GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI III

Deneysel Olarak Sınanmış GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI III Editörler: Prof. Dr. Serdar ERKAN Doç. Dr. Alim KAYA 3. Baskı Akademik Destek Programı Verimli Ders Çalışma Alışkanlıkları Özsaygı Sosyal Beceri Eğitimi Kaygı Sosyal Kaygı Problem Çözme Becerileri Sigara Bırakma Programı Sınav Kaygısı

Editörler: Prof. Dr. Serdar Erkan - Doç. Dr. Alim Kaya DENEYSEL OLARAK SINANMIŞ GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI - III ISBN 978-605-4282-81-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2012, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ağustos 2007 2. Baskı: Aralık 2009 3. Baskı: Mart 2012 Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara-0312-3945590) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987

ÖN SÖZ Elinizdeki bu kitap ilk iki cildi daha önce yayımlanan Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları serisinin üçüncü cildidir. Daha önce yayımlanan kitaplardan birinci ciltte, ilköğretim öğrencileri için hazırlanmış ve bu yaş grubu öğrenciler üzerinde etkililiği test edilmiş programlar, ikinci ciltte ise yine aynı yaklaşımla orta ve yükseköğretim öğrencileri için hazırlanmış ve test edilmiş programlara yer verilmişti. Bu kitapta ise yine orta ve yükseköğretim öğrencileri üzerinde etkililiği test edilmiş programlar yer almaktadır. Kitaptaki programlardan üçü doktora tezi, altısı ise yüksek lisans tezidir. Programların tümü deneysel olarak test edilmiş, etkililiği kanıtlanmış çalışmalardır. Bu çalışmalar bilimsel jüriler tarafından kabul edilmiştir. Kitapta dokuz program yer almaktadır. Bunlar; akademik güdülenme, problem çözme, sosyal beceri eğitimi, etkili çalışma alışkanlıkları geliştirme, benlik saygısı, kaygı, sosyal kaygı, sınav kaygısı ve sigarayı bıraktırma konularında hazırlanmıştır. Bu ve daha önceki kitapların hazırlanması için bizi güdüleyen şey, alanımızda yapılmış araştırma sonuçlarını, özellikle psikolojik danışmanların okul ortamında uygulayabilecekleri programları, meslektaşlarımıza ulaştırma ve onlarla paylaşma arzusudur. İlk iki cilde özellikle okul ortamında çalışan psikolojik danışmanların göstermiş olduğu ilgi bizi mutlu etmiştir. Programların uygulanmasına ilişkin öneriler her programda hatırlatılmış olmakla birlikte uygulamaya ilişkin bazı noktaların tekrar hatırlatılmasında yarar görülmektedir: 1. Kitabın hedef kitlesi PDR alanında çalışan ve PDR alanında en az lisans diplomasına sahip meslektaşlarımızdır. Bu niteliği taşımayan kişilerin programları kullanması ehliyet ve etik sorunları yaratacaktır. 2. Uygulamalarda PDR alanının ve grup etkinliklerinin genel ilke ve kurallarının her zaman dikkate alınması gerekmektedir. Programları uygulamak isteyen meslektaşlarımızın karşılaşabilecekleri soru ve sorunları doğrudan yazarlarla iletişime geçerek iletmesi mümkündür. Bunun yanında programları uygulayan meslektaşlarımızın uygulamadan elde ettikleri sonuç ve gözlemlerini yazarlarla ve editörlerle paylaşmaları bizleri mutlu edecektir. Kitap açık uçlu olarak planlanmıştır; araştırma sonuçları ile yararlı olduğu kanıtlanmış ama bu seride yer almayan programların yazarlarının da kitaptaki formatta çalışmalarını editörlere iletmesi durumunda gelecek baskılarda onlara da yer verilmesi bizi mutlu eder. Tüm yazarlara, danışmanlarına, kitaba dil açısından katkıda bulunan, Yrd. Doç. Dr. Namık Kemal ŞAHBAZ a ve kitabı yayımlayan Pegem Akademi ekibine teşekkür ederiz. Editörler Prof. Dr. Serdar ERKAN Doç. Dr. Alim KAYA Mart 2012 iii

Kimimizin doğrudan, kimimizin de öğretmenlerinin öğretmenleri olarak yetişmemizde ve ülkemizde Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanının doğup gelişmesinde büyük emekleri olan; alanımızın duayenleri, Sayın Prof. Dr. Feriha BAYMUR Sayın Prof. Dr. Hasan TAN Sayın Prof. Dr. Muharrem KEPÇEOĞLU Sayın Prof. Dr. İ. Ethem ÖZGÜVEN Sayın Prof. Dr. Yıldız KUZGUN Sayın Prof. Dr. Yadigar KILIÇÇI Merhume Prof. Dr. Gül AYDIN öğretmenlerimize ithaf olunur. iv

Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Akademik Güdülenme Destek Programı Yrd. Doç. Dr. İhsan Bozanoğlu, Abant İzzet Baysal Üniversitesi 2. Bölüm: Sosyal Kaygıyla Başaçıkma Programının Lise Öğrencilerinin Sosyal Kaygı Düzeylerine Etkisi Azra Koçak Yazgı, Ankara, Tevfik İleri İlköğretim Okulu 3. Bölüm: Lise I. Sınıf Öğrencilerine Verimli Ders Çalışma Alışkanlıkları Kazandırmaya Dönük Bir Grup Rehberliği Programı Mesude Kaya Zengin, Malatya, Derme İlköğretim Okulu 4. Bölüm: Ergenlerde Problem Çözme Becerisini Geliştirmeye Yönelik Bir Grup Çalışması Sebahat Söylemez, Özel İtalyan Lisesi 5. Bölüm: Özsaygı Geliştirme Programının Lise Birinci Sınıf Öğrencilerinin Özsaygı Düzeylerine Etkisi Naime Doğru, Bursa, Yıldırım Yunus Emre İlköğretim Okulu 6. Bölüm: Bilişsel Davranışçı Sigara İçmeyi Bıraktırma Programının Depresyonlu Sosyal Anksiyeteli ve Normal İçicilerden Oluşan Gruplardaki Etkisi Doç. Dr. Hikmet Yazıcı, Karadeniz Teknik Üniversitesi 7. Bölüm: Sosyal Beceri Eğitiminin Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Beceri Düzeylerine Etkisi Prof. Dr. Galip Yüksel, Gazi Üniversitesi 8. Bölüm: Sınav Kaygısını Azaltmaya Dönük Bir Grup Rehberliği Programı Yrd. Doç. Dr. Zülal Erkan, Mersin Üniversitesi 9. Bölüm: Grup Rehberliği Programının Lise I. Sınıflarda Sınıf Tekrarı Yapan Öğrencilerin Kaygı Düzeylerinin Azaltılmasındaki Etkisi Erkan Sezer, Malatya, 20 Mayıs Vakfı Turgut Özal Lisesi Prof. Dr. Mustafa Kılıç, İnönü Üniversitesi v

İÇİNDEKİLER Önsöz...iii Bölümler ve Yazarları... v İçindekiler...vii 1. BÖLÜM AKADEMİK GÜDÜLENME DESTEK PROGRAMI İhsan Bozanoğlu (ss: 1-64) Özet...1 Giriş... 2 Kuramsal Çerçeve... 4 Genel Psikoloji Kuramlarında Güdülenme... 4 Koşullama Kuramları... 4 İhtiyaç Kuramları... 5 Akademik Güdülenme, Benlik Saygısı, Başarı, Sınav Kaygısı ve Bilişsel Davranışçı Uygulamalar... 7 Programın Genel Amacı... 12 Gruba Üye Seçimi... 12 Hedef Grup... 12 Kullanılan/Kullanılabilecek Ölçme Araçları... 13 Oturum Sayısı... 14 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklardan Bazıları... 14 Uygulayıcılara Öneriler... 15 Kaynaklar... 16 Oturumlar... 19 1. OTURUM... 20 2. OTURUM... 23 3. OTURUM... 25 4. OTURUM... 28 5. OTURUM... 30 6. OTURUM... 32 7. OTURUM... 36 8. OTURUM... 38 9. OTURUM... 44 10. OTURUM... 48 11. OTURUM... 51 12. OTURUM... 53 13. OTURUM... 55 14. OTURUM... 61 15. OTURUM... 63 vii

2. BÖLÜM SOSYAL KAYGIYLA BAŞA ÇIKMA PROGRAMININ LİSE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL KAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ Azra Koçak Yazgı (ss: 65-147) Özet... 65 Giriş... 66 Kuramsal Çerçeve... 66 Grubun Amaçları... 72 Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler... 72 Hedef Grup... 73 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları... 73 Oturum Sayısı... 75 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar... 75 Kaynaklar... 76 Oturumlar... 77 1. OTURUM... 78 2. OTURUM... 83 3. OTURUM... 86 4. OTURUM... 89 5. OTURUM... 103 6. OTURUM... 108 7. OTURUM... 121 8. OTURUM... 129 9. OTURUM... 137 10. OTURUM... 145 viii

3. BÖLÜM LİSE I. SINIF ÖĞRENCİLERİNE VERİMLİ DERS ÇALIŞMA ALIŞKANLIKLARI KAZANDIRMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI Mesude Kaya Zengin (ss: 149-205) Özet... 149 Giriş... 150 Kuramsal Çerçeve... 150 Programın Amacı... 158 Hedef Grup... 158 Kullanılan/Kullanılabilecek Ölçme Araçları... 159 Oturum Sayısı... 159 Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar... 160 Kaynaklar... 161 Oturumlar... 165 1. OTURUM... 166 2. OTURUM... 171 3. OTURUM... 176 4. OTURUM... 178 5. OTURUM... 180 6. OTURUM... 184 7. OTURUM... 188 8. OTURUM... 192 9. OTURUM... 195 10. OTURUM... 199 11. OTURUM... 202 12. OTURUM... 205 ix

