YÜKSEK ENFLASYON ENFLASYON BELİRSİZLİĞİNİ ARTIRIYOR MU?

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26-2- İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ EKONOMETRİ VE İSTATİSTİK DERGİSİ YÜKSEK ENFLASYON ENFLASYON BELİRSİZLİĞİNİ ARTIRIYOR MU? Arş. Gör. Sabiha OLTULULAR * Prof. Dr. Harun TERZİ ** Bu makale 2..26 arihinde alınmış hakem konrolü sonrasında 8..26 arihinde düzelilerek yayını uygun bulunmuşur. Absrac In his sudy, he relaion beween inflaion and inflaion uncerainy was examined for he period of 987:-25:6 monhly for he Turkish economy. EGARCH was uilized o ge inflaion uncerainy. Alhough here is a bi-direcional causaliy relaion beween he variables according o Hsiao and Granger approaches, he sign of causaliy running from inflaion uncerainy o inflaion as o Granger causaliy es is no significan. VAR analysis shows ha here exis a uni-direcional causaliy relaion running from inflaion o inflaion uncerainy. Shorly, inflaion has a srong effec on inflaion uncerainy. Achieved empirical resuls from Granger causaliy es and VAR analyses suppor he Friedman-Ball hypohesis in ha period. Keywords: Inflaion, inflaion uncerainy, EGARCH, uni roo, causaliy, Granger, VAR Öze Bu çalışmada, Türkiye ekonomisinin 987:-25:6 döneminde enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasındaki ilişki incelenmişir. Enflasyon belirsizliğinin ölçülmesinde EGARCH yönemi kullanılmışır. Hsiao ve Granger nedensellik eslerine göre çif yönlü nedensellik ilişkisi olmasına rağmen, Granger nedensellik esine göre enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru olan nedenselliğin işarei isaisiksel olarak anlamlı olmadığı görülmekedir. VAR analizi sonuçlarına göre de ek yönlü bir nedensellik ilişkisi mevcu ve bu ilişkinin yönü de enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğrudur. Kısaca enflasyonun enflasyon belirsizliği üzerinde güçlü bir ekiye sahip olduğu görülmekedir. Granger nedensellik esi ve VAR analizine dayanarak elde edilen sonuçlar, incelenilen bu dönemde, Friedman-Ball hipoezini deseklemekedir Anahar Kelimeler: Enflasyon, enflasyon belirsizliği, EGARCH, birim kök, nedensellik, Granger, VAR * Adres: Aaürk Üniversiesi, Erzurum E-Mail: solulular@aauni.edu.r * * Adres: Karadeniz Teknik Üniversiesi, Trabzon E-Mail: herzi@ku.edu.r

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? Giriş Türkiye de 97 li yıllardan iibaren ekisini hisseirmeye başlayan enflasyon, aradan geçen 3 yıldan aşkın bir süre içinde konrol alına alınamamış bilhassa belirli dönemlerde üç haneli rakamlara ulaşmışır. Kasım 2 ve Şuba 2 krizlerinden hemen sonra uygulamaya konan güçlü ekonomiye geçiş programından sonra enflasyon ek haneli rakamlara ancak indirilebilmişir. Enflasyonu besleyen ve konrol edilemez yükselişine neden olan önemli fakörlerden birisi, enflasyonun yine kendisinin oluşurduğu enflasyon belirsizliğidir. Belirsizlik ekonomiyi farklı kanallardan ekilemekedir. Belirsizlik özellikle faiz oranlarının uzun dönemde yükselmesine ve ekonomik değişkenlerin geleceke beklenen değerlerindeki belirsizliğin armasına neden olduğundan, piyasaların işleyişini olumsuz ekilenmekedir. Belirsizlik riskinden kaçmak iseyen bireyler ve firmalar, kaynaklarını yaırıma yönlendirmek yerine belirsizliğin riskini azalmada kullanacaklardır. Kısa vadeli kredilerin faiz riskinden kaçınmak için uzun vadeli kredi kullanmaya yönelecekir. Ancak uzun vadeli kredilerin faiz oranı yüksek olacağından kredi maliyei aracak ve yaırımlar azalacakır. Enflasyon belirsizliğinin faiz oranlarını arırıcı ekisi, yaırımcıların yaırımlardan beklenen geiri oranlarını da arıracağından yaırımlar azalacakır. Benzer şekilde, bireyler de uzun vadeli yaırım kararlarını ereleyecekir. Enflasyon belirsizliğinin uzun dönemli faiz oranlarını yükselici ekisini vurgulayan bazı araşırmacılar; bu iki değişken arasındaki ilişkinin yönünün poziif olduğunu ileri sürmüşlerdir. Belirsizlik nedeniyle reel saın alma gücünü korumak iseyen