FEN BLGS ÖRETMEN ADAYLARININ ÖZ-YETERLK NANÇ DÜZEYLERNN NCELENMES ÜZERNE BR ARATIRMA Süleyman YAMAN * Özlem CANSÜNGÜ KORAY** Alper ALTUNÇEKÇ*** Özet Öretmenlik mesleine yönelik öz-yeterlik algs, özellikle son yllarda önem kazanan ve üzerinde aratrma yaplan konulardan birisidir. Herhangi bir konuda öz-yeterlik algs yüksek olan insanlar, daha baarl olmakta ve sonuca daha ksa zamanda ulama becerisi göstermektedirler. Fen eitiminde de, öretmenlerin öz-yeterlik inanç düzeylerinin yüksek olmas, gerek eitim verdikleri örencilerini gerekse kendilerini gelitirmede önemlidir. Bu çalmada öretmen adaylarnn fen öretimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin tespit edilmesi amaçlanmtr. Bu amaçla, 2002-2003 yaz yar ylnda fen bilgisi öretmenlii ana bilim dalnn farkl snf düzeylerinde eitim gören öretmen adaylarna öz-yeterlik inanç ölçei uygulanmtr. Ayrca aratrmada mezun olunan lise türü ve cinsiyet bamsz deikenler olarak ele alnmtr. Bu aratrma sonucuna göre, fen eitimi alan öretmen adaylarnn snf seviyeleri artkça öz-yeterlik inanç düzeylerinin yükseldii tespit edilmitir. Ayrca lise türü ve cinsiyet deikenlerine göre öretmen adaylarnn öretmenlie yönelik öz-yeterlik algsnda anlaml bir farkllk görülmemitir. Anahtar Sözcükler: Yeterlik, öz-yeterlik inanç, fen eitimi, öretmen eitimi Abstract The self-sufficiency perception as to the teaching profession has become more important recently and has attracted researchers interest. The ones who have a high level of self-sufficiency perception are more successful and show the skill of reaching the result faster. Also, in science instruction, a high level of selfsufficiency in the teachers is important not only for the improvement of their students but also for themselves. It is aimed in this study to determine the self-sufficiency belief levels toward science instruction of student teachers. Consequently, in 2002-2003 educational spring term, the self-sufficiency belief scale was applied to student teachers who receives science education in different grades. Also, the type of the high school and gender were considered as independent variables. In educational institutions, employing educators with a high level of self sufficiency is an important factor to enhance student success. According to the result of the study, the self- Yazma Adresi: * Ar. Gör. Dr. Süleyman Yaman, On Dokuz Mays Üniversitesi Amasya E#itim Fakültesi %lkö#retim Bölümü, Amasya. **Yard. Doç. Dr. Özlem Cansüngü Koray, Karaelmas Üniversitesi Ere#li E#itim Fakültesi %lkö#retim Bölümü, Ere#li/Zonguldak. ***Ö#r. Gör. Alper Altunçekiç, Gazi Üniversitesi Kastamonu E#itim Fakültesi %lkö#retim Bölümü, Kastamonu.
sufficiency belief levels of the student teachers having science education increased as they continued up to the next grade. Also, there observed no meaningful difference in the teacher candidate s self-sufficiency perception according to the the type of the high school and gender. Keywords: Efficacy, self-efficacy beliefs, science education, teacher education Yeterlilik teorisi; bireyin kendi davran, düüncesi ve motivasyonu üzerinde etkili olabilmesi ile ilgili inancn vurgulayan bir sosyal-psikoloji davran teorisidir (Schriver ve Czerniak, 1999:23). Baka bir ifade ile yeterlik teorisi; insanlarn, yaamlarnda kendilerini nasl motive ettikleri, nasl düündükleri, nasl davrandklar ve nasl hissettiklerinin bilincinde olmalarn içeren bir teori olarak yorumlanmaktadr (Ritter, Boone ve Rubba, 2001:177). Bandura, yeterlilik inancn, kiinin özel bir amac baar ile gerçekletirmek için harekete geçme yetene#ini yine baarl bir ekilde kullanmasn alglayabilmesi olarak tanmlar (Akt.: Anderson ve arkadalar, 2004:25). Yeterlilik, Bandura tarafndan öz-yeterlik ve sonuç beklentisi olarak iki bileen hâlinde açklanmaktadr. Sonuç beklentisi; bireyin belirli sonuçlara yol açacak davranlarn de#erlendirmesi olarak tanmlanabilir. Öz-yeterlik ise; bireyin sonuç üretmesini gerektiren davran baar ile uygulayabilmesine olan inancdr. (Akt.: Schriver ve Czerniak, 1999:23; Santiago ve Einerson, 1998:166). Ksaca öz-yeterlik, bir ii yapabilmek için yeteneklerinin farknda olmak ve buna inanmak olarak tanmlanabilir (Zusho ve Pintrich, 2003). Bandura nn öz-yeterlik teorisi; bireysel öz-yeterlik ve bireylerin davranlar arasnda var oldu#unu öne sürdü#ü iliki üzerine temellendirilmitir. Bandura ya göre öz-yeterlik algs, insanlarn uygulamak için seçti#i davran, çaba sarf etmeleri gereken bir durumda ne kadar çaba gösterdiklerini, baarszlk ve engellerle yüz yüze geldiklerinde ne kadar uzun süre direnç gösterdiklerini, elverisiz durumlarda ne derece esneklik sergileyebildiklerini, düünme sistemlerinin kendilerini engelleyici mi yoksa kendilerine yardm edici mi oldu#unu, çevresel isteklerle mücadele etmeleri gereken durumlarda ne kadar stres ve depresyon yaadklarn ve fark