Geç Paleosen-Eosen'e kadar süreklilik sunan dört tektonik zon tanımlanmıştır (Konak ve diğerleri, 2001; Konak ve Hakyemez, 2008). Bunlar kuzeyden güneye doğru; Harşit-Borçka zonu, Bayburt-Artvin zonu, Ovacık- Olur zonu ve Oltu ekaylı zonlarıdır. İnceleme alanında daha ziyade Ovacık-Olur zonunu oluşturan tektonik birimleri (Olur, Aksu, Çardaklı) ile bunların örtü birimlerinin yanal uzantıları yer alır. Ovacık-Olur Zonu Kuzeydeki Artvin-Borçka zonu ile güneydeki Ofiyolit zonu arasında yer alan Ovacık- Olur zonu, doğuda; Olur, Aksu ve Çardaklı birliklerine ayrılmıştır (Olur-Tortum zonu; Konak ve diğerleri, 2001; Konak ve Hakyemez, 2008). Olur birliği; Jura-Erken Eosen zaman aralığında gelişmiş volkanik ve sedimanter kayalardan, Aksu birliği; Jura-Erken Kretase zaman aralığında oluşan, kumtaşı, silttaşı-kireçtaşı, spilitik bazalt ve bunları kesen dasitik kayalardan oluşur. Güneyde yer alan Çardaklı birliği ise; spilitik bazalt ve piroklastik kayalarla başlayan, kireçtaşı, tüf ara katmanlı kumtaşı-silttaşı, killi kireçtaşları ile son bulan Jura-Kretase yaşlı kayalardan oluşur. Olur Birliği Konak ve Hakyemez (2008) tarafından tanımlanan Olur birliği inceleme alanında, Oksfordiyen-Berriyasiyen yaşlı, çakıltaşı ve andezit ara düzeyli kumtaşı-silttaşı-marn ardalanmasından oluşan Olurdere formasyonu, ammonitli, yer yer çörtlü killi kireçtaşlarından oluşan Berriyasiyen-Apsiyen yaşlı Soğukçam formasyonu ile bu birimleri kesen ve uyumsuz olarak örten Eosen yaşlı asidik bileşimli damar kayalarından (Tavdağı dasiti) oluşur. Olur birliği, Akdeniz ve diğerleri (1994)'nin Aşkale-İspir arasında tanımladıkları Ovacık napı ile eşleştirilebilir. 87

Olurdere Formasyonu (JKo) Konglomera, kumtaşı, silttaşı ardalanması içerisine yer yer kireçtaşlarının da girdiği, çakıltaşı ve volkanit ara düzeyleri kapsayan birim, Yılmaz (1985) tarafından Olurdere formasyonu olarak tanımlanmıştır. Birimin kaya türü özellikleri, alt-üst ilişkilerinin en iyi izlendiği yer, çalışma alanı dışında Olurdere köyü ve çevresidir (H47). Birim, Olurdere tip kesitinde 404 m olarak ölçülmüştür. Olurdere formasyonu tabanda; çakıltaşı ara düzeyli, ince-orta katmanlı, kömür kırıntılı, kumtaşı-silttaşı-marn ardalanmasından, orta düzeyde orta-kalın katmanlı, kumtaşı, çakıltaşı, andezit ve bazalt ardalanmasından, üstte ise ince-orta katmanlı, kireçtaşı, mercanlı kireçtaşı, çakıllı, çakıltaşı ara düzeyli, kömür kırıntılı, yer yer Oltutaşı içeren kumtaşı-silttaşı ardalanmasından oluşur. İstifin bazı düzeylerinde olistostromal çakıl ara katkıları bulunur. Olurdere formasyonu üzerine geçişli bir dokanakla Soğukçam formasyonu gelir. Birimden derlenen örneklerden; Protopeneroplis trochangulata Septfontaine, Conicospirillina basiliensis Mohler, Trocholina alpina (Leupold), Protopeneroplis sp., Conicospirillina sp., Trocholina sp., Protoglobigerina sp., Haplophragmium sp., Calpionella sp., Ammobaculites sp., Nautiloculina sp., Cuneolina sp., Spirillina sp., Neotrocholina sp., Reophax sp., Feurtillina sp. geç Portlandiyen-Berriyasiyen yaşı saptanmıştır (Tanımlayan: F. Armağan). Ancak formasyonun fosil bulunamayan alttaki 70 metrelik kısmı dikkate alındığında, birimin çökeliminin başlangıç yaşı biraz daha eski olmalıdır. Öte yandan formasyonun içindeki taşınmış mercanlar (Ceratotheica corniolic Turnsek) geç Oksfordiyen-erken Kimmericiyen'i temsil eder (Tanımlayan: S. Tuzcu). Tüm bu verilere dayanılarak birimin yaşı Oksfordiyen-Berriyasiyen olarak yorumlanmıştır (Konak ve Hakyemez, 2008). Olurdere formasyonu; denizaltı yelpazesinin oldukça sığ bölümlerinde (üst yelpaze) çökelmiştir. Birim, oltutaşı içerir. Soğukçam Formasyonu (Ks) Ammonitli, yer yer çört bantlı killi kireçtaşlarından oluşan birim, Altınlı (1973a) tarafından Sakarya zonunda tanımlanan Soğukçam formasyonuna benzemesi nedeniyle Konak ve Hakyemez (2008) tarafından Soğukçam formasyonu olarak tanımlanmıştır. Birim, Yılmaz (1985) tarafından Yeşilbağlar kireçtaşı, Konak ve diğerleri (2001) tarafından ise Akdağlar kireçtaşı olarak adlandırılmıştır. Yaklaşık kalınlığı 934 m olan birim tipik olarak Olur güneyinde (H47) izlenir. Soğukçam formasyonu, gri, bej, yer yer pembemsi renkli, orta-kalın katmanlı, yer yer siyah çörtlü, pelesipod ve ammonit fosilli, killi kireçtaşlarından oluşur. Birim içinde yer yer kumlu kireçtaşı sarı-yeşil renkli, paralel laminalı marn ve kumtaşı ara düzeyleri izlenir. Soğukçam formasyonu, Olurdere formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Üzerinde ise birimi kesen Eosen yaşlı Tavdağı dasiti yer alır. Birimin ilk 920 metresinden alınan örneklerden; Pseudocyclammina lituus (Yokoyama), Protopeneroplis trochangulata Septfontaine, Calpionella alpina Lorenz, Calpionella Berriyasiyen Colom, Calpionella ellipcita Cadish, Tintinopsella carpathica (Murgenau ve Flipescu), Trocholina elongata Leupold, Conicospirillina basiliensis Mohler gibi Berriyasiyen-Valanjiniyen yaşı veren fosiller saptanmıştır. 88

Birimin daha üst seviyelerinde ise; Hedbergella cf. sigali Moullade, Globigerinelloides cf. algerionus Chusman ve ten Dam, Loeblichella sp., Hedbergella sp., Globigerinelloides sp., Spirillina sp., Globuligerina sp., Dorothia sp., (Tanımlayan: M. Serdaroğlu) gibi Apsiyen yaşı veren fosiller bulunmuştur. Bu bilgilere göre Soğukçam formasyonunun yaşı Berriyasiyen-Apsiyen olarak kabul edilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Soğukçam formasyonu açık ve derin karbonat yokuşunda çökelmiştir. Tavdağı Dasiti (Tet) Olurdere ve Soğukçam formasyonlarını kesen, asidik bileşimli yarı derinlik kayaları Konak ve diğerleri (2001) tarafından Tavdağı dasiti olarak tanımlanmıştır. Yaklaşık kalınlığı 1100 m olan birim tipik olarak Tavdağı'nda izlenmektedir. Ayrışma yüzeyi açık gri, bejimsi renkli, taze yüzeyi grimsi olan Tavdağı dasiti, dik morfolojisi ile dikkati çeker ve birimler içerisine sil ve fakolitler halinde sokulmuştur. Sil ve fakolitlerin kalınlıkları birkaç metre ile birkaç on metre arasında değişir. Keserek yerleştikleri kayalara herhangi bir kontakt etkisi yapmamışlar veya yer yer zon seçebilen ince pişme zonları oluşmuştur. Olurdere ve Soğukçam formasyonlarını kesen Tavdağı dasitinin yaşı Erken Eosen olarak kabul edilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Tavdağı dasitinden derlenen örneklerin petrokimyasal analizleri kalkalkalen karakterler göstermektedir (Konak ve diğerleri, 2001). Çalışma alanı kuzeyinde Tortum-G32 (D32) paftasında ise geniş ölçüde Geç Kretase yaşlı birimlerin içine sokulan intrüzif kayalar, Güven (1993) tarafından intrüzyon yaşına bakmaksızın Kaçkar granitoyitleri olarak alınmıştır. Aksu Birliği Kuzeydeki Olur Birliği ile güneydeki Çardaklı birliği arasında, büyükçe bir tektonik dilim halinde yer alan Aksu birliği; Jura-Erken Kretase yaşlı türbiditiklerden oluşan Olurdere formasyonu Erken Kretase (Berriyasiyen-Apsiyen) yaşlı yarı pelajik çörtlü kireçtaşlarından oluşan Soğukçam formasyonu, kireçtaşı-kumtaşı-silttaşı-marn ardalanmasından oluşan Santoniyen-Maastrihtiyen yaşlı Aksu formasyonu ve yastık yapılı, spilitik bazaltlardan oluşan Maastrihtiyen yaşlı Tortumçayı volkanitlerinden oluşur (Konak ve Hakyemez, 2008). Birlik, denizel çökeller (Dağdibi formasyonu) tarafından açısal uyumsuzlukla örtülür. Aksu birliği Akdeniz ve diğerleri (1994)'nin Aşkale-İspir arasında tanımladıkları Yesirçöl napı ile eşleştirilebilir. Olurdere Formasyonu (JKo) Konglomera, kumtaşı, silttaşı ardalanması içerisine yer yer kireçtaşlarının da girdiği, çakıltaşı ve volkanit ara düzeyleri kapsayan birim, Yılmaz (1985) tarafından Olurdere formasyonu olarak tanımlanmıştır. Birimin kaya türü özellikleri, alt-üst ilişkileri en tipiki izlendiği yer, Olurdere köyü ve çevresidir (H47). Birim Olurdere tip kesitinde 404 m olarak ölçülmüştür. 89