bireyler ve firmalar; enflasyona endeksli sözleşmelere yönelirler. Belirsizlik faiz oranlarında, ücrelerde, vergi oranlarında gelir ve kar rakamlarında belirsizlik oluşurduğundan, üreime yönelik faaliyeler de azalmakadır. Enflasyonun enflasyon belirsizliğini arırıcı ekisini enflasyonun para arzını arırıcı ekisiyle açıklayanlara göre; enflasyonun arması durumunda uygulamaya konan ani enflasyonis poliikalar, genellikle enflasyon oranını düşürmeyi amaçlarken, enflasyon değişkenliğinin armasına yol açmakadır. Bu durum enflasyon belirsizliğini de arırmakadır. Yüksek enflasyonun geleceke beklenen enflasyon oranını arırıcı ekisi enflasyonun yol açığı önemli maliyelerden biri olarak kabul edilmekedir. Bu çalışmanın amacı, enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkinin ekonomerik yönemlerle incelenmesidir. Çalışmada, lieraürde önemli görülen çalışmaların; enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkinin incelenmesinde kullanılan ekonomerik yönemlerin ve bu yönemlerle elde edilen ekonomerik sonuçların sunulması hedeflenmekedir. Lieraür Lieraürde, enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasında bir ilişkinin olduğu kabul görmekle birlike bu ilişkinin yönü hakkında farklı görüşler mevcuur. Bu görüşler, üç grupa oplanabilir. Birinci gruba göre ilişkinin yönü enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğrudur (Cukierman-Melzer 986). Bu görüşü savunan ikisaçılar enflasyonun nedenini enflasyon belirsizliği olarak algılamışlardır. İkinci grupa, var olan ilişkinin yönünün enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru olduğunu savunan ikisaçılar, enflasyonun olumsuz ekilerinden birinin de enflasyon belirsizliği olduğunu savunmakadırlar (Friedman 977; Ball 992; Holland 995; Evans-Wachel 993). Bu görüşü savunanlar, enflasyon belirsizliğini enflasyonun bir maliyei olarak değerlendirmekedirler. Üçüncü grupa, enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasında ek yönlü bir ilişkinin varlığından ziyade çif yönlü bir ilişkinin var olduğunu savunan görüş yer almakadır (Nas-Perry 2; Founas-Ioannidis-Karanasos 2

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 24). Bu görüşe göre; enflasyon enflasyon belirsizliğine neden olurken, enflasyon belirsizliği de enflasyona neden olmakadır. Araşırmalar enflasyon belirsizliğini belirlemede; ükeici ankelerini, ekonomerik ahmin yönemlerini ve enflasyon değişkenliğini kullanmışlardır. Anke yöneminde, bireylerin beklediği enflasyon ile gerçekleşen enflasyon arasındaki farkın düşük olması veya bireylerin bekleni içinde oldukları enflasyon oranının benzerlik gösermesi enflasyon belirsizliğinin az olduğunu gösermekedir. Ancak ükeicilerin beklenen enflasyon oranları konusunda farklı sonuçlar vermesi belirsizliğin arığını gösermekedir. Ekonomerik ahmin yönemlerinde, ahminin haa erimlerinin arması belirsizliğin aracağını, aksi halde belirsizliğin azalacağını gösermekedir. Bununla birlike enflasyon oranındaki mulak değişimin harekeli oralaması olarak hesaplanan enflasyon belirsizliği de lieraürde mevcuur (Foser 978). Ekonomerik ekniklerin ilerlemesi ile enflasyon belirsizliği, ARCH- GARCH yönemleriyle ahmin edilmeye başlanmışır (Grier-Perry 998; Nas-Perry 2). Enflasyon belirsizliğini enflasyonun sandar haası olarak hesaplayarak, enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi inceleyen Okun (97), 95 968 dönemi OECD ülkelerinde enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasında poziif bir ilişkinin olduğunu ifade emişir. Aynı çalışmayı 96-968 dönemi için es eden Gordon (97), bu ilişkinin poziif olduğunu, ancak Okun un bulduğu kadar güçlü olmadığını belirmişir. Enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi inceleyen Friedman (977), yüksek enflasyonun enflasyon belirsizliğini arırdığını ve ilişkinin enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru olduğunu ifade emişir. Enflasyon belirsizliği, enflasyonun ekonomide oluşurduğu reel maliyelerin boyuunun