FITNESS (UYGUNLUK) Kişilerin fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik olarak yeterli düzeyde sağlıklı olması (Stokes, Moore, Moore, 1988; Fitness- the new wave) Psikolojik yeterlik davranış sosyal yeterlik kalıtım çevre Genel Fitness Fizyolojik yeterlik
FİZİKSEL UYGUNLUK Günlük işleri yorgunluk duymaksızın canlı ve uyanık yapabilecek ve serbest zamanları neşeli uğraşlarla geçirebilecek gerekli enerjiye sahip olmak. (Clarke, 1967)
FİZİKSEL UYGUNLUK Hedef: Yeterli düzeyde Dayanıklılık, Kuvvet ve Esneklik düzeyi aracılığı ile; -Sağlık durumu -Postür -Fiziksel görünüm -Yaşamsal organların çalışma durumları -Beslenme düzeyi -Sağlıklı yaşam alışkanlığı
SPOR, sağlık amaçlı kitlesel bir nitelik taşırken, performans amaçlı şekli ile en iyi performansı elde etme, kendini kanıtlama ve reklam elde etme olarak karşımıza çıkar.
FİZİKSEL UYGUNLUK Sportif Performans Sağlık
Sportif Performans Sportif aktivitelerde gerekli olan performans kalitesinin arttırılması Kuvvet Kuvvette devamlılık Maksimum kuvvet Çabuk kuvvet Dayanıklılık Aerobik dayanıklılık Anaerobik dayanıklılık Sürat İvmelenme Maksimum sürat Süratte devamlılık Esneklik Kas elastikliği Eklem hareketliliği Koordinasyon
Sporun en önemli işlevi: HERKES İÇİN SAĞLIK
TEMEL HEDEF HAREKETSİZLİK PROBLEMİ Gelişen teknolojiye insanın ayak uyduramaması sonucu ortaya çıkan rahatsızlıklar.
HAREKETSİZ BİREY *KALP YETMEZLİĞİ *SOLUNUM KAYIPLARI *SİNDİRİM ve BOŞALTIM ZORLUKLARI *FİZİKSEL OLARAK ŞEKİLSİZLİK *EKLEM KİREÇLENMELERİ *DURUŞ BOZUKLUKLARI *DAMAR RAHATSIZLIKLARI
Sağlık Boyutu Psikolojik ve fizyolojik fonksiyon düzeyini olumsuz yönde etkileyen hypokinetik hastalıklara (koroner kalp hastalığı, yüksek tansiyon, şişmanlık, sinir-kas hastalıkları vb) karşı korunmak Kuvvet Kardiyovasküler dayanıklılık Kassal dayanıklılık Esneklik Vücut kompozisyonu
FİZİKSEL UYGUNLUK Sportif Performans Sağlık kuvvet sürat dayanıklılık hareketlilik esneklik koordinasyon teknik-taktik kuvvet kardiyovasküler dayanıklılık kassal dayanıklılık esneklik vücut kompozisyonu
Kondisyonel Etmenler Kuvvet Dayanıklılık Sürat Esneklik Kuvvette devamlılık Süratte devamlılık Çeviklik Hareketlilik Güç Maksimum Maksimum Maksimum kas kuvvet sürat esnekliği Aerob Anaerob (Bompa,1994)
Biyomotor özelliklerin birbirleriyle ilişkileri kuvvet Konma/Reaktif güç Kuvvette devamlılık Atma gücü Sıçrama gücü Kısa kassal dayanıklılık Başlama gücü Yavaşlama gücü Güç Kuvvette devamlılık Orta kassal dayanıklılık İvmelenme gücü Süratte devamlılık Uzun kassal dayanıklılık sürat dayanıklılık Süratte devamlılık Anaerobik eşik hızı Aerobik eşik hızı (Bompa, 1994)
Kuvvet Bir direnci kas kasılması aracılığı ile yenebilme yeteneği -Maksimal Kuvvet -bir dirence karşı uygulanabilen en yüksek kuvvet miktarı -Kuvvette devamlılık -bir dirence karşı uzun süre direnebilme yetisi -Çabuk kuvvet -sinir-kas sisteminin dir direnci en kısa sürede yenebilme yetisi -Başlama Kuvveti -Patlayıcı kuvvet -Elastik kuvvet
Kardiyovasküler dayanıklılık Uzun süren sportif yüklenmelerde organizmanın dokulara oksijen ve besin maddesi taşıma, artık maddeleri de dokulardan uzaklaştırabilme kapasitesine bağlı olarak yorgunluğa karşı koyabilme yetisidir
