TÜRKİYE DE YOKSULLUK PROFİLİ VE GELİR GRUPLARINA GÖRE GIDA TALEBİ

TÜRKİYE DE YOKSULLUK PROFİLİ VE GELİR GRUPLARINA GÖRE GIDA TALEBİ Yrd. Doç. Dr. Seda ŞENGÜL Çukurova Ünverstes İktsad Ve İdar Blmler Fakültes Ekonometr Bölümü Mart 2004 ANKARA

YAYIN NO: 119 ISBN: 975-407-151-9

Değerl Annem- Babam Nurten-Kerem Eknc ye, canım kızım Başak a ve sevgl eşm Haydar a Seda ŞENGÜL

ÖNSÖZ Beslenme nsanların temel gereksnmelernn başında gelmektedr. Belrl br satın alma gücüne sahp nsanlar satın aldıkları gıdalarda; sağlık, hjyen, kalte, servs gb özellkler ararken, satın alma gücünden yoksun olan nsanlarda ncel anlamda yeterl gıdayı satın almaya çalışırlar. Teknolojk gelşmelern baş döndürücü br hızla yaşandığı küreselleşen günümüz dünyasında Türkye dahl pek çok ülkede gelr dağılımındak çarpıklık artmıştır. Gelr dağılımındak çarpıklık berabernde gıda güvenceszlğ (food nsecurty) ve yoksulluk sorununu ekonomk gündemn ön sıralarına taşımıştır. Günümüzde pek çok ülke, dereces farklı olmakla brlkte az ya da çok yoksulluk sorunu le ç çe yaşamakta, bu sorunu aşmak çn mücadele etmektedr. Türkye de 1994 yılında en düşük gelr grubunda yer alan hanelern toplam gelrden aldıkları pay %4,9, en yüksek gelr grubundak hanelern toplam gelrden aldıkları pay %54,9 dur. Gelr dağılımındak bu çarpıklık gelr gruplarına göre gıda tüketmnde de gözlenmş, 1994 yılında yapılan toplam gıda harcamasının %12 sn en düşük gelr grubundak haneler, %29 unu se en yüksek gelr grubundak haneler yapmıştır. Bu nedenle, Türkye de gelr gruplarına göre gıda talebnn ve yoksulluğun ncelenmes; ülkedek gıda tüketm yapısının, yoksul hanelern özellklernn belrlenmes ve yoksul hanelern gıda tüketm kalıplarıyla yoksul olmayan hanelern gıda tüketm kalıplarını karşılaştırma olanağı vermes nedenyle önemldr. Bu çalışmada, Türkye de yoksulluk proflnn ve gelr gruplarına göre hanelern gıda talep parametrelernn ayrı ayrı tahmn edlmes amaçlanmıştır. Bu amaçları gerçekleştrmek çn DİE, 1994 Hanehalkı Tüketm Harcamaları Anket ham verler kullanılmıştır. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde gelr gruplarına göre hanelern gıda talepler Doğrusal Formda Yaklaşık İdeal Talep Sstemyle (LA/AIDS) tahmn edlmştr. Elde edlen sonuçlar, yüksek ve en yüksek gelr gruplarındak hanelern gıda taleplernn toplam harcamaya, fyatlara ve sosyo-demografk değşkenlere, düşük gelr grubundak hanelern gıda taleplernn se özellkle toplam harcama olmak üzere fyatlardak değşme duyarlı olduğunu göstermektedr. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde yoksulluk sınırı En Düşük Gıda Malyet, Temel Gereksnmeler Malyet, Ortalama ve Ortanca Gelrn Yarısı yaklaşımlarına göre belrlenmştr. Yoksulluğun genşlğ, şddet ve yoğunluğu se Yoksulluk Oranı, Yoksulluk Açığı Oranı, Sen İndeks ve Foster, Greer ve Thorbecke İndeksne göre hesaplanmıştır. Türkye de en yüksek yoksulluk oranı %50,6 oranıyla En Düşük Gıda Malyetne, en düşük yoksulluk oranı se %16,1 oranıyla Ortanca Gelrn Yarısı yöntemne göre hesaplanmıştır. Bu da, Türkye de harcama yoksulluğunun gelr yoksulluğundan daha öneml br problem olduğunu göstermektedr. Türkye de, özellkle kırsal kesmde yoksulluğun şddetnn ve yoğunluğunun yüksek olduğu saptanmıştır. Bu çalışma 15/11/2001 tarhnde Prof. Dr. Oğuz Yurdakul (Jür Başkanı), Prof. Dr. Altan Çabuk, Prof. Dr. Faruk Emeksz, Prof. Dr. Mahr Fsunoğlu ve Doç.Dr. Şafak Aksoy dan oluşan Jür tarafından Fen Blmler Ensttüsü, Tarım Ekonoms Anablm Dalında oybrlğ le doktora tez olarak kabul edlmştr. Bu tezn hazırlanması aşamasında çok sayıda değerl nsanın katkısı oldu. Bu tezn her aşamasında blmsel deneym ve yol gösterclğnden yararlandığım danışman hocam Prof. Dr. Oğuz Yurdakul a, blmsel katkı ve yorumlarıyla çalışmanın şekllenmesne yardımcı olan Ç.Ü.İ.İ.B.F. Ekonometr Bölüm Başkanı Prof. Dr. Altan Çabuk a, blmsel desteğnn yanı sıra manev desteğn de çalışmanın her aşamasında esrgemeyen Ç.Ü. İ.İ.B.F. İşletme Bölümü Öğretm Üyes Prof. Dr. Serap Çabuk a, blmsel katkı ve eleştrlernden dolayı Ç.Ü. İ.İ.B.F. İktsat Bölümü Öğretm Üyes Prof. Dr. Mahr Fsunoğlu na ve Ç.Ü. Z.F. Tarım Ekonoms Bölümü Öğretm Üyes Prof. Dr. Faruk Emeksz e teşekkür ederm. I

Verlern sağlanması aşamasında gösterdkler kolaylıkdan dolayı DİE Hanehalkı Gelr ve Tüketm Şube Müdürü Sayın Murat Karakaş a ve Sayın Özlem Sarıca ya, çalışmayı Ç.Ü. Araştırma Fon undan sağlanan madd kaynaklarla destekledğ çn Çukurova Ünverstes Rektörlüğüne teşekkür borçluyum. Ayrıca, blmsel yardımlarının yanında değerl arkadaşlıklarını da esrgemeyen arkadaşlarım Yrd. Doç.Dr. İsmal Tuncer e, Yrd. Doç. Dr. Sanlı Ateş e, Yrd. Doç. Dr. Yelda Tekgül e, Yrd. Doç. Dr. İsmal Güneş e ve Dr. Celle Özççek e teşekkür ederm. Son olarak, manev desteğyle her zaman yanımda olan değerl eşm Doç. Dr. Haydar Şengül e de teşekkür ederm. II