Olurdere formasyonu tabanda; çakıltaşı ara düzeyli, ince-orta katmanlı, kömür kırıntılı, kumtaşı-silttaşı-marn ardalanmasından, orta düzeyde; orta-kalın katmanlı, kumtaşı, çakıltaşı, andezit ve bazalt ardalanmasından, üstte ise ince-orta katmanlı kireçtaşı, mercanlı kireçtaşı çakıllı, çakıltaşı ara düzeyli, kömür kırıntılı, yer yer Oltutaşı içeren kumtaşı-silttaşı ardalanmasından oluşur. Kumtaşları dağılgan bir yapıdadır. İstifin bazı düzeylerinde olistostromal çakıl ara katkıları bulunur. Tane boyları 30 cm'ye ulaşabilmektedir. Olurdere formasyonu üzerine geçişli bir dokanakla Soğukçam formasyonu gelir. Birimden derlenen örneklerden; Protopeneroplis trochangulata Septfontaine, Conicospirillina basiliensis Mohler, Trocholina alpina (Leupold), Protopeneroplis sp., Conicospirillina sp., Trocholina sp., Protoglobigerina sp., Haplophragmium sp., Calpionella sp., Ammobaculites sp., Nautiloculina sp., Cuneolina sp., Spirillina sp., Neotrocholina sp., Reophax sp., Feurtillina sp. geç Portlandiyen-Berriyasiyen yaşlıdır (Tanımlayan: F. Armağan). Ancak formasyonun fosil bulunamayan alttaki 70 metrelik kısmı dikkate alındığında, birimin çökeliminin başlangıç yaşı biraz daha eski olmalıdır. Öte yandan formasyonun içindeki taşınmış mercanlar (Ceratotheica corniolic Turnsek) geç Oksfordiyen-erken Kimmericiyen'i temsil eder (Tanımlayan: S. Tuzcu). Tüm bu verilere dayanılarak birimin yaşı Oksfordiyen-Berriyasiyen olarak yorumlanmıştır (Konak ve Hakyemez, 2008). Olurdere formasyonu; denizaltı yelpazesinin oldukça sığ bölümlerinde (üst yelpaze) çökelmiştir. Birim, oltutaşı içerir. Soğukçam Formasyonu (Ks) Ammonitli, yer yer çört bantlı killi kireçtaşlarından oluşan birim, Altınlı (1973a) tarafından Sakarya zonunda tanımlanan Soğukçam formasyonuna benzemesi nedeniyle Konak ve Hakyemez (2008) tarafından Soğukçam formasyonu olarak tanımlanmıştır. Birim, Yılmaz (1985) tarafından Yeşilbağlar kireçtaşı, Konak ve diğerleri (2001) tarafından ise Akdağlar kireçtaşı olarak adlandırılmıştır. Yaklaşık kalınlığı 934 m olan birim tipik olarak Olur güneyinde (H47) izlenir. Soğukçam formasyonu, gri, bej, yer yer pembemsi renkli, orta-kalın katmanlı, yer yer siyah çörtlü, pelesipod ve ammonit fosilli, killi kireçtaşlarından oluşur. Birim içinde yer yer kumlu kireçtaşı sarı-yeşil renkli, paralel laminalı marn ve kumtaşı ara düzeyleri izlenir. Soğukçam formasyonu, Olurdere formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Üzerinde ise birimi kesen Eosen yaşlı Tavdağı dasiti yer alır. Birimin ilk 920 metresinden alınan örneklerden; Pseudocyclammina lituus (Yokoyama), Protopeneroplis trochangulata Septfontaine, Calpionella alpina Lorenz, Calpionella Berriyasiyen Colom, Calpionella ellipcita Cadish, Tintinopsella carpathica (Murgenau ve Flipescu), Trocholina elongata Leupold, Conicospirillina basiliensis Mohler gibi Berriyasiyen-Valanjiniyen yaşı veren fosiller saptanmıştır. Birimin daha üst seviyelerinde ise; Hedbergella cf. sigali Moullade, Globigerinelloides cf. algerianus Chusman ve ten Dam, Loeblichella sp., Hedbergella sp., Globigerinelloides sp., Spirillina sp., Globuligerina sp., Dorothia sp., (Tanımlayan: M. Serdaroğlu) gibi Apsiyen yaşı veren fosiller bulunmuştur. Bu bilgilere göre Soğukçam formasyonunun yaşı Berriyasiyen- Apsiyen olarak kabul edilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Soğukçam formasyonu, açık ve derin karbonat yokuşunda çökelmiştir. 90

Aksu Formasyonu (Ka) Marn, kumlu-killi kireçtaşı, silttaşı ve kumtaşı ardalanmasından oluşan birim Konak ve diğerleri (2001) tarafından Ezinsordere formasyonu olarak ayırtlanmış, aynı birim Konak ve Hakyemez (2008) tarafından Aksu formasyonu olarak değiştirilmiştir. Bu çalışmada da Aksu formasyonu olarak kullanılmıştır. Aksu formasyonu; gri, bej, pembe ve sarımsı beyaz renkli killi-kumlu kireçtaşı, gri, yeşil, sarımsı kahverengi kumtaşı-silttaşı-marn ardalanmasından oluşur. Marn ve silttaşları ince-kalın katmanlı, kıymıksı ayrışmalı ve dağılgandır. Kireçtaşları, ince-orta katmanlı, çört yumrulu, midye kabuğu kırılmalıdır. Kumtaşları ise ince-orta katmanlı, dereceli ve paralel laminalanmalı, pelesipod ve ekinit fosillidir. Formasyonun üst düzeylerinde formasyonun kendisinden türemiş kireçtaşı, kumtaşı ve kumlu kireçtaşı parçalarından oluşan, yanal olarak merceksi olistostromal düzeyleri bulunur. Aksu formasyonu, Soğukçam formasyonu üzerinde uyumlu ve geçişli olarak bulunur. Aksu formasyonu üste doğru Tortumçayı volkanitlerine geçer. Formasyonun alt kesiminden alınan örneklerin içerdiği mikrofauna; Marginotruncana cf. coronata (Bolli), M. cf. pseudolinneiana Pessagno, M. cf. marginata (Reuss), Dicarinella cf. asymetrica (Sigal), Globotruncana cf. angusticarinata Gandolfi, Pithonella ovalis (Kaufmann), Pithonella sp., Globigerinelloides sp., Heterohelix sp., Lenticulina sp., Cibicides sp. geç Turoniyen-Santoniyen yaş aralığını belirtmektedir (Tanımlayan: M. Serdaroğlu). Daha üst kesimlerden alınan örneklerin fauna içeriği; Globotruncanita elevata (Brotzen), Globotruncana linneiana (D'Orbigny), G. arca (Cushman), G. bulloides Vogler, Schackoina sp., Heterohelix sp. Kampaniyen'i; en üstten alınan örneklerdeki fauna ise; Cideina cf. soezerii (Sirel), Stomiosphaera sphaerica (Kaufmann), Pithonella ovalis (Kaufmann), Globotruncanella sp., Lepidorbitoides sp. (parça), Globotruncanita sp., Rosita sp., Heterohelix sp., Globotruncana sp. Maastrihtiyen'i temsil etmektedir (Tanımlayan: K. Erdoğan). Bu fosillere göre birimin yaşı Santoniyen-Maastrihtiyen olarak kabul edilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Birim, Soğukçam formasyonunun çökeldiği karbonat yokuşunun transgresyon ve tektonik hareketler sonucunda batmasıyla oluşan yamaçta çökelmiştir. Tortumçayı Volkaniti (Kto) Altta bazik volkanit bileşenli türbidit ve piroklastiklerden oluşan bir geçiş düzeyiyle Aksu formasyonu üzerinde yer alan ve üstten tektonik olarak sınırlanan, çoğunlukla yastık yapılı spilitik ve bazaltik lavlarla temsil edilen bazik volkanik kayalar, Konak ve diğerleri (2001) tarafından Tortumçayı volkaniti olarak tanımlanmıştır. Koyu yeşil, koyu gri ve siyahımsı renkli spilitik ve bazaltik lavlardan oluşan birim, alterasyon zonlarda kırmızımsı ile kirli sarımsı, taze yüzeyi koyu yeşilimsi-siyahımsıdır. Birim çoğunlukla, boyutları yer yer bir metreye ulaşan elipsoidal şeklindeki yastık lavlardan oluşur ve bazen diyabazik veya mikrogabroyik özellikler sergiler. Boşlukları kalsit, zeolit ve sekonder kuvarsla doldurulmuş spilit ve spilitik bazaltların altere zonlarında küçük pirit kristallerine rastlanır. Birimin daha çok alt düzeyinde yer alan tüf ve aglomeralar, orta-kalın veya çok kalın ve az belirgin katmanlıdır. 91

Tüflerle ardalanan aglomeralar, spilit, spilitik bazalt, az oranda andezitik kaya parçalarından oluşur. Birim seyrek de olsa yer yer bazik ve ortaç bileşimli dayklar tarafından kesilmiştir. Bir kısmı sütun yapılı olan daykların bazıları ince dokulu ve soğuma kenarlıdır. Tortumçayı volkaniti, Aksu formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Üzerinde ise Geç Oligosen-Erken Miyosen yaşlı çökeller (Susuz formasyonu ve Dutlu çakıltaşı üyesi) açısal uyumsuzlukla yer alır. Santoniyen-Maastrihtiyen yaşlı Aksu formasyonu üzerine geçişli olarak gelen Tortumçayı volkanitinin yaşı da Maastrihtiyen olarak kabul edilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Birim denizaltı volkanizmasının ürünüdür. Çardaklı Birliği Ovacık-Olur zonunun en güneyinde yer alan Jura-Kretase yaşlı volkano-sedimanter kaya birimlerinden oluşan birime Çardaklı birliği adı verilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Birimin taban-tavan ilişkileri ve kaya türü özellikleri en iyi H47 paftasında Çardaklı ve İncedere-Çardaklı arasında izlenir. Çardaklı birliğinin gözlenebilen en alt kesiminde, Liyas-Dogger yaşlı spilitik bazaltlar ve volkanoklastiklerin oluşturduğu Gümüşdere volkaniti yer alır. Üzerine Geç Jura-Erken Kretase yaşlı neritik ve yarı pelajik kireçtaşlarından oluşan Bilecik kireçtaşı gelir. Bilecik kireçtaşı üste doğru tüf ara katmanlı, kumtaşı- silttaşı ardalanmasından oluşan Portlandiyen-Neokomiyen yaşlı İncedere formasyonuna geçer. Gümüşdere Volkaniti (Jg) Spilitik bazalt ve piroklastiklerden oluşan birim Konak ve Hakyemez (2008) tarafından Gümüşdere volkaniti olarak tanımlanmıştır. Yer yer yastık yapılı, genel olarak spilitik bazalt, bazen andezitik lav ve aglomeralarla temsil edilen Gümüşdere volkaniti siyah, kızılımsı kahve, koyu yeşil, gri renklidir. Yer yer 30-40 cm çapında yastık yapıları sunan ve genellikle spilitik olan lavların birkaç mm boyutlu olan boşlukları kalsit ve zeolit tarafından doldurulmuştur. Birimin alt düzeyinde bazaltik lavlar, üst düzeyinde ise daha ziyade piroklastikler yer alır. Piroklastikler arasında volkanik elemanlı kumtaşı ve silttaşı ara düzeyleri yer alır. Birim yer yer diyabazik, bazaltik ve andezitik dayklar tarafından kesilmiştir. Kalın-çok kalın katmanlı, köşeli-yarı köşeli, bazaltik ve andezitik kaya parçalarından oluşan aglomeralar, tüf ve epiklastiklerle ardalanmalı olarak bulunurlar. İnce-orta katmanlı, grimsi, yeşilimsi renkli epiklastikler daha ziyade istifin en üst düzeylerinde ara katkı halinde yer alırlar. Taban ilişkisi gözlenemeyen Gümüşdere volkaniti, Bilecik kireçtaşı ve İncedere formasyonu tarafından uyumsuz olarak örtülmüştür. Geç Jura-Erken Kretase yaşlı birimler tarafından keskin bir dokanakla örtülen ve Liyas-Dogger yaşlı Oltuçayı volkanitleriyle benzerlik göstermesi nedeni ile Gümüşdere volkanitinin yaşı Liyas-Dogger kabul edilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). 92

Piroklastik ve epiklastik ara katkılı yastık lavlardan meydana gelen birimin denizel ortamda oluştuğu düşünülmekte, petrokimyasal analiz sonuçları ise bu volkanitlerin kalkalkalen-toleyitik nitelikte olduğunu göstermektedir (Konak ve diğerleri, 2001). Bilecik Kireçtaşı (JKb) Ammonitli, krinoidli, mercanlı, çörtlü, kırıntılı ve killi kireçtaşları Konak ve diğerleri (2001) tarafından Çakmaklı kireçtaşı olarak tanımlanan birim, Sakarya zonundaki Bilecik kireçtaşına (Granit ve Titant, 1960; Altınlı, 1973a ve 1973b) benzer olması nedeniyle, birim Konak ve Hakyemez (2008) tarafından Bilecik kireçtaşı olarak adlandırılmıştır. Birimin kaya türü özellikleri ve alt-üst ilişkisinin en iyi gözlendiği yer Çardaklı köyü (Tortum) ve çevresidir (H47). Birimin kalınlığı tip kesit yerinde 100 m dolayındadır. Bilecik kireçtaşı; gri ve beyaz renkli ammonitli, mercanlı, çört yumrulu, kırıntılı ve killi kireçtaşından oluşur. Killi kireçtaşlarının alt düzeyinde, yeşil marn ve kızılımsı kumtaşı yer alır. Kırıntılı kireçtaşları genelde orta-kalın katmanlı, yer yer kumlu, ammonit ve mercan fosilleri kapsar. Bilecik kireçtaşı, Gümüşdere volkaniti üzerine keskin bir dokanakla gelir ve İncedere formasyonu ile düşey ve yanal geçişlidir. Birimin tip kesit yeri olan Çardaklı dolayından derlenen örneklerden; Protopeneraplis, trochangulata Septfontaine, Trocholina alpına (Leupold), Conicospirillina basiliensu Mohler, Calpionella sp., Haplophragmium sp., Nautiloculina sp. (Tanımlayan: F. Armağan) gibi Portlandiyen-Neokomiyen yaşı veren mikrofauna fosilleri, erken Titoniyen yaşı veren (Paraberriasella cf. blandeti) (Tanımlayan: O. Batur) ammonit fosili bulunmuştur. Bu verilere göre birimin yaşı Titoniyen-Neokomiyen kabul edilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Bilecik kireçtaşı, Bayburt birliğindeki Berdiga formasyonunun eşdeğeridir. Şelf çökeli özelliğinde olan birimin radyolaryalı killi mikritlerden oluşan bölümü şelfin açık ve derin kesimini temsil etmektedir. İncedere Formasyonu (JKi) Tüf ara katmanlı kumtaşı-silttaşı ardalanmasından oluşan birim Konak ve diğerleri (2001) tarafından İncedere formasyonu olarak adlandırılmıştır. Yaklaşık kalınlığı 250 m olan birim, en iyi İncedere-Çardaklı köyleri (Tortum) arasındaki yol boyunca izlenir (H47). Birim; sarımsı gri, boz yeşil, kahverengi kumtaşı, karbonatlı kumtaşları ekinid dikeni ve mercan parçaları, gri-yeşil renkli kumtaşları ise ammonit ve pelesipod fosilleri içerir. İstifin üst kesiminde gastropod ve bitki kırıntısı içeren kumlu kireçtaşı merceği yer alır. İncedere formasyonu, Bilecik kireçtaşı üzerine yanal-düşey geçişli olarak gelir. İncedere formasyonundan derlenen örneklerden; Protopeneraplis trochangulata Septfontaine, Pseudocyclamminia lituus (Yokoyama), Calpionella alpına Lorenz (Tanımlayan: F. Armağan) gibi Portlandiyen-Berriyasiyen yaşı veren mikrofauna fosilleri, Neokomiyen yaşı veren Astarte aff. gigantea (Tanımlayan: T. Alemdaroğlu) makro fosili saptanmıştır. Bu fosil bulgularına göre birime Portlandiyen-Neokomiyen yaşı verilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). 93

Birimin alt kesimi nispeten sığ denizel, üst kesimi ise göreli derin deniz ortamında çökelmiştir. Oltu Ekaylı Zonu Ovacık-Olur zonu kapsamındaki Olur, Aksu ve Çardaklı birliklerinin değişik düzeylerine ait değişken kalınlık ve boyutlardaki tektonik dilimler ile Liyas öncesi temele ait kayaların düzensiz bir şekilde ekaylandığı yapısal sistem, Konak ve diğerleri (1991) tarafından Oltu Ekaylı zonu olarak tanımlanmıştır. Paleosen sonu Tortoniyen öncesi zaman aralığında, birbirini izleyen yapısal hareketler sonucu biçimlenen bu yapısal sistem içinde; Olur, Aksu ve Çardaklı birlikleri dilimlenerek (Olur birliğinin yalnızca güney kenarı dilimlenmiştir), aşamalı olarak batıdan doğuya doğru giderek kamalanırlar. Oltu Ekaylı zonu kapsamındaki ayırtlanmamış volkanik kayalar Konak ve diğerleri (2001) tarafından "Ayrılmamış Volkanitler" olarak değerlendirilmiştir. Ofiyolitik kaya içermeyen bu ekaylı zon boyunca, ayırtlanan her bir tektonik dilimin hangi birliğe ait olduğunu kestirmek her zaman mümkün olamamaktadır. Özellikle volkanik kayalarda böyle bir ayrıma gitmek oldukça zor ve bazı durumlarda imkansız olduğundan, bu kayalar "Ayrılmamış volkanitler" olarak hastalanmıştır. Ayrılmamış Volkanitler (JKav) Aksu ve Çardaklı birliklerine ait değişik yaştaki andezit ve bazaltik volkanitlerin yanal ve yatay hareketler sonucu dilimlenerek ayırtlanamayacak şekilde bir araya gelmesiyle oluşan volkanik kaya topluluğu Konak ve diğerleri (2001) tarafından Ayrılmamış volkanitler olarak adlandırılmıştır. Tektonizma nedeniyle genellikle milonitleşmiş ve yer yer etkin alterasyona uğramış yeşilimsi, kirli sarı, boz renkli volkanitlerin bazı dilimleri piroklastik kayalarla, bazı dilimleri ise yastık yapılı spilitik bazalt veya andezitlerden meydana gelir. Volkanitler arasında tektonik dilimlerinde bulunduğu düşünülmektedir. Birimi oluşturan volkanitler çoğunlukla Liyas-Dogger yaşlı, az bir kısmı Geç Kretase veya Eosen'e ait olabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle birimin dilimlenme (karışmamelanjlaşma) yaşı Eosen olmalıdır. Ayrılmamış volkanitler Jura-Eosen zaman aralığında oluşmuştur. Örtü Birimleri Tüm nap kütlelerinin üzerine transgresif olarak gelen kaya birimleridir. Ofiyolitler üzerine transgresif olarak gelen ve onların çakıllarını içeren en yaşlı birimler, ofiyolitlerin güneyinde geç Turoniyen-Orta Paleosen yaşlı, alt kesimi pelajik üst kesimi neritik olan Serçeme formasyonu ile ofiyolitlerin kuzey sınırında Elmalı formasyonu gelir. Herikisi örtü birimi de Ofiyolit zonu bölümünde anlatılmıştır. Yesirçöl birliği ve ofiyolitler üzerinde açısal diskordanslı olan kırıntılı sığ kıyı çökelleri ve karbonat kayaları (Elmalı formasyonu) Lütesiyen'de birikmiştir. 94