VO2 max NORMLARI (ERKEKLER İÇİN)(ml/kg/min) 18-25 years old 26-35 years old 36-45 years old 46-55 years old 56-65 years old 65+ years old excellent >60 >56 >51 >45 >41 >37 good 52-60 49-56 43-51 39-45 36-41 33-37 above average 47-51 43-48 39-42 35-38 32-35 29-32 average 42-46 40-42 35-38 32-35 30-31 26-28 below average 37-41 35-39 31-34 29-31 26-29 22-25 poor 30-36 30-34 26-30 25-28 22-25 20-21 very poor <30 <30 <26 <25 <22 <20
VO2 max NORMLARI (BAYANLAR İÇİN)(ml/kg/min) 18-25 years old 26-35 years old 36-45 years old 46-55 years old 56-65 years old 65+ years old excellent >56 >52 >45 >40 >37 >32 good 47-56 45-52 38-45 34-40 32-37 28-32 above average 42-46 39-44 34-37 31-33 28-31 25-27 average 38-41 35-38 31-33 28-30 25-27 22-24 below average 33-37 31-34 27-30 25-27 22-24 19-22 poor 28-32 26-30 22-26 20-24 18-21 17-18 very poor <28 <26 <22 <20 <18 <17 19
Kassal dayanıklılık Kas veya kas gruplarının bir dirence karşı izotonik veya izometrik kas kasılması ile uzun süre direnebilme yeteneğidir
Esneklik Eklemlerin mümkün olan en büyük genişlikte hareket edebilme yeteneğidir Esnekliği etkileyen etmenler Bağ ve tendon yapısı Eklem yapısı Derialtı yağ kalınlığı
Vücut kompozisyonu Vücutta yeralan yağ kitle ve yağsız kitlenin (kemik, kas, organlar ve diğer organik maddeler) relatif dağılımıdır Vücut ağırlığındaki değişim Çocuklarda: Yağ kitle ve yağsız kitledeki değişimden Yetişkinlerde: Yağ kitledeki değişimden kaynaklanır
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler 1-Yaş: Yaşlandıkça Hareketler yavaşlar Kuvvet ve dayanıklılık azalır Organizma daha kısa sürede yorulur
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler 1-Yaş: Yaşlanma ile meydana gelen değişimler 50 yaşından sonra 10 yılda bir kas fibril kesit alanında %10 azalma 24-74 yaşları arası kas kuvvetinde %28 azalma Kemik yoğunluğunda kayıp 30-35 yaş bayan: % 0.75 / yıl 50-55 yaş erkek: % 0.1 / yıl Hareketsizlikle beraber Kardiyak çıktıda yılda % 0.8 azalma Gençlere oranla yaşlılarda kan akımı %10-15azalmakta»Arter damarlarda elastikiyet kaybı nedeniyle kan basıncı artar
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler Yaş: Yaşlanma ile meydana gelen değişimler Aerobik güçte değişim YAŞ (yıl) VO2max (ml/kg/dk) 25 yaş değişkenliği (%) 25 47.7 0 35 43.1-9.6 45 39.5-17.2 52 38.4-19.5 63 34.5-27.7 75 25.5-46.5
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler 2-Sigara kullanımı: Nikotin, tar ve karbonmonoksit Epinefrin ve Norepinefrin üretimini artırır KAH ve kan basıncını kontrol eden sinir merkezini uyarır. KAH, kan basıncı, kardiak çıktı artar Nikotin kalp aktivitesini arttırır; Karbonmonoksit kalp için gerekli oksijen miktarını azaltır. Nikotin + Karbonmonoksit > Koroner Kalp Hastalığı Riski Nikotin kan içerisinde serbest yağ asitlerinin miktarını arttırır Tar ise nemlendiğinde nikotin serbest kalır ve kanserojen bir maddedir Sigara içenler içmeyenlere oranla daha düşük oksijen tüketimine (VO 2 ) sahiptirler
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler 3-Şişmanlık: patho-fizyolojik bir durum organizmanın gereksiniminden daha fazla enerji alımı veya alınan toplam enerji miktarından daha az enerji harcanımından kaynaklanır. Heriki durumda da yağ hücrelerinden oldukça fazla yağ salınır. Fiziksel çalışma kapasitesinde sınırlılıklara neden olur Çok erken yorgunluk meydana gelir ve fiziksel aktivite azalır
Fiziksel Uygunluğu Etkileyen Faktörler 4-Sedenter bir yaşam: Fiziksel uygunluk düzeyinin belirleyicisidir VO2max aktif kişilerde daha yüksektir ve yaşlanma sırasında da daha yüksek kalır 20-69 yaş arası % 26.5 erkek ve % 27.4 bayan hiçbir fiziksel aktiviteye katılmamışlar (Avusturalya insanları üzerinde çalışma)
