DERGİDEN FİGES İLERİ MÜHENDİSLİK VE ARGE TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ 2014-2 / Sayı: 5 (Temmuz-Ağustos-Eylül 2014) ISSN: 2147-9550 FİGES A.Ş. Adıa Sahibi Yöetim Kurulu Başkaı Dr. Tarık Öğüt Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Dr. Tarık Öğüt Tarik.Ogut@figes.com.tr Yayıı Hazırlayalar Cavit Çıar Nesri Güve Yöetim Yeri FİGES A.Ş. Ulutek Tekoloji Geliştirme Bölgesi, Uludağ Üiversitesi Görükle Kampüsü, 16059 Nilüfer Bursa Telefo : +90 224 280 8525 Faks : +90 224 280 8532 www.figes.com.tr TEKNİK HİZMETLER Yayıa Hazırlama ve Tasarım UMSA Prodüksiyo Ltd. Şti. Telefo: +90 312 225 4173 Basım Yeri Ada Ofset Matbaacılık Sa. ve Tic. Ltd. Şti. Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi E Blok No: ZE-2 Kat:1 Topkapı / İSTANBUL Telefo: +90 212 567 1242 Matbaa Sahibi: Kemal Kabaoğlu Yayı Türü Yerel Süreli Türkçe İgilizce Bilimsel Yayı 3 ayda bir yayımlaır. Dergide Yayımlaa Yazı, Fotoğraf, Harita, İllüstrasyo ve Kouları Her Hakkı Saklıdır. Kayak Gösterilmek şartıyla Alıtı Yapılabilir. Yayılaa Eserleri Sorumluluğu Eser Sahiplerie Aittir. Aksi belirtilmedikçe tüm görseller: ANSYS, MATHWORKS ve FİGES Para ile satılmaz Değerli AR-GE Dergisi okuyucuları, Bugü, Türk otomotiv saayii, üretim tekolojileri ve ürü kalitesi açısıda, düyaı öde gele otomotiv ülkelerideki saayi düzeyie ulaştığıı gururla söyleyebiliriz. Tedarik saayimizi Co-Desig yeteeğii ise devleti sağladığı Ar-Ge teşvikleri, Ar-Ge Merkezlerii yaygılaşması ve otomotiv aa firmalarıı bu yödeki zorlayıcı talepleri ile her geçe gü biraz daha gelişmekte olduğuu büyük memuiyetle gözlemlemekteyiz. Düyaı öde gele otomotiv şirketlerii beyalarıa göre, sadece 5-6 yıl sora, otoom gide "akıllı" araçlar kara yollarıda yerlerii alacaktır. Bu beyalarda otomotiv ya saayimiz açısıda alıması gereke mesaj; Otomotiv Sesörleri, Otomotiv Radarları, Navigasyo Sistemleri, Gömülü Yazılımlar, Gece Görüş Sistemleri vb. geliştire ve ürete şirketlerimizi ortaya çıkması içi gerekli ticari ekosistemi acile oluşturulmasıdır. Güümüzde, bir otomobili maliyetii %40'ı elektrik-elektroik ve gömülü yazılımlarda oluşmaktadır. Bu ora, hibrit araçlarda %50'i üstüe çıkmakta olup, 2020 yıllarıda ise bu oraı %70'lere tırmaması ögörülmektedir. Büyük çoğuluğu uluslararası şirketlerde oluşa Türk otomotiv aa saayi, bu gelişmeler çerçeveside, elbette yei ürülerle Türkiye'de ve uluslararası piyasalarda yerii alacaktır. Buu tam tersie, büyük çoğuluğu yerli sermayeli ola ya saayimiz içi ise alıması gereke acil tedbirler vardır. Taşıt Araçları Ya Saayicileri Dereği (TAYSAD)'e üye şirket sayısı 330 olup, bu şirketlerde yerli sermayeli olalarıı büyük çoğuluğu, bugü itibariyle sadece mekaik ürüler imal etmektedir. Bu şirketleri acile parça üretimide sistem üretimie geçiş yapması ve buu yaparke de ürettiği sisteme elektroik ve gömülü yazılım katarak "akıllı" sistemler geliştire ve ürete bir şirkete döüşmesi, bir seçeek olmakta çıkmış; so tekolojik gelişmelerle bir zorululuk halie gelmiştir. So o yılda baş dödürücü bir gelişme grafiği sergileye savuma saayimize ve bu saayimizi plalaya ve yöledire Savuma Saayii Müsteşarlığımıza da öemli görevler düşmektedir. Savuma saayimizi öe çıka özelliği, kritik tekolojileri milli imkâlarla geliştirmesi ve üretmesidir. "Nedir bu kritik tekolojiler?" diye sorduğumuzda, karşımıza sesörler, radarlar, avigasyo sistemleri, gömülü yazılımlar, çip tasarım ve üretimi, MEMS, gece görüş sistemleri, kompozit malzemeler vb. çıkmaktadır. Bular ise eredeyse bire bir şekilde otomotiv ya saayimizi zayıf ve eksik kaldığı alalarla örtüşmektedir. Bu olgu, ülkemiz içi çok büyük bir fırsattır. Bu fırsatı doğru kullaabilirsek hem savuma saayimiz sivil sektörlerde de faaliyet göstererek daha sürdürülebilir duruma gelecek hem de otomotiv ya saayimiz tekolojik bir atılım yaparak bir "sıçrama"yı başaracaktır. Ülkemiz ise böylece, katma değeri yüksek ürülerle degeli bir ekoomik büyümeyi garati altıa alacaktır. Saygılarımla, Dr. Tarık Öğüt Yöetim Kurulu Başkaı, FİGES A.Ş. 1 Dergide 2 FİGES te Haberler ve Yaklaşa Etkilikler 12 Elektrikli Araç Tekolojisi Öüdeki Fırsatlar ve Tehditler 15 Sürekli Tümleştirme ile Motor ve Aktarma Orgaları Kotrollerii Geliştirilmesi: PERSIST 18 Otomotiv Elektroiği ve Yazılımıda Model Tabalı Tasarım 20 AL-KOR Otomotivi Elektroiğe Yolculuğu 22 Elektrikli Araç Motoru içi Elektromayetik ve Isıl Tümleşik Aalizleri ARGE DERGİSİ 1
HABERLER I FİGES te 2 www.figes.com.tr
Savuma Saayide Otomotiv Sektörüe Tekoloji Trasferi FİGES, bu yıl 18 icisii düzelediği Bilgisayar Destekli Mühedislik ve Sistem Modelleme Koferası ı kousuu, özel olarak Otomotiv Elektroiği şeklide belirledi ve İstabul da düzelee koferasa, 169 u özel sektörde, 36 sı da üiversitelerde olmak üzere, 205 kişi katılım gösterdi. FİGES i, Türkiye de otomotiv elektroiği kousudaki gelişmelere öcülük etmesi ve savuma saayi ile otomotiv sektörüü bir araya getirerek iki sektör arasıda tekoloji trasferi köprüsü kurmak amacı ile düzelediği koferasa katıla davetliler ve kouşmacılar, bu buluşmada büyük bir memuiyet duyduklarıı ve bir vizyo elde ederek ayrıldıklarıı ifade ettiler. ARGE DERGİSİ 3
HABERLER I FİGES te Abdullah Raşit GÜLHAN Yöetim Kurulu Başkaı SİNERJİTÜRK Etki İş ve Güç Birliği Vakfı Türkiye, hale düyaı 16 cı büyük ekoomisidir. Türkiye Cumhuriyeti hükümeti, cumhuriyetimizi 100 ücü yılıda, yai 2023 yılıda, Türkiye mizi düyaı ilk 10 ekoomisi arasıa girmesii hedeflemiştir. İlk 10 ekoomide yer ala ülkelere bakıldığıda; bu ülkeleri çeşitli alalarda güçlü markalara sahip oldukları, tekoloji ürettikleri ve fe bilimleride spora ve saata kadar çeşitli alalarda başarı çalışmalara imza attıkları görülmektedir. Tekoloji üretmei, güçlü markalara sahip olmaı, ülkemizi istediğimiz oktaya taşımakta öem verilmesi gereke hususlar olduğu görülmektedir. Türkiye, üfus olarak düyada 19 ucu sırada ve yüz ölçüm olarak 34 ücü sıradadır. Görece olarak hem üfus hem de yüz ölçüm bakımıda büyük ülkeler arasıda ola ülkemizi, kalkımasıda birde fazla sayıda ileri tekoloji alaıda veya başka bir ifade ile çeşitli sektörlerde tekoloji üretmesi ve hatta tekolojiye yö vermesi gerekmektedir. Peki, bu asıl sağlamalıdır? Düya ülkeleri arasıda, rekabette başarılı souçları asıl almalıyız? Bu sorulara cevap teşkil edecek çalışmalara, gayretlere SİNERJİTÜRK VAKFI olarak çeşitli çözüm öerileri ve faaliyetlerimiz ile katkı sağlamaya çalışmaktayız. Savuma saayii, so 10-15 yıl içide, Savuma Saayii Müsteşarlığımızı yol göstericiliğide, tekoloji üretme hedefie gü be gü öemli katkılar yaptığıa şahit olmaktayız. Savuma saayi, so yıllarda, hem üretimde hem ARGE de hem millileştirmede hem de ihracatta büyük atılımlar yapmıştır. Kedi savuma saayimiz tarafıda üretile silah ve teçhizatı oraı %60 seviyesie çıkmıştır. Savuma saayi buu asıl başardı? Otomotiv sektörü, ülkemizde üretile bir araçtaki katkımızı %50 seviyesi üzerie çıkarmak içi eler yapmalıdır? Bular tartışılmaktadır. Özellikle savuma saayie mühasıra kurula bir müsteşarlığıı hedefleri doğru ve et belirlemesi ve offset ile başlaya tekoloji aktarma ve sorasıda ARGE ye dayalı yerli üretim olgusu ile saayileşme ve tekoloji üretme hedefii diğer sektörler içi de örek teşkil ettiğie iaıyoruz. FİGES tarafıda İstabul da düzelee bu toplatıı da savuma sektörüde oluşa tecrübe ve bilgi birikimii otomotiv sektörüe aktarılma vesilesi olarak so derece öemli bir işlevi bulumaktadır. Bugü, Türkiye otomotiv edüstrisi oldukça öemli bir üretim üssüdür; ama bir ARGE üssü değildir. 4 www.figes.com.tr
Bu aşamada, biraz öce kısaca değidiğim SİNER- JİTÜRK VAKFI ı ülkemizi çağdaş uygarlıklar seviyesii üstüe çıkmasıda, tekoloji ürete ve hatta tekolojiye yö vere ülke olmasıa e gibi ve asıl katkıları olacağı sorusu akla gelebilir. Bu soruyu, FİGES i düzelediği bu güzide toplatıya katılaları çok kısa bilgiledirmek adıa cevapladırmaya çalışacağım. SİNERJİTÜRK VAKFI, her şeyde öce ülkemizi daha hızlı kalkımasıa katkı sağlamak üzere şu 8 ileri tekoloji alaı ile faaliyetlerii sıırladırmıştır: Edüstriyel Tasarım, Eerji, Gemi İşaat, Otomotiv, Naotekoloji, Sağlık Tekolojileri, Savuma Havacılık-Uzay ve Telekomüikasyo-Bilgi Tekolojileri. Acak, düyadaki gelişmeler ve ülkemizi gelecek ihtiyaçları çerçeveside, bu alaları gücellemek, bazılarıı çıkarmak veya yei alaları ilave etmek yöüde diamik ve etki bir yaklaşıma sahip olduğumuzu da belirtmek isterim. SİNERJİTÜRK olarak; Haberleşme&Bilişim ve Savuma-Uzay-Havacılık sektörleride, 2008 yılıda bugüe kadar, 7 etkilik gerçekleştirdik. Heme hepsi de ilgili Sayı Bakalarımızı, Müsteşarları ve Kurum Başkalarıı 3 gü boyuca katıldığı, belki de yegâe etkiliklerdir. Bu etkilikler, ikili görüşmeler yolu ile yurt içide ve dışıda katıla profesyoellerimizi ve şirketlerimizi birbirlerii taımalarıı ve aralarıda bağları güçlemesii sağlarke, etkiliklerde yer ala statlarda, şirketlerimizi ürü ve kabiliyetleri hakkıda farkıdalık da oluşturdular. SİNERJİTÜRK açısıda düzelee bu etkilikler öemli olmakla birlikte, Vakfımızı temel faaliyet alaı etkilikler düzelemek değildir. SİNERJİTÜRK VAKFI, 94 ülkede 274.000 kişiye ulaşa ağıda, öcelikle çok yakıda Türk Profesyoelleri ve Türk Şirketleri Veri Tabaıı hazırlayarak yurt içide dışıda yaşaya isalarımız ve şirketlerimiz hakkıda öemli çalışmalar yaparak oları daha da güçlü koumlara gelmesi içi çaba sarf edecektir. Öte yada yurt dışıda göüllü temsilcilikler açmak sureti ile oradaki işlerde ve ihaleler ve iş birliği arayışları gibi türlü gelişmelerde üyelerii bilgiledirecektir. Buları dışıda, öreği üiversite öğrecilerie yöelik birçok faaliyeti sürdürecek ola SİNERJİTÜRK hakkıda, size bu süre zarfıda bu kadar bilgi vermekle yetieceğim. Saygılarımı suuyor, toplatımızı başarılı geçmesii diliyor ve başta Sayı Dr. Tarık Öğüt olmak üzere, emeği geçe tüm FİGES çalışalarıa şükralarımı arz ediyorum. ARGE DERGİSİ 5
HABERLER I FİGES te Ahmet Hamdi ATALAY İcra Kurulu Üyesi NETAŞ Telekomüikasyo A.Ş. B ir ülkei ve toplumu zegileşmesi, acak ürettiği değerle mümkü olabilmektedir. Üretile değeri yüksekliği, yaratıla katma değer ve kullaıla tekolojii yüksekliği ile doğru oratılıdır. Dolayısıyla ileri tekoloji geliştirilmesi ve kullaılması, toplumsal zegiliği de aahtarı durumudadır. İleri tekoloji geliştirilmesi, acak bu alada yapılacak ARGE çalışmaları ile mümküdür. İleri tekolojii e kolay geliştirilipyaygılaştırılabileceği alaları başıda, Elektroik gelmektedir. Elektroik ayı zamada, otomotivde sağlığa, üretimde eğitime heme heme tüm edüstri dallarıda kullaıla temel taşlarda biri halie gelmiştir. Otomotiv edüstrisi, daha çok mekaik tekolojileri kullaıldığı bir ala olarak düşüülmekteydi. Yakı geçmişte, otomobillere, ses ve alarm sistemleri gibi sürücüye kofor sağlaya elektroik birimleri de dâhil olmasıyla elektroikleşme başlamış oldu. Güümüzde ise kofora yöelik birimleri yaıda güvelik, kotrol ve performası attıra elektroik birimlerle otomobil tekerlekli bir bilgisayara döüşmektedir. İleri tekoloji geliştirilip kullaılmasıyla yaratıla katma değer de artmakta; buu etkisi, ihracat rakamlarıda, birim başıa sağlaa gelir artışı ya da toplam ihracat gelirleri artışı olarak ortaya çıkmaktadır. Toplam ihracatımız içeriside, ileri tekolojili ürüleri payı %4,8 dir. Bu ora, Almaya da %32, ABD de ise %46 seviyesidedir. İhraç ettiğimiz ürüleri kilogram başıa değeri, 1,5 dolar seviyesidedir. Katma değeri yüksek 6 www.figes.com.tr ola ürüler üreterek bu rakam e az iki katı seviyesie çıkarılmalıdır. Buu gerçekleştirmek mümküdür; çükü hale yapıla ihracatta, tekopark kayaklı ürüleri kilogram fiyatı 6-7 dolar seviyesidedir. Buu edei, tekoparklarda gerçekleştirile ARGE faaliyetlerii ihraç ürülerideki katma değeri arttırmasıdır. Yerli katma değeri arttırılması, ileri tekoloji geliştirilmesi ve kullaılması içi ARGE faaliyetlerii desteklemesi kousuda, savuma saayide Savuma Saayii Müsteşarlığı koordiasyouda gerçekleştirile başarı hikâyeleri ve iyi uygulamaları, diğer sektörlere de aktarılması gerekir.
Koray GÖKALP Geel Müdür FİGES A.Ş. S avuma Saayii Müsteşarlığı (SSM), kara araçları projeleride, %100 milli çözümler aramaktadır. Özelikle silah taşıyıcı, keşif-gözetleme, persoel taşıma, KBRN teşhis gibi çok amaçlı roller içi tasarlaacak zırhlı araçlar içi büyük kayaklar ayrılmıştır. SSM ve savuma saayi firmaları, hızla çalışmalara devam etmektedir. Ayrıca milli Güç Grubu Geliştirilmesi Projesi başlatılmış, pek çok kara ve deiz aracıda kullaılacak motor ve trasmisyo tasarım ve üretimi içi adım atılmıştır. SSM ye so 10 yılda teslim edile ve buda sora teslim edilecek bütü kara araçları, %100 milli olmak zoruda olsa da maalesef içerisideki güç grubu (motor ve trasmisyo) yerli değildir. Bugü, milli güç grubu, yai motor ve trasmisyo tasarımı ve üretimi, Türkiye Cumhuriyeti i, belki de yakı döemdeki e büyük projeleride biridir. Savuma saayi içi geliştirile kara araçları, otomotiv sektörüde de kullaılabilecek sistemler içermektedir. Özel Maksatlı Taktik Tekerlekli Zırhlı Araç (ÖMTTZA ) Projesi içi ilgili geliştirme alaları; araç yöetim sistemi, motor ve trasmisyo elektroik yöetim sistemi, muharebe sahası komuta kotrol sistemi, KBRN keşif doaımı ve keşif gözetleme sistemi mekaik sistemleridir. Silah Taşıyıcı Araç (STA) Projesi içi ilgili geliştirme alaları; araç yöetim sistemi, motor ve trasmisyo elektroik yöetim sistemi, muharebe sahası komuta kotrol sistemi, keşif gözetleme sistemi ve mekaik sistemlerdir. Güç Grubu Geliştirilmesi Projesi kapsamıda, ilk etapta 2 farklı güç grubu tasarımı yapılacaktır. 1. 1500-1800 bg Altay Takı Güç Grubu 2. 1000-1200 bg Fırtıa Obüs Güç Grubu 1500-1800 bg aralığıdaki bir motor, yaklaşık küçük bir oda büyüklüğüdedir. Acak tasarlaacak motor ve trasmisyou 5 m3lük bir hacme sığması gerekmektedir. Bu özel tasarımlı motor, otomotiv sektörü içi üretilecek motora çok büyük bir başlagıç oluşturacaktır. Eksik kalacağı tek okta ise emisyo değerleri olacaktır. Çükü savuma saayide. emisyo değerleri dikkate alımamaktadır. Emisyo kriterleri içi ayrıca çalışmalar yapılması gerekecektir. ARGE DERGİSİ 7
HABERLER I FİGES te Dr. Mehmet DUDAROĞLU Yöetim Kurulu Başkaı Taşıt Araçları Ya Saayicileri Dereği (TAYSAD) Otomotiv edüstrisi, global alamda düya ekoomisii, e diamik ve birçok sektöre yö vere öemli bir lokomotifi. Düyadaki küresel otomotiv tedarik saayii pazar büyüklüğü, 2012 yılı itibariyle yaklaşık 1,4 trilyo dolar seviyeside idi. Bu değeri, 2020 ye kadar, yıllık ortalama yüzde 6,5 luk bir büyüme ile 2,3 trilyo dolara ulaşması beklemektedir. Türkiye ise küresel otomotiv tedarik saayi pazarıda, 5 temel parça grubu baz alıdığıda, e büyük pazar payıa sahip 10. ülke olarak öümüze çıkıyor. Acak, Türk tedarik saayii düyadaki yerii, bu şekilde matematiksel olarak görmei öteside, şu değerledirmeyi de yapabiliriz: Yarattığımız kalite, güve, üretimde eseklik ve lojistik avataj gibi usurlarımızla düyada ilk sıralarda tercih edile bir tedarik saayi halie geldik. Türkiye de, çeşitli iteliklerde, bi kadar otomotiv ya saayi firması yer alıyor. Buları 335 i TAYSAD ı üyesi olarak faaliyetlerii sürdürüyor. Üyelerimizi yıllık iş hacmi, yaklaşık 20 milyar doları buluyor. Üyelerimiz 110 bii üzeride persoele istihdam sağlarke, Türkiye i, geçe yılki toplam 21,3 milyar dolarlık toplam otomotiv ihracatıda da yüzde 43 pay aldılar. Bu yıl, ihracatı 23 milyar doları aşmasıı ümit ediyoruz. Ya saayi olarak ihracatımızı da yie buu içeriside yüzde 43 seviyelerii korumasıı; hatta birkaç pua artmasıı bekliyoruz. TAYSAD olarak Güçlü Saayi Güçlü Marka slogaı ile yürüttüğümüz faaliyetlerimiz ile güçlü saayi stratejisie ulaşabilmek içi Ar-Ge ve iovasyo stratejilerii üye firmalarda yaygılaşmasıı sağlamayı amaçlıyoruz. Türkiye de Ar-Ge ve iovasyo, emekleme sürecidedir. Ülkemizdeki Ar-Ge merkezlerie baktığımızda, Türkiye deki 155 adet Ar-Ge merkezii 60 taesii otomotiv sektörüde olduğuu görüyoruz. Buları 46 sı ise TAYSAD üyesi firmaları büyeside buluuyor. So 4-5 yıllık süreçte, otomotiv sektörüde Ar-Ge çalışmaları hız kazamıştır. Acak bu çalışmaları %25 i iovasyo alaıda olurke %75 i ürü ve süreç geliştirme alaıda olmaktadır. Güçlü marka stratejimizi hedefie ulaşabilmesi içi küresel pazarlarda da çalışmalarımız var. Bularla ilgili fiaslar çözümler üretmek de çalışmalarımız arasıdadır. Türkiye deki aa saayii yerlilik oraı %51 ike tedarik saayii yerlilik oraı %64 tür. Bu rakamlar, 2011 yılıda, Ekoomi Bakalığıı desteği ile yapıla bir çalışma soucuda ortaya çıkmıştır. Güümüzde, sadece üretimle yol alabilmek artık mümkü değil. Üretimi yaıda yaptığımız ürüleri de kedimiz tasarlayabilmeliyiz. Yetkiliğimizi geliştirmemiz gereke motor ve motor parçaları, güç aktarma orgaları, elektrik ve elektroik sistemler gibi aa ürü grupları var. Ayrıca, gelecekte elektroik daha da öemli olacak. Hibrit ve elektrikli araçlara yöelim biliiyor. Bua göre de malzemeler değişiyor; tekolojiyi yakalamamız gerekiyor. Dolayısıyla yedek parça ürete firmalarımız da bu kouları yakıda takip etmeli. Araç maliyetide, elektroiği payı 1950 yılıda %1 i altıda ike 2010 yılıda %35 e yükselmiştir. 2030 yılıda ise %50 seviyesie ulaşacağı ögörülmektedir. Otomotiv sektörümüz, ekosistemimizi bütüüde yer ala yetki oyucuları desteğiyle, lider ülkelerde biri olma potasiyelie sahiptir. Bu potasiyelimizi, yüksek katma değerli tekolojik ürüler üretmeye yöledirerek slogaımızdaki gibi daha da güçlü saayimizle güçlü markalar yaratmak istiyoruz. Otomotiv saayii satış ve pazarlama alaıdaki yetkiliği ve savuma saayii mühedislik alaıdaki yetkilikleri birleştirilerek iş birliğie gidilebilir. Mevcut mühedislik yeteeklerii asıl satılabilir hale getirileceği düşüülmelidir. Çükü düyada, tekolojiler, savuma saayide geliştirildikte sora diğer sektörlere yayılır. Savuma saayi firmaları, stratejik plalarıa odak alaları olarak otomotiv elektroiğii koyarlarsa iş birliği süreci daha da hızlaacaktır. 8 www.figes.com.tr