belirlenmesinde önemli bir role sahipir. Enflasyon belirsizliğinin nispi fiyalar üzerindeki bozucu ekisini ve nominal sözleşmelerdeki riskini vurgulayan Friedman (977), enflasyon oranındaki arışın enflasyon belirsizliğini arırarak, kaynakların ekinliğini ve büyümeyi olumsuz ekilediğini, parasal oorienin enflasyon arışının büyüme üzerindeki olumsuz ekisini önlemek amacıyla sıkı para poliikası uygulamasının da ayrıca belirsizliği arırdığını, buna bağlı olarak yaırım ve büyümenin azalığını ileri sürmüşür. Foser (978), enflasyon belirsizliğinin ölçülmesinde sandar haanın kullanılmasını eleşirmiş, kendi çalışmasında enflasyon oranındaki mulak değişimin harekeli oralamasını kullanmışır. 23 ülke için enflasyon ve enflasyon belirsizliği ilişkisini es eden Foser, 954 975 dönemi bu ilişkinin poziif olduğunu belirlemişir. Friedman ın görüşünü eorik yönden açıklayan Ball (992), enflasyonun arması durumunda merkez bankalarının uygulayacağı poliikaların belirsizliğin armasına neden olacağını belirmişir. 949 97 dönemi 8 OECD ülkesinde enflasyon ve enflasyon belirsizliği ilişkisini inceleyen ve enflasyon belirsizliği olarak enflasyonun alı yıllık harekeli oralamasının sandar sapmasını kullanan Kasimbris-Miller (982), 8 OECD ülkesinin sadece 9 unda poziif bir ilişkinin olduğunu belirmişlerdir. 955: 983: dönemi 8 OECD ülkesinde yaay kesi ve panel verilerle enflasyon ve enflasyon belirsizliğini inceleyen Kasimbris (985), ilişkinin panel verilerde poziif olduğunu, ancak ek ek ülke analizinin aynı sonucu deseklemediğini belirmişir. Cukierman-Melzer (986), çalışmalarında enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasında enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru ek yönlü poziif bir ilişkinin olduğunu belirmişlerdir. Evans (99), 96-998 dönemi enflasyon ile enflasyon belirsizliğini zamana göre değişen paramere yaklaşımı ile ABD ekonomisi için kısa ve uzun dönem iibariyle ayrı ayrı incelemiş, kısa dönem enflasyon belirsizliğinin geçici şoklara bağlı olduğunu, uzun dönemli enflasyon belirsizliğinin ise para poliikasındaki değişimlerden kaynaklandığını belirmiş ve yüksek enflasyonun yüksek enflasyon belirsizliğine neden olduğunu vurgulamışır. 954-99 dönemi ABD verileri ile enflasyon-enflasyon belirsizliğini inceleyen Holland (995), 3

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? ilişkinin yönünün yüksek enflasyondan yüksek enflasyon belirsizliğine doğru poziif olduğunu bununla birlike ers yönlü bir ilişkinin isaisiksel olarak kuvveli olmadığını belirmişir. Baillie ve diğerleri (996), Cukierman-Melzer hipoezinin sadece yüksek enflasyon yaşayan ülkelerde geçerli olabileceğine dair kanılar elde eiklerini belirmişlerdir. 948-993 dönemi G7 ülkeleri için enflasyon-enflasyon belirsizliği ilişkisini GARCH ve Granger yönemleriyle inceleyen Grier-Perry (998), nedenselliğin yönünün sadece Japonya, Fransa, İngilere ve Almanya da enflasyon belirsizliğinden enflasyona, diğer üm ülkelerde ise enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru olduğunu; enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru olan ilişkinin Japonya ve Fransa da poziif, İngilere ve Almanya da ise negaif olduğunu ileri sürmüşlerdir. Yaay kesi ve zaman serisi verileriyle Türkiye nin de yer aldığı 24 OECD ülkesi için enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi inceleyen ve Türkiye dahil 9 ülkede ilişkinin poziif olduğunu ileri süren Davis-Kanago (2), % un alındaki enflasyon oranında ilişkinin zayıf ancak poziif, % un üsündeki enflasyon oranında ise ilişkinin kuvveli ve poziif olduğunu vurgulamışlardır. 985-998 dönemi İngilere için ARCH- GARCH yönemiyle enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi inceleyen Founas (2), poziif olan ilişkinin Friedman-Ball hipoezini deseklediğini belirmişir. Nas-Perry (2), 96-998 dönemi Türkiye ekonomisinde nedenselliğin enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru poziif olduğunu belirlemişlerdir. Enflasyonun enflasyon belirsizliğini önemli ölçüde arırdığını ileri süren Neyapı (2), Türkiye ekonomisinde 982: 999:2 dönemi yüksek enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkinin poziif olup, Friedman ın hipoezini deseklediğini ileri sürmüşür. 