4. BÖLÜM ERGENLERDE PROBLEM ÇÖZME BECERİSİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BİR GRUP ÇALIŞMASI Sebahat Söylemez (ss: 207-259) Özet... 207 Giriş... 208 Kuramsal Çerçeve... 208 Programın Genel Amacı... 217 Gruba Üye Seçimi... 217 Hedef Grup... 218 Kullanılan Ölçme Araçları... 218 Problem Çözme Envanteri... 218 Çalışmayı Değerlendirme Anketi... 218 Oturum Sayısı... 219 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar... 219 Uygulayıcıya Öneriler... 219 Kaynaklar... 220 Oturumlar... 223 1. OTURUM... 224 2. OTURUM... 228 3. OTURUM... 230 4. OTURUM... 235 5. OTURUM... 243 6. OTURUM... 246 7. OTURUM... 250 8. OTURUM... 253 5. BÖLÜM ÖZSAYGI GELİŞTİRME PROGRAMININ LİSE BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖSZAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ Naime Doğru (ss: 261-313) Özet... 261 Giriş... 262 Kuramsal Çerçeve... 262 x

Grubun Amaçları... 272 Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler... 273 Hedef Grup... 273 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları... 273 Oturum Sayısı... 274 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar... 274 Kaynaklar... 275 Oturumlar... 279 1. OTURUM... 280 2. OTURUM... 282 3. OTURUM... 285 4. OTURUM... 287 5. OTURUM... 292 6. OTURUM... 295 7. OTURUM... 299 8. OTURUM... 305 9. OTURUM... 310 10. OTURUM... 313 6. BÖLÜM BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI SİGARA İÇMEYİ BIRAKTIRMA PROGRAMININ DEPRESYONLU SOSYAL ANKSİYETELİ VE NORMAL İÇİCİLERDEN OLUŞAN GRUPLARDAKİ ETKİSİ Hikmet Yazıcı (ss: 317-367) Özet... 317 Giriş... 318 Kuramsal Çerçeve... 318 Bilişsel-Davranışçı Yaklaşımın Grupta Uygulanması... 320 Bilişsel-Davranışçı Terapilerin Kullanıldığı Problem Alanları... 320 Bilişsel-Davranışçı Sigara Bırakma Programı... 321 Bilişsel-Davranışçı Sigara Bırakma Programının Etkililiği... 328 Programın Amaçları... 329 Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler... 329 Hedef Grup... 330 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları... 330 Oturum Sayısı... 332 Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar... 332 Uygulayıcılara Öneriler... 332 xi

Kaynaklar... 333 Oturumlar... 339 1. OTURUM... 340 2. OTURUM... 344 3. OTURUM... 348 4. OTURUM... 352 5. OTURUM... 355 6. OTURUM... 357 7. OTURUM... 360 8. OTURUM... 362 7. BÖLÜM SOSYAL BECERİ EĞİTİMİNİN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL BECERİ DÜZEYLERİNE ETKİSİ Galip Yüksel (ss: 369-418) Özet... 369 Giriş... 370 Kuramsal Çerçeve... 370 Sosyal Zekâ... 371 Sosyal Beceriler... 372 Sosyal Beceri Eksikliğinin Nedenleri... 373 Sosyal Beceri Analizi... 373 Sosyal Becerilerin Ölçülmesi... 374 Sosyal Beceri Eğitiminin Etkisi... 376 Programın Amaçları... 378 Gruba Üye Seçimi... 379 Hedef Grup... 380 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları... 380 Alt Ölçekleri Tanımlama... 381 Sosyal Beceri Alt Ölçekleri... 381 Sosyal Beceri Envanterinin Uygulama Alanları... 384 Oturum Sayısı... 384 Programın Hazırlanması ve Yararlanılan Kaynaklar... 384 Kaynaklar... 386 Oturumlar... 389 1. OTURUM... 390 2. OTURUM... 392 3. OTURUM... 395 xii

4. OTURUM... 399 5. OTURUM... 403 6. OTURUM... 407 7. OTURUM... 410 8. OTURUM... 413 9. OTURUM... 417 8. BÖLÜM SINAV KAYGISINI AZALTMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI Zülal Erkan (ss: 419-451) Özet... 419 Giriş... 420 Kuramsal Çerçeve... 420 Sınav Kaygısı... 421 Sınav Kaygısının Boyutları... 422 Kuruntu Boyutu... 422 Duyuşsallık Boyutu... 422 Sınav Kaygısının Performansa Etkisi... 423 Sınav Kaygısının Azaltılmasıyla İlgili Yaklaşımlar... 424 Grubun Amaçları... 425 Gruba Üye Seçimi ve İlkeler... 425 Hedef Grup... 426 Kullanılan Ölçme Aracı... 426 Sınav Kaygısı Envanteri... 426 Sınav Kaygısı Envanterinin Güvenirliği... 427 Sınav Kaygısı Envanterinin Geçerliği... 427 Oturum Sayısı... 427 Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar... 428 Kaynaklar... 429 Oturumlar... 431 1. OTURUM... 432 2 OTURUM... 435 3. OTURUM... 440 4. OTURUM... 441 5. OTURUM... 445 6. OTURUM... 446 7. OTURUM... 448 8. OTURUM... 451 xiii