Genel örtü birimlerini ise Orta Eosen-Kuvaterner yaş aralığındaki kayaçlar oluşturur. Lütesiyen'deki aşınma dönemini izleyen yeni bir transgresyonla, tüm birimleri üstleyen sığ denizel-lagüner fasiyesteki Erken -Orta Miyosen çökelleri (Kemerkaya ve Aşkale formasyonu), ve göl çökelleri (Karahan ve Ürünlü formasyonu), Pliyosen yaşlı karasal fasiyesler (Gelinkaya formasyonu) ile uyumsuz olarak üstlenir. Karasal çökeller, inceleme alanında geniş bir alanı kaplayan, volkanik kayalar (Gavurdağı volkanitleri) ile yanal/düşey geçişlidir. Eosen Eosen birimleri harita alanının batısında, Serçeme Çayı vadisinde çakıltaşı, kumtaşı ve Nummulites kireçtaşlarından oluşan Erken-Orta Eosen yaşlı Elmalı formasyonu, doğusunda ise karasal ve sığ deniz çökellerini kapsayan geç Lütesiyen-Priyaboniyen yaşlı Dağdibi formasyonu ve andezitik, bazaltik, trakitik lav ve piroklastiklerden oluşan Bartoniyen-erken Priyaboniyen yaşlı Karataş formasyonları ile temsil edilir. Gavurdağları doğusundaki Eosen çökellerini Oligo-Miyosen çökelleri (Susuz formasyonu) uyumsuzlukla örter. Eosen istifi, Oltu ekaylı zonu kapsamındaki Ayrılmamış volkanitlerle tektonik ilişkilidir. Dağdibi Formasyonu (Ted) Çakıltaşı ve kumtaşından oluşan birim, Bozkuş (1990) tarafından Dağdibi formasyonu olarak tanımlanmıştır. Birimin kalınlığı 230-300 m arasında değişmektedir. Birim altta gri-yeşil renkli çakıltaşları ile başlar. Üzerinde gri-yeşil-sarı renkli bol makro fosilli, bentik foraminiferli, yer yer çapraz laminalı kumtaşları yer alır. Kumtaşları üste doğru gri-sarı-yeşil renkli, kalın katmanlı kumtaşı, gri renkli ince-orta katmanlı kumtaşı-silttaşı ardalanmasına geçer. Alt kesimdeki kumtaşları içinde 2-3 m kalınlığında merceksi çakıltaşı düzeyleri gözlenir. Dağdibi formasyonu, Aksu ve Çardaklı birliklerini açısal uyumsuzlukla örter. Geç Eosen yaşlı Karataş formasyonu ile yanalda girik olup üstte aynı birim tarafından uyumlu olarak örtülür. Birimdeki kumtaşlarından derlenen örneklerden; Nummulites cf. millecaput Boubee (A formu), N. cf. fabianii Prever, Nummulites spp., Discocyclina spp., Assilina sp., Asterigerina sp., Eorupertia sp., Actinocyclina sp. fosilleri saptanmıştır. Bu fosillere göre birime geç Lütesiyen-Priyaboniyen yaşı verilmiştir (Tanımlayan: F. Küçümen, S. Örçen ve E. İnal) (Konak ve Hakyemez, 2008). Dağdibi formasyonu, karasal ve sığ deniz ortamında çökelmiştir. Karataş Formasyonu (Tek) Andezitik, bazaltik, trakitik lav ve piroklastik kayaçlardan oluşan birim, Bozkuş (1990) tarafından Karataş formasyonu olarak adlandırılmıştır. Çalışma alanı içinde en doğuda, dar bir alanda mostra verir. 95

Karataş formasyonu alttan üste doğru koyu renkli latit-andezitler, açık renkli fenolitler ve kahverengi-kızıl trakitik lav akıntıları şeklinde sıralanır. İçlerinde taze yüzeyleri alacalı, ayrışma rengi kahve kırmızı ve pembe renkli hornblendasit porfir, taze rengi pembemsi, kahvemsi renkli, ayrışma rengi koyu kahvemsi, sert, seyrek eklemli, masif yapılı kuvars-latit porfir türü yarı derinlik kayaçlar yer alır. Genellikle porfirik dokulu olan andezitler, sert, sıkı, yer yer akma yapılı, kahverengimsi, açık bordomsu, ayrışma rengi koyu kahvemsi renklidir. Volkanik istifin en üst düzeyinde, taze yüzeyleri açık gri, sarı, yer yer açık kırmızı ayrışma yüzeyleri sarı-açık kahve veya kızılımsı kahve renkli, az boşluklu, akma yapılı, yer yer masif ve düzensiz eklemli trakitik volkanitler ve yer yer mercekler şeklinde yer yer riyolitik ve perlitik lav akıntıları yer almaktadır. Karataş formasyonu, Dağdibi formasyonu ile yanal geçişli olup aynı zamanda Dağdibi formasyonu üzerine uyumlu olarak gelir. Üzerinde Miyosen birimleri uyumsuz olarak yer alır. Birimin içindeki silttaşlarından alınan örneklerden (Kars-G48), Reticulofenestra umbilica (Levin), Cribrocentrum coenurum (Reinhardt), Cyclicargolithus floridanus (Roth ve Hay) ve Ericsonia formosa (Kamptner) (Tanımlayan: E. N. Erkan) nannoplanton fosilleri saptanmıştır. Bu fosillere göre birime Priyaboniyen yaşı verilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Ancak volkanitlerden alınan örneklerden K/Ar yöntemi ile 42-36 My arasında (Bayraktutan, 1985 ve 1994), Keskin (1998) ise 38,5 ±0,7 My yaşı bulunmuştur. Bu verilere göre birime geç Bartoniyen-erken Priyaboniyen yaşı verilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Oligo-Miyosen Çalışma alanının doğusunda izlenen Oligo-Miyosen istifi, kömür damarları içeren çakıltaşı-kumtaşı-çamurtaşı ardalanımından oluşan Susuz formasyonu ve Dutlu Çakıltaşı üyesi ile temsil edilir. Susuz Formasyonu (Toms) Çakıltaşı-kumtaşı-çamurtaşı ardalanmasından oluşan ve kömür damarları kapsayan birim Bozkuş (1990) tarafından Susuz formasyonu olarak adlandırılmıştır. Susuz formasyonu, altta yeşil, sarımsı renkli, kalın katmanlı, iri volkanik çakıllı, yanal olarak devamsız olan çakıltaşı düzeyi ile başlar. Bu çakıltaşları üzerine, kumtaşıçamurtaşı ardaianması gelir. Birimin tabanında izlenen çakıltaşı düzeyi, Konak ve diğerleri (2001) tarafından Dutlu çakıltaşı üyesi olarak adlandırılmıştır. Susuz formasyonu yaşı, küçük memeli, spor/polen alglere göre Geç Oligosen-Erken Miyosen olarak belirtilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Birim menderesli akarsu, bataklık ve göl ortamlarında çökelmiştir. Dutlu Çakıltaşı Üyesi (Tomsd): Susuz formasyonunun alt düzeyinde izlenen çakıltaşları Konak ve diğerleri (2001) tarafından Dutlu Çakıltaşı üyesi olarak adlandırılmıştır. Birimin kalınlığı değişken olup yer yer 100 m'ye ulaşır. 96

Gri-beyaz-bej renkli, kalın ve belirsiz katmanlı olan birim altta köşeli çok kötü boylanmalı ve tane destekli kireçtaşı çakıl ve bloklarından oluşur. Üste doğru taneler yuvarlaklaşmış, tane boylarında küçülme, belirsiz katmanlı, derecelenme ve boylanma gösteren, matriks destekli çakıltaşlarına geçer. İstifin üst düzeyini bitki kırıntılı, yer yer jips ara düzeyleri içeren kumtaşları oluşturur. Alt - Orta Miyosen Kemerkaya Formasyonu (Tmke) Arpat (1965) tarafından Aşkale dolayında ve yakın çevresinde yüzeylenen Erken Miyosen yaşlı sığ deniz çökelleri arasındaki kireçtaşları Kemerkaya formasyonu olarak adlandırılmıştır. Aynı isim Aksay (1987) tarafından da kullanılmıştır. Birim tipik olarak Tortum-H45 paftasında Aşkale doğusundaki Kemerkaya mevkiinde izlenir. İnceleme alanında ise Ağcakent köyü doğusunda dar bir alanda yüzeylenir. Kemerkaya formasyonu, Elmalı formasyonu üzerinde uyumsuz olarak yer alır. Litolojisini genelde gri renkli, killi ve kumlu kireçtaşları oluşturur. Düzgün tabakalı olmayan ve bol kavkı kırıntısı kapsayan bu kireçtaşları arasında marn tabakaları da bulunur. Bu yüzeylerden alınan örneklerden; Archaias sp., Austrotrillina sp., Peneroplidae, Miliolidae, Ophthalmididae fosilleri tayin edilmiş ve birime Erken Miyosen yaşı verilmiştir (Aksay, 1987). Birim sığ deniz ortamında çökelmiştir. Aşkale Formasyonu (Tma) Çakıltaşı, kumtaşı, jips ara katkılı kiltaşı, silttaşı ve resifal kireçtaşından (Birbirleri ile girik sığ denizel, lagüner ve karasal fasiyesler) oluşan birim Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Aşkale formasyonu olarak adlandırılmıştır. Aynı birim İspir civarında Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından ispir formasyonu olarak incelenmiştir. İspir doğusunda geniş yayılımlı olan birim, tipik olarak Güllübağ köyü ve çevresinde izlenir, yaklaşık kalınlığı 300 m'dir. Güneyde küçük mostra şeklinde izlenen birim Tortum- H45 paftasında, Kurtdere zonunda (Kurtdere-Oltu zonu) 600-700 m kalınlığa ulaşır. Çalışma alanı dışında Yesirçöl dağının KB' sında Yesirçöl birliği sınırını örter. Birim çökel havzanın konumuna göre, denizel fasiyeslerle başlayıp, lagüner ve karasal fasiyeslere geçen ve birbiriyle yanal ve düşey geçiş gösteren kalın bir çökel istifi kapsar. Birim Kurtdere zonunda, tabanda; kızıl renkli, kötü-orta boylanmalı, tane ve matriks destekli, volkanik ve granit çakıllı, kumtaşı aradüzeyli çakıltaşı düzeyi ile başlar. Çakıltaşları arasında yer yer açık renkli, bol çakıllı, Gastropoda'U kiltaşı ve marnlar yer alır. Marn ara düzeyleri üzerine oolitli kireçtaşları gelir. Kireçtaşları üste doğru bol tatlı su algli kireçtaşlarına geçer. Birimin üst seviyelerinde lamelli, Ostracodaîı, kirli beyaz renkli tebeşirimsi kireçtaşı, kiltaşı, marn ve silt ara düzeyli, jipsli, kızıl- mor renkli kumtaşları, orta-iri taneli, orta derecede yuvarlaklaşmış çakıltaşları yer alır. Aşkale formasyonu, Çoruh formasyonu üzerine uyumsuz olarak gelir ve üzerinde ise Bayburt ve Çermeli napları yer alır. Ofiyolit napı üzerinde ve çalışma alanı dışında da Ovacık birliği ve Yesirçöl birliği üzerinde açısal uyumsuz olarak yer alır. Üzerine ise Geç Miyosen yaşlı Gavurdağı volkanitleri ile Pliyosen yaşlı Gelinkaya formasyonu uyumsuz olarak gelir. 97