Otomotiv Saayide Savuma Saayii Katkısı Vedat ÜNAL Proje Lideri ASELSAN Silah Sistemleri ve İsasız Sistemler Programı Müdürlüğü Güümüzde, araç üretim maliyetlerii yaklaşık olarak %30-35 lik bir bölümüü, elektroik ve gömülü yazılımlar oluşturmaktadır. Elektroik tekolojilerideki artış ile öümüzdeki 10 yıllık döemde, bu payı daha da artarak %40 ile %70 arasıa çıkması ögörülmektedir. Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) ı yürütmekte olduğu Girdi Tedariki Strateji (GİTES) çalışmaları kapsamıda, otomotiv eylem plaı temel hedefleri içide yer ala elektroik bileşelerde yurt içi tedarik imkâlarıı geliştirilmesi hedefi ile uyumlu olarak, elektroik sistem ve gömülü yazılımları Türkiye de geliştirilerek üretilmesi, elde edile katma değeri arttırılması açısıda öemlidir. Savuma saayi sektörüde yurt içi imkâlarla ürü geliştirme, doğrulama ve üretme kousu öem kazamış ve ASELSAN bu kouda öcü kouma gelmiştir. ASELSAN, bu süreçlerde üiversite, araştırma kurumları ve ya saayi ile etegre hareket ederek yerli imkalarla geliştirilmiş yüksek tekolojiye sahip ürüler ortaya koymaktadır. Savuma saayi içi geliştirilmiş ola bazı ASELSAN ürüleri, özellikleri açısıda otomotiv sektörüde kullaıla ve kullaılacak ola ürülerle bezerlik göstermektedir. Otomotiv içi geliştirile ürüler, ortak tekolojik altyapılarda yararlaılarak, bezer süreçlerle ve bezer doğrulama adımları ile ortaya çıkarılmaktadır. Her iki alada da güveilirlik ve çevre koşulları dayaımı ASELSAN'ı çevre koşulları test altyapısıda 2 örek: titreşim testi ve yağmurlama testi ö plada yer almakla birlikte, otomotiv alaıda, yüksek üretim miktarları ile birlikte maliyetleri azaltılması öemli bir husus olarak ortaya çıkmaktadır. ASELSAN tarafıda geliştirilmekte ola savuma sistemlerii uyarlaarak otomotiv saayide doğruda kullaılabilir hale getirilmesi, tekoloji hâkimiyeti yüksek ola ASELSAN tarafıda gerçekleştirilebilecektir. ASELSAN ı Görev bilgisayarı, Kullaıcı arayüzüü sağlayaürüler, Elektrik motoru ve motorsürücüleri, Otoom hareket kotrolyazılımları, Gece görüş ve termal görütüleme birimleri, Radarlar ve Güveilir ve gerçek zamalı çalışa gömülü yazılımlar ASELSAN koularıdaki bilgi birikimi ve tekolojik hâkimiyeti, yüksek tekolojiye sahip yei esil otomotiv ürüleri geliştirme potasiyeli oluşturmaktadır. Savuma alaıda düya çapıda yeilikçi ürüler geliştire, bu ürüleri ile düya devleri ile rekabet ede, hem Türkiye hem düya pazarıa ürüler sua ASELSAN, otomotiv alaıda da öemli katkılar sağlayacaktır. ARGE DERGİSİ 9
HABERLER I FİGES te Otomotiv Elektroiği - Savuma Saayimizde Tekoloji Trasferi Evre YÜCEL Elektroik ve Yazılım Sektör Müdürü Savuma Saayii Müsteşarlığı Saayileşme Daire Başkalığı Savuma sistem ihtiyaçları, 1990 lı yıllara kadar daha çok hazır alım yoluyla karşılamıştır. 1990-2000 yılları arasıda, lisas altıda ortak üretim ve yerli olarak tasarlamış / üretilmiş alt sistemleri ortak üretile sistemlere etegre edilmesi yötemi, savuma sistemi ihtiyaçlarıı karşılaması içi tercih edile bir yötem olmuştur. 2000 li yıllarda, sistem tasarım sorumluluğu da alımaya başlamış ve öemli yurt içi katma değer oralarıa ulaşılmış; savuma sistemleri ülkemizde tasarlaıp üretilmiştir. Bugü aa muharebe takı, savaş uçağı gibi savuma sistemlerii yerli firmalar tarafıda tasarlaıyor olması, kimseye şaşırtıcı gelmemektedir. Otomotiv saayide de yurt içi katma değer oralarıı arttırılması içi, ilk adım kapsamıda yerli olarak tasarlaıp üretilmiş otomotiv alt sistemlerii, ülkemiz ve düya pazarıda öemli pay sahibi otomotivlerde kullaılması içi gerekli girişimler yapılabilir. Otomotiv ya saayicilerimiz, ülkemizde Ar-Ge içi sağlaa foları ve savuma saayimizi de kabiliyetlerii kullaarak, geliştirdikleri otomotiv alt sistemlerii, gerekli kalifikasyo testleride geçirip, otomotiv sistem tasarımcılarıa, bir soraki esil otomotivlerde kullaılması içi suabilirler. Tekrarlamaya maliyetleri otomotiv sistem tasarımcısıda talep etmeye ve rakipleri ile bezer kalifikasyoa sahip alt sistemleri tasarlaya ya saayicimizi, rakiplerii öüde yer alma ihtimalii yüksek olduğuu değerledirmekteyiz. Düya pazarıda öemli yere sahip otomobillerde ülkemizde tasarlaıp üretilmiş alt sistemleri kullaılması, ülkemiz saayii kedie güveii arttıracak ve otomotiv sistem tasarımcısı olmak yöüde daha hızlı adımlarla ilerlemesie imkâ sağlayacaktır. Savuma saayi, özellikle elektroik ve yazılım alaıda kazadığı bilgi birikimi ile otomotiv sektörü içi gerekli tüm elektroik ve yazılım ağırlıklı alt sistemleri tasarlayacak ve üretebilecek yeteektedir. Elektroik ve yazlım ağırlıklı projelerde, yurt içi katma değer %70-80 oraıa ulaşmıştır. Projelerde, kayakları %20-30 uu yurt dışıa çıkmasıa, yurt dışıda tedarik ettiğimiz mikro-elektroikler sebep olmaktadır. Projelerde yurt içi katma değeri arttırılması içi, ülkemizde bir mikro-elektroik üretim tesisii kurulması plalaabilir. Fakat sadece savuma saayie hizmet edecek bir mikro-elektroik üretim tesisii sürdürebilirliği, maliyet etki olarak işletilebilmesi daha zor olacaktır. Bahse kou tesisi çok fazla sayıda sistem ürete otomotiv sektörüe de hizmet etmesii plalaması, tesise yatırım yapılmasıı daha maliyet etki hale getirecek ve tesisi sürdürülebilirliğii artıracaktır. 10 www.figes.com.tr