9. BÖLÜM GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMININ LİSE I. SINIFLARDA SINIF TEKRARI YAPAN ÖĞRENCİLERİN KAYGI DÜZEYLERİNİN AZALTILMASINDAKİ ETKİSİ Erkan Sezer Mustafa Kılıç (ss: 453-492) Özet... 453 Giriş... 454 Kuramsal Çerçeve... 454 Bazı Psikolojik Kuramlara Göre Kaygı... 461 Programın Genel Amacı... 465 Hedef Grup... 466 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları... 466 Oturum Sayısı... 468 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar... 468 Kaynaklar... 468 Oturumlar... 471 1. OTURUM... 472 2. OTURUM... 474 3. OTURUM... 476 4. OTURUM... 478 5. OTURUM... 480 6. OTURUM... 483 7. OTURUM... 485 8. OTURUM... 487 9. OTURUM... 490 10. OTURUM... 492 xiv

Akademik Güdülenme Destek Program 1 1. BÖLÜM AKADEM K GÜDÜLENME DESTEK PROGRAMI* 1 hsan BOZANO LU** 2 ÖZET Bu Akademik Destek Program yazar taraf ndan güdülenme, benlik sayg s, s nav kayg s ve akademik ba ar alan ndaki kuramsal bilgiler ile bili sel davran ç yakla mlar n e itimde uygulamas na ili kin örneklerin incelenmesi sonucu haz rlanm t r. Program, y l tekrar yap p ba ar s zl k nedeniyle okuldan at lma riski alt nda olan bir grup ö renci üzerinde kontrol grubuyla k yaslamal olarak s nanm t r. Sonuçlar Çifte Çok De i kenli Varyans Analizi ile (Doubly Multivariate Analysis) incelenmi ve program n söz konusu de i kenlerin bile kesi bak m ndan deney ve kontrol gruplar aras nda zaman içinde meydana gelen farkl la mada istatistiksel olarak anlaml düzeyde etkili oldu u gözlenmi tir. Sonuçlar, deney ve kontrol grubu aras ndaki zaman boyutundaki farkl la maya güdülenme, benlik sayg s ve s nav kayg s de i kenlerinin anlaml ve kal c bir etkisi oldu unu göstermi tir. Yazar n 2004 y l nda Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Enstitüsünde Prof. Dr. Üstün DÖKMEN dan manl nda haz rlad doktora tezi temelinde haz rlanm t r. Yrd. Doç. Dr., Abant zzet Baysal Üniversitesi Fen - Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü, ihsanbozanoglu@yahoo.com