986:-2:2 dönemi için Türkiye ekonomisinde EGARCH modelini uygulayan ve enflasyonun mevsimsel bir yapı sergilediğini vurgulayan Berumen-Kıvılcım-Neyapı (2), mevsimsel ekinin dikkae alınması durumunda gecikmeli enflasyonun enflasyon belirsizliğini ekilemediğini, enflasyon belirsizliğinin meydana geirdiği poziif şokların ekisinin de negaif şoklardan daha büyük olduğunu ileri sürmüşlerdir. Kirmanoğlu (2) uyguladığı GARCH(,) ve UVAR modellerinde enflasyonun enflasyon belirsizliğini arırdığını ileri sürmüşür. G7 ülkelerine ai bir panel veri sei ile enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi inceleyen Apergis (24), enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasında çif yönlü ve poziif bir nedenselliğin olduğunu, bu sonucun hem Friedman hipoezini hem de Cukierman- Melzer hipoezini deseklediğini ileri sürmüşür. 96-999 dönemi Avrupa Birliğine üye alı ülkenin verilerini kullanarak enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi Granger nedensellik ve ARCH yönemiyle inceleyen Founas-Ioannidis-Karanasos (24), iki, dör, alı ve sekiz gecikmeli değerlerde Granger nedensellik esinin ülkelere göre farklı sonuçlar verdiğini ahmin emişlerdir. İngilere için enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru olan nedenselliğin üm gecikmelerde poziif, enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru olan nedenselliğin ise bazı gecikmelerde poziif bazı gecikmelerde negaif olduğunu; Almanya hariç diğer ülkelerde (Fransa, İalya, Hollanda ve İspanya) enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru olan nedenselliğin ise poziif olduğunu belirlemişlerdir. 962-2 dönemi ABD, Japonya ve İngilere için enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi inceleyen Conrad-Karanasos (24), Büün ülkelerde enflasyonun enflasyon belirsizliğini arırdığı sonucuna varmışlardır. Veri Sei ve Yönem Bu çalışmada, 987: ve 25:6 döneminin aylık verileri kullanılarak enflasyon (ENF) ve enflasyon belirsizliği (EB) arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmışır. Enflasyon değişkeni olarak opan eşya fiya endeksi (TEFE (968=)) serisi TC Merkez 4

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 Banksının veri dağıım siseminden derlenmiş ve harekeli oralamalar yönemi ile mevsimsel ekiden arındırılmışır. Anke verileri yardımıyla enflasyon belirsizliği elde edilebilse de, Türkiye de böyle bir veri sei bulunmamakadır. Bu nedenle, bu çalışmada EGARCH yönemi kullanılarak elde edilen koşullu varyans ile enflasyon belirsizliği ahmin edilmişir. Zaman serileri modellemesi haa erimlerin sabi varyansa sabip olma varsayımına dayanmakadır. Engle (983), İngilere nin enflasyon verilerini inceleyerek haa erimleri varyansının sabi olmadığını gösermişir. Engle nin yapığı bu çalışma, ooregresif koşullu değişen varyans (ARCH) adını alarak lieraüre girmişir. Daha sonra Bollerslev (986), arafından gelişirilen model, genelleşirilmiş ooregresif koşullu değişen varyans (GARCH) olarak adlandırılmışır. ARCH modelinde kullanılan koşullu varyans (h ), Ψ - gerçekleşmiş bilgi seine bağlıdır. Bu bilgi sei, dışsal değişkenler ve gecikmeli içsel değişkenler ile bu değişkenlerin paramereleri olan λ veköründen oluşmakadır. ARCH regresyon modeli normallik varsayımını da kapsayacak şekilde yazılabilir: y Iψ N(x λ, h ) h ( ε, ε,..., ε, α) = 2 p = π x λ λ ε Burada x koşullu oralamayı, h koşullu varyansı, α ve λ paramere vekörünü, xdışsal ve gecikmeli içsel değişkenler vekörünü emsil emekedir. ARCH (p) süreci aşağıdaki gibi yazılabilir: h p = α + i= α ε i 2 + ν () Modelin Kısıları: α > ve αi i=, 2, 3,...,p 2 2 2 ε, ε,..., ε p değerleri negaif olmayacağından büün ε değerleri için koşullu varyans denklemi negaif değer almamalıdır. () nolu denklemