İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...3 PROF. DR. ÇİĞDEM KAĞITÇIBAŞI NIN DİĞER KİTAPLARI... 7 Türkçe:... 7 İngilizce:... 7 DOÇ. DR. ZEYNEP CEMALCILARTN DİĞER KİTAPLARI... 8 Türkçe:... 8 ŞEKİLLER...17 TABLOLAR... 19 BÖLÜM 1... 21 SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?... 21 Sosyal Psikoloji'nin Diğer Sosyal Bilimler Arasındaki Y e ri...23 Sosyal Psikoloji'ye Yöneltilen Eleştiriler...25 Sosyal Psikoloji'nin Tarihsel Gelişim i...26 Sosyal Psikoloji'nin Bilimsel Bir Çalışma Alanı Olarak Ortaya Çıkışı (1900-1930)...27 1930'lardan 1950'lere Alanın Bilimsel Gelişimi...28 1950'lerden 1970'lere Sosyal Psikoloji...30 1970'lerden 1990'lara Sosyal Psikoloji...31 1990'lardan Günümüze Sosyal Psikoloji...33 Okuma Parçası -1 : Grup Zihni Kavramı...35 BÖLÜM 2... 39 SOSYAL PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARINDA YÖNTEM ve Ö RN EKLER... 39 Bilimsel Yöntemin Mantığı... 41 Bilimsel Yöntemin Özellikleri...42 Bilimsel Araştırmanın Am açları... 43 a) Olayların Betimlenmesi...43 b) Olaylar Arasındaki ilişkileri Bulup Çıkarma... 43
a) Betimsel (descriptive) ve kuraisal (injunctive) sosyal normlar: Normların davranışları etkilemesi...92 b) Durumsal (situational) normlar: Kuralsal davranışlarda otomatikleşme... 92 insanlar Nasıl Uyma Davranışı Gösterir? (itaat, Özdeşleş-me, Benimseme):...93 a) İtaat (Compliance)...93 b) Özdeşleşme (Identification)...94 c) Benimseme (Internalization)...95 Sosyal Uyma Davranışında Yeni Çalışmalar... 99 Okuma Parçası - 3: Deneylerin Etikliği Üzerine...100 BÖLÜM 4... 101 SOSYAL B İLİŞ... 101 Sosyal Algı ve Bilişsel Süreçler... 101 izlenim Oluşturma... 102 ilk izlenimlerimizi Nelere Dayanarak Oluşturuyoruz?...103 insanların Kişilikleri Hakkında izlenim Oluşturm a... 105 Toplama ve ortalama m odeli...105 Temel kişilik özellikleri... 106 izlenim Oluştururken Düştüğümüz Yanılgılar...107 a) Gizil kişilik kuramları... 107 b) Olumluluk yanılgısı...107 c) Olumsuzluk yanılgısı... 108 d) Öncelik ve sonralık etkisi...108 e) Ayla (hare) etkisi...109 Atıf Kuram ı... 110 Heider'in Naif Psikolojisi...110 Nedensel açıklamalar: içsel ve dışsal atıflar... 111 Uyuşan Çıkarsamalar Kuram ı...112 Kelley'nin Birlikte Değişim Kuramı...113 Atıflarda Düştüğümüz Yanılgılar... 116 a) "Temel" atfetme yanılgısı... 116 b) Aktör-gözlemci yanılgısı... 118 c) Kişinin kendisiyle ilgili yanılgılar...120 Ben-merkezli düşünce:...120 Kendini kayırma eğilim i:... 121 d) Diğer yanılgılar... 123 Zihinsel Kestirme Yöntemleri...123 a) Temsile dayanan zihinsel kestirme yöntemleri... 125 b) Tutumlara dayanan zihinsel kestirme yöntemleri... 126 c) Ulaşılabilirliğe dayanan zihinsel kestirme yöntemleri...126 d) "Dayanak ve Adaptasyon" zihinsel kestirme yöntemleri... 127 Zihinsel Kestirme Yöntemlerini Daha Çok Ne Zaman Kullanırız?...128
10 Günümüzde insan ve insanlar c) Olayları Anlama ve Açıklam a...43 d) Olayların Önceden Tahmini...44 e) Olaylara ve Sosyal Politikalara Etki Etm e... 44 Sosyal Psikolojinin Temel Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri... 44 1. Laboratuvar D eneyi...46 2. Alan Deneyi...50 3. Doğal Deney...52 4. Alan Araştırması... 54 5. Survey (Tarama)... 56 6. Arşiv Araştırması... 57 Araştırma Yöntemlerinde Geçerlilik...59 Kültürlerarası araştırma... 59 Araştırma Süreci...60 Sosyal Bilim Araştırmalarında E tik...62 Okuma Parçası - 2: Bir Survey Araştırması Örneği...64 BÖLÜM 3... 67 SOSYAL ETKİ ve U YM A... 67 Dört Klasik Sosyal Etki Araştırması...69 Araştırma 1: Sherif'in "Grup Normunun Oluşması" d en eyi... 69 Araştırma 2: Asch'in " Uyma" deneyi:...71 Araştırma 3: Milgram'ın "İtaat" deneyi:...73 Araştırma 4: Zimbardo'nun "Stanford Hapishane" De-neyi:... 77 Uyma Davranışını Etkileyen Etkenler... 78 Uyma Davranışını Etkileyen Ortamsal Etkenler...78 a) Grubun büyüklüğünün etkisi nedir?...79 b) Grubun söz birliğinin etkisi nedir?...79 c) Mevkiin ve saygınlığın (prestijin) etkisi nedir?... 81 d) Yüz yüze olmanın etkisi nedir?... 81 e) Benliğin kaybedilmesinin etkisi nedir?... 83 f) Gruba bağlılığın etkisi nedir?...84 g) Gelecekteki etkileşime bağlılığın etkisi nedir?... 84 h) Azınlığın etkisi nedir?...84 Uyma Davranışını Etkileyen Kişisel Etkenler... 86 a) Benliğin etkisi nedir?...86 b) Birey olma gereksiniminin etkisi nedir?... 86 c) Kişisel kontrol arzusunun etkisi nedir?...86 d) Yetkinliğin etkisi nedir?...87 e) Cinsiyetin etkisi nedir?...87 Uyma Davranışını Etkileyen Kültürel Etkenler... 90 Normlar ve Uyma Davranışının Kavramlaştırılması... 91 insanlar Niçin Uyma Davranışı Gösterir?...91
1) Örneklerin Surveyleri ve Kamuoyu Araştırmaları... 176 2) Küçük Grup Araştırmaları...176 3) Psikanalitik Kavramlaştırmalar... 176 4) Deneysel iletişim Araştırmaları... 176 BÖLÜM 6......179 İLETİŞİM VE PROPAGANDA: TUTUM DEĞİŞTİRME SÜRECİ...179 Mesajı Öğrenme T e zi... 180 Bilişsel Tepki Tezi... 181 ikna Etmenin iki Yolu: Ayrıntılandırma Olasılığı Modeli...182 iletişimin Amacı ve Ona Direnme...184 1. Propagandanın görüşünü bir karşı görüşle çürütmek:... 185 2. Propagandanın görüşünü reddetmek (kabul etmemek):...185 3. Propagandacıyı reddetmek (kaynağı kötülemek):...185 4. Propagandada verilen bilgiyi esas amacından saptırarak bozmak, yozlaştırmak:...186 5.Mantığa bürünme ve diğer savunma mekanizmalarına başvurm ak:...186 Etkileyici iletişimin Öğeleri... 186 I - Kaynağın Özellikleri...187 a) İnanılırlık... 187 b) Hoşa gitme, beğenm e... 190 c) Çoklu iletişim kaynağı etkisi...192 II - İletişimin Özellikleri...193 a) Görüş farkı... 193 b) Tek yönlü - çift yönlü iletişim...196 c) Duygusal - ussal iletişim...200 d) iletişimin sunum sırası... 203 e) Tekrar...205 III - Hedef Öğesinin Özellikleri... 205 a) Taahhüt (Bağlanma)... 206 b) Kendine güven... 207 c) Grup içi saygınlık farkları...207 d) Zekâ ve eğitim... 208 e) Cinsiyet fa rk ı... 208 f) Düşünme ihtiyacı...209 g) Dikkatin dağılması...210 h) Kendini izlem e... 211 ı) Y a ş...211 IV - Ortamın Özellikleri...212 V - Kültürün Özellikleri...215 Eşik Altı M esajlar...217 Okuma Parçası - 5: Eşik Altı Reklamların Doğuşu...218
BÖLÜM 5... 129 TUTUMLAR VE TUTUM DEĞİŞİMİNE KURAMSAL YAKLAŞIM LAR...129 Tutum Nedir?... 129 Tutumun Ö ğeleri...131 Tutum ve Davranış... 134 a) Tutumların ve davranışların ölçülmesindeki uyum suzluk... 136 b) Zaman faktörü... 136 c) Tutumun güç derecesi... 137 d) Tutumun ulaşılabilirliği... 138 e) Farkındalık...139 Planlanmış Davranış Kuramı... 140 Planlanmış Davranış Kuramı'na Yöneltilen Eleştiriler...142 Tutumların Gelişmesi ve Kalıplaşması... 143 Tutumların Oluşumu...143 a) Tutum objesiyle doğrudan deneyim...144 b) Ana-babalar, arkadaşlar ve sosyal çevre...145 c) Medyanın etkileri...145 Kalıplaşmış Tutumlar (Kalıp yargılar)... 146 Ayrımcılık... 148 Kalıplaşmış Tutumların Kalıcılığı...152 Tutumların Ölçülmesi... 155 Doğrudan Ölçüm Teknikleri... 155 a) Likert ölçekleri (Toplamalı sıralama tekniği):... 155 b) Duygusal anlam ölçeği:... 157 Dolaylı Ölçüm Teknikleri...158 Tutum Değişimine Kuramsal Yaklaşım lar...159 işlevsel Kuramlar... 160 1. Tutum objesi ile ilgili bilgi sağlayıcı işlev:... 160 2. Kişinin başkalarıyla olan iyi ilişkilerini destekleme işlevi:...161 3. Dışa atma ya da ego savunma işlevi:... 161 4. Değer ifade etme işlevi:... 161 Öğrenme Kuram ları... 162 Sosyal Yargı Kuramı... 162 Tutarlılık Kuram ları...163 a) Heider'in Denge Kuramı:... 164 b) Rosenberg ve Abelson'un Bilişsel Dengeleme Kuramı:... 165 Festinger'in Bilişsel Çelişki Kuram ı... 168 a) Karar verme sonucu meydana gelen bilişsel çelişki... 169 b) Davranışa gerekçe bulma ihtiyacı... 170 c) itaat, benimseme ve bilişsel çelişki... 172 Bilişsel Çelişki Evrensel midir?...173 Bilişsel Çelişki Kuramı'na Eleştiriler...174 Okuma Parçası - 4: Tutum Kavramının Gelişmesi... 175
Benlik Saygısı ve Öz Düzenleme...261 Benlik ve Gruplar Arası ilişkiler...262 Sosyal Kim lik...262 iç grup/dış grup Etkisi...264 "Onların Hepsi Aynı" Etkisi...264 iç grubu Kayırm a...266 İç Grup Aidiyeti ve Olumluluğunun Motivasyonları...267 Benlik Saygısı... 267 Bilişsel Güdüler- Belirsizlik Azaltma... 267 Güvenlik ve Aidiyet...267 Bireyselliğin Yitirilmesi (Kimliksizleşme)...268 Benlik Tanımında Cinsiyet Farklılıkları... 269 BÖLÜM 9... 271 GRUP YAPISI ve DİNAM İĞİ...271 Grup Nedir?... 271 Grupların işlevleri Nelerdir?... 273 Grup Araştırmalarının Gelişm esi... 274 Grubun Birey Üzerindeki Etkisi... 275 a) Grubun birey üzerindeki normatif etkisi...275 b) Grubun bireyin tutum değişimine etkisi...278 c) Grubun bireyin verimliliğine etkisi... 280 i. Sosyal hızlandırma...281 ii. Sosyal kaytarm a... 283 iii. Sosyal hızlandırma ve sosyal kaytarmanın birlikte incelenmesi... 286 Grup Yapısı ve Süreci... 287 a) iletişim yapısı...288 b) Yetkeci - demokratik grup yapısı...290 c) Etkileşim süreci çözümlemesi ve liderlik oluşum u...292 d) Liderlikte rol farklılaşması... 295 Liderliğin Kavramsallaştırılması... 296 Liderlik Modelleri... 296 a) Kişisel Liderlik M odeli... 296 b) Ortamsal Liderlik M odeli... 297 c) Etkileşim Liderlik Modeli... 298 d) Fiedler'in Etkin Liderlik Modeli...298 e) Karizmatik Liderlik Modeli...301 f) Babacan Liderlik (Paternalizm) Modeli...303 Liderlikte Kültürün Etkisi...304 Liderlikte Cinsiyetin etkisi...305 Grup Performansı ve Gruplarda Karar Verm e...305 Eleştirisiz Grup Tartışması...306
BÖLÜM 7...219 SOSYALLEŞME VE SOSYAL GELİŞİM...219 Sosyalleşme ve Sosyal G elişim... 219 Ahlak Gelişim i... 220 1. Ahlak gelişimine duygusal-güdüsel yaklaşım: Freud...221 2. Ahlak gelişimine bilişsel yaklaşımlar: Piaget ve Kohlberg... 221 3. Cezalandırma türünün vicdan gelişmesine etkisi... 226 Sosyalleşmenin Kültür Bütünleşmesi içindeki Rolü...228 Saldırganlık...229 Saldırganlığın Nedenleri Nelerdir?...230 1. Görüş: Saldırganlık doğuştandır... 230 2. Görüş: Saldırganlık öğrenilir...231 3. Görüş: Saldırganlık engellenme sonucu ortaya çıkar... 233 Saldırganlık Nasıl Azaltılabilir?...236 1. Saldırgan davranışların cezalandırılması ve alternatif davranışları ödüllendirme... 236 2. Saldırgan olmayan modeller sunma ve saldırgan modelleri cezalandırm a... 237 3.Empati becerisini geliştirme...238 Saldırganlık Evrensel M idir?... 239 Olumlu Sosyal Davranış (Prosocial Behavior)...240 Acil Durumlarda insanlar Yardım Etmeye Nasıl Karar Veriyor?...241 Olumlu Sosyal Davranış, Yardım Davranışı ve Özgecilik (Altruism )... 242 insanlar Neden Yardım Eder?... 243 1. Evrimsel Bakış ve Sosyal Öğrenme Teorisi... 243 2. M aliyet-ö d ül Değerlendirmesi... 244 3. Sosyal Kimlik, Gruplar ve Yardım Etme Davranışı... 245 Okuma Parçası - 6: Toplumlarda Saldırganlık...245 BÖLÜM 8... 247 BENLİK... 247 Benlik Kavramı...248 Benlik ile ilgili Bilgilerin Kaynağı... 249 Etkin Benlik... 251 Benlik ile ilgili M otivasyonlar...253 a) Benliği değerlendirme motivasyonu... 253 b) Benliği yüceltme motivasyonu... 254 Benliği yüceltmede kültürlerarası bir fark var mıdır?...255 c) Benliği sunm a... 256 d) Benliği doğrulama motivasyonu...257 Benlik Saygısı... 258 Benlik Saygısında Kültürlerarası Bir Fark Var m ıdır?... 260
Riske G irm e...307 Uçlara Kaym a...309 Gruplarda Uzlaşm a...309 Grup Düşünü...310 Sosyal Çıkmazlar: Grup Çıkarları ve Kişisel Çıkarlar... 312 Sosyal Çıkmazların Çözümü Var Mıdır?... 313 a) Bencil davranışların cezalandırılması:... 314 b) Eğitim:...314 c) Grupla özdeşleşme:... 314 d) Eşgüdümlü işbirliğine yönelimin desteklenmesi:...314 e) Grup tartışmalarına olanak sağlamak:... 314 iş Ortamlarında Görülen Çatışmalar... 315 Okuma Parçası - 7: Çalışma ortamlarındaki çatışmaların etkileri nasıl azaltılabilir?.. 316 BÖLÜM 10...319 SOSYAL PSİKOLOJİ ve KÜLTÜ R...319 Bireycilik-Toplulukçuluk...322 Kültür ve Biliş... 323 Temel Atfetme Yanılgısı Gerçekten Temel Bir Yanılgı M ıdır?...323 Benlikle İlgili Yanılgılar Evrensel Midir?...325 Kültür ve Benlik...326 Ayrık Benlik Yapısı:... 326 İlişkili Benlik Yapısı:...327 Benlik Algısı ve Sosyal A lgı:... 330 Kültür ve insanlararası İlişkiler... 331 Kültür ve Grup İşleyişi... 331 Başarı Güdüsü:...332 Lider Seçimi:... 332 İşbirliği ve Rekabet:... 332 Kültürel Farklılıkları Ö lçm ek...334 KAYNAKLAR... 337