edebildikleri baar düzeylerini etkiler (Akt.: Ritter, Boone ve Rubba, 2001:177). Öz-yeterlik düzeyi düük olan insanlar, zor görevlerde ürkek davranrlar ve bu görevleri kiisel tehdit olarak görürler. Bu insanlarn tutkular ve seçtikleri amaçlara ulamada duyduklar sorumluluk genellikle düük düzeydedir. Zor bir görevle kar karya kaldklar zaman, nasl bir baar sergileyebileceklerine konsantre olmaktan çok kendi kiisel eksikliklerine, karlaabilecekleri engellere ve kötü sonuçlara taklrlar. Yine zorluklarla kar karya kaldklar zaman çabalarn minimum seviyeye indirirler ve çok çabuk vazgeçerler. Baarszlk ve kötüye gitme durumunda yeterlik alglarn toparlamakta ve uygulamakta isteksiz davranrlar. Kendi kabiliyetlerine olan inançlarn kaybettiklerinden yeterli performans gösteremezler ve bu durum onlar için baarszlk anlamna gelmez. Di#er yandan kendi öz-yeterlikleri konusunda güçlü inançlara sahip olan insanlar, zor görevleri üstlenmekten kaçnmazlar. Aksine, meydan okuyucu ve üstesinden gelici bir tavr sergilerler. Amaçlarn gerçekletirmek için mücadeleci davranrlar ve güçlü sorumluluk duygularn kaybetmezler. Baarszlk ve kötü durumlarla kar karya kaldklarnda çabalarn en üst seviyeye çkarabilirler ve ne yapabilecekleri konusunda üst düzey bir gayret gösterirler. Verilen göreve tam olarak odaklanabilirler,
zorluklarla karlatklarnda stratejik bir ekilde düünebilirler (Ritter, Boone ve Rubba, 2001:177). Yeterlilikleri konusunda güçlü inançlara sahip olan insanlar üst düzey çaba gösterme e#iliminde olduklarna ve elverisiz durumlarda bile mücadele edebildiklerine göre; kiinin öz yeterli#inin farknda olmak ve bunu gelitirmek, o bireyin çok kötü koullarda bile daha fazla ve etkili çalmasna yol açar (Roberts ve arkadalar, 2001:199). Bandura, öz-yeterlik inancnn dört temel kayna# oldu#unu belirtmektedir. Bunlardan en etkilisi tam ve do#ru deneyimler dir. Baka bir ifadeyle; bireyin kendi kendine üstesinden geldi#i ilerden edindi#i deneyimlerdir. Di#er yandan sosyal modeller tarafndan sa#lanan deneyimler de yeterlik inancn yaratma ve güçlendirmenin etkili yollarndan biridir. #Sosyal ikna ise yeterlik inancn desteklemenin baka bir yoludur. Verilen görevi tam olarak yapabilecek yeteneklere sahip olan ve sözel olarak ikna olmu bireyler bir problemle kar karya kaldklarnda üphelerini ve kiisel yetersizliklerini yaamak yerine problemi çözmek için daha fazla çaba harcarlar ve bu çabay sürdürme e#ilimi gösterirler. Bireylerin kendi psikolojik ve duygusal durumlar da kendi yeteneklerini yarglamada ksmen ie koulmaktadr (Bkmaz, 2002: 199). Birçok aratrmac yeterlilik teorisi ni e#itime uyarlamlardr (Anderson ve arkadalar, 2004; Dorman, 2001; Santiago ve Einerson, 1998; Wenner, 2001). Bandura nn öz-yeterlik ve sonuç beklentisi olarak bileenlerine ayrd# teori, bu aratrmaclara göre, bireysel ö#retme yeterlili#i ve genel ö#retme yeterlili#i olarak tanmlanr. Bu iki e#itimsel yapnn ortaya konmasnda Schriver ve Czerniak (1999), u ekilde bir yorum gelitirmilerdir: E#itimde öz-yeterlik algs genellikle ö#retmenin, ö#rencinin baar düzeyi ve davranlarnda pozitif de#iiklikler meydana getirmesi ile ilgili olarak kendi ö#retme yetene#ine olan inanc olarak tanmlanabilir. Öz-yeterlik ayn zamanda snf organizasyonu, e#itim stratejileri, soru sorma teknikleri, bir görevi yerine getirmede sabrl davranma düzeyi, yenilik ve risk alma dereceleri, ö#renciler için ö#retmen dönütleri, ö#rencinin görevi zamannda yerine getirmesindeki idare ve kontrol taktikleri ile ilgilidir (Kushner, 1993). E#itimde sonuç beklentisi ise; herhangi bir ö#retmenin, bütün di#er faktörlere ra#men, ö#rencinin ö#renmesini etkileyebilece#ine olan inancdr (Lorsbach ve Jinks, 1999:159; Schriver ve Czerniak, 1999:23). Ö#retmen davranlarn inceleyen aratrmalar, ö#retmenlerin, ö#rencilerinin motivasyonu ve baarsn etkileyen ö#retim yeterlilikleri hakkndaki beklenti ve inançlara vurgu yapmaktadr (Eshach, 2003; Wenner, 2001). Örne#in; ö#retmenlerin bazlar Bütün ö#renciler ö#renebilir. görüünü savunurken baz ö#retmenler buna inanmak istemezler. Düük öz-yeterlili#e sahip ö#retmenlerin davranlar, baarsz ö#rencileri snfta brakma e#ilimi tarken ö#rencilerinin akademik baarszlklar hakknda hiç sorumluluk almak istemezler. Bu ö#retmenler, ö#rencilerini güvensiz olmaya sevk ederken kendilerine otorite ö#retmen rolünde güven duyarlar. Öz-yeterlik düzeyi yüksek olan ö#retmenler ise düük baarya sahip ö#rencilerini ulalabilir ve onlarn problemlerini ise, çözümlenebilir olarak de#erlendirirler. Bu ö#retmenler, baars düük ö#rencilerin problemlerinin üstesinden gelebilmelerinde sorumluluk duygusu tarlar ve onlara bir eyler ö#retebilme yetenekleri ile gurur duyarlar (Schriver ve Czerniak, 1999:23). Ayrca Chan a (2003:528) göre öz-yeterlik düzeyi yüksek olan ö#retmenler, daha etkili e#itim sunarlar ve e#itim esnasnda strese daha az girerler.