YÖNETİCİ ÖZETİ Gıda tüketm, nsanların temel gereksnmelernden beslenmey karşılamaya yönelk olması nedenyle ekonomk araştırmalarda ncelenmes öneml olan konulardan brdr. Uluslararası Örgütler de (FAO, Brleşmş Mlletler, Dünya Bankası), azgelşmş ülkelerde açlık sorununun çözümünü hedefledklernde yoksulluk, genellkle beslenme ve gıda harcaması çerçevesnde ncelenmekte, yoksulluk sınırı hesaplamalarında kullanılan yöntemler de gıda tüketm kalıbı ve gıdaların besn çerklerne dayanmaktadır. Bu da, gıda tüketm araştırmalarını öneml kılan dğer br göstergedr. Günümüzde, Türkye dahl pek çok ülkede gelr dağılımındak eştszlk nedenyle gıda tüketm yapısı gelr gruplarına göre farklılık göstermektedr. Türkye de toplam gelrn gelr gruplarına göre dağılımı ncelendğnde, 1994 yılında toplam gelrden en düşük gelre sahp haneler %4,9 oranında pay alırken, en yüksek gelre sahp haneler %54,9 oranında pay almaktadır. Bu oranlar, en yüksek gelr grubundak hanelern gelrlernn en düşük gelr grubundak hanelern gelrnden 11,2 kat daha fazla olduğunu göstermektedr. Bu oranlara dayanarak, Türkye de haneler arasında gelr gruplarına göre satın alma gücünün eşt olmadığı, düşük gelr grubundak hanelerde satın alma gücü eksklğnden kaynaklanan yoksulluğun var olduğu söyleneblr. Türkye de haneler arasında gelr paylaşımındak çarpıklık kentsel kesmde daha fazla olup, kentsel kesmde en yüksek gelr grubunda yer alan hanelern gelrler en düşük gelr grubundak hanelerden 11,9 kat daha fazladır. Kırsal kesmde se en yüksek ve en düşük gelr grubundak haneler arasındak gelr farklılığı 8,5 kattır. Bu çalışmada, Türkye genelnde, kentsel ve kırsal yerleşm yerlernde gelr gruplarına göre hanelern gıda talep parametrelern ve yoksulluğun boyutunu belrlemek amaçlanmıştır. Yoksulluğun dar anlamıyla tanımı, nsanların açlıktan ölmes ve barınacak yerlernn olmamasıdır. Dolayısıyla, gıda tüketm le yoksulluk lşkldr. Yoksulluğu ortadan kaldıracak veya azaltacak poltkalar büyük ölçüde gıda poltkalarına dayanmakta olup, bu poltkalar da büyük destek çermektedrler. Gıda da bütün gelr gruplarındak breylern ortak tükettkler maddelerdr. Bu bağlamda, yüksek gelr gruplarındak breylern desteklenmemes, desteğn hedef gruba gtmes çn gelr gruplarına göre gıda talebnn ncelenmes önemldr. Bu amaçları gerçekleştrmek çn DİE, 1994 Hanehalkı Tüketm Harcamaları Anket ham verler kullanılmıştır. Bu anket, 26256 haneyle yapılmıştır. Ancak, bu çalışmada 90 haneye at anket formunun (toplam gelrn, toplam harcamanın sıfır olması nedenyle) ptal edlmes nedenyle örnek hane sayısı 26166 dır. DİE, 1994 Hanehalkı Tüketm Harcamaları Anket verlernn lk defa bu çalışmayla bu ayrıntıda kullanılmış olması bu çalışmanın yenlğdr. Bu çalışmada, Türkye genel, kentsel ve kırsal kesm çn %20 lk gelr grupları; hanelern kullanılablr aylık gelrler önce küçükten büyüğe doğru sıralanmış, daha sonra bu haneler 5 eşt parçaya bölünmek suretyle oluşturulmuştur. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde hanelern gelr gruplarına göre gıda taleplernn belrlenmesnde kullanılan metodoloj, zayıf ayrılablrlk (weak separablty) varsayımı altında Tam Talep Sstemdr. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde gelr gruplarına göre hanelern gıda talep sstemlernde yer alan gıda alt grupları ) Ekmek ve Tahıllar, ) Et ve Balık ) Süt, Peynr ve Yumurta, v) Hayvansal ve Btksel Yağlar, v) Sebze ve Meyve, v) Şeker, v) Bal, Reçel, Çkolata ve Şekerleme, v) Dğer Gıda Ürünlerdr. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde gelr gruplarına göre hanelern talep sstemlernde kullanılan değşkenlern öneml bölümü statstksel olarak %5 önem düzeynde anlamlı bulunmuştur. III

Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde bütün gelr gruplarındak hanelere br breyn eklenmes, bu gelr grubundak hanelern ekmek ve tahıl grubu le şekere yaptıkları harcamanın oransal olarak artmasına neden olacaktır. Ancak, ekmek ve tahıl grubu çn bu artış oranı en düşük, düşük ve orta gelr gruplarında yüksek, yüksek gelr gruplarında se düşüktür. Şekerde se yaş grupları tbaryle ve gelr gruplarına göre öneml br farklılık yoktur. Türkye de gelr gruplarına göre hanelern gıda talepler yerleşm yer büyüklüklerne göre farklılık göstermektedr. Türkye genelnde ve kentsel kesmde düşük gelr gruplarındak hanelern, kırsal kesmde se en düşük, düşük, orta ve yüksek gelr gruplarındak hanelern gıda taleplern hanehalkı resnn öğrenm düzeynn etklemedğ belrlenmştr. Türkye genelnde ve kentsel kesmde orta, yüksek ve en yüksek gelr gruplarında hanehalkı resnn öğrenm düzeyyle ekmek ve tahıl grubu, hayvansal ve btksel yağlar grubu ve şeker harcama payları arasında ters yönlü br etk olduğu, bu negatf etknn hanehalkı resnn yüksek öğrenm düzeynde olduğu hanelerde daha yüksek olduğu saptanmıştır. Türkye genelnde ve kentsel kesmde orta, yüksek ve en yüksek gelr gruplarında hanehalkı resnn öğrenm düzeynn et ve balık grubu, sebze ve meyve grubu, bal, reçel, çkolata ve şekerleme grubu üzerndek etks poztf yönlüdür. Bu poztf etk, hanehalkı resnn öğrenm düzeyndek yükselmeye paralel olarak artmaktadır. Türkye genelnde en yüksek gelr grubundak hanelern öğrenm düzeyyle süt, peynr ve yumurta grubu harcama payı arasında da poztf yönlü br lşk vardır. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde hanelern gıda talepler mevsme göre farklılık göstermektedr. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde bütün gelr gruplarında ekmek ve tahıl grubu harcama payı le sebze ve meyve harcama payı lkbaharda yüksektr. Türkye genelnde et ve balık grubu harcama payı en düşük, düşük ve orta gelr gruplarında yazın, yüksek ve en yüksek gelr gruplarında kışın yüksektr. Kentsel kesmde et ve balık grubu harcama payı düşük gelr gruplarında yazın, orta, yüksek ve en yüksek gelr gruplarında kışın, kırsal kesmde se en düşük, düşük, orta ve yüksek gelr gruplarında yazın, en yüksek gelr grubunda kışın yüksektr. Türkye genelnde ve kentsel kesmde süt, peynr ve yumurta grubu harcama payı bütün gelr gruplarında sonbaharda, kırsal kesmde se süt, peynr ve yumurta grubu harcama payı düşük, orta ve en yüksek gelr grubunda sonbaharda, en düşük gelr grubunda ve yüksek gelr grubunda lkbaharda yüksektr. Gıda gelr harcama esneklğ Türkye genelnde 0,680, kentsel kesmde 0,652 ve kırsal kesmde 0,734 tür. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde gıda gelr harcama esneklk değerler en düşük gelr grubundan en yüksek gelr grubuna doğru öneml ölçüde düşmektedr. En düşük gelr grubundak hanelern gıda gelr-harcama esneklk değer Türkye genelnde 0,804, kentsel kesmde 0,790 ve kırsal kesmde 0,822 ken, en yüksek gelr grubundak haneler çn Türkye genelnde 0,552, kentsel kesmde 0,531 ve kırsal kesmde 0,625 tr. Kırsal kesmde gelr gruplarına göre gıda gelr harcama esneklğ Türkye genelnde gelr gruplarına göre elde edlmş gıda gelr harcama esneklğnden yüksektr. Gıda alt gruplarının gelr harcama esneklk değerler en düşük gelr grubundan en yüksek gelr doğru azalmaktadır. Gelr gruplarına göre gıda alt gruplarının gelr harcama esneklk değerler genel olarak kırsal yerleşm alanlarında Türkye genelnden yüksek, kentsel yerleşm alanlarında se Türkye genelnden düşüktür. Türkye genelnde en düşük gelr grubundak hanelerde 0,995 değeryle yaklaşık brm esnek olan et ve balık grubu gelr harcama esneklğ gelr gruplarına göre düşme göstermekte ve en yüksek gelr grubundak hanelerde 0,583 tür. Kentsel kesmde bütün gelr gruplarında 1 den küçük olan et ve balık gelr talep esneklğ en düşük gelr grubundak hanelerde 0,882, en yüksek gelr grubundak hanelerde 0,570 dr. Kırsal kesmde gelr gruplarına göre et ve balık grubu gelr harcama esneklğ Türkye genel ve kentsel kesmde gelr grupları çn hesaplanmış et ve balık grubu gelr-harcama esneklğnden yüksektr. Kırsal kesmde en düşük gelr grubunda 1,071, düşük gelr grubunda 0,962 ve orta gelr grubunda 0,889 olan et ve balık grubu gelr harcama esneklğ en yüksek gelr grubunda 0,650 dr. En yüksek hayvansal ve btksel yağlar grubu gelr harcama esneklğ kentsel kesmde 1,043 değeryle en düşük gelr grubundak haneler çn hesaplanmıştır. Bu çalışmada, IV

ncelenen bütün gıda alt gruplarının kend fyat esneklkler hem Marshalan da, hem de Hcksan da negatf bulunmuştur. Bu da negatflk koşulunun sağlandığını göstermektedr. Türkye genelnde ve kentsel kesmde gelr gruplarına göre mutlak değer olarak en yüksek fyat talep esneklğ ekmek ve tahıl grubu çn hesaplanmıştır. Bu çalışmada, yoksulluk sınırı En Düşük Gıda Malyet, Temel Gereksnmeler Malyet, Ortalama ve Ortanca Gelrn Yarısı yöntemlerne göre belrlenmştr. Yoksulluk sınırı, ülkede kmlern yoksul olduğunu göstermektedr.ülkede km ne kadar yoksuldur sorusunun yanıtı Yoksulluk Açığı Oranı (veya ndeks), Sen ndeks ve Foster, Greer ve Thorbecke ndeks le belrlenmştr. Türkye de 1994 yılında yetşkn br breyn yeterl ve dengel beslenmes çn alması gereken günlük en az kalor mktarı 2460 kalor ve bu kalor mktarını sağlayacak en düşük malyet se Türkye genelnde 904408 TL/aydır. Bu durumda, Türkye genelnde breylern %46,8, kentsel kesmde %48,3 ü ve kırsal kesmde %44,2 s yoksuldur. Türkye de 1994 yılında hane başına En Düşük Gıda Malyet yoksulluk sınırının 2876018 TL/ay (97 USD) olduğu, bu sınırın kentsel kesmde 2929381 TL/ay (98,4 USD) ve kırsal kesmde 2796341 TL/ay (93,2 USD) olduğu saptanmıştır. Kentsel ve kırsal kesmde gıda fyatlarının farklı olması nedenyle kentsel ve kırsal kesm çn hesaplanan gıda yoksulluk sınırları farklıdır. Bu yaklaşıma göre yoksul hane oranı Türkye genelnde %50,6, kentsel kesmde %52,2 ve kırsal kesmde se %48,4 tür. Türkye de toplam yoksul hanelern %69,5 kentsel kesmde, %30,5 kırsal kesmdedr. Bu gıda yoksulu olan hanelern gıda harcamaları gıda yoksulluk sınırından yaklaşık %35 oranında az olmasına karşın, gelrler gıda yoksulluk sınırından Türkye genelnde 2,6 kat, kentsel kesmde 2,8 kat ve kırsal kesmde 2,1 kat daha fazladır. Bu bulgu, Türkye de yeterl kalory alablecek gelr olan hanelern dah dengel ve yeterl beslenme alışkanlığından yoksun olduklarını, dolayısıyla refah düzeylernn düşük olduğunu göstermektedr. Türkye genelnde, kentsel ve kırsal kesmde en düşük gelr grubundak hanelern ortalama konut, gym, sağlık, ulaşım, eğtm, ev eşyası harcamalarının En Düşük Gıda Malyet yaklaşımına göre belrlenen gıda yoksulluk sınırına eklenmesyle elde edlen Temel Gereksnmeler Malyet yoksulluk sınırına göre de Türkye de harcama yoksulu olan hanelern oranı yüksektr. Bu yönteme göre Türkye genelnde yoksulluk sınırı 185 USD, kentsel kesmde 201 USD ve kırsal kesmde 163 USD olup, Türkye genelnde ve kentsel kesmde yoksul hane oranı yaklaşık %39, kırsal kesmde se %41 dr. Bu yaklaşımına göre toplam yoksulların %68,3 ü kentsel kesmde, %31,7 s kırsal kesmdedr. Harcama yoksulu olan hanelern ortalama gelrlernn yaklaşık Temel Gereksnmeler Malyet yoksulluk sınırı kadar olduğu, ancak harcamalarının yoksulluk sınırından yaklaşık %33 oranında daha az olduğu ve harcamalarının yaklaşık yarısının gıda harcamasına gttğ belrlenmştr. Bu da, Türkye de hanelern %39 unun günlük alması gereken 7823 kalory alamamanın yanı sıra nsana yaraşır br konutta barınamadığı, asgar kaltede gym, sağlık, eğtm ve kültür gb gereksnmelern karşılayamadığını fade etmektedr. Ortalama Gelrn Yarısı baz alınarak hesaplanan görel yoksulluk sınırının Türkye de aylık 5597743 TL (188,5 USD) olduğu, Türkye genelnde hanelern %30,1 nn, kentsel kesmde %26,1 nn, kırsal kesmde se %39,1 nn yoksul olduğu gözlenmştr. Ortanca Gelrn Yarısı yaklaşımına göre hesaplanan görel yoksulluk sınırına (4010642 TL; 135 USD) göre hanelern Türkye genelnde %16,1, kentsel kesmde %13,1 ve kırsal kesmde %23,0 ı yoksuldur. Ortalama ve Ortanca Gelrn yarısı yaklaşımları arasındak bu öneml farklılık, Türkye dek gelr dağılımdak çarpıklığı serglemes bakımından önemldr. Ayrıca, bu yoksul hanelern harcamaları gelrlernden yüksektr. Ortalama Gelrn Yarısı yaklaşımına göre Türkye de yoksulların %60,4 ü kentsel kesmde, %39,6 sı kırsal kesmdedr. Ortanca Gelrn Yarısına göre se bu oranlar sırasıyla %56,6 ve %43,4 tür. V