HABERLER I Yaklaşa Etkilikler Automechaika Moscow 2014 Fuarı 25-28 Ağustos tarihleri arasıda Rusya da düzeleecek ola Automechaika Moscow 2014 Fuarı a, FİGES A.Ş. olarak stat açarak katılım sağlayacağız. Etkilikle ilgili detaylı bilgiye, http://www.mims.ru/e-gb adreside ulaşabilirsiiz. 18. Bilgisayar Destekli Mühedislik ve Sistem Modelleme Koferasımızı Gerçekleştirdik Bu yıl, Otomotiv Elektroiği - Savuma Saayimizde Tekoloji Trasferi başlığıyla, 18 Nisa da, 18. kez düzelediğimiz Bilgisayar Destekli Mühedislik ve Sistem Modelleme Koferasımızı, 250 de fazla katılımcı ile gerçekleştirdik. 40 a yakı kouşmacı ve paelisti katıldığı etkiliğimizde, savuma, otomotiv, makia ve beyaz eşya sektörleride temsilciler başta olmak üzere, farklı üiversitelerde birçok akademisyei kouşmacı ve katılımcı olarak ağırladık. ADEX 2014 Fuarı Azerbayca da, 11-13 Eylül tarihleri arasıda gerçekleştirilecek ola ADEX 2014 (Iteratioal Defece Idustry Exhibitio) e, Savuma Saayii Müsteşarlığı himayeside düzeleecek milli katılım çerçeveside, FİGES A.Ş. olarak stat açarak katılım sağlayacağız. Detaylı bilgi içi http://www.adex2014.com/2014/ adresii ziyaret edebilirsiiz. Souç olarak, özellikle so 10 yılda yapıla çalışmalarla kedi sistem çözümlerii tasarlayıp üretir hale gele savuma saayii, otomotiv sektörü içi de çözümler üretmesiyle savuma saayi daha da güçleecek; gerek savuma gerekse otomotiv sektörüde yurt içi katma değeri arttırılması içi öemli bir adım atılmış olacaktır. Başta savuma elektroik ve yazılım saayi olmak üzere, savuma saayii kabiliyetlerii otomotiv sektörüde kullaılması içi, Savuma Saayii Müsteşarlığı Saayileşme Dairesi olarak otomotiv ya saayicilerie rehberlik yapabileceğimizi belirtmek isteriz. ARGE DERGİSİ 11
MAKALE I Otomotiv Prof. Dr. R. Nejat TUNCAY Oka Üiversitesi ve Mekatro Ltd. Doç. Dr. Özgür ÜSTÜN İTÜ ve Mekatro Ltd. Elektrikli Araç Tekolojisi Öüdeki Fırsatlar ve Tehditler Kara yolu taşımacılığıı geçmişie bir göz atıldığıda, 19. yüzyılı soları ile 20. yüzyılı başlarıda satış üstülüğüü elektrikli otomobillerde olduğu görülür. O tarihlerde, petrolle çalışa taşıtlar marş, vites, gürültü, titreşim ve yağ kokusu gibi soruları aşamamıştı. Elektrikli otomobiller, yukarıdaki özellikleri ve fiyatları itibariyle petrolle çalışa bezerleride çok üstü buluuyordu. Şekil 1 de, o döemde taksi hizmeti vere bir elektrikli araç görülmektedir. Madem elektrikli araçlar bu deli üstü idi, o halde e oldu da 1920 yılıda itibare elektrikli araçlar ortalıkta siliiverdi? Buu birde çok edei bulumaktadır. ABD de petrol yatakları buludu; petrol bollaşarak ucuzladı; kara yolları gelişti ve uzu mesafe seyahatlere uygu hale geldi ve öldürücü darbe olarak Ford, seri üretim modelie geçti. Petrolle çalışa araçları imalat ve işletim maliyetleri çok düştü; mezili uzamasıa ise akü ile çalışa elektrikli araçlar ayak uyduramadı. Souç olarak, bir ürüü yaşaması içi tekik ve mali yöde avatajlı olmasıı gereği, bir kez daha görüldü. Güümüzde ise heme heme bütü otomotiv firmalarıı elektrikli ve hibrit elektrikli otomobiller içi prototipler ürettikleri ve piyasaya sürmeye başladıkları görülüyor. O zama, yei sorular sormak gerekiyor. Elektrikli araç çağı geri mi geldi? Hagi parametreler, bu araçları piyasaya hâkim olmasıa ya da tersie ede olabilir? 12 www.figes.com.tr
Elektrikli ve hibrit elektrikli araçları pek çok türü bulumaktadır. Burada, yalızca elektrikli araçlar içi kısa bir karşılaştırma yapılacaktır. Güümüzü tekolojiside, elektrikli bir araçta tekerleklere iletile mekaik eerji, elektrik makiası tarafıda üretilmekte ve basit bir dişli üzeride tekerleklere aktarılmaktadır. Elektrik eerjisi ise bataryalarda sağlamaktadır. Bataryalar dışarıda şarj edilebilmektedir. Elektrikli araçlar, frelemede, mekaik eerjiyi elektrik eerjisie çevirerek bataryaya geri verebilmektedir. Şekil 2 de, e basit bir elektrikli araç modeli, hızlama ve freleme durumu içi verilmiştir. Elektrikli araç tekolojilerii geleceği hakkıda pek çok rapor yazılmıştır. E basit alamda elektrikli araçları geleceğii belirleyecek parametreler aşağıdaki gibidir: İlk Yapım Maliyeti: Her e kadar güç aktarım sistemi daha basit olsa da özellikle pil maliyetleri edeiyle elektrikli araçları ilk yapım maliyetleri, petrol ile çalışa bezerleride yaklaşık %20-25 daha fazladır. Kitlesel üretim hatlarıı oluşturulmasıyla ve pil tekolojisii ucuzlamasıyla maliyetlerde azalma beklemektedir. Mezil: Bezili ve dizel yakıtlı araçlara göre, elektrikli araçları mezili çok daha kısadır. Elektrikli araçta kullaıla pilleri spesifik güç (kw/kg ve kw/litre) ve spesifik Şekil 2. Elektrikli aracı basit modeli ve iki çalışma koumu. Şekil 1. NewYork Taksi, Electric Carriage ad Wago şirketi, 1897. eerji (kwh/kg ve kwh/litre) değerleri, bezi ve dizel yakıtları %5-10 u kadardır. Acak içte yamalı motorlarla çalışa araçlarda, depodaki eerjii acak % 15 kadarıı tekerleklere iletilebildiği; bua karşı, elektrikli araçlardaki eerji verimii yaklaşık %75-80 düzeyleride olduğu göz öüe alıdığıda, birim ağırlık ve hacim olarak mezili, bezi ve dizel yakutlu araçları yarısıda daha az olacağı görülür. Kullaım Maliyeti: Ayı mesafede bezili ve dizel araçlarla karşılaştırıldığıda, elektrikli bir aracı yakıt maliyeti, sırasıyla yaklaşık 1/5 ve 1/4'ü değeride gerçekleşmektedir. Bu açıda, çok kullaıla bir araç içi işletim