Birimin bol organizma kalıntılı kireçtaşlarından; Miogypsina cf. irregularis (Michelotti), Miogypsinoides sp., Miogypsina sp., Lepidocyclina (Nephrolepidina) sp., Operculina spp., Globoratalia sp., Archaias sp., Heterostegina sp., Amphistegina sp., Peneroplis sp. fosilleri bulunmuştur (Tanımlayan: A. Gökten ve Ö. Aksoy). Bu fosillere ve stratigrafik konumuna göre birime Erken Miyosen (Akitaniyen-Burdigaliyen) yaşı verilmiştir. Birimin kumtaşı-kiltaşı seviyeleri Orta Miyosen yaşında olmalıdır (Akdeniz ve diğerleri, 1994). Birim karasal, lagün ve denizel bir ortamda çökelmiştir. Bol organizma kırıntılı sığ denizel kireçtaşları çanak çevresinde çökelmiştir. İstifin üst seviyelerinde lagün koşulları egemendir. Formasyon işletilebilir düzeyde jips ve kaya tuzu kapsar. Üst Miyosen Pliyosen Harita alanının çoğunluğunda yayılım gösteren Üst Miyosen volkanosedimanter istifi, Keskin (1994 ve 1998)'in çalışmasından yararlanılarak anlatılmıştır. Keskin (1994 ve 1998)'e göre, kıtasal bir çarpışma zonu içinde, çarpışma ile kökensel ilişkide gelişmiş volkanizmanın en iyi görüldüğü Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuzeydoğusunda yer alan Erzurum-Kars Platosu'nda 11 ile 2,5 My yıl arasında gerçekleşen volkanik aktivitenin tüm kayıtları izlenebilmektedir. Formasyon adlamalarında Keskin (1994)'in litoloji tanımları esas alınmış, ancak bazen zorunlu olarak yeni adlamalara gidilmiştir. Karahan Formasyonu (Tmk) Kumtaşı, silttaşı, kiltaşı, marn, kömür ve tüf ara düzeyli birim, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Karahan formasyonu olarak adlandırılmıştır. İspir-Karahan linyitlerini içeren, Kırık ve Toprakkale doğusundan inceleme alanına sokulan formasyon, inceleme alanı batısında geniş bir alanda yüzeyler. Yaklaşık kalınlığı 100-125 m olan birimin kaya türü özellikleri ve alt-üst ilişkileri en iyi Karahan köyü çevresinde mostra verir. Birim, sarı renkli kumtaşı, silttaşı, mavimsi bej kiltaşı ve laminalı marnlardan oluşan bir taban seviyesi ile başlar. Bu taban seviyesi üzerine volkanik elemanlı kumtaşı, kirli beyaz renkli tüfit ve kömürlü düzeyler yer alır. Bu kömürlü düzey üzerine kiltaşı, kumtaşı ara tabakalı, gri renkli, iri kristalli, andezit tüfleri, litik tüf, tüfit ve aglomera ardalanması gelir. Karahan formasyonu, Çermeli ve Ovacık birlikleri üzerine açısal uyumsuzlukla gelir. Üzerinde ise Gavurdağı volkaniti yer alır. Birimin Gelinkaya formasyonu ve Gavurdağı volkanitleri ile yanal ilişkili olması gerekir. Has (1968)'ın rapor ekinde bulunan, spor ve polenlere göre, Karahan formasyonunun kömürlü seviyeleri Pliyosen yaşındadır. Birimin altta Geç Miyosen'i kapsaması beklenir. Karahan formasyonunun laminalı marnları, tatlı su ortamını karakterize eder. Kömürleri oluşturan bitki kalıntıları, sığ göl kıyısındaki turba bataklıklarından taşınmıştır. 98

Ürünlü Formasyonu (Tmü) Gölsel ortamda çökelmiş, tüf ve epiklastik ara katkılı kumtaşı-silttaşı-marn ardalanmasından oluşan birim, Konak ve diğerleri (2001) tarafından Ürünlü formasyonu olarak adlandırılmıştır. Birimin kalınlığı 40-50 m dolayındadır. Genellikle kirli beyaz-bej-kirli sarı renkli olan birim, çamurtaşı ara katmanlı kumtaşlarıyla başlar ve üste doğru tüf-epiklastik ara katkılı kumtaşı-silttaşı-marn aradalanmasına geçer. Kumtaşları, ince-orta katmanlı, silttaşı ve kiltaşı düzeyleri ise daha çok ince ve belirgin katmanlıdır. Ürünlü formasyonu yanal ve düşey yönde volkanitlere geçer. Ürünlü formasyonu, volkanik karekterli Karataş formasyonu üzerine açısal uyumsuzlukla gelir. Birim Geç Miyosen yaşlı volkanitler ve Mescitli formasyonu tarafından uyumlu ve geçişli olarak örtülür. Ürünlü formasyonunda yaş verecek fosil bulunamamıştır. Çalışma alanı dışında Geç Miyosen yaşlı Harabedere formasyonu ile yanal olarak girik olması nedeniyle birimin yaşı da Geç Miyosen kabul edilmiştir (Konak ve Hakyemez, 2008). Ürünlü formasyonu, göl ortamında çökelmiştir. Mescitli Formasyonu (Tmm) Riyolitik bileşimli piroklastik akıntı, döküntü ve az miktarda sürge istiflerinden oluşan ve hemen hemen tümüyle camsı materyaldan meydana gelen birim Rathur (1965) tarafından Mescitli formasyonu olarak tanımlanmıştır. Aynı birim Keskin (1998) tarafından "Taban tüf düzeyi" olarak anlatılmıştır. Birim genel olarak, gri ve beyaz ignimfibritler ile piroklastik dökününtü katmanları ile bazik lav merceklerinin ardalanmasından oluşur. Birim bazen tek bir lav veya piroklastik akıntı/döküntü düzeyinden oluştukları gibi bazen de çok sayıda lav akıntıları veya piroklastiklerin üst üste istiflenmesinden de meydana gelmişlerdir. Bazen istif içindeki bir lav veya piroklastik birim, anahtar düzey oluşturacak biçimde uzun mesafeler izlenebilmekte, yüzlerce km2 alanı kaplayabilmektedir. Birimin kalınlığı yer yer 150-200 m'ye kadar ulaşır. Mescitli formasyonu, Ürünlü formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Dumlu Dağı'nda üzerine uyumlu ve geçişli olarak Arzutu dasiti gelirken, Güngörmez köyü civarında Güngörmez volkaniti tarafından da uyumlu ve geçişli olarak örtülür. Birimin lav düzeylerinden alınan örnekten K/Ar yaş tayini 6,54±0,14 milyon yıl vermiştir (Keskin, 1998). Bu da Geç Miyosen yaşına denk gelmektedir. Bu nedenle birimin yaşı Geç Miyosen olarak kabul edilmiştir. Arzutu Dasiti (Tmar) Çalışma alanının güneyinde Arzutu köyü ile Kızıldere arasında izlenen ve plajiyoklas, amfibol ve çok az miktarda bronzit-hipersten ve ojit mikrokristalleri ve mikrolitler içeren, mikroporfiritik dokulu, gri, bazen pembemsi renkli kalın ve masif lav akıntıları, Keskin (1998) tarafından Arzutu dasiti olarak adlandırılmıştır. Birimin yaklaşık kalınlığı 50-70 m civarındadır. 99