Bu bulgular, Türkye de harcama yoksulluğunun gelr yoksulluğundan daha büyük br problem olduğunu ve Türkye de yeterl gelre sahp olan haneler arasında da yaşam standardı, dolayısıyla refah düzey düşük olan hanelern öneml oranda olduğunu göstermektedr. Türkye de gıda harcaması, toplam harcama ve gelr bazında Yoksulluk Açığı ndeksnn %30 dan daha büyük olduğu saptanmıştır. Yan, Türkye de gıda harcaması, toplama harcama ve gelr yoksulu olan haneler, yoksulluk sınırı düzeyne getrmek çn gıda harcamasındak, toplam harcamadak ve gelrdek artış %30 dan büyük olmalıdır. Kırsal kesmdek yoksul haneler yoksulluk sınırı düzeyne getrmek çn gıda harcamasında, toplam harcamada ve gelrdek gerekl artış (destek), Türkye genelne ve kentsel kesme göre yüksektr. Yoksulluğun büyüklüğü kadar, dernlğn de ve yoksullar arasındak gıda harcaması, toplama harcama ve gelr eştszlğn (Eğer; En Düşük Gıda Malyetne göre hesaplanmış se gıda harcama eştszlğn göstermektedr.) dkkate alan Sen ndeks, En Düşük Gıda Malyet yöntemne göre Türkye genel çn %20,4, kentsel kesm çn %22,0 ve kırsal kesm çn %23,0 dır. Bu ndeks, Ortalama Gelrn %50 s yaklaşımına göre Türkye genelnde %11,1, kentsel kesmde %9,3 ve kırsal kesmde %16,2 dr. Bu ndeks, Türkye de yoksullar arasında da gıda harcama eştszlğnn, toplama harcama eştszlğnn ve gelr eştszlğnn var olduğunu, yoksullar arasında gıda harcama eştszlğnn daha yüksek olduğunu göstermektedr. Kırsal kesmde yoksul olan haneler arasındak gıda harcaması, toplam harcama ve gelr eştszlğnn, dğer br fadeyle yoksulluğun şddetnn Türkye genelne ve kentsel kesme göre daha yüksek olması bu çalışmadan elde edlen öneml br sonuçtur. Yoksulluk sınırının uzağında olan en yoksullara daha fazla tartı verdğ çn yoksulluğun yoğunluğunu ölçen FGT ndeks, En Düşük Gıda Malyet yöntemne göre Türkye genelnde %16,0, kentsel kesmde %16,7 ve kırsal kesmde %17,3, Ortalama Gelrn Yarısı Yöntemne göre se Türkye genelnde %15,4, kentsel kesmde %13,8 ve kırsal kesmde %18,0 dır. FGT ndeksne göre Türkye de hem harcama, hem de gelr yoksulu olan haneler arasında yoksulluğun yoğunluğunun öneml büyüklükte olduğu ve bu gruptak yoksul haneler arasında yoksulluğun yoğunluğunun yoksulluğun şddetnden daha yüksek olduğunu saptanmıştır. Dğer br fadeyle, gıda harcaması (En Düşük Gıda Malyetne göre), toplama harcaması (Temel Gereksnmeler Malyetne Göre) ve gelr (Ortanca Gelrn Yarısı yaklaşımına göre) lgl yoksulluk sınırının çok aşağılarında yer alan hane sayısının fazla olduğunu göstermektedr. Kırsal kesmde yoksulluğun yoğunluğu daha yüksektr. Ayrıca, Ortanca Gelrn Yarısı yaklaşımına göre Sen ndeksnn (Türkye genel çn %4,9, kentsel kesm çn %3,6 ve kırsal kesm çn %6,8) küçük, Foster, Greer ve Thorbecke ndeksnn se büyük (Türkye genel çn %13,2, kentsel kesm çn %12,4 ve kırsal kesm çn %13,6) olması, yoksulluk sınırı altındak haneler arasında gelr eştszlğnn düşük olduğunu, ancak, yoksulluk sınırının altında kalan hanelern yoksulluk sınırını çok alt kısımlarında yoğunlaştığını göstermektedr. Bu çalışmada kullanılan dört yöntemn her brnde Türkye de hanehalkı resnn okur-yazar değl veya okur-yazar olup, br okul btrmedğ hanelern %50 den (Türkye genelnde, Ortanca Gelrn Yarısı yöntemne göre %32,7 s) fazlasının yoksul olduğu belrlenmştr. Türkye de yoksul olan hanelern hanehalkı resnn öğrenm durumuna göre dağılımı ncelendğnde se uygulanan yönteme göre %52-55 arasında değşen oranlarla lk sırayı hanehalkı resnn lkokul mezunu olduğu hanelern aldığı saptanmıştır. Türkye genelnde toplam yoksul haneler çersnde knc sırayı %24-%40 arasında değşen oranlarla hanehalkı resnn okur-yazar veya okur-yazar olmadığı haneler almaktadır. Toplam yoksul haneler çersnde en son sırada %0,3-%4,8 arasında değşen oranlarla hanehalkı resnn yüksek öğrenm düzeynde olduğu haneler gelmekle brlkte, hanehalkı resnn yüksek öğrenm düzeynde olduğu hanelern Türkye genelnde ve kentsel kesmde %35,6 sının, kırsal kesmde %44,0 ının gıda harcaması gıda yoksulluk sınırının altındadır. Ancak, bu hanelern ortalama gelrler gıda yoksulluk sınırından 5,8 kat daha fazladır. Yeterl ve dengel beslenmek çn gerekl mnmum kalor mktarını satın VI

alablecek parasal güce ve öğrenm düzeyne sahp bu hanelern gıda harcamaları se gıda yoksulluk sınırından %28,7 oranında daha azdır. Kentsel ve kırsal kesmde yoksul hanelern hanehalkı resnn öğrenm durumuna göre dağılımı Türkye genelyle benzerlk göstermekte, yoksul haneler çersnde en büyük payı hanehalkı resnn lkokul mezunu olduğu haneler almaktadır. Türkye de hanehalkı resnn yevmyel olarak çalıştığı (uygulanan dört yöntemn her brnde de) hanelern büyük br oranının yoksul olduğu saptanmıştır. Ancak, yoksul olan hanelern hanehalkı resnn esas ştek durumuna göre dağılımında se En Düşük Gıda Malyet yoksulluk sınırına göre gıda yoksulu olan haneler çersnde (Türkye genelnde %32,1 ve kentsel kesmde %38,2) lk sırada hanehalkı resnn ücretl-maaşlı ve yevmyel olarak çalıştığı hanelern geldğ, bu yoksul haneler hanehalkı resnn kend hesabına çalıştığı hanelern zledğ belrlenmştr. Ancak, Türkye genelnde ve kentsel kesmde Temel Gereksnmeler, Ortalama ve Ortanca Gelrn Yarısı yöntemlerne göre toplam yoksul olan haneler çersnde en büyük payı hanehalkı resnn kend hesabına çalıştığı hanelern aldığı gözlenmştr. Kırsal kesmde se toplam yoksul olan haneler çersnde lk sırayı %55-61 oranıyla hanehalkı resnn kend hesabına çalıştığı hanelern aldığı belrlenmştr. Sonuç olarak bu çalışmanın bulguları, fyat-talep, gelr-talep esneklklernn gelr gruplarına göre farklılık göstermes nedenyle gıda poltkalarının oluşturulmasında ve refah analzlernde yararlanılacak öneml göstergelerdr. Türkye de düşük gelrller lehne gelr dağılımındak çarpıklığı düzeltmek veya düşük gelrller lehne br refah poltkası zleyecekler çn, bu çalışmada hesaplanan esneklkler öneml parametrelerdr. Bu çalışmanın bulguları, ülkede özellkle düşük gelr grupları çn yeterl ve dengel beslenmey sağlayacak br tüketm kalıbı hedeflendğnde, bu gıda alt gruplarının farklı harcama ve fyat esneklklerne sahp olması nedenyle daha düşük malyetl gıda tüketm kalıbının oluşturulmasına yardımcı olablr. Türkye genelnde gıda harcama yoksulluğunun %50,6 olduğu ve bu gıda yoksullu olan hanelern gelrlernn gıda yoksulluk sınırından 2,6 kat yüksek olduğu göz önüne alınırsa; gıda üretmn, dağıtımını ve beslenme eğtmn kapsayan ulusal ve bölgesel gıda beslenme programları le toplum blnçlendrlerek, daha dengel beslenmeler daha düşük malyetle sağlanablr. Kentsel ve kırsal kesm arasında gıda dağıtım ağı düzeltlerek kentsel ve kırsal kesm arasında gıda arz ve talep denges sağlanablr. Türkye de toplam harcama bazında da yoksulluk oranı yüksektr. Yaşam koşullarını belrlemede öneml br unsur, yaşanablr br konutun bulunablr ve madd olarak da ulaşılablr olmasıdır. Ancak, konut fyatlarının yükseklğ ve uygun br uzun vadel kredlendrme sstemnn bulunmayışı, düşük gelrl kesmn ev sahb olmasını madd açıdan olanaksız hale getrmekte ve bu kesm kaçak ev yapımının egemen olduğu sektöre yöneltmektedr. Dolayısıyla, düşük gelrl kesmn ev sahb olablmesne madd açıdan destek olacak koşulların gelştrlmes çn devletn çaba sarf etmes gerekmektedr (UNDP, 1998). Bu çalışmada tüketm harcamaları bazında yoksul oranının daha yüksek elde edlmş olmasına rağmen, gelr yoksulluğu da %30,1 oranıyla yüksektr. Blndğ gb gıda güvences, gıdanın bulunablrlğne ve gelre bağlıdır. Tüketm harcamalarındak eştszlk se gıda güvencesnn temel nedendr. Ülkede gelrn adaletsz dağılımı, yoksulluğun en öneml kaynağıdır. Gelr dağılımındak çarpıklığı düzeltmeden yoksulluğu önlemek olanaksızdır. Ülkede gelr dağılımı düzeltmeye yönelk etkn poltkaların uygulanmaması, özellkle düşük ücret poltkaları nedenyle gelr dağılımdak eştszlk yüksek gelr grubundaklern lehne bozulmuştur. Bu nedenle, düşük gelr grubundaklern gelr düzeylern artırmak ve bu gruba kamu aracılığıyla gelr transfernn yapılması, verg poltkaları düşük gelrller lehne düzeltlmes ve çalışan kesm üzerndek verg VII