Fiziksel Uygunluğun Değerlendirilmesi Hedefler: Sedenterlerde egzersize tolerans düzeyine bağlı olarak plan yapabilme Hastalık veya yaralanma sonrası uygulanan rehabilitasyonu takiben kişideki gelişimi izlemek Egzersiz programlarına katılan kişilere geri-bildirim sağlayarak motivasyon düzeyini artırmak Düşük performansın meydana geldiği dönemlerde etkileyen faktörleri ayrıştırmak Muhtemel bir kalp hastalığı ile karşılaşmamak için egzersize katılmadan önce limitleri belirlemek Performansta zayıf bölgeleri belirlemek ve uygun antrenmanı hazırlamak
Fiziksel Uygunluğun Değerlendirilmesinde Fiziksel Uygunluk Uzmanının Sorumlulukları: Katılımcıları fiziksel aktivitenin yararları konusunda bilgilendirmek Fiziksel Aktivite Düzeyini (FAD) belirlemek Anket Yöntemi FAADA (Fiziksel Aktivite Alışkanlığını Değerlendirme Anketi) 7-G FADA (7 Günlük Fiziksel Aktivite Değerlendirme Anketi) 24-S FADA (24 Saatlik Fiziksel Aktivite Değerlendirme Anketi) FA kaydı Kalp Atım Hızının kaydı Direk veya İndirek kalorimetri yöntemi
Fiziksel Uygunluğun Değerlendirilmesinde Fiziksel Uygunluk Uzmanının Sorumlulukları: Fiziksel uygunluğun herbir unsurunu değerlendirmek için uygun testleri seçmek ve uygulamak Bireysel egzersiz programı hazırlamak Performans analizini yaparak anrenmanı yönlendirmek Egzersiz sırasında yapılması ve yapılmaması gerekenleri açıklamak Egzersiz programına uyumu güçlendirmek ve fiziksel aktiviteye devam için gerekli motivasyonu sağlamak
FİZİKSEL UYGUNLUK UZMANI Kuramsal bilgi düzeyi Anatomi Biyokimya Fizyoloji Beslenme Kuramsal ve uygulamaya dayalı beceri düzeyi Liderlik Program hazırlama Test uygulaması Psikoloji
Vücut Kompozisyonu
Vücut Kompozisyonu Vücutta yeralan yağ kitle ve yağsız kitlenin (kemik, kas, organlar ve diğer organik maddeler) relatif dağılımıdır Vücut ağırlığındaki değişim; Çocuklarda: Yağsız kitledeki değişimden Yetişkinlerde: Yağ kitledeki değişimden kaynaklanır
Vücut kompozisyonu Vücut Kitle İndeksi (VKİ) şişmanlığın ölçütlenmesidir. VKİ (Quetelet İndex)= VA (kg) / Boy 2 (m) Boy Stadiometre (±1mm) Kayan kaliper (±1mm) Vücut ağırlığı Baskül (±100gr) Standartlar 16 ve üzeri Normale yakın 20-24.9 Normal 25-29.9 Hafif şişman 30-39.9 Şişman 40 ve üzeri Aşırı şişman
Vücut kompozisyonu Somatotip vücut kompozisyonu ve vücut tipinin belirlenmesinde antropometrik yaklaşımdır. Endomorphy (Yağlılık)= 1-15 Mesomorphy (Kassallık)= 1-12 Ectomorphy (İncelik)= 0.5-9 Derialtı yağ kalınlığı Çevre ölçümleri Çap ölçümleri Boy Vücut ağırlığı
Vücut kompozisyonu Somatotip= Yağlılık- kassallık- incelik Derialtı yağ kalınlığı Harpenden veya Holtain Skinfold kaliper (±1mm) Çevre ölçümleri Gullik metre veya mezura (±1mm) Çap ölçümleri Boy Kayan kaliper (±1mm) Stadiometre (±1mm) Kayan kaliper (±1mm) Vücut ağırlığı Baskül (±100gr)
Vücut kompozisyonu Somatotip= Yağlılık- kassallık- incelik Derialtı yağ kalınlığı (mm) Triceps Biceps Subscapula Chest (göğüs) Midaxilla Abdomen (karın) Iliac Crest (Suprailiac) Supraspinale Thigh (uyluk) Calf (baldır)
Vücut kompozisyonu Çevre Ölçümleri (cm) Ekstansiyonda Biceps Fleksiyonda Biceps Abdomen (karın) Hip (kalça) İliac (bel) El bileği Çap Ölçümleri (cm) Humerus Biepikondilar genişlik Femur Biepikondilar genişlik