Arzutu dasiti, Dumludağı'nda, Mescitli formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Güngörmez volkaniti tarafından da uyumlu ve geçişli olarak örtülür. Birim, Mescitli formasyonu ile eş yaşta olup, yaşı Geç Miyosen olarak kabul edilmiştir. Gavurdağı Volkaniti (Tmgv) Genel olarak andezit, bazaltik andezit ve bazaltik lavlardan oluşan birim, Akdeniz ve diğerleri (1994) tarafından Gavurdağı volkaniti olarak adlandırılmıştır. Birim çalışma alanında Gavurdağı ve çevresinde yaygın olarak izlenir. Birim genel olarak bozumsu gri, gri, koyu renkli soğuma çatlaklı, masif, levhamsı eklem takımlı, iri tane kristalli, porfirik ve afiritik dokulu, amfibol fenokristalleri ve çok az miktarda klinopiroksen mikrokristalleri içeren dasitik-andezitik lavlardan kızılımsı kahve renkli, gaz boşluklu, porfirik ve vitoporfirik dokulu, plajioklas ve piroksen fenokristalleri içeren, yer yer akıntı doku gösteren bazaltlardan oluşur. Bu lavlar arasında, beyaz tüf ve kahve renkli, ayrışmalı, kötü boylanmalı aglomera mercekleri izlenir. Gavurdağı volkaniti, Mescitli formasyonu üzerine uyumlu olarak gelir. Üzerinde ise uyumsuz olarak Pliyosen yaşlı Gelinkaya ve Pliyo-Kuvater yaşlı Horasan formasyonu yer alır. Gavurdağı volkaniti, Keskin (1994, 1998) tarafından tanımlanan Geç Miyosen yaşlı Güngörmez ve Dumlu volkanitlerine eş değer olması ve Pliyosen yaşlı Gelinkaya formasyonu tarafından uyumsuz olarak örtülmesi nedeniyle birimin yaşı Geç Miyosen olarak yorumlanmıştır. Güngörmez Volkaniti (Tmg) Andezitik ve dasitik lavlardan oluşan birim Keskin (1998) tarafından Güngörmez volkaniti olarak adlandırılmıştır. İnceleme alanında, Güngörmez köyü ve Dumlu Dağı çevresinde tipik olarak izlenir. Birimin kalınlığı genel olarak 300-400 m civarında olmakla birlikte, Güngörmez köyü civarında birimin kalınlığı yaklaşık 600 m civarında olduğu belirtilmiştir. Birim genel olarak siyahtan açık griye kadar değişen renkler sunan, afirik yer yerde vesiküler doku sergileyen masif genellikle homojen, levhamsı eklem takımlı Andezitik ve dasitik lav düzeylerinden oluşur. Birim bazı düzeylerde dış görünüşü itibariyle bazaltı andıran dasitik bileşimde siyah kompakt ve afirik lav düzeyleri de kapsar. Vitrofirik dokulu bu kayalarda çok az miktarda bulunan plajioklaz mikrokristallerin bileşimi An51.52olup, klinöpiroksen ojit ve endiyopsit, ortopiroksen ise bronzit ile temsil edilir. Güngörmez volkaniti, tabanda Mescitli ve Arzutu dasiti üzerine uyumlu olarak gelir. Birimin alt düzeyindeki lavlardan alınan örnekten K/Ar yöntemiyle 6,54±0,14 My yaşı belirlenmiştir (Keskin, 1998). 100

Kargapazarı Volkaniti (Tmka) Bazalt ve bazaltik-andezitik lavlardan oluşan birim, Keskin (1994) tarafından Kargapazarı volkaniti olarak adlandırılmıştır. Yer yer 300 m kalınlık gösteren volkanit istifin görünür tabanında, krem-beyaz renkler sunan ve volkanoklastik kum ve silt ara katkıları içeren epiklastik tüf düzeyi ile başlar. Bu tüf düzeyi ojit fenokristalleri, az miktarda bronzit ve plajiyoktes mikrokristalleri içeren, hyaloplitik-vitrofirik dokulu Andezitik-dasitik lav akıntılar örter. Kargapazarı volkaniti yer yer farklı özellik göstermektedir. Kimi yerde dasitik-andezitik bileşimli ve kristalce zengin porfirik dokulu lav akıntıları ve subofitik ve intergranüle dokulu bazik lavlarda ara düzeyler şeklinde izlenmektedir. Birim Güngörmez volkaniti ile geçişlidir. Üzerine uyumsuz olarak Gelinkaya ve Horasan formasyonları gelir. Birimin yaşı K/Ar yöntemiyle 5,7 My olarak belirtilmiştir (Keskin, 1994) Gelinkaya Formasyonu (Tplgk) Çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, kiltaşı, marn, tüfit ve aglomera tabakalarının düzensiz ardalanmasından oluşan birim, Arpat (1965) tarafından adlandırılmıştır. Birim Gelinkaya köyü kuzey ve güneyinde tipik olarak yüzeylenir. Gelinkaya formasyonu; boz, gri, sarımsı gri renkli, çakıltaşı, kumtaşı, siltaşı, kiltaşı ardalanması ile başlar. Birim içinde yanal-düşey yönde tane boyu değişmeleri, derecelenme, kamalanma ve merceklenme olağandır. İstifin orta düzeylerinde, kirli beyaz renkli tüfitler, kahve renkli aglomera ara düzeyleri yer alır. İstifin taban ve üst düzeyinde yer alan çakıltaşları kötü boylanmalı, tane destekli, derecelenmen, orta-kaba taneli, tablamsı ve teknemsi çapraz tabakalıdır. Tabaka alt düzeylerinde oygu-dolgu, yapıları gelişmiştir. Gri, boz, yeşilimsi, renkli, paralel Laminalı kiltaşları dereceli olarak marnlara geçer. Kiltaşları ile ardalanan kumtaşlarında derecelenme ve paralel laminalanma iyi gelişmiştir. Gelinkaya formasyonu, bölgede yaygın olarak mostra veren Geç Miyosen yaşlı volkanitler üzerine uyumsuz olarak gelir (Arpat, 1965; Aksay, 1987). Aşkale formasyonu üzerine diskordan olarak gelen kırıntılılar, yanal-düşey geçişli olduğu Gavurdağı volkanitleri tarafından üstlenir. Birimin kalınlığı yaklaşık 1000 m dolayındadır. İnceleme alanından Gelinkaya formasyonunun yaşını saptayacak her hangi bir veri elde edilememiştir. Ancak stratigrafik konumu ve Ş. Aslan'ın (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Doğu Anadolu Bölge Müdürlüğü, Van) 1991 yılı çalışmaları sırasında Ilıca (Erzurum) yöresinden derlediği örneklerde tanımlanan, Ulmus carpinoides Geeppert (Miyosen-Pliyosen), Ulmus miojaporıica Tanai-Gaudin (Oligosen-Pliyosen), Zelkova ungeri Ettings-Kovants (Miyosen), Populus aff. zomerti A.Br (Miyosen-Pliyosen) formları (E. Gündüzhan'ın 30.3.1992 tarih ve 992/1 nolu tayin raporu) ve palinomorflara dayanılarak Gelinkaya formasyonuna Geç Miyosen?-Pliyosen yaşı verilmiştir. Sedimantolojik özellikleri, Gelinkaya formasyonunun tabanının bir akarsu ortamında çökeldiğini gösterir. Giderek bir tatlı su gölüne dönüşen bu çökel ortamında biriken kiltaşı ve marnlar, belkide doldurulmuş göl üzerinde ilerleyen akarsularla taşınmış yeni bir çakıltaşı tarafından üstlenir. 101

Arpat (1965) ve Aksay (1987)'ın da Pliyosen yaşını verdikleri Gelinkaya formasyonu, doğuda, Horasan dolaylarında yüzeylenen Horasan formasyonu (Akkuş, 1965 ve Rathur, 1965) ile deneştirilebilir özelliktedir. Pliyo - Kuvaterner Horasan Formasyonu (piqh) Çakıltaşı, kumtaşı, piroklastik ara katkılı kiltaşı ve marnlardan oluşan birim Horasan formasyonu olarak adlandırılmıştır (Akkuş, 1965; Rathur, 1965). Birim Keskin (1994) tarafından Aras formasyonu olarak tanımlanmıştır. Birim altta, kalın katmanlı, kahvemsi-grimsi renkli gevşek tutturulmuş çakıltaşı ve kumtaşları ile başlar. Üste doğru sarı, boz, grimsi, yeşilimsi renkli, çakıllı kumtaşı, yer yer piroklastik mercekli kumtaşı, silttaşı, marn ardalanması ile devam eder. Özellikle bu düzeylerde Congeria'U silttaşı ve killi marnlar yer yer yaygın olup aralarında ince linyit oluşumlarına rastlanır. Birim çalışma alanının güneyinde dar bir alanda yüzeylenir. Birim Geç Miyosen yaşlı kayalar üzerine uyumsuz olarak gelir, üzerine ise uyumsuz olarak Kuvarterner yaşlı çökeller gelir. Birimden saptanan; pelesipod, gastropod, ostrakod ve küçük memeli fosillerine göre birime Geç Pliyosen-Erken pleyistosen yaşı verilmişitr (Erentöz, 1954; Rathur, 1965; Arbas ve diğerleri, 1991). Horasan formasyonu akarsu ve delta çökellerinden oluşur (Konak ve Hakyemez, 2008). Taraça Dolgusu (Qt) Gevşek veya hafifçe tutturulmuş, boyları kaba kum ile çakıl arasında değişen tanelerden oluşan taraça dolgularında seyrek boylanma, derecelenme izlenir. Eski Alüvyon Yelpazesi Çökelleri (Qeay) Tutturulmamış blok, çakıl, kum, silt boyutunda, köşeli, yarı köşeli kayatürlerinden oluşur. Alüvyon Yelpazesi çökelleri (Qay) Kaynak alanın kaya türüne bağlı olarak değişen çeşitli türdeki köşeli, yarı köşeli, çakıl, kum, silt ve çamurdan oluşur. Yamaç Molozu (Qym) Dağ ve tepe gibi yüksek engebelerin eteklerinde dolgulanmış ve malzemesi bu engebeyi oluşturan kayalardan türemiş, köşeli, tane destekli çakıltaşı ve bloklardan oluşur. Alüvyon (Qal) Günümüz akarsu yataklarında dolgulanan çakıl, blok, kum, silt, kil gibi çok çeşitli boyutlarda tutturulmamış çökellerdir. 102