yükünün azaltılması gerekldr. Çünkü, Türkye de hanehalkı resnn ücretl maaşlı ve yevmyel olarak çalıştığı hanelerde yoksulluk oranının daha yüksek olduğu bu çalışmayla belrlenmştr. Ülkede yoksulluğu azaltmak, dolayısıyla gıda güvencesn sağlamak çn bütün breylere gerekl olan yeterl gıdayı sürekl olarak sağlayacak gıda arzını artırmak; tarımsal kaynaklar, teknoloj ve nsan becersn etkn kullanmakla olasıdır. Daha fazla gıda üretmek, doğal kaynak, çevre ve sürdüreblr kalkınma üçgenne uygun olmalıdır. Çünkü, tarımsal kaynakların gıda üretm yanında; artan nüfusa sthdam ve gelr sağlaması bakımından da önem büyüktür. Uygulanacak gıda poltkaları ekolojk açıdan uygun tarımsal faalyetler teşvk etmeye yönelk olmalıdır. Türkye de hanelern %7 snn gelrnn gıda yoksulluk sınırının altında, dolayısıyla, bu hanelern beslenme rsk altında oldukları saptanmıştır. Açlık sınırının altında gelre sahp bu aşırı yoksul hanelere gıda yardımı yapılmalıdır. Ancak, gıda yardım programlarının etkler kısa dönem çn geçerldr. Ayrıca, bu yardım programlarının bütün yoksullara ulaşmaması güçtür. Uzun dönemde yoksulluğu ortadan kaldırmak bütün kesmlere ulaşacak br ekonomk gelşmeyle mümkündür. Ulusal gelr artışının sağlanması yoksulluğun azaltılmasında en etkn araçlardan brsdr. Ulusal gelr artışını gerçekleştreblmek ekonomk gelşmeyle olasıdır. Çünkü, ekonomk gelşme olmadan sosyal br gelşmeden söz etmek olanaksızdır. Ekonomk gelşme stratejler, eğtm, sağlık hzmetlerne yatırım doğrultusunda olmalıdır. Böylece fzksel kaynaklar ve nsan kaynakları etkn olarak kullanılablr. Ancak, ulusal gelr artışında gelr dağılımı eştszlğ göz önüne alınmalıdır. Bu çalışmada da gözlendğ gb, Türkye de hanehalkı resnn okur-yazar değl, okur yazar ve lkokul öğrenm düzeynde olduğu hanelerde yoksulluk öneml boyuttadır. Düşük öğrenm düzeyyle düşük gelr düzey arasında sıkı br lşk vardır. Bu da, genel olarak ülkede, özel olarak kadınların ve kırsal kesmn öğrenm düzeynn yükseltlmesne ağırlık verlmes gerekllğn ortaya çıkarmaktadır. Nüfus artışını yüksek olması, günümüz de dah hükümetlern eğtm ve sağlık hzmetlern, besn güvenlğn sağlama ve yaşam standardını, dolayısıyla refah düzeyn yükseltme çabalarını zorlaştırmaktadır. Nüfus sorunu eğtm hzmetleryle brlkte ele alınmalıdır. Çünkü, eğtm kaynakları yönetecek nsan potansyeln yleştrmey sağlayablecek, breylern kend ekonomk performanslarını yükseltmelerne yardımcı olacaktır. Uzun vadel, çok yönlü nüfus poltkaları gelştrlmel, sosyal, kültürel ve ekonomk motvasyonları güçlendrecek ale planlamasına yönelmek gerekmektedr. Türkye de kırsal kesmde yoksulluğun dernlğnn, şddetnn ve yoğunluğunun daha yüksek olduğu ve kırsal kesmde hanehalkı resnn kend hesabına çalıştığı hanelerde yoksulluk oranının daha yüksek olduğu göz önüne alınırsa; kırsal yapının değştrlmes gerekllğ ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, kırsal kesme yönelk alt yapı yatırımları yapılmalı, özel poltkalar ve kalkınma projeler uygulanmalıdır. Kırsal kesmde tarım ç ve tarım dışı ş olanaklarını artıracak entegre gelşme projeler yapılmalı, tarım poltkalarında küçük çftçlern gelrn artırıcı tedbrler alınmalıdır. VIII

İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÇİZELGELER DİZİNİ XII ŞEKİLLER DİZİNİ XVI KISALTMALAR XVII 1. GİRİŞ 1 1.1. Araştırmanın Önem 1 1.2. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı 3 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 5 2.1.Yoksullukla İlgl Öncek Çalışmalar 5 2.2. Talep Analzyle İlgl Öncek Çalışmalar 13 2.2.1. Yatay Kest Verleryle Yapılan Talep Çalışmaları 13 2.2.2. Zaman Sers Verleryle Yapılan Talep Çalışmaları 20 2.2.3. Sınırlı Bağımlı Değşkenl Modellerle Yapılan Talep Çalışmaları 21 2.2.4. Türkye de Yapılan Talep Çalışmaları 22 3. MATERYAL VE YÖNTEM 24 3.1. Materyal 24 3.2. Yöntem 24 3.2.1. Yoksulluk Sınırının Hesaplanmasında Uygulanan Yöntem 24 3.2.1.1. En Düşük Malyetl Gıda Yoksulluk Sınırı 24 3.2.1.2. Temel Gereksnmeler Malyet Yaklaşımı 26 3.2.1.3. Görel Yoksulluk Sınırını Hesaplamada Uygulanan Yöntem 27 3.2.2. Yoksulluk İndeksnn Hesaplanmasında Uygulanan Yöntem 27 3.2.3. Türkye de Gıda Talebnn Gelr Gruplarına Göre Analznde 29 Uygulanan Yöntem 3.2.4. Yaklaşık İdeal Talep Sstem (AIDS) Modelnde Kullanılan 34 Verlern özellğ ve Değşkenler 3.2.4.1. Gelr Gruplarının Oluşturulması 34 3.2.4.2. Gıda Alt Gruplarının Kapsadığı Tüketm Maddeler 34 3.2.4.3. Modelde Kullanılan Değşkenler 35 3.2.4.4. Brm Fyatlar ve Mevcut Olmayan Fyatlar 38 3.2.4.5. Sıfır Harcama ve Sıfır Tüketm Problem 39 4. YOKSULLUK VE YOKSULLUK ÖLÇÜTLERİ 42 4.1. Yoksulluk Kavramı ve Yoksulluk Sınırı 42 4.2. Yoksulluk Sınırı Hesaplama Yöntemler 44 4.2.1.Mutlak Yoksulluk Sınırının Hesaplanmasında Uygulanan Yöntemler 44 4.2.1.1. En Düşük Malyetl Gıda Yoksulluk Sınırı (Alınması Gerekl En 44 Az Kalor Mktarının Malyet) 4.2.1.2. Harcamaya Dayalı Gıda Yoksulluk Sınırı 45 4.2.1.3. Engel Fonksyonuna Dayalı Yoksulluk Sınırının Hesaplanması 46 4.2.1.4. Gıda Oranı Yoksulluk Sınırı 46 4.2.1.5. Harcamaların Besn Gruplarına Ayrıştırılması Yöntem 47 4.2.1.6. Temel Gereksnmeler Malyet Yaklaşımı 49 4.2.2. Görel Yoksulluk Sınırının Hesaplanmasında Uygulanan Yöntemler 49 4.2.3. Öznel Yoksulluk Sınırının Hesaplanmasında Uygulanan Yöntemler 50 4.2.3.1. Leyden Yoksulluk Sınırı 50 4.3. Yoksulluk Ölçütlernn Hesaplanmasında Kullanılan Yöntemler 50 4.3.1. Yoksul Kş Oranı İndeks (Head Count Rato Index) 52 4.3.2. Yoksulluk Açığı İndeks (Poverty Gap Rato) 52 4.3.3 Yoksullar Arasındak Gelr Dağılımının Gn Katsayısı 54 4.3.4. Sen Yoksulluk İndeks 54 IX