Brookover ve arkadalar, okul ortamnda baary etkileyen de#ikenleri inceledikleri aratrmalarnda, yüksek baar gösteren okullardaki ö#retmenlerin, ö#rencilerinin baar veya baarszlklarndan sorumluluk duyduklarn, onlara büyük bir ilgi gösterdiklerini ve zamanlarnn ço#unu e#itim için harcadklarn ortaya koymulardr. Buna ilâveten, Brophy ve Evertson yapm olduklar bir çalmada, ö#rencilerinin ö#renme kazanmlarnn arttrlmasnda baarl olan ve yüksek beklentilere sahip olma e#ilimi gösteren ö#retmenlerin, ö#rencilerinin ö#rendi#inden mutlaka emin olmak istediklerini öne sürmütür. Ayrca bu tür ö#retmenlerin, zorluklarla karlatklarnda, ö#rencilerinin ö#renememesi için neden aramadan, uygun ö#retme metotlarn kefederek zorluklarn üstesinden gelebildikleri tespit edilmitir (Akt.: Gibson ve Dembo, 1984:569). Yeterlilik ve di#er de#ikenler arasnda kuvvetli bir ilikinin olmas, yeterlili#in nasl gelitirilebilece#inin incelenmesini sa#lar ve bu amaçla hizmet öncesi dönemde çalmalar tasarlanr. Hizmet öncesi süreç, e#itim fakültesine girildi#i ilk andan itibaren ö#retmenlik uygulamasnn (staj) bitimine kadar geçen süre olarak ifade edilir. Bu süre zarfnda, ö#retmen adaylarnn meslekleri ile ilgili olarak çok sayda pratik yapma ve deneyim kazanma frsatlar olur (Kushner, 1993). Oneida, ö#retmen adaylarnn hizmet öncesi e#itim programn, yeterlilik algsnn gelitirilmesi açsndan farkl dönemlerde de#erlendirmitir: Oneida ya göre, üst düzey yeterlik algs, ö#retmen adaylarnn ö#retme beceri ve güvenlerini gelitirmeye baladklar erken dönemde balar. Staj uygulamalar balad# andan itibaren meslekteki ilk yln balangcna kadar yeterlilik seviyesi ayn kalr. Bu durum yeterlik algsnn, hizmet öncesi e#itim devam ederken farkl aamalarda de#iebilece#i anlamna gelebilir. Bu konuda Narang, ö#retmenli#e yeni balayanlarn, ö#retme yeteneklerine bak açlarnn pozitif yönde oldu#u sonucunu ortaya koyarken, Hoy ve Woolfolk bu güçlü bireysel yeterlilik algsnn, stajyerlik e#itimi srasnda ö#renci ile kar karya gelindi#i zaman genel ö#retme yeterlili#indeki düüle birlikte azald#n savunmaktadr (Akt.: Kushner, 1993). Fen Ö'retimi ve Öz-Yeterlik Fen e#itiminde öz-yeterlik, hizmet içi ve hizmet öncesi fen ö#retmenlerinin fennî ö#retme ve snf içi aktiviteler hakkndaki inanlar ile yakndan ilgilidir. Öz-yeterlik düzeyi yüksek olan fen ö#retmenleri, ö#renci merkezli yaklamlar kullanma, fen ö#retmeye daha fazla zaman ayrma ve aratrmaya dayal bir ö#retim gerçekletirme e#ilimi gösterirler ve bunlar yapmakta da oldukça baarldrlar. Öz-yeterlik düzeyi düük olan ö#retmenler ise, bilgileri kitaptan okuma ve sözel olarak anlatma gibi ö#retmen merkezli yaklamlar kullanmay seçerler. Öz-yeterlik ayn zamanda ö#retmenlerin fennî bilme düzeyleri yani alan bilgisi ile de yakndan ilgilidir. Czerniak ve Schriver, öz-yeterlik algs düük hizmet öncesi ö#retmenler arasnda alan bilgisi eksikli#inin ortak bir sorun oldu#unu ortaya