2 Deneysel Olarak S nanm Grupla Psikolojik Dan ma ve Rehberlik Programlar - III G R Normal zekâya sahip ö rencilerin kendilerinden beklenildi i kadar ve bunlardan baz lar n n da kendi akranlar kadar bile ba ar l olamamas, zekâ d nda ba ar y etkileyebilecek ba ka faktörlerin varl n dü ündürür. Zekâ faktörü d ar da tutuldu unda, bu faktörlerin ba nda güdülenme gelir. Ö rencinin a- kademik ya am n gerektirdi i temel etkinliklere ili kin güdülenme düzeyi yeteri kadar yüksek olmal d r. Güdülenme, ba ar için gerekli bili sel ve davran sal etkinliklere ayr lan enerjinin miktar n belirler. Ö rencinin ba ar l olma gereksinimi, okumaya ve ö renmeye olan ilgisi, kendisine bir amaç belirleyip belirlemedi i, amaçlar n n gerçekçili i ve i levselli i, geçmi ba ar ve ba ar s zl n hangi de i kenlere yükledi i, ö renebilme konusunda kendine ili kin yeterlilik alg s ve neden ö reniyor olu una ili kin bili lerinin tümü onun Güdülenme düzeyini etkiler. Güdülenme düzeyini etkileyen önemli bir faktör olan ilgi, Kuzgun (2000) taraf ndan ikincil ç karlar olmaks z n faaliyetin özünden al nan zevk olarak görülmektedir. lgi, o faaliyet için gerekli asgari beceriye sahip olmay da gerektirir. Ö rencilerimizin ikincil ç karlar olmaks z n ö renme ve ders çal maya ilgi duymalar n bekleriz. Oysa bunun her zaman böyle olmad n bildi imiz gibi ara t rmalar, ö renme için gerekli ilgi ve temel beceriler bak m ndan ö rencilerimizin durumunun hiç de iç aç c olmad na i aret etmektedir. Dökmen (1994) okuma becerisi, okuma ilgisi ve okuma al kanl üzerine yapt kapsaml bir ara t rmada, bu de i kenlerin birbirleriyle oldukça ili kili oldu unu göstermi tir. Ara t rmada hem lise hem de üniversite ö rencilerinin okuma becerilerinin oldukça dü ük oldu u görülmü tür. Ö rencilerin okuma h zlar dü- ük, anlayarak okuma h zlar ise daha da dü ük bulunmu tur. Öyle ki, lise ö rencilerinin %48.6 s ve üniversite ö rencilerinin %17 si verilen metne uygun ba l k belirleyememi lerdir. Ayn ekilde, metnin yazar ö rencilere verilmemi olmas na ra men lise ö rencilerinin %64.7 si ve üniversite ö rencilerinin %64.3 ü metnin içinde geçen ve yazarla ili kisi olmayan bir ismi makalenin yazar olarak bildirmi lerdir. Dökmen in (1994) ara t rmas nda okuma ilgisi dikkate al nd nda lise ö rencilerinin okumaya olan ilgisinin üniversite ö rencilerine k yasla anlaml derecede dü ük oldu u görülmü tür. Bu sonuç, bize okuma ilgisinin asl nda üniversiteye giri için önemli kriterlerden biri olabilece i ve o- kuma ilgisi dü ük olan ö rencilerin üniversiteye girememi olabilece ini dü ündürmektedir. Dökmen in (1994) ara t rmas ndan elde edilen bulgular, okumaya güdülenme ile okuma becerileri aras ndaki ili kinin önemini vurgulamaktad r. Güdüler genel olarak biyolojik ve sosyal ya da ö renilmi güdüler olarak i- kiye ayr lmaktad r. Biyolojik güdüler olarak bilinen açl k, susuzluk, cinsellik gibi güdüler birincil güdüler eklinde de adland r lmaktad r. Di er taraftan ba ar güdüsü sosyal ya da ö renilmi güdü olarak görülmektedir. Güdü, potansiyel bir

Akademik Güdülenme Destek Program 3 enerjiyi tan mlarken, güdülenme bu enerjinin performans ortaya ç karma sürecini ifade etmektedir. Bir davran a ili kin güdülenme farkl boyutlarda da ele al nm t r. Huitt (2004) kaynaklar bak m nda güdülenmeyi alt boyutta a a da verilen tablodaki ekliyle de erlendirmektedir. Tablo-1: Güdüsel htiyaçlar n Kaynaklar (Huitt 2004) Biyolojik Uyaranlardaki artma/azalma (uyar lma) Duyumlar n etkinle mesi Açl n, susuzlu un, rahats zl n, vb. artmas Homeostatik dengenin devam ettirilmesi Duygusal Duygusal tutars zl n artmas /azalmas yi hissetmenin azalmas Kötü hissetmenin artmas Özsayg n n güvenli inin tehlikeye dü mesi yimserlik düzeyinin korunmas Bili sel lginç ya da tehlikeli uyaranlara ili kin dikkatin sürdürülmesi Anlama ve anlam üretmenin geli mesi Bili sel belirsizli in artmas ya da azalmas Problem çözmek ve karar vermek Ke fetmek Tehlike ve riskleri azalmak rade Ki isel amaçlara ula ma (Conative) Hayallerini gerçekle tirme Hayat n n kontrolünü ele almak Amaçlar n n önündeki engellerden kurtulup rüyalar n gerçekle tirmek Hayat nda ba kalar n n kontrolünü azaltmak Davran sal Tercih edilen, ho a giden sonuçlara ula mak Ruhsal (Spiritial) Olumlu modelleri taklit etmek Hayat n n amac n anlamak Benli i ile nihai bilinmez aras nda ba lant kurmak