4.3.5. Foster, Greer ve Thorbecke Yoksulluk İndeks 55 4.3.6. Watts İndeks ve Ortalama Çıkış Zamanı (Average Ext Tme) 57 4.3.7. Dğer Yoksulluk İndeksler 58 5. TALEP TEORİSİ 61 5.1. Tüketc Davranışları Teors 61 5.2. Tüketc Talep Fonksyonu 62 5.2.1. Fayda Maksmzasyonu ve Marshallan Talep Fonksyonu 62 5.2.2. Malyet Mnmzasyonu ve Hcks Talep Fonksyonu 64 5.2.3. Talep Sstemnn Özellkler (veya Kısıtları) 67 5.3. Ayrılablrlk (Separablty) Varsayımı 69 5.4. Talep Sstem 71 5.4.1. Doğrusal Harcama Sstem (Lnear Expendture System) 72 5.4.2. Dolaylı Toplamsal Logartmk Talep Model (Indrect Addlog 73 Demand Model) 5.4.3. Rotterdam Model 74 5.4.4. Translog Model 75 5.4.5. Yaklaşık İdeal Talep Sstem (AIDS-Almost Ideal Demand System) 77 6. TÜRKİYE DE GIDA TÜKETİMİ 81 6.1. Türkye de Gıda Tüketmnn Gelşm 81 6.2. Türkye de Gıda Tüketm Yapısı 85 6.3. Türkye de Gelr Gruplarına Göre Gıda Harcama Yapısı 91 7. ARAŞTIRMA BULGULARI 94 7.1. Türkye de Gelr Gruplarına Göre Hanelern Gıda Talep Yapısı 94 7.2. Türkye de Gelr Gruplarına Göre Hanelern Gıda Taleplernn 100 Tahmn 7.2.1. Türkye de I.%20 lk Gelr Grubunda Yer Alan Hanelern Gıda 105 talepler 7.2.1.1. Türkye de I. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn Harcama ve Fyat 108 Esneklkler. 7.2.2. Türkye de II. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan Hanelern Gıda 109 Talepler 7.2.2.1. Türkye de II. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn Harcama ve Fyat 110 Esneklkler 7.2.3. Türkye de III. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan Hanelern Gıda 112 Talepler 7.2.3.1. Türkye de III. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn Harcama ve Fyat 114 Esneklkler 7.2.4. Türkye de IV. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan Hanelern Gıda 115 Talepler 7.2.4.1. Türkye de IV. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn Harcama ve Fyat 117 Esneklkler 7.2.5. Türkye de V. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan Hanelern Gıda 118 Talepler 7.2.5.1. Türkye de V. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn Harcama ve Fyat 120 Esneklkler 7.3. Kentsel Alanda Gelr Gruplarına Göre Gıda Taleb 121 7.3.1. Kentsel Alanda I. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan Hanelern Gıda 125 Talepler 7.3.1.1. Kentsel Yerleşm Alanında I. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 127 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.3.2. Kentsel Yerleşm Alanında II %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 128 Hanelern Gıda Talepler X

7.3.2.1. Kentsel Yerleşm Alanında II. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 130 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.3.3. Kentsel Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 131 Hanelern Gıda Talepler 7.3.3.1. Kentsel Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 133 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.3.4. Kentsel Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 133 Hanelern Gıda Talepler 7.3.4.1. Kentsel Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubuna lşkn 135 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.3.5. Kentsel Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 136 Hanelern Gıda Talepler 7.3.5.1. Kentsel Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 138 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.4. Kırsal Alanda Gelr Gruplarına Göre Gıda Taleb 139 7.4.1. Kırsal Yerleşm Alanında I. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 143 Hanelern Gıda Talepler 7.4.1.1. Kırsal Yerleşm Alanında I. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 145 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.4.2. Kırsal Yerleşm Alanında II. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 146 Hanelern Gıda Talepler 7.4.2.1. Kırsal Yerleşm Alanında II. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 147 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.4.3. Kırsal Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 148 Hanelern Gıda Talepler 7.4.3.1. Kırsal Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 150 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.4.4. Kırsal Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 151 Hanelern Gıda Talepler 7.4.4.1. Kırsal Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 152 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.4.5. Kırsal Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubunda Yer Alan 153 Hanelern Gıda Talepler 7.4.5.1. Kırsal Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubuna İlşkn 155 Harcama ve Fyat Esneklkler 7.5. Gelr Gruplarına Göre Hanelern Harcama ve Fyat-Talep 156 Esneklklernn Karşılaştırılması 7.6. Türkye de Yoksulluk 165 7.6.1. Türkye de Yoksulluk ve Yoksulluk Profl 165 7.6.2. Türkye de Gelr Gruplarına Göre Yoksulluk 172 7.6.3. Türkye de Yoksulluk Ölçütlerne Göre Yoksulluğun Boyutu 175 8. SONUÇ ve ÖNERİLER 182 KAYNAKLAR 197 EKLER 205 XI

ÇİZELGELER DİZİNİ Çzelge 3.1. Dört Kşlk Br Alenn Yeterl ve Dengel Beslenmes İçn SAYFA NO Haftalık Besn Gereksnmes 25 Çzelge 3.2. OECD Yetşkn Eşdeğer Ağırlığı 26 Çzelge 4.1.Yetşkn Eşdeğer Ağırlıkları 45 Çzelge 6.1. Tarımsal Üretmdek Gelşmeler (1989-91=100) 82 Çzelge 6.2. Kş Başına Tüketlen Btksel ve Hayvansal Kalor Mktarı 84 (kalor/gün) ve Proten Mktarı(gr/gün) Çzelge 6.3. Türkye de Toplam Harcama Yapısındak Değşm(%) 86 Çzelge 6.4. Türkye de Aylık Toplam Gıda Harcamasının Dağılımı 88 Çzelge 6.5. Türkye de Gıda Harcamasının Alt Gruplara Dağılımı (%) 89 Çzelge 6.6. Türkye de Kş Başına Yıllık Gıda Tüketm (kg/yıl) 90 Çzelge 6.7. İşlenmş Tarım Ürünlernde Yurtç Talep, Üretm, Dışsatım 91 ve Dışalım Değer (1998 yılı, mlyar TL, 1994 yılı fyatları le) Çzelge 6.8. Türkye de Hane Gelrlernn Hanelern %20 lk Dlmlerne 92 Dağılımı ve Hanelern Demografk Özellkler(1994) Çzelge 6.9. Türkye de Gelr Dağılımı Araştırma Sonuçları 92 Çzelge 6.10. Türkye de Gelr Gruplarına Göre Hanelern Gıda 93 Harcamasının Alt Gruplara Dağılımı (%) Çzelge 7.1. Türkye de Hanelern Gelr Gruplarına Göre Sosyo- 95 Demografk Özellkler Çzelge 7.2. Türkye de Kentsel Alanda Hanelern Gelr Gruplarına Göre 96 Sosyo-Demografk Özellkler Çzelge 7.3. Türkye de Kırsal Alanda Hanelern Gelr Gruplarına Göre 97 Sosyo-Demografk Özellkler Çzelge 7.4. Türkye de Gelr Gruplarına Göre Hanelern Gıda Harcama 98 Oranları (%) Çzelge 7.5. Türkye de Kentsel Yerleşm Alanında Gelr Gruplarına 99 Göre Hanelern Gıda Harcama Oranları (%) Çzelge 7.6. Türkye de Kırsal Yerleşm Alanında Gelr Gruplarına Göre 99 Hanelern Gıda Harcama Oranları (%) Çzelge 7.7. Kş Başına Yıllık Gıda Ürünler Tüketm (Kg/yıl) 100 Çzelge 7.8. Türkye de I. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan 101 Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.9. Türkye de II. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde 101 Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.10. Türkye de III. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde 102 Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.11. Türkye de IV. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde 102 Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.12. Türkye de V. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde 102 Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.13. Türkye de I.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, 104 Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.14. Türkye de II.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, 104 Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.15. Türkye de III.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, 104 Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.16. Türkye de IV.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, 104 Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.17. Türkye de V.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, 104 Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes XII