koymulardr. Ayn ekilde Rubeck ve Enochs fen alannda, ö#retmenlerin içerik alt yapsnn çok düük olmas durumunda, öz-yeterlili#in de buna paralel olarak anlaml bir ekilde dütü#ünü belirlemilerdir (Akt.: Schriver ve Czerniak, 1999:24). Hizmet öncesi süreç, fen ö#retmen adaylarnn gerek alan bilgilerini gerekse ö#retme yeteneklerini gelitirebilmeleri ve öz-yeterlik düzeylerini artrabilmeleri için ayrlm önemli bir zaman aral#dr. Dolaysyla, yukarda da bahsedildi#i gibi, bu sürecin ilk anlarnda öz-yeterlik alglar yüksek olan ö#retmen adaylarnn, sürecin sonunda ve hatta hizmet içi dönemde, öz-yeterlik alglarn daha da üst seviyelere ulatrmalar ancak
onlara verilecek etkili bir e#itim ile gerçekleebilir. Bu konuda Yeotis ve Bakken in yapm olduklar bir aratrmada; hizmet öncesi ö#retmen e#itimi programlarnn, ö#retmen adaylarnn fen ö#retimine yönelik özyeterlik alglarn gelitirdi#i, fennî ö#retmek için çok sayda strateji kullanabilmelerini sa#lad# ve di#er alanlara göre fen ö#retmeyi tercih etme e#ilimlerini artrd# ifade edilmitir (Akt.: Schriver ve Czerniak, 1999). Hizmet öncesi ö#retmen adaylar, ö#renme ve ö#retme yaklamlarndaki de#iikliklerin farknda olmak ve fen ö#retimindeki davran ve metodoloji de#iikliklerini tecrübe etmek zorundadrlar. Bu da ancak ö#retmen adaylarnn ö#retmenli#e yönelik inançlarnn farknda olmalar ve ö#retmenlikle ilgili bilinçlilik düzeyini yükseltmeleri ile kolaylatrlacaktr (Lee ve Krapfl, 2002). Bunu gerçekletirmek için, ö#retmen adaylarnn ö#retmenlik mesle#ine yönelik gerek alan bilgisi gerekse alan e#itimi konusunda birinci snftan son snfa kadar iyi yetitirilmeleri gerekmektedir. Bu ba#lamda, ö#retmen adaylarnn öz-yeterlik düzeylerinin belirlenmesi ve bu beceriyi etkileyen etmenlerin ortaya çkarlmas ile fen ö#retimi konusunda yeterli ö#retmenler yetitirmenin mümkün olaca# varsaylmaktadr. Ara,t-rman-n Amac- Bu çalmann amac, fen bilgisi ö#retmenli#i ana bilim dalnda e#itim gören ö#retmen adaylarnn fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin çeitli de#ikenler açsndan farkllap farkllamad#n belirlemektir. Bu amaçla, ö#retmen adaylarnn snf düzeyleri, mezun olduklar orta ö#retim türleri ve cinsiyetleri ba#msz de#iken olarak ele alnmtr. Problem Cümlesi Fen bilgisi ö#retmenli#i ana bilim dalnda e#itim gören ö#retmen adaylarnn snf düzeyleri, mezun olduklar orta ö#retim türleri ve cinsiyetlerinin fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeyleri üzerinde anlaml etkisi bulunmakta mdr? Ara,t-rman-n Yöntemi Aratrma, tarama yöntemi ile yaplmtr (Arseven, 1994). Aratrmada, örneklemden verilerin toplanmasnda survey modeli kullanlmtr. Survey modeli, belirli amaçlara ulamak için özel olaylar arasnda var olan ilikiyi tanmlamak ve de#ikenler arasndaki ilikiyi karlatrmak için belli bir zamanda yaplan veri toplama yöntemidir (Cohen, Manion ve Morrison, 2000). Örneklemden veri toplamada ise anket tekni#i kullanlmtr.