4 Deneysel Olarak S nanm Grupla Psikolojik Dan ma ve Rehberlik Programlar - III Bu çal mada, güdülenme e itim uygulamalar na yans mas yla ele al nm ve bu konuda bili sel kuramlar n uygulanabilirli iyle s n rland r lm t r. Bununla birlikte, gerek bu çal man n kapsam nda geçerli ve güvenilir bir Akademik Güdülenme Ölçe inin geli tirilmesi, gerekse güdülenme konusundaki anlay farkl l klar n n daha belirgin ortaya konmas amac yla bili sel kuramlarda güdülenme konusuna geçmeden önce, genel psikoloji kuramlar nda güdülenmenin nas l de erlendirildi ine k saca de inilmi tir. Kuramsal Çerçeve Genel Psikoloji Kuramlar nda Güdülenme Psikanalitik Kuram, insan davran lar n biyolojik terimlerle, içgüdülerle a- ç klamaya çal m t r. Güdülenme konusunda insan hedonistik olarak de erlendirmektedir. nsanlar hazza ula ma ya da ac dan kaç nmaya güdülenmi lerdir. Davran a güdülenme, ki ilik kuram nda tan mlanan organizman n biyolojik ihtiyac n psikolojik enerjiye çeviren ve sadece haz ilkesine göre çal - an id, gerçeklik ilkesine göre hareket eden ego ve toplumsal de erleri dikkate alan süperego aras ndaki enerji ak yla aç klanmaktad r. Kurama göre bütün duygu, dü ünce ve davran lar m z n amac hazza ula mak ve ac dan kaç nmakt r. Psikanalitik kuram n güdülenmeye ili kin görü lerinin ö renme ortamlar nda uygulanabilirli i dü üktür. Freud un kuram (Pintrich ve Schunk,1996) ö retim yöntemlerinin nas l düzenlenece i veya ö rencileri güdülemek için ne yapabilece ine ili kin yeteri kadar bilgi sunmamaktad r. Ko ullama Kuramlar Klasik ko ullama Rus fizyolog van lyiç Pavlov taraf ndan geli tirilmi tir. Kurama göre do al biyolojik tepkilerimizi ortaya ç karan uyaranlar (ko ulsuz) ve bu uyaranlarla e le mi uyaranlar (ko ullu uyaran) bizim davran lar m z yönlendirmektedir. Kuramda bili lere yer verilmeyip, ko ulsuz uyaranla ko ullu uyaran n tekrarlanan e le melerinin davran ortaya ç karmak için yeterli oldu- u savunulmaktad r. Oysa ki i ko ullu ve ko ulsuz uyaran aras ndaki ba kuramam sa, ko ullama gerçekle memektedir (Pintrich ve Schunk,1996). Di er taraftan, Klasik ko ullama özünde ki i için nötr olan ey lere ili kin duygular ho lan p ho lanmama, korkup korkmama gibi, durumlar oldukça iyi aç klamaktad r. Edimsel ko ullamaya göre davran n tekrarlanma olas l n o davran n sonucu belirlemektedir. Bir davran n sonucu o davran için ya peki tireç ya da ceza olmaktad r. Peki tireçler davran n tekrarlanma olas l n artt r rken, cezalar bu olas l azaltmaktad r. E itimde özellikle güdülenme konusunda ko- ullama kuramlar önemlidir. Klasik ko ullama okul korkusunun nas l geli mi

Akademik Güdülenme Destek Program 5 olabilece ine ili kin doyurucu bilgiler sunmaktad r. Ancak bu bilgiler, yukar daki s n rl l gözard etmeksizin, bireyin bili sel kat l m dikkate al narak kullan labilir. Bireyin bili sel kat l m da dikkate al nd nda, özsayg s n n tehdit alt nda olmad bir s n f ortam ve kendini iyi hissetme hâli, en az ndan güdülenmenin duygusal boyutunda katk sa layacakt r. Edimsel ko ullaman n ilkeleri uygulamaya daha elveri lidir. Öte yandan ko ullama kuramlar birer ö renme kuramlar d r. Ö renmenin kurallar yla güdülemeyi aç klamaya çal rlar. Güdülenmi davran sadece etkili peki tireçlerle davran s kl nda meydana gelen artma olarak görülür. Benzer kurallar geçerli olsa da ö renme ve güdülenme birbirinden farkl d r ve birbiri yerine kullan lamaz. Ko ullama kuramlar nda tepkiye e lik eden içsel süreçler (örn; htiyaçlar, bili ler, duygular), gözlenemedikleri için davran aç klamada dikkate al nmaz. Çevresel uyaranlar düzenlenerek, gerek ö renme gerekse güdülenme düzeyinde de i iklik olmas beklenir. Di er taraftan insanc l kuramlar güdülenmede öncelikle bireyin temel içsel ihtiyaçlar n dikkate almaktad rlar. htiyaç Kuramlar htiyaç kuramlar n n temelinde insanlar n muhtemelen biyolojik kökenli olan psikolojik ihtiyaçlar oldu u ve bu ihtiyaçlar n insan davran lar n n arkas ndaki gücü olu turdu u görü ü bulunmaktad r. Bir ba ka deyi le, insanlar ihtiyaçlar n doyurmak için davran ta bulunurlar. Davran lar n ihtiyaçlara dayand r l p bunlar n listelenmesi Murray in (1938;Akt;Arnold, Cooper ve Robertson, 1995) ki ilik analizine dayanmaktad r. Murray in ihtiyaçlar s ralama giri iminden sonra Maslow da ihtiyaçlar s n flama yoluna gitmi tir. Maslow a göre insan davran lar bir dizi ihtiyaçlarca güdülenmektedir. Hangi ihtiyac n davran belirledi inde temel iki ilke geçerlidir (Heylighen, 1992): 1. Doyuma ula an ihtiyaç art k aktif de ildir; doyum ne kadar fazlaysa ihtiyaç o kadar az aktiftir (sadece kendini gerçekle tirme düzeyinde bu ilke geçersizdir). 2. htiyaçlar hiyerar ik bir ekilde s ralanabilir. Bu s ralamada doyurulmam ihtiyaçlar n en altta olan en aktif olan d r. Alt düzeyde ihtiyaçlar daha acildir. Bu ihtiyaçlar giderilmeden daha üst düzeydeki ihtiyaçlar davran kontrol edemez. Maslow un temel ihtiyaçlar kuram n n belirgin özelli i alt düzey ihtiyaçlar n kar lanmad sürece bir üst basamaktaki ihtiyaçlar n ortaya ç kmayaca görü üdür. Bu görü e göre, fiziksel ve psikolojik çevre bak m ndan güvenlik ihtiyac n yeteri kadar kar lamam bir bireyin ait olma ihtiyac ortaya ç kmayacak ve bir grubun üyesi olmak için çaba harcamayacakt r. Maslow bu konuda ele tirilmi ve görü lerini sadece Bat kültüründeki tan nm insanlara dayand rd için yöntemsel bir sorunun varl da gündeme getirilmi tir. Baz ara t rmalar Do u kültürlerinde, özellikle ekonomik bak mda geride