Çzelge 7.18. Türkye de I. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.19. Türkye de I. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.20. Türkye de II. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.21. Türkye de II. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.22. Türkye de III. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.23. Türkye de III. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.24. Türkye de IV. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern GıdaTaleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.25. Türkye de IV. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.26. Türkye de V. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.27. Türkye de V. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.28. Kentsel Alanda I. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.29. Kentsel Alanda II. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.30. Kentsel Alanda III. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.31. Kentsel Alanda IV. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.32. Kentsel Alanda V. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.33. Kentsel Yerleşm Alanında I.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.34. Kentsel Yerleşm Alanında II.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk,ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.35. Kentsel Yerleşm Alanında III.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.36. Kentsel Yerleşm Alanında IV.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.37. Kentsel Yerleşm Alanında V.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.38. Kentsel Yerleşm Alanında I. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.39. Kentsel Yerleşm Alanında I. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Talebne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.40. Kentsel Yerleşm Alanında II %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.41. Kentsel Yerleşm Alanında II. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler 107 109 111 112 114 115 117 118 120 121 122 122 123 123 123 124 124 124 124 124 126 128 129 131 XIII

Çzelge 7.42. Kentsel Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.43. Kentsel Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.44. Kentsel Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.45. Kentsel Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.46. Kentsel Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.47. Kentsel Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.48. Kırsal Yerleşm Yernde I. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.49. Kırsal Yerleşm Alanında II. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.50. Kırsal Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.51. Kırsal Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.52. Kırsal Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubu İçn Modelde Kullanılan Değşken Gruplarının Sıfıra Eştlğnn Test Edlmes Çzelge 7.53. Kırsal Yerleşm Alanında I.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.54. Kırsal Yerleşm Alanında II.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.55. Kırsal Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.56. Kırsal Yerleşm Alanında IV.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk,Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.57. Kırsal Yerleşm Alanında V.%20 lk Gelr Grubu İçn Homojenlk, Homojenlk ve Smetr Kısıtlarının Test Edlmes Çzelge 7.58. Kırsal Yerleşm Alanında I. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.59. Kırsal Alanda I. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.60. Kırsal Yerleşm Alanında II. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.61. Kırsal Yerleşm Alanında II. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Talebne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.62. Kırsal Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.63. Kırsal Yerleşm Alanında III. %20 lk Gelr Grubundak Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler 132 133 134 136 137 138 139 140 140 140 141 142 142 142 142 142 144 145 147 148 149 150 XIV

Çzelge 7.64. Kırsal Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubundak 152 Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.65. Kırsal Yerleşm Alanında IV. %20 lk Gelr Grubundak 153 Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.66. Kırsal Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubundak 155 Hanelern Gıda Taleplernn LA/AIDS Modelyle Analznden Elde Edlen Parametre Tahmnler Çzelge 7.67. Kırsal Yerleşm Alanında V. %20 lk Gelr Grubundak 156 Hanelern Gıda Taleplerne İlşkn Esneklkler Çzelge 7.68. Gelr Gruplarına Göre Hanelern Gıda Alt Gruplarına 158 İlşkn Harcama Esneklkler Çzelge 7.69. Gelr Gruplarına Göre Hanelern Gıda Alt Gruplarında 161 Toplam Harcamaya Göre Harcama Esneklkler Çzelge 7.70. Gelr Gruplarına Göre Hanelern Gıda Alt Gruplarına 163 İlşkn Fyat-Talep Esneklkler Çzelge 7.71. Türkye de Yetşkn Eşdeğer Başına Yoksulluk Sınırı ve 166 Yoksul Hane Oranları Çzelge 7.72. Türkye de Yoksulluk Sınırı ve Yoksul Hane Oranları 167 (1994) Çzelge 7.73. Türkye de Toplam Gelrler En Düşük Gıda Malyet ve 168 Temel Gereksnmeler Malyet Yoksulluk Sınırının Altında Olan Haneler Çzelge 7.74. Türkye de Yoksulluğun Hanehalkı Resnn Öğrenm 168 Durumuna Göre Dağılımı Çzelge 7.75. Kentsel Kesmde Yoksulluğun Hanehalkı Resnn 169 Öğrenm Durumuna Göre Dağılımı Çzelge 7.76. Kırsal Kesmde Yoksulluğun Hanehalkı Resnn Öğrenm 170 Durumuna Göre Dağılımı Çzelge 7.77. Türkye de Yoksulluğun Hanehalkı Resnn Esas İştek 171 Durumuna Göre Dağılımı Çzelge 7.78. Kentsel Kesmde Yoksulluğun Hanehalkı Resnn Esas 171 İştek Durumuna Göre Dağılımı Çzelge 7.79. Kırsal Kesmde Yoksulluğun Hanehalkı Resnn Esas 172 İştek Durumuna Göre Dağılımı Çzelge 7.80. Türkye de En Düşük Gıda Malyetne Göre Yoksulluğun 173 Gelr Gruplarına Göre Dağılımı Çzelge 7.81. Türkye de Temel Gereksnmeler Malyetne Göre 174 Yoksulluğun Gelr Gruplarına Göre Dağılımı Çzelge 7.82. Türkye de Gelr Gruplarına Göre Gelrler En Düşük Gıda 174 Malyet ve Temel Gereksnmeler Malyet Yoksulluk Sınırının Altında Olan Haneler Çzelge 7.83. Türkye de Ortalama ve Ortanca Gelrn Yarısına Göre 175 Yoksulluğun Gelr Gruplarına Göre Dağılımı Çzelge 7.84. Türkye de Yetşkn Eşdeğer Başına Yoksulluğun 176 Yoğunluğu Çzelge 7.85. Türkye de Yoksulluğun Yoğunluğu 177 Çzelge 7.86. Türkye de Toplam Gelrler En Düşük Gıda Malyet ve 178 Temel Gereksnmeler Malyet Yoksulluk Sınırının Altında Olan Hanelerde Yoksulluğun Yoğunluğu Çzelge 7.87. Türkye de Yoksulluğun Gelr Gruplarına Göre Yoğunluğu 180 Çzelge 7.88. Türkye de Gelr Gruplarına Göre Toplam Gelrler En 181 Düşük Gıda Malyet ve Temel Gereksnmeler Malyet Yoksulluk Sınırının Altında Olan Hanelerde Yoksulluğun Yoğunluğu XV

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA NO Şekl 5.1. Marshallan ve Hcksan Talep Fonksyonları 66 Şekl 5.2. Toplam Harcamanın Paylaşımı ve Ayrılablrlk Ağacı 71 XVI