Tektonik İnceleme alanının kuzeyinde alt seviyeleri yüzeylenmeyen Pontid otokton birimi yer alır. Bayburt-Artvin Zonu'na ait Çermeli ve Bayburt birlikleri güneyden kuzeye itilerek Pontid otoktonu üzerine bindirmiştir. İnceleme alanının batı-güneybatısında ise Jura-Erken Kretase yaşlı Ovacık ve Yesirçöl birlikleri yer alır. Yesirçöl Birliği Senomaniyen yaşlı Ofiyolit nâpı ve Eosen yaşlı Elmalı formasyonu üzerine bindirmiştir. Çalışma alanının doğusunda Ovacık-Olur zonu kapsamında incelenen, birbirleriyle tektonik ilişkili Jura-Erken Kretase yaşlı Olur, Aksu ve Çardaklı birlikleri yer alır. Bu birlikler arasında, Jura-Kretase zaman aralığında gelişmiş ve içinde Olur, Aksu ve Çardaklı birliklerinin değişik düzeylerine ait dilimler ve temele ait kayaları kapsayan Oltu Ekaylı zonu yer alır. Miyosen'de başlayan yeni tektonik rejim döneminde, Geç Miyosen yaşlı kayalar, yer yer şiddetli kıvrımlanmış olan yaşlı birimler üzerine açısal uyumsuzlukla gelir ve bu dönemde bölgenin volkanizma yönünden aktif olduğu gözlenir. İnceleme alanında zaman zaman volkanik aktivitenin azaldığı veya tamamen durmasıyla oluşan çukur alanlarda gölsel çökeller çökelmiştir. Daha yaşlı tüm kayalar üzerinde çökelen Kuvaterner yaşlı çökeller genellikle yatay olup, sekiler halinde korunmuştur. Özellikle Pliyosen veya Pleyistosen'deki tektonik hareketlere bağlı gelişen faylar düşey ve/veya verev atımlı olarak gelişmiştir. Çalışma alanı GD'sunda, Miyosen'de Gavurdağı volkanitleri içinde Arzutu- Kızılkilise fayı gelişmiştir. Yörede Apsiyen'de Ovacık-Olur Zonu'na ait doğudaki istiflerin çökelme ortamlarında izlenen derinleşmeler ve sınırlı alanlarda da olsa volkanik aktivitenin belirmesi, bölge jeolojisini etkileyen bu döneme ait önemli tektonik olayların işaretleri olarak nitelendirilmektedir. Harşit-Borçka, Ovacık-Olur zonlarındaki önemli kıvrımlı ve bindirmeli yapılarla doğrultu atımlı fayların ilk gelişmeye başladığı (yaklaşık KD-GB doğrultulu bindirmeli ve/veya doğrultu atımlı faylar) Geç Paleosen-Erken Eosen arası, bölgenin tektonik bakımından en aktif olduğu bir dönemdir. Aksu birliği ile güneydeki Çardaklı birliği arasındaki tektonik sınırı, Tortumkale-Çardaklı (Tortum-H47) kuzeyi çizgisi boyunca dar bir koridor şeklinde uzanan Bartoniyen-Priyaboniyen çökelleri belirlemektedir (Konak ve Hakyemez, 2008). Özellikle Pliyosen veya Pleyistosen'deki tektonik hareketlere bağlı gelişen faylar düşey ve/veya verev atımlı olarak gelişmişlerdir. Projeye konu EİH güzergahını, etki alanını ve inceleme alanını gösterir 1 /25.000 ölçekli jeoloji haritası ekte verilmiştir 1. 1 Bkz. Ek 9 Jeoloji Haritası 103

Şekil 5 EİH ve İnceleme Alanını Gösterir 1/500.000 Ölçekli Jeoloji Haritası ÇED sürecinden sonra alınacak izinler başlığında ÇED sürecini müteakip alınacak izinler ile ilgili detaylar yer almaktadır. (Bölüm III.7) Proje kapsamında yapılacak yapılar için 19.08.2008 tarih ve 10337 sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) Genelgesi ve 11.01.2008 gün ve 13171 sayılı Makam Oluru doğrultusunda hazırlatılacak İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporları hazırlatılarak değerlendirilmek üzere ilgili kurumlara gönderilecektir. IV.2.2. Hat Güzergahı ve Trafo Merkezindeki Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri (Su seviyeleri, miktarları emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri halen mevcut ve planlanan kullanımı), Projenin tesis edileceği Erzurum ilindeki içme-kullanma ve sulama amaçlı açılmış bulunan sondaj kuyularının dağılımları aşağıdaki gibidir. 104

DSİ 8.BÖLGE ERZURUM Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü Tablo 6 Erzurum İli' ndeki Yeraltı Su Kaynakları 2011 YILI ERZURUM İLİ ENVANTERİ Tahsis Edilen Su Miktarı ( hm 3 / yıl ) Bölge No ve Adı SIRA No İLİ OVA ADI VE ÜNİTELERİ İşletme Rezervi (hm 3 /Yıl) SULAMA DSİ ve Toprak su Koop. İÇME - KUL. VE SANAYİ BELGELİ SULAMA TOPLAM ÇEKİLEN DÜŞÜNCELER 1 ERZURUM 2 ERZURUM ERZURUM OVASI a) Erzurum Ovası 77,810 24,835 26,760205 2,733453 54,328738 b) Erzurum Ovası Dışı 0,079388 0,167800 0,247188 c) Kümbet Ovası 7,000 2,500 2,500000 d) Cinis Ovası 3,000 0,190695 0,019000 0,209695 HINIS - KARAÇOBAN 69,000 Detaylı Hidrojeolojik etüd raporu var. 3 ERZURUM PASİNLER 82,000 51,000 7,775723 1,805861 60,581584 Detaylı hidrojeolojik etüd raporu var. 4 ERZURUM TORTUM 1,043652 1,043652 5 ERZURUM UZUNDERE 0,788840 0,788840 6 ERZURUM İSPİR 0,018250 0,018250 7 ERZURUM OLUR 0,018250 0,018250 8 ERZURUM OLTU 0,091250 0,091250 9 ERZURUM NARMAN 0,000827 0,000827 GENEL TOPLAM 238,810 78,335 36,748003 4,745191 119,828274 Jeotermal Sahalar 1 Erzurum - Ilıca Jeotermal Alanı Erzurum Ilıca yöresinin en yaşlı birimi Jura yaşlı kum taşı,çakıl taşı ve kil taşıdır. Jura - Kretase yaşlı breş,kum taşı ve kireç taşı seviyeleri bunların üzerinde yer alır. Daha üstte ise üst kretase yaşlı kireç taşı ve marn, Miyosen yaşlı jipsler ile belirgin kumlu ve kireç taşlı birimler yer almaktadır. Ilıca alanında ve Erzurum Ovasında tüm bu alt birimleri kalın bir şekilde örten üst miyosen yaşlı bazaltlar ve pliyosen yaşlı gelinkaya sedimanları ve alüvyon yer almaktadır. Erzurum-Ilıca Ovasındaki faylarda yoğunluk KB- GD ve KD-GB doğrultusunda doğrultu atımlıdırlar. Ayrıca K-G doğrultusunda ve doğu yönünde eğimli olan Ilıca yerleşim alanının doğu kısmından geçen fay görülür. 1 Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2011) 105

Sahada Bugüne Kadar Yapılmış Çalışmalar Sahada önceki yıllarda yapılan 1750 km 2 prospeksiyon, 1450 km 2 1/25 000 ölçekli detay jeoloji,158 nokta jeofizik rezistivite, 1000 km 2 jeomorfoloji ve hidrojeokimya çalışmalarından elde edilen veriler ışığında bölgenin ısıtmacı lığa yönelik jeotermal potansiyelinin olabileceği düşünülmüş ve 1985 yılında açılan E-1 Kuyusunda 605 m de 39 C sıcaklıklı ve 6 lt/sn debide termal akışkan elde edilmiştir.1986 da sahanın ısı dağılımını ortaya çıkarabilmek amacıyla 10 adet toplam derinliği 1151.30 m olan gradyan sondajı açılmıştır.1987 ve 1988 yıllarında toplam 1338 m olan kuyu logo alımları ile çalışmalara devam edilmiş, alınan ölçüler değerlendirilmiştir. Isı dağılımına ilişkin veriler, tektonik hatlar boyunca benzer özellikler göstermekte, kuyulardaki gradyen değerleri 0.21 C/10 m ile 3.75 C/10 m arasında değişmektedir. Ayrıca sahada yapılan çalışmalar ile 1985 yılında açılan sıcak su sondaj kuyusunda debi, sıcaklık ve test çalışmalarının yanı sıra faydalanma imkanlarının ortaya konulması gerçekleştirilmiş, ayrıca suyun kirlenmesi ve debisinin azalmasını önlemek için koruma alanları etüdü yapılmıştır. Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Çalışma alanı içerisinde yer alan kaplıca kaynağından ve sıcak su sondajından 1985 yılında alınan su örneklerinin analiz sonuçları değişik yöntemlerle değerlendirilmiştir. Sıcak su sondajından alınan su örneğinde toplam mineralizasyon 5102.8 mg/lt dir. Yapılan çalışmalarda sondaj suyu sodyumlu,bikarbonatlı,klorlu termal sular sınıfına,kaplıca kaynağı ise florür içeren sodyumlu, bikarbonatlı, klorürlü termal sular sınıfına girer. Yapılan değerlendirmelerden jeotermal kaynağın düşük sıcaklığı (39 C-43 C) nedeniyle ısıtma açısından önemli olamayacağı ancak turistik ve sağlık tesislerinin kurulmasında yararlanılabileceği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle termal turizme yönelik bir talep geldiği takdirde,sahada sondajlı çalışma yapılarak debi arttırılabilecektir. Erzurum - Pasinler Jeotermal Alanı Pasinler ve çevresine yönelik petrol, jeoloji ve hidrojeoloji amaçlı olarak birçok çalışma bulunmaktadır. Pasinler havzası üst miyosenden bu yana bölgede etkin olan sıkışma rejimi altında gelişmiş ve aynı zamanda doğrultu atımlı hareketlerin etkisini taşıyan bir dağ arası havzasıdır. Saha; bazalt, örtü lavı özelliğindedir. Sahada Bugüne Kadar Yapılmış Çalışmalar: Sıcak su aramaya yönelik çalışmalar 1987 yılında etüd düzeyinde başlamıştır. 1991 yılında Ps 1-A kuyusunda 200 m sıcak su sondajı yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda 40 C sıcaklıkta 10 lt/sn su elde edilmiştir. Ana rezervuarda ise 42 C sıcaklıkta 75 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir. 1992 yılında yapılan çalışmalarda ise, 200 m sondaj yapılmış ve 42 C sıcaklıkta 95 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir. Bu sahada 1994 yılında yapılan çalışmalarda 205 m sondaj yapılmış ve 40 C sıcaklıkta, 110 lt/sn debide sıcak su elde edilmiştir. Sahada sıcak su sondaj kuyularında debi, sıcaklık ve test çalışmalarının yanı sıra faydalanma imkanlarının ortaya konulması gerçekleştirilmiş, ayrıca suyun kirlenmesi ve debisinin azalmasını önlemek için koruma alanları etüdü yapılmıştır. 106

Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Sondajlardan elde edilen suların; tortulu, berrak ve kükürt kokulu olduğu tespit edilmiştir. Sondajdan alınan örneklerin değerlendirilmesi sonucu suların klorür içeren sodyumlu, bikarbonatlı sular sınıfına girdiği tespit edilmiştir. IV.2.3. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut ve Planlanan Kullanımı (İçme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri istihsali, su yolu ulaşımı tesisleri, turizm, spor ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları, diğer kullanımlar),(1/25000 lik topografik haritada gösterilmesi) Elif Havza TM-Erzurum I Enerji İletim Hattı için belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili sınırları içerisindeki yüzeysel su kaynaklarını (dere-çay, nehir-ırmak, baraj-gölet, göl ve sulak alanları) gösterir harita aşağıda verilmiştir. Direk yerlerinin kesinleşmesi aşamasında DSİ Bölge Müdürlüğü' ne başvurularak gerekli izinler alınacaktır. Şekil 6 İnceleme Alanının Hidrolojik Yapısı 107

Projenin sınırlarından geçtiği il olan Erzurum da Fırat, Aras ve Çoruh nehirlerinin havza sınırları geçmektedir. Aras nehrinin kalitesi T2 A1 dir. İlin diğer önemli akarsuları Fırat ın ana kollarından olan Karasu ve Hınıs çayıdır. Karasu yun kalitesi T2 A1 dir. Hınıs Çayı, Fıratın ana kollarından olan Murat nehrine karışan bir akarsudur. Hınıs çayının kalitesi T2 A1 dir. Gümüşhane il sınırları içerisinden doğan Çoruh nehri, İspir İlçesinden Erzurum il sınırlarına geçer. İspir Mescitli köyünde, Çoruh nehrinin kalitesi T2 A1, Tortum çayının kalitesi T1 A1, Oltu çayının Ayvalı köyünde kalitesi ise T2 A1 olarak bulunmuştur. Projenin gerçekleştirileceği Erzurum ili sınırları içerisindeki başlıca akarsular ve genel özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 7 Erzurum İli Sınırları İçerisindeki Yüzeysel Su Kaynakları 1 Akarsuyun Adı Toplam Uzunluğu Km İl Sınırları içindeki Uzunluğ u Km Toplam Uzunluğa Oranı % Debisi m 3 /Sn İl Sınırları İçinde Başlangıç ve Bitiş Noktalari Kolu Olduğu Akarsu Karasu 185 140 76 44 Tuzla Çayı 120 70 58 12 Dumludağı Aşkale Tecer köyü Palandöken dağı Mağara köyü Fırat Fırat Serçeme 69 68 100 9 Yıldız Dağı Karasu Karasu Pulur Çayı 43 43 100 2 Tabya Dağı Karasu Karasu Aras Nehri 521 217 42 43 Bingöl Dağı Tgüney ky. Anakol Hasankale Çayı 71 71 100 9 Palandöken dağı, Köprüköy Aras Hınıs Çayı 146 88 60 13 Bingöl dağı, Karaçoban Murat Ahırçemen Çayı 51 51 100 4 Bingöl dağı, Hınıs çayı HınısÇayı Kisre Çayı 54 51 100 4 B. Sultan Gölü, Hınıs Çayı Hınıs ÇayıI Tortum Çayı 82 51 89 12 Dumludağı Şıklık Sultan Oltu ÇayıI Oltu Çayı 151 73 87 20 Şehitler Tepe, Şakar Tepe Çoruh Nehri Çoruh Nehri 495 62+137= 199 40 49 Viranşehir gö. Mescitli köy. Laleli, Köprüçörek ky. Anakol Projenin gerçekleştirileceği Erzurum ili sınırları içerisindeki başlıca göller ve genel özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. 1 Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2011) 108

Tablo 8 Erzurum İli Sınırları İçerisindeki Göller 1 Sıra No İşletmedeki Projenin Adı Su Kaynağı İl Merkezine olan Mesafesi (km) Amacı Kapasitesi Talve kotu Kret kotu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Erzurum Kuzgun Barajı Erzurum Palandöken Barajı Erzurum Demirdöven Barajı Erzurum Palandöken Göleti Erzurum- Karayazı Köyceğiz Göleti Erzurum-Pasinler Porsuk Göleti Erzurum-Şenkaya Şenkaya Göleti Erzurum-Tortum Kapıkaya Göleti Erzurum-Olur Ürünlü Göleti Serçeme Deresi Lezgi-Pisyan Deresi 70 40 Sulama, Enerji İçmesuyu, Sulama Timar Deresi 48 Sulama Karnıyarık Deresi 18 Sulama Karataş Deresi 120 Sulama Masat Deresi 35 Sulama İncesu Deresi 190 Sulama Karsemit Deresi 90 Sulama Denizgölü Deresi 200 Sulama 49001 ha (brüt) 36 Gwh/yıl 2010,00 2114,00 70,30 hm 3 12038 ha (brüt) 2080,00 2122,60 9844 ha (brüt) 1738,35 1796,35 340 ha (net) 2084,00 2098,95 1350 ha (net) 2259,50 2274,53 170 ha (net) 1856,50 1870,00 350 ha (net) 2479,50 2489,50 230 ha (net) 2149,50 2164,21 1114 ha (net) 2192,00 2218,52 15,5 km Şekil 7 Tortum Gölü nün Planlanan EİH' na Göre Konumu 1 Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2011) 109

Elif Havza TM-Erzurum I Enerji İletim Hattı için belirlenen inceleme alanının sınırları içerisinden geçtiği Erzurum ili sınırları içerisinde bulunan barajların yerleri, su kaynakları, ne amaç için kullanıldıkları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 9 Erzurum İli Sınırları İçerisinde Bulunan Barajlar ve Özellikleri 1 BARAJ ADI İnşaatı Devam Eden Barajlar Pazaryolu Barajı Hınıs Başköy Barajı İşletmede Olan Barajlar SU KAYNAĞI Değirmen Deresi Başköy Deresi Max.Göl Hacmi (hm³) İçme İçin Kullanılan Su mik. (hm³/yıl) Sulama Alanı (ha) AMACI Toplam Enerji (GWh/Yıl) 3,331-605 Sulama - 176,55-20 585 Sulama - Kuzgun barajı Serçeme 311,77-50193 Sulama+Enerji 22,65 Çayı Demirdöven Barajı Tımar Çayı 34,65 8328 Sulama - Lezgi ve Sulama+İçme Palandöken Barajı 227,44 70,3 11408 - Pisyan Suyu Kapıkaya Göleti Karsemit Deresi 1,04-230 Sulama - Köyceğiz Göleti Beyaztaş Deresi 5,68-1350 Sulama - Palandöken Göleti Gedikçayır Deresi 1,558-340 Sulama - Porsuk Göleti Maşat Dersi Deresi 0,765-170 Sulama - Şenkaya Göleti İncesu Deresi 2,45-350 Sulama - Olur Ürünlü Göleti Yayla Deresi 5,62-1273 Sulama - Yatırım Programındaki Barajlar Narman Şehitler Barajı Planlaması Tamamlanan Narman Barajlar Şehitler Barajı Hınıs Başköy Barajı Karapınar Dere, Büyüksu Dere Karapınar Dere, Büyüksu Başköy Dere Deresi 12,060-4 706 Sulama - 12,060-4 706 Sulama - 176,55-20 585 Sulama - IV.2.4. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprağın arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, erozyon, mera, çayır, toprağın mevcut kullanım durumları vb.), (5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanununa göre gerekli izinlerin alınması) Tarım Reformu Genel Müdürlüğü'nden temin edilen arazi varlığı sayısal verilerine göre EİH güzergahı; mera, kuru tarım (nadaslı), sulu tarım (yetersiz), sulu tarım, fundalık, çayır, bahçe (sulu), bahçe (kuru) ve diğer olarak tanımlanan araziler üzerinden geçmektedir 2. EİH projesi kapsamında inceleme alanı içerisinde şimdiki arazi kullanım durumlarına göre dağılımlarını gösterir şekil aşağıda sunulmuştur. 1 Erzurum İl Çevre Durum Raporu (2011) 2 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 110

İlgili alanda 6831 sayılı Orman Kanunu kapsamında orman sayılan yerler dışında kalan tarım arazileri için, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında işlem yapılacak olup, ilgili kanunun 21. Maddesi (a) bendi gereğince, yasal izinlerin alınması süreci içerisinde proje alanında herhangi bir tarım dışı faaliyette bulunulmayacaktır. İzinler faaliyetlere başlamadan önce alınacak ve izin alınmadan inşaat faaliyetlerine başlanmayacaktır. Ayrıca EİH projesi kapsamında etüt çalışmaları tamamlanmamış olup, proje güzergahı belirlenirken mümkün olduğu kadar dikili tarım arazileri ve sulu mutlak tarım arazilerinden kaçınılmıştır. Mera : % 72 Diğer Araziler : % 2 Kuru Tarım (nadaslı) : % 12 Fundalık : % 2 Sulu Tarım (Yetersiz) : % 4 Çayır : % 2 Sulu Tarım : % 3 Bahçe Sulu : % 1,5 Şekil 8 İnceleme Alanı İçerisindeki Arazilerin Şimdiki Arazi Kullanım Durumlarına Göre Dağılımları ve Konumları (Ölçeksiz) 1 1 Bkz. Ek 5 Arazi Varlığı Haritası 111