16 Deneysel Olarak S nanm Grupla Psikolojik Dan ma ve Rehberlik Programlar - III KAYNAKLAR Arnold, J., Cooper, C. L., & Robertson, I. T. (1995). Work psychology:understanding human behaviour in the workplace. London: Pitman Publishing. Bauer, S. R., Sapp, M., & Johnson, D. (2000). Group counseling strategies for rural at-risk high school students. High School Journal, 83(2), 41-51. Bogenç, A. A. (1998). Grupla psikolojik dan man n suçlu gençlerin kendine sayg düzeylerine etkisi. Yay nlanmam Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Campell, J. D. (1990). Self-esteem and clarity of the self-concept. Journal of Pesonality And Social Psychology, 59, 538-549. Campell, J. D., & Fairley, P. J. (1985). Effects of self-esteem, hypothetical explanations, and verbalization of expectations on future performance. Journal of Personality And Social Psychology, 48, 1097-1111. Carr, M., Borkowski, J. G., & Maxwell, S. E. (1991). Motivational components of underachievement. Developmental Psychology, 21(1), 108-118. Chiu, L. H. (1988). Testing the testing: measures of self-esteem for school age children. Journal of Counselind And Development, 66, 298-301. Do ru, N. (2003). Özsayg geli tirme program n n lise dokuzuncu s n f ö rencilerin özsayg düzeylerine etkisi. Yay nlanmam Yüksek Lisans Tezi, Uluda Üniversitesi, Bursa. Dökmen, Ü. (1994). Okuma becerisi, ilgisi ve al kanl üzerine psiko-sosyal bir ara t rma. stanbul: Milli E itim Bakanl Yay nlar. Gülo lu, B. (1999). The effect of a self-esteem enrichment program on the selfesteem level of elememtary school students. Unpublished Master Thesis, Metu, Ankara. Güçray, S. (1993). Öz-sayg envanteri'nin geçerlik ve güvenirli i. Çukurova Üniversitesi E itim Bilimleri Dergisi, 1, 31-42. Heylighen, F. A. (1992). Cognitive-systemic reconstruction of maslow s theory of self-actualization. Behavioral Science, 37, 39-58. Huitt, W. G. (2004). Educational psychology interactive: motivation. Retrieved 16 Ocak, 2004, From Http://Chiron.Valdosta.Edu/Whuitt/Col/Motivation/ Motivate.Html

Akademik Güdülenme Destek Program 17 Jegede, Jegede, & Ugudulunura. (1997). Effects of achievement motivation and study habits on nigerian secondary school students' academic performance. The Journal of Psychology, 5, 523-529. Kaya, A. (1997). Grup rehberli inin anne-babalar n çocuklar na yönelik davran lar ve çocuklar n s nav kayg s düzeylerine etkisi. Yay nlanmam Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Kiel, J. M. (1999). Reshaping maslow's hierarchy of needs to reflect today's educational and managerial philosophies. Journal of Instructional Psychology, 26(3), 167-169. Kuzgun, Y. (2000). Meslek dan manl : kuramlar ve uygulamalar. Ankara: Nobel Yay n Da t m. Öner, N. (1990). S nav kayg s envanteri elkitab. stanbul: Yöret Yay nlar. Patterson, C. H., & Watkins, C. J. (1996). Theories of psychotherapy (5 ed.). New York: Harpercollins. Pintrich, P. R., & Schunk, D. (1996). Motivation in education: theory, research, and applications. Upper Saddle, Nj: Prentice-Hall, Inc. Pi kin, M. (1996). Self-esteem and locus of control of secondary school children both in England and Turkey. Unpublished Doctoral, University Of Leicester, Leicester. Richardson, A. T. (2001). Effectiveness of cognitive behavioral group intervention for elemantary aged students. The California School Psychologist, 39-45. Rosenberg, M. (1979). Concerning the self. New York: Basic Books. Sapp, M. (1994). Cognitive-behavioral counseling: application for african american middle school students who are academically at-risk. Journal of Instructional Psychology, 21(2), 161-172. Sapp, M., & Farrell, W. (1995). Cognitive-behavioral therapy for africanamerican middle school at-risk students. Journal of Instructional Psychology, 22(2), 169-178. Shannon, H. D., & Allen, T. W. (1988). The effectiveness of a rebt trainning program in increasing the performance of high school students in mathematics. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 16(3). Suba, G. (2000). Verimli ders çal ma al kanl klar e itiminin akademik ba ar, akademik benlik kavram ve çal ma al kanl klar na etkisi. E itim Ve Bilim, 25(117), 50-60.