maliyeti, oldukça uygu avatajlar sumaktadır. Kullaım Kolaylığı ve Kofor: Gürültü ve titreşim yöüde içte yamalı motorlar ile karşılaştırıldığıda, elektrik motorlarıı çok üstü olduğu görülür. Ayrıca elektrik motorları çok kısa sürede çok yüksek tork değerlerie ulaşmaktadır. Kullaım rahatlığı bakımıda elektrikli araçlar, bezililere göre daha uygudur. Güvelik: Elektrikli araçlarda kullaıla Lityum tabalı piller, y aıcı-parlayıcı özelliktedir. Buları dolma ve boşalma akımlarıı sıırladırılmasıı çok iyi kotrol edilmesi gerekir. Hale kullaımda ola elektrikli araçlarda, çeşitli yagılar meydaa gelmiştir. Bu açıda, tam güveli oldukları söyleemez. Alt Yapı ve Servis Yeterliliği: Bilidiği üzere, karayolları, yakıt istasyolarıyla doatılmıştır. Oysa elektrikli araçları şarj edilmeleri içi bezeri olaaklar heüz sağlaamamıştır. Bu yöde elektrikli araçlar ciddi biçimde geri durumdadır. Güveirlik: Lityum tabalı piller, arızalama riski taşımaktadır. Buu yaıda dolu bir pil gerçekte e ölçüde doludur sorusu da tam olarak cevaba kavuşturulmuş değildir. Bu gü tüm araç kullaıcıları aklıdaki e öemli soru, Ya yolda kalırsam? sorusudur. Aküleri doluluk oraıı ARGE DERGİSİ 13
MAKALE I Otomotiv (SoC), arızalama riskii (SoH) ve kala ömürlerii belirlemesi, şu ada üzeride e yoğu olarak çalışıla koular arasıda yer almaktadır. Eerji Regülasyolarıa Uyum: Avrupa eerji regülasyoua göre, CO 2 ve diğer sera gazları salımı Euro 6 ile km başıa 130 gr CO 2 olarak sıırladırılmıştır. Öümüzdeki döemde, bu değer daha da azaltılacaktır. Kamuoyudaki yaygı kaaat, elektrikli araçları sıfır salım değerie sahip olduğu yöüdeyse de aslıda elektrikli bir araçta kullaıla elektrik eerjisii elde edilmesi esasıda çıka sera gazlarıı göz öüe ala kuyuda-tekerleğe CO 2 salımı hesapladığıda, bu Şekil 3. Elektrikli ve hibrit elektrikli araç satış ögörüsü. değer ülkede ülkeye değişmekte olup 50-70 gr/km mertebeleridedir. Temiz elektrik üretimi arttıkça, bu ora azalacaktır. Akıllı Ulaşıma Uyum: Bilgi çağıı ve bilgi toplumuu e öemli yasımalarıda birisii otomotiv sektörüde meydaa geldiği görülmektedir. Sürücü hatalarıı asgariye idire ve birbirleriyle ve yol ile haberleşe araçlar kullaılmaya başlamıştır. Hatta tamamıyla otoom, sürücüsüz araçları geliştirildiği ve ABD de bir kaç eyalette yola çıkış izi aldıkları biliiyor. Elektrikli araçlar, yapısal olarak akıllı ulaşım çağıa uyum sağlamaya müsaittir. Malzeme Geri Kazaım Kabiliyeti: Elektrikli araçlar, klasik araçlara göre daha sora tasarımladırıldığıda, bularda kullaıla malzemei hafif ve dayaıklı olmasıı yaıda döüşüm ve yeide kullaım özelliği de bulumaktadır. Şu ada piyasada çok sayıda elektrikli otomobil satışa suulmuş buluuyor. 2015 yılıda itibare, bulara yakıt hücresi (fuel cell) elektrikli araçları eklemesi beklemektedir. Uluslararası Eerji Ajası (Iteratioal Eergy Agecy / IEA) ı çevre öcelikli eerji searyosu (Blue Map) a göre, 2050 yılıa kadar, elektrikli ve karma elektrikli araç satışlarıdaki ögörüler, Şekil 3 te gösterilmiştir. 2050 yılıa gelidiğide, akü beslemeli elektrikli ve yakıt hücresi beslemeli elektrikli araçları, toplam pazarı %60-65 düzeyideki kısmıı ele geçireceği, geri kala %30-35 i ise hibrit araçlarda oluşacağı görülmektedir. Souç 20. yüzyılı başıda, tekolojik ve ekoomik edelerle üstülüğü petrol kayaklı yakıtlar ile çalışa araçlara kaptıra elektrikli taşıtlar, 21. yüzyılı başlarıda itibare, öce hibrit tür ile ticari başarı sağlamaya başlamış; daha sora ise öce şehir içi araçlarda olmak üzere, pazar paylarıı arttırmaya devam etmişlerdir. Elektrik eerjisii depolamasıdaki yei tekolojiler ile daha hafif, daha küçük ve daha güvelikli pilleri geliştirilmesi beklemekte; güç elektroiği ve elektrik makie tekolojilerideki ilerlemelere paralel olarak, üstü eerji yöetim sistemlerii geliştirilmesi ve maliyetleri azaltılmasıyla birlikte, elektrikli taşıtları pazar payıı hızla artması ve IEA ı iyimser searyosua göre, 2050 yılıda, piyasaı tamamıa hâkim olmaları beklemektedir. 14 www.figes.com.tr
MAKALE I Otomotiv Sürekli Tümleştirme ile Motor ve Aktarma Orgaları Kotrollerii Geliştirilmesi: PERSIST Selma CEBECİ Otomotiv Yazılım Geliştirme Mühedisi FEV Türkiye FEV, global otomotiv sektörüe hizmet vere, düyaı lider bir motor, şazıma ve araç mühedisliği firmasıdır. FEV, düya çapıda, ileri tekoloji içte yamalı motorlar; kovasiyoel, elektrikli ve alteratif itki sistemleri alalarıda mühedislik hizmeti sumaktadır. Merkezi Almaya ı Aache şehride ola ve Prof. Dr. Pischiger i CEO su olduğu FEV, birçok kıtada bulua gelişmiş tekik merkezleride, 2.900'ü üzeride yüksek vasıflı uzma persoel istihdam etmektedir. FEV Türkiye, ulusal araç ve motor edüstriside araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) çalışmalarıı gelişimie katkı sağlamayı hedefleyerek 2011 yılıda kurulmuştur ve faaliyetlerie bugü itibari ile İTÜ Ayazağa Kampüsü ARI Tekoket te devam etmektedir. FEV Türkiye, alaıda uluslararası tecrübeye sahip uzma kadrosu ile Türkiye deki ve düyadaki araç ve itki sistemleri alaıdaki mühedislik ve Ar-Ge projelerie profesyoel mühedislik hizmeti sumaktadır. Almaya daki uzma mühedisler ile harmoize çalışarak ulusal ve global motor ve güç aktarma orgaları projelerii gerçekleştirilmeside hızlı ve etki mühedislik çözümleri üretilmektedir. Türkiye i seçki üiversiteleride mezu, uzu yıllar Almaya da öemli projelerde tecrübe kazaa kadrosu ile FEV Türkiye, tasarım, simülasyo, yazılım, kalibrasyo ve eğitim alalarıda ileri mühedislik hizmeti vermektedir. Şekil 1. Otomotivde elektroik ve yazılım [4]. Giriş Otomotiv kotrol üitelerie yazılım geliştirilmeside, farklı yölerde zorluklar karşımıza çıkmaktadır. Bir tarafta pazarı değişe ihtiyaçlarıa bağlı olarak model sayısı artarke diğer tarafta yei ve sürekli kısıtlaa yakıt tüketimi ve emisyo kuralları yürürlüğe girmektedir. Bu faktörleri bir araya gelmesi, hibrit araç tasarımıda biyodizele uyumlu motor tasarımıa kadar çok geiş bir yelpazede, yei ve karmaşık tekolojileri araştırılmasıı ve kullaılmasıı zorulu kılmaktadır. Tasarımlar soucu araçlara eklee yei sistemleri bir kısmı da yüksek gerilimle çalıştıkları içi, hem yazılımsal hem de doaımsal güvelik tedbirlerii alıması gerekmektedir. Şekil 1 de, bu faktörler göz öüde buludurularak yapılmış bir çalışmaı soucu verilmiştir. İlgili grafikte, yakı zamada otomotiv sektörüde elektroiği ve yazılım geliştirmei tasarım içerisideki payıı artışı görülmektedir: 2002 yılıda 2015 yılıa kadar, elektroik parçaları payıı toplamda %150 artışı ögörülürke; yazılım alaıda ögörüle artış ise %375 tir [1]. Yazılım geliştirme alaıdaki bu artışı birçok sebebi vardır. E öemlileri; yei elektroik parçaları devreye girmesi ve halihazırda var olaları yei özellikler kazamasıdır. Bu durum ise projelerde gittikçe arta tümleştirme (itegratio) çalışmalarıa sebep olmaktadır. Farklı kullaıcıları geliştirdiği yazılım parçala- ARGE DERGİSİ 15
MAKALE I Otomotiv Şekil 2. "Nightly Build" Sürekli Tümleştirme sistemi yapısı [4]. rıı birleştirilmesi şeklide taımlayabileceğimiz tümleştirme işlemii başarıyla souçladırılabilmesi içi, çok fazla efor sarf edilmesi gerekmektedir. Buda kayaklaa maliyet artışlarıı azaltmak içi, tümleştirme işlemi, sadece kritik aşamalarda; yazılım yayılamada heme öce yapılmaktadır. Bu da hataları çok geç fark edilmesie ve hatta gözde kaçmasıa sebep olabilmektedir. Bütü buları soucuda, otomotivde, yazılımda kayaklı güvelik problemleri gittikçe daha çok öe çıkmaktadır. Öreği, araştırmalara göre, Almaya da, 2010 yılıdaki araç geri çağırmalarıda, yazılımla birlikte elektroik parçaları payı %27 dir [2]. Ayı yıl içeriside, sadece yazılım kayaklı arızaları oraı ise %20 olarak kaydedilmiştir [3]. Yazılımda Kalite Stadartları Yazılım geliştirme süreci içeriside yei foksiyolar ekleirke bir tarafta da üreticiler, tekik ve güvelik şartlarıı sağlayabilmek içi, ürü geliştirme süreçlerii Automotive Ope System Architecture (AUTOSAR), Capability Maturity Model Itegratio (CMMI) ya da ISO 26262 stadartlarıa uyumlu hale getirmeye yöelmektedir. Acak bu stadartlar da ihtiyaçları tam olarak karşılamamaktadır. Öreği, AUTOSAR da, sadece temel foksiyolar içi taımlar buluurke, güümüzde, motor ve aktarma orgalarıda kullaıla özel foksiyolar içi taımlar söz kousu olduğuda, bu stadardı eksik kaldığı bilimektedir. ISO 26262 ise detaylı kalite metrikleri taımlamasıa rağme, otomotiv yazılımlarıda tercih edile model temelli yaklaşımlar kousuda belirsizlikler içermektedir. Atik Yazılım Geliştirme Fowler tarafıda PC yazılımları içi taımlaa Atik Yazılım Geliştirme (Agile Software Developmet) [5] yötemleri, otomotiv düyasıdaki yazılımlar içi de temel alıabilmektedir. Oldukça diamik bir yapı ögöre bu yötemler popüler olsa da otomotiv kousudaki kalite stadartları ile bazı oktalarda çelişmektedir: Müşteri memuiyetii amaçlaya atik yazılım geliştirme yötemleri, sürekli müşteri ile ilişki halide çözüm arayışları içide olmayı ö plaa alırke, kalite yötemleri stadartlarıa uygu süreçler izleerek belirli kalitede ürüler ortaya çıkmasıı da ö plada tutar. FEV, Powertrai Cotrol Architecture Eablig Reusable Software for Itelliget System Tailorig (PER- SIST) mimarisi ile aradaki bu çelişkiyi çözmektedir [6]: Mühedisler tarafıda kalite stadartlarıa uygu süreçler izleerek oluştura yazılım ürüleri, bir yada da otomatize edilmiş derleme (compile) süreçleri ile test edilmektedir. Bu testler soucuda otomatik olarak yapıla geri bildirimlerle müşteri tarafıda gele değişiklik isteklerie de hızlı cevap verebile, diamik bir yapı oluşturulmuştur. PERSIST mimariside, atik yazılım geliştirme yötemleride birisi ola sürekli tümleştirme (Cotiuous Itegratio / CI) kullaılmaktadır. Şekil 2 de görüldüğü gibi, bu metotta, farklı kişiler tarafıda geliştirile yazılım parçaları, sık aralıklarla (geelde güde bir kaç kez) merkezi bir suucuda toplamaktadır. Merkezi suucuda toplaa modeller, her gü tümleştirilerek kalite testlerie tabi tutulmaktadır. Yapılacak ola kalite testleri, projei o aki olguluk seviyesie göre belirlemektedir. Bular statik kot- 16 www.figes.com.tr
Şekil 3. PERSIST mimariside geel foksiyo kütüphaesi ve projelere özel foksiyo tasarlaması [6]. roller (sistem gereksiimleri kotrolü) veya diamik testler (birim testleri) olabilmektedir. FEV de kullaıla CI yapısıı bilgisayar yazılımı içi kullaılalarda öemli bir farkı, C veya C# kodu yerie, Simulik modellerii ve MATLAB programlarıı kullaılmasıdır. MATLAB i seçilmesideki öemli sebepler; MATLAB i COM/.NET arayüzü sayeside, gerektiği zama diğer yazılımlarla etkileşim halide çalışabilmesi ve ayı zamada, oluşturula modeller sayeside, yazılımı kullaıldığı süre boyuca, sürekli geliştirmeye açık halde kalabilmesidir. Geleeksel metotlar ile yapıla yazılım geliştirme süreçleride, kalite testleri, sadece yayıda öce yapılırke CI metodu ile yazılım, ilave işlemlere ihtiyaç kalmada, çok sık aralıklarla kalite testlerie tabi tutulabilmektedir. Bu sayede, problemler ve riskler, erke safhalarda fark edilebilmektedir. Souç olarak yazılım, geleeksel metotlara göre, çok daha kısa sürede geliştirilebilmektedir. PERSIST mimariside, projelerde hızlı souçlar alımasıı sağlaya bir başka öemli özellik de uygu foksiyoları birde fazla projede kullaılmasıa olaak sağlamasıdır (Şekil 3). Her proje başlagıcıda çıkarıla yol haritasıda, geel kütüphaede alıabilecek foksiyolar belirlemekte ve kofigürasyo listeleri aracılığıyla projeye aktarılarak test edilmeye başlamaktadır. Projeye özel foksiyolar içi ise ilk adımda fiziksel aaliz yapılarak uygu yazılımlar tasarlamaktadır. Tasarlaa ve sürekli geliştirile ürü üzeride projei olguluk seviyesie göre gerekli testler yapıldıkta sora, başarılı ola foksiyolar, AUTOSAR kurallarıa uygu olarak taımlamış arayüzler kullaılarak birleştirilmektedir. PERSIST mimarisi, uygulaabilirliğii gözlemesi amacıyla FEV i, GT2 adlı taıtım aracıda bulua çift turboşarjlı bezili motoru yazılımıı geliştirilmeside kullaılmıştır. Geliştirme sırasıda, yazılımdaki 41 modül içi, toplamda 155 foksiyo başarıyla tasarlaıp uygulamıştır. Yazılımı kalite kotrolü içi, 130 birim testi ve 100 de fazla modelleme yöergesi kullaılmıştır. Bu projede kullaıla foksiyoları %50 si, birisi dizel motor olmak üzere, diğer projelerde kullaılmaya başlamıştır. Souç Güümüzde, otomotivdeki gittikçe karmaşıklaşa kotrol yazılımları ve kalite stadartlarıı yakalamak içi arta çalışmalar, yazılım geliştirme kousuda, yei koseptlere ihtiyaç doğurmaktadır. Bu makalede alatıla PERSIST mimarisi, hem geliştirme içi bir altyapı olmakta hem de geliştirile ürüü, kalite ormları açısıda sürekli deetlemesii sağlamaktadır. Ayrıca temel foksiyoları, farklı projelerde tekrar kullaılabilmesii de koordie etmektedir. Bütü bular, CI presiplerii otomotivde kullaıla model temelli yazılım geliştirme yötemlerie uyarlamasıyla ve kalite kotrolüdeki maüel işleri azaltılmasıyla sağlamaktadır. Souç olarak; FEV tarafıda geliştirile PERSIST mimarisi, yazılım geliştirmede, hataları erke fark edilerek hata oraıı asgariye idirilmesii ve tasarım sürelerii kısalmasıı sağlamaktadır. Kayaklar: [1]J. Daeberg et al.(2014): The Comig Age of Collaboratio i the Automotive Idustry, Oliver Wyma Group, http://www.oliverwy-ma.com/pdf_files/mmj 17-AutoIdustry-Collab.pdf, 13.06.2014 tarihide görütüledi [2]N. N. (2010): Aual report 2010, Germa Federal Office for Motor Traffic, Flesburg [3]N. N.: Emergecy Road Service statistics, Germa Automotive Society (ADAC), Muich 2009 [4]Richehage et al. ( 2012): Customizig Modelig Guidelie Checks Withi a Cotiuous Itegratio Framework for Automotive Model-Based Cotrol Software Developmet, Mathworks Otomotiv Koferasi, Stuttgart [5]M. Fowler et al. (2001): The Agile Maifesto, Software Developmet, Cilt 8 [6]Richehage et al. (2013): Developmet of Modular Powertrai Cotrols with Cotiuous Itegratio, ATZ Elektroik Worldwide, Cilt 8, Sayı 2, pp 50-53 ARGE DERGİSİ 17
MAKALE I Otomotiv Otomotiv Elektroiği ve Yazılımıda Model Tabalı Tasarım Burcu GÜNGÖR MATLAB Proje ve Uygulama Mühedisi FİGES A.Ş. Güümüzü moder araçlarıda kullaıla elektroik sistemler ve foksiyoları sayısı, büyük bir hızla artıyor. Düyaı öde gele kuruluşlarıa göre, 10 yıl içeriside otoom gide akıllı araçlar, kara yollarıda yerlerii alacak. Dolayısıyla araç içeriside kullaıla sesör tipi ve sayısı, sesörlerde gele verileri alamladıracak gömülü yazılım ihtiyacı ve kullaılmakta ola mikroişlemci ve mikrodeetleyiciler de giderek artıyor. Düyada otomotiv sektörüdeki bu değişim göz öüe alıdığıda, sadece mekaik imalat yapa firmaları bile sistem üretimie geçip, bu sistemleri içie elektroik ve gömülü yazılım etegre ederek akıllı sistemler üretmeye başlaması bekleiyor. Otomotiv sektörüde çalışa mühedisleri bu gelişmeleri takip edip uygulamaı yaı sıra araçlardaki güvelik gereksiimi, düşük yakıt tüketimi, kirlilik, eğlece sistemleri ve kofor gibi faktörlerde kayaklaa gereksiimleri de sağlamaları ve geliştirmeleri gerekiyor. Bu edele otomotiv mühedisleri, ileri düzey deetim sistemlerii, siyal ve görütü işleme uygulamalarıı ve haberleşme sistemlerii tasarımıda, hızlı ve düşük maliyetli bir geliştirme süreci sağlayabilmek içi simülasyo platformlarıda yararlaıyorlar. Bir tasarım aracı olarak Simulik, hassas ve esek modelleme imkaı ve simülasyo kabiliyeti sayeside bir edüstri stadardı halie gelmiş olup, Simulik i suduğu Model Tabalı Tasarım süreci, düya üzerideki tüm lider otomotiv kuruluşları tarafıda kullaılmaktadır. Model Tabalı Tasarım; kotrol sistemleri, siyal işleme ve iletişim sistemleri de dahil olmak üzere, diamik sistemleri düşük maliyetli ve hızlı geliştirilmesii sağlaya bir süreçtir. Güveli sürüşü sağlayacak, yakıt tüketimii azaltacak ve markaya yei tekolojiler katacak algoritmaları geliştirilmesii yeterice zor olduğu bir ortamda, mühedislere esek bir modelleme, görselleştirme ve test ortamı suar. Bu ortam, ayı zamada, otomotiv aa ve ya saayi üreticilerii ürü geliştirme süreçlerii hızladırma yeteeğie de sahiptir. Simulik ve diğer tasarım araçlarıı suduğu Model Tabalı Tasarım yaklaşımı ile mühedisler, modellerii, elleride var ola verilere ve isterlere göre, fiziği temel presiplerii kullaarak veya veri yöelimli modelleme yötemi ile geliştirebilir. Geliştirile algoritma ve modeller, simülasyo fazıda, gerçek zamalı veya gerçek zamalı olmaya yapıladırmalarla test edilebilir; gerçek düya etkileri, pahalı prototipleme yötemlerie gerek kalmada bilgisayar ortamıda sağlaabilir. Model Tabalı Tasarım; Proje ekipleri arasıda ortak bir tasarım ortamı sağlayabilme, 18 www.figes.com.tr