Örneklem Bu aratrma 2002-2003 e#itim-ö#retim yl 2. döneminde Gazi E#itim Fakültesi ve Kastamonu E#itim Fakültesi %lkö#retim Bölümü Fen Bilgisi Ö#retmenli#i Ana Bilim Dal nda ö#renim gören 2. 3. ve 4. snf Fen Bilgisi ö#retmen adaylarna uygulanmtr. Çalmaya 92 si 2. snf, 78 i 3. snf ve 90 4. snf ö#rencisi olmak üzere toplam 260 ö#renci katlmtr. Veri Toplama Arac- ve Özellikleri Aratrmada kullanlan Fen Bilgisi ö#retmen adaylarna yönelik öz-yeterlik ölçe#i, Kaptan ve Korkmaz (2000) tarafndan yaplan %birli#ine Dayal Fen Ö#retiminin Ö#retmen Adaylarnn Ö#retmenlik Mesle#ine Yönelik Öz-Yeterlik (Self-efficacy) Düzeylerine Etkisi isimli çalmada kullanlan ölçek temel alnarak ve aratrmac tarafndan farkl maddeler eklenerek oluturulmutur. Seçenekler 5 li likert tipi olarak hazrlanm olup, olumlu maddeler için Kesinlikle katlyorum ve #Katlyorum. olacak ekilde puanlama yaplrken olumsuz maddelerde Kesinlikle katlmyorum ve #Katlmyorum. olacak ekilde puanlama tersine çevrilmitir. Olumlu veya olumsuz herhangi bir fikir içermeyen görüler ise Kararszm. olarak puanlanmtr. Öz-yeterlik ölçe#i ilk olarak 32 madde olarak gelitirilmi, yaplan ön uygulama neticesinde faktör analizi yaplarak güvenirli#i düüren 9 madde çkarlm ve testin 23 madde olarak uygulanaca# son biçimi verilmitir. Bu çalmalar sonunda testin güvenirlik alfa katsays 0,80 olarak tespit edilmitir. Verilerin Analizi Aratrma verilerinin elde edilmesi aamasnda, 23 maddeden oluan fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik ölçe#i farkl snf düzeylerinde bulunan toplam 260 ö#renciye uygulanm ve uygulama sonunda elde edilen veriler SPSS programyla analiz edilmitir. Çalmada ba#msz de#iken olarak snf düzeyleri, mezun olunan lise türü ve cinsiyet ele alnmtr. Ö#rencilerin snf düzeyleri ve mezun olduklar lise türlerine göre sahip olduklar öz-yeterlik inanç düzeyleri arasnda farkllk olup olmad#n aratrmak üzere tek yönlü ANOVA ve cinsiyetleri açsndan farkll# aratrma için de ba#msz gruplar için t-testi analizi kullanlmtr. Yaplan analizler neticesinde aa#daki bulgular elde edilmitir. Bulgular ve Yorumlar Bu bölümde fen bilgisi ö#retmeni adaylarnn fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin, snflara, cinsiyete ve mezun olduklar orta ö#retim türüne göre farkllk gösterip göstermedi#ini belirlemek için yaplan analiz sonuçlar bulunmaktadr.
Tablo 1. Ö'rencilerin Mezun Olduklar- Lise Türüne Göre Fen Bilgisi Ö'retimine Yönelik Öz-Yeterlik nanç Puanlar- çin Merkezî E'ilim ve Yay-lma Ölçüleri No Grup N X= S 1 Genel Lise 167 79,132 9,797 2 Yabanc Dil A#rlkl Lise 55 81,000 7,736 3 Meslek Lisesi 38 81,132 10,645 Toplam 260 79.819 9,541 Tablo 1 de, fen bilgisi ö#retmeni adaylarnn mezun olduklar lise türlerine göre öz-yeterlik inanç puanlarnn da#lm görülmektedir. Düz Lise mezunlar xt = 79,132 puan, Anadolu Lisesi ve Süper Lise mezunlar xt = 81 puan ve Ö#retmen Lisesi mezunlar da xt = 81,132 puana sahiptir. Bu verilere göre, fen bilgisi ö#retimine yönelik olarak Meslek Lisesi mezunlar en yüksek, Genel Lise mezunlar ise en düük özyeterlik inanç düzeyine sahiptirler. Bu verilerin, gruplar arasnda anlaml farkllk oluturup oluturmad#n belirlemek için yaplan tek yönlü ANOVA sonuçlar Tablo 2 de verilmitir. Tablo 2. Ö'rencilerin Mezun Olduklar- Lise Türüne Göre Fen Bilgisi Ö'retimine Yönelik Öz-Yeterlik nanç Puanlar- çin Tek Faktörlü ANOVA Sonuçlar- Varyans-n Kayna'- Kareler Toplam- (KT sd Kareler Ortalamas- (KO) F p Gruplar aras- 238,438 3 79,479, 872,456 Gruplar içi 23340,066 256 91,172 Toplam 23578,504 259 Tablo 2 de yer alan verilere göre, ö#rencilerin fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inançlar mezun olduklar orta ö#retim türüne göre anlaml düzeyde farkllk göstermemitir (F(3, 256)=,872; p>0,05). Yani üç farkl lise türünden mezun olan ö#rencilerin, fen bilgisi ö#retimine yönelik benzer düzeyde öz-yeterlik inanca sahip olduklar ifade edilebilir. Bu da, mezun olunan lise türünün fen ö#retimine bak açlar üzerinde anlaml düzeyde bir etkisi olmad#n ifade etmektedir. Tablo 3. Ö'rencilerin Cinsiyetlerine Göre Fen Bilgisi Ö'retimine Yönelik Öz-Yeterlik nanç Puanlar- çin Ba'-ms-z t - Testi Sonuçlar- Grup N X= S Sd t p Kz 117 80.077 9,260 258,393,694 Erkek 143 79.608 9,793 Fen bilgisi ö#retmenli#i ana bilim dalnda e#itim gören kz ö#rencilerin fen ö#retimine yönelik özyeterlik inanç seviyeleri ile erkek ö#rencilerin fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç seviyelerinin anlaml düzeyde farkllk göstermedi#i belirlenmitir (t(258)=,258; p>0,05). Kz ö#rencilerin, öz-yeterlik inanç