18 Deneysel Olarak S nanm Grupla Psikolojik Dan ma ve Rehberlik Programlar - III Turner, L. A., Pickering, S., & Johnson.R.B. (1988). The relationship of attributional beliefs to self-esteem, Adolescence, From Findarticles.Com, www.findarticles.com.2003 Yerin, O. (1993). The effect of cognitive behavior modification tecnique on test anxiety level of elementary school students. Unpublished Master Thesis, Middle East Tecnical University., Ankara. Yun Dai, D. (2001). A comparison of gender differences in academic selfconcept and motivation between high-ability. Journal of Secondary Gifted Education, 13(1), 22-33. Yurdabakan, A (1999). Grup rehberli i program n n ilkö retim sekizinci s n f ö rencilerinin s nav kayg s na etkisi. Yay nlanmam Yüksek Lisans, nönü Üniversitesi, Malatya.

OTURUMLAR

20 Deneysel Olarak S nanm Grupla Psikolojik Dan ma ve Rehberlik Programlar - III Oturum 1 Kat l m ve tan ma Süre: 50-80 dakika Hedefler 1. Grubun amac n kavrayabilme 2. Grup kurallar n olu turma ve kurallar n önemini kavrayabilme 3. Gruptaki üyeleri yak ndan tan yabilme 4. Grup sürecine katk sa lamaya güdülenebilme Materyal 1. Gruba Kat l m Kontrat (Ek 1 oturum sonunda verildi) 2. Her bir kat l mc için 20 sayfal k defter 3. Her bir kat l mc için isim kartlar 4. Her bir kat l mc için plastik dosya 5. Renkli keçeli kalemler Süreç 1. Ö rencilere kendinizi tan t n ve program n amac n aç klay n. 2. sim kartlar n da tarak ö rencilerin kartlar yaz p yakalar na ili tirmelerini sa lay n, siz de ayn s n yap n. Program boyunca kendilerine isimleriyle hitap etmeye dikkat edin ve onlar n da birbirlerine isimleriyle hi-

Akademik Güdülenme Destek Program 21 tap etmelerini bekleyin. Her hangi bir kat l mc n n birden fazla ismi oldu unda kendisine hangi ismiyle ça r lmak istedi ini mutlaka sorun. 3. Her ö renciden s ras yla ad n soyad n söyledikten sonra gruba kendi iste iyle kat ld n ve grup kurallar na uyup program n gere ini yapaca konusunda söz vermesini isteyin. 4. Gruba Kat l m Kontrat n da tarak kat l mc lar n bunu yüksek sesle okumas n ve arkada lar n n alk lar yla imzalamas n sa lay n. 5. Kat l mc lardan grupta en az tan d klar bir arkada ile e le mesini sa lay p salon içinde kar l kl oturabilecekleri ekilde yer gösterin. Çiftlerin kendilerini birbirlerine tan tmalar n ve daha ayr nt l tan mak amac yla birbirlerine sorduklar sorular CEVAPLAMAK ST YORLARSA cevaplayabileceklerini söyleyin. Grup say s n n tek olmas durumunda siz de bir ö renciyle e le erek ayn i lemi yap n. Bu i lem için grup üyelerine yeteri kadar zaman tan y n. 6. Her bir ö rencinin e ini gruba tan tmas için f rsat verin. Özellikle grup üyelerinin birbirini tan mad durumlarda tan ma, kayna ma için süreyi uzun tutun. 7. Üyelere defter ve dosyalar da tarak program boyunca deftere özel notlar tutabileceklerini, duygu ve dü üncelerini yazabileceklerini belirtip bu defterlerin onlara özel oldu unu, deftere yaz lanlar n grupta o- kunmayaca n n garantisini verin. Bu uygulama kendini izleme bak m ndan önemlidir. 8. Grubun ortak kurallar n belirleyip bir sonraki oturum için ö rencilere randevu verin ve te ekkür ederek oturumu sonland r n.