düzeylerinin (xt = 80,077), erkek ö#rencilerden (xt = 79,608) az da olsa yüksek oldu#u gözlenmitir. Fakat bu farkllk, anlaml düzeyde de#ildir. Tablo 4 - Ö'rencilerin S-n-f Düzeylerine Göre Fen Bilgisi Ö'retimine Yönelik Öz-Yeterlik nanç Puanlar- çin Merkezî E'ilim ve Yay-lma Ölçüleri No Grup N X= S 1 %kinci Snf 92 77,598 8,889 2 Üçüncü Snf 78 79,026 7,064 3 Dördüncü Snf 90 82,778 11,246 Toplam 260 79,819 9,541 Yukardaki tablo incelendi#inde, ö#rencilerin, e#itim gördükleri snf düzeylerine göre fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin aritmetik ortalama ve standart sapma de#erlerine göre farkllklar gösterdi#i görülmektedir. 2. snf ö#rencileri xt = 77,598 ile en düük öz-yeterlik inanç düzeyine sahipken, 3. snf ö#rencileri xt = 79,026 ile ikinci, 4. snf ö#rencileri de xt = 82,778 puanla en yüksek düzeye sahiptirler. Standart sapma de#erleri de incelendi#inde bu üç grupta yer alan ö#rencilerin puanlarnn de#iken bir da#lm gösterdi#i belirlenmitir. Yukardaki tabloda yer alan verilerin, ö#rencilerin snf düzeylerine göre anlaml farkllk oluturup oluturmad#n belirlemek için yaplan tek faktörlü ANOVA sonuçlar Tablo 5 te verilmitir. Tablo 5 - Ö'rencilerin S-n-f Düzeylerine Göre Fen Bilgisi Ö'retimine Yönelik Öz-Yeterlik nanç Puanlar- çin Tek Faktörlü ANOVA Sonuçlar- Varyans-n Kayna'- Kareler sd Kareler F p Fark Toplam- (KT) Ortalamas- (KO) Gruplar aras- 1290,880 2 645,440 7,443,001 1-3 Gruplar içi 22287,624 257 86,722 Toplam 23578,504 259 Tablo 5 te yer alan veriler incelendi#inde, ö#rencilerin fen bilgisi ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç puanlarnn snf düzeylerine göre anlaml farkllk gösterdi#i belirlenmitir (F(2, 257)=7,448; p<0,01). Yani, üç farkl snf düzeyinde yer alan ö#rencilerin fen bilgisi ö#retimi konusunda kendilerini yeterli görme alglar birbirlerinden anlaml düzeyde farkldr. Bu farkn yönünü belirlemek için yaplan Tukey analizi sonunda, farkll#n 2. snfla 4. snflar arasnda oldu#u belirlenmitir. Farkllk 4. snfta bulunan ö#rencilerin lehinedir. Bu verilere göre snf seviyesi arttkça, ö#retmen adaylarnn fen bilgisi ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin artt# ifade edilebilir. Tart-,ma Aratrmada, fen bilgisi ö#retmenli#i ana bilim dalnda e#itim gören ö#retmen adaylarnn fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin farkl de#ikenler asndan farkllap farkllamad# incelenmitir. %lk olarak ele alnan de#iken ö#retmen adaylarnn mezun olduklar orta ö#retim türleri olmutur.
Üç farkl orta ö#retim türünden (genel lise, yabanc dil a#rlkl lise ve meslek lisesi) mezun olan ö#retmen adaylarnn öz-yeterlik inançlarnn anlaml düzeyde farkllamad# belirlenmitir. Ayrca meslek lisesi mezunlarnn di#er liselerden mezun olan ö#retmen adaylarna göre daha yüksek öz-yeterlik inancna sahip olduklar belirlenmitir. Bunun nedeni, ö#retmen okulu mezunlarnn meslek lisesi kapsamnda ele alnm olmasdr. Bu liseden mezun olan ö#renciler, ö#retmenli#e yönelik formasyon bilgisini lise e#itiminden itibaren görmektedirler. Bu nedenle kendilerini e#itim ve ö#retim konusunda daha yeterli görmektedirler. Fakat ortaya çkan bu farkllk anlaml düzeyde olmamtr (F(3-256)=,872; p>0,05). Bu sonuç da, e#itim fakültelerinin benzer yeterlikte ö#retmen yetitirme amacyla örtümektedir. Ö#retmen adaylarnn fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin cinsiyet de#ikenine göre anlaml düzeyde farkllamad# belirlenmitir (t(258)=,258; p>0,05). Bu sonuç, fen ö#retimi konusunda ö#retmen adaylarnn cinsiyetinin önemli bir de#iken olmad#n göstermektedir. Etkisi incelenen bir di#er de#iken olan snf düzeyinin ise fen bilgisi ö#retmen adaylarnn fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inançlar arasnda anlaml düzeyde farkll#a yol açt# belirlenmitir (F(2, 257)=7,448; p<0,01). Bulgulara göre, dördüncü snf ö#rencilerin öz-yeterlik inanç düzeyleri en yüksek (xt =82,778), ikinci snf ö#rencilerinin öz-yeterlik inanç düzeyleri ise en düük (xt =77,598) de#ere sahiptir. Bu sonuç, snf seviyesi yükseldikçe fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeyinin de artt#n göstermektedir. Bunun sebebi ise, ö#retmen adaylarnn e#itim ve ö#retime yönelik aldklar e#itimin kendilerine güven duyma ve yeterli hissetmeleri ile açklanabilir. Ayrca fen bilgisi ö#retmenli#i adaylar birinci ve ikinci snfta a#rlkl olarak temel bilim dallaryla ilgili dersler alrken, üçüncü ve dördüncü snflarda alan e#itimine yönelik dersler almaktadrlar. Bu da, fen ö#retimine yönelik özyeterlik inanç düzeylerinin üst snflarda daha yüksek olmasnn bir baka nedeni olabilir. Sonuç ve Öneriler Yaplan çalmada, Fen Bilgisi Ö#retmenli#i Ana Bilim Dal nda ö#renim gören 2, 3 ve 4. snftaki ö#retmen adaylarnn fen bilgisi ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeyleri incelenmitir. Ö#retmen adaylarnn fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin mezun olduklar orta ö#retim türüne ve cinsiyetlerine göre anlaml düzeyde farkllk oluturmad# belirlenmitir. Fakat, ö#retmen adaylarnn snf düzeylerine göre snf seviyesi arttkça fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin yükseldi#i görülmütür. Özellikle 2. ve 4. snf seviyeleri arasndaki ö#rencilerin öz-yeterlik inanç düzeylerinin anlaml farkllk oluturdu#u ortaya konmutur. Böylece, e#itim fakültelerinde fen bilgisi e#itimi alan ö#retmen adaylarnn, aldklar e#itim sonucunda fen ö#retimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin yükseldi#i belirtilebilir. Bunun nedeni olarak, ö#retmenlik mesle#ine yönelik alan bilgisi ve formasyon e#itimi almalar gösterilebilir. Yaplan di#er çalmalarda da belirtildi#i gibi öz-yeterlik algs, üzerinde önemle durulmas gereken bir özelliktir (Koray, 2003; Yaman, 2003). Herhangi bir durumla ilgili olarak öz-yeterlik algs üst düzeyde olan bireyler, üstlendikleri görevi baarmak için daha fazla çaba sarf ederler. Engellerle karlatklarnda, sorunu çözene kadar mücadele ederler (Dorman, 2001; Ritter, Boone ve Rubba, 2001). Günümüzde, her alanda oldu#u gibi fen e#itimi alannda da ö#retmenlerin öz-yeterlik algsnn yüksek olmas büyük önem tamaktadr. E#itim
fakültelerinde, ö#retmen adaylarnn öz-yeterlik alglarn yükseltmek için gerek alan bilgisine gerekse ö#retmenlik formasyonuna daha fazla önem verilmeli, bu yönde ö#rencilerin kendilerini gelitirmeleri için dersler dnda da rehberlik yaplmaldr. Özellikle ö#retmenlik uygulamas ve okul deneyimi gibi, mesleklerini uygulamal olarak gördükleri staj dönemlerinde, ö#retmen adaylarnn tecrübeleri ö#retmen ve ö#retim üyelerinden görecekleri destek ve rehberlik, onlarn ö#retime yönelik öz-yeterlik inanç alglarnn yükselmesine katkda bulunacaktr. Kaynaklar Anderson, M. A.; Dragsted, S.; Evans, R. H.; Sørensen, H. (2004). The Relationship Between Changes in Teachers Selfefficacy Beliefs and the Science Teaching Environment of Danish First-Year Elementary Teachers, Journal of Science Teacher Education, 15(1), 25-38. Arseven, A. D. (1994). Alan Aratrma Yöntemi: %lkeler Teknikler Örnekler, Gül Yaynevi, Ankara. Bkmaz, H. F. (2002). Fen Ö#retiminde Öz-Yeterlik %nanc Ölçe#i, E#itim Bilimleri ve Uygulama, 1(2), 197-210. Chan, D.W. (2003). Multiple Intelligences And Perceived Self-Efficacy Among Chinese Secondary School Teachers in Hong Kong, Educational Psychology, 23(5), 521-533 Cohen, L.; Manion, L.; Morrison, K. (2000). Research methods in education, 5th Edition, Routhledge - Falmer, London. Dorman, J. P. (2001). Associations Between Classroom Environment And Academic Efficacy, Learning Environments Research 4, 243 257. Eshach, H. (2003). Inquiry-Events Es a Tool For Changing Science Teaching Efficacy Belief of Kindergarten And Elementary School Teachers, Journal of Science Education and Technology, 12(4), 495-501 Gibson, S.; Dembo, M. H. (1984). Teacher efficacy: A construct validation, Journal of Educational Psychology, 76(4), 569-582. Kaptan, F. ve Korkmaz H. (2000). %birli#ine Dayal Fen Ö#retiminin Ö#retmen Adaylarnn Ö#retmenlik Mesle#ine Yönelik Öz-Yeterlik (self efficacy) Düzeylerine Etkisi, IV. Fen Bilimleri E#itimi Kongresi, 6-8 Eylül, Ankara. Koray, Ö. (2003). Yaratc Düünceye Dayal Fen Ö#retiminin Ö#retmen Adaylarnn Öz Yeterlik, Yaratclk ve Problem Çözme Düzeylerine Etkisi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, E#itim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Kushner, S. N. (1993). Teacher Efficacy And Pre-Service Teachers: A Construct Validation, Paper Presented at the Annual Meeting of the Eastern Educational Research Association in Clearwater, February 17-22, Clearwater Beach, FL, USA. Lee, C.; Krapfl, L. (2002). Teaching As You Would Have Them Teach: An Effective Elementary Science Teacher Preparation Program, Journal of Science Teacher Education, 13(3), 247-265. Lorsbach, A. W.; Jinks, J. L. (1999). Self-Efficacy Theory And Learning Environment Research, Learning Environments Research, 2, 157 167. Ritter, J.; Boone, W.; Rubba, P. (2001). Development of An Instrument To Assess Prospective Elementary Teacher Self- Efficacy Beliefs About Equitable Science Teaching And Learning (SEBEST), Journal of Science Teacher Education, 12(3), 175-198. Roberts, J. K.; Henson, R. K.; Tharp, B. Z.; Moreno, N. (2001). An Examination of Change In Teacher Self-Efficacy Beliefs In Science Education Based On The Duration of In-Service Activities, Journal of Science Teacher Education, 12(3), 199-213
Santiago, A. M.; Einerson, M. K. (1998). Background Characteristics As Predictors Of Academic Self-Confidence And Academic Self-Efficacy Among Graduate Science And Engineering Students, Research in Higher Education, 39(2), 163-198. Schriver, M.; Czerniak, C. M. (1999). A Comparison of Middle And Junior High Science Teachers Levels of Efficacy And Knowledge of Developmentally Appropriate Curriculum And Instruction, Journal of ScienceTeacher Education, 10(1), 21-42. Wenner, G. (2001). Science and mathematics efficacy beliefs held by practicing and prospective teachers: a 5-year perspective, Journal of Science Education and Technology, 10(2), 181-187. Yaman, S. (2003). Fen Bilgisi E#itiminde Probleme Dayal Ö#renmenin Ö#renme Ürünlerine Etkisi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, E#itim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Zusho, A.; Pintrich, P. R. (2003). Skill And Will: The Role of Motivation And Cognition In The Learning of College Chemistry, International Journal of Science Education, 25(9), 1081-1094.
Summary A RESEARCH ON THE INVESTIGATION OF THE SELF-SUFFICIENCY BELEF LEVELS OF THE SCIENCE EDUCATION TEACHER CANDIDATES Süleyman YAMAN * Özlem CANSÜNGÜ KORAY** Alper ALTUNÇEKÇ*** The sufficiency theory is accepted to be the social-psychological behavior theory which identifies the influence of the belief on the individual s behavior, thought and motivation The sufficiency belief is accepted as the individual percepting his/her use of action skills successfully in reaching a personal aim successfully and sufficiency belief is defined as strong behavioral motivators to achive a personal task directly and in a natural way. Sufficiency is structured on two factors: self-sufficiency and result expectation. Result expectation refers to the evaluation of the behavior bringing about some results. Self-sufficiency refers to the application of the necessary behavior to achive some results. Individuals with low self-sufficiency perception act hesitantly when they are involved in difficult tasks. Instead of concentrating on how to perform the task successfully, when they face a difficult task, they focus on their own insufficiency and the bad result they will face. Again, when they face difficult tasks, their will to make an effort decreases and they easily give up. When facing failure or bad conditions, they behave unwillingly in applying their sufficiency perception. Because they have lost their belief in their skills, they can t perform sufficiently and this condition does not seem as failure to them. On the other hand, the individuals with high selfsufficiency, take hard tasks, and act courageously. They struggle to realize their aim and have a strong sense of responsibility. On meeting failure, they struggle more and spend a lot more effort. They believe themselves in facing threatening conditions and try to control them. Self-sufficiency in teaching is an area which has gained importance recently and into which much research has been carried out. People with high self-sufficiency perception in any subject reach the result faster and show the skill of going to the result easily. Also, in science instruction, the teacher having a high selfsufficiency perception is important for himself and for their students development. Thus, it is important for educational institutions to hire teachers having high self-sufficiency perception to enhance student success. Address for Correspondence: * Ar. Gör. Dr. Süleyman Yaman, On Dokuz Mays Üniversitesi Amasya E#itim Fakültesi %lkö#retim Bölümü, Amasya. **Yard. Doç. Dr. Özlem Cansüngü Koray, Karaelmas Üniversitesi Ere#li E#itim Fakültesi %lkö#retim Bölümü, Ere#li/Zonguldak. ***Ö#r. Gör. Alper Altunçekiç, Gazi Üniversitesi Kastamonu E#itim Fakültesi %lkö#retim Bölümü, Kastamonu.
According to the results of this research, the student teachers receving science education at Kastamonu and Gazi Education Faculty, Gazi University, did not see any meaningful differences in terms of secondary education or gender on their self-sufficiency belief level. The self-sufficiency belief level of the student teachers receving science education in the 2nd, 3nd and 4th grades increased as they continued up to the next grade. The second and forth grade students in science education had meaningful differences in their self-sufficiency belief level and this difference was in favour of the fourth grades. In this context, it is essential that the student teachers must believe that they are sufficient enough and they must be ready for the future as they continuously improve themselves. In addition, teacher education associations must help the student teachers be equipped with the latest information due to the fact that it is an investment for the future to inform them about new teaching-learning approaches. Finally, it must be rememred that the student teachers having recevied a qualified education will prepare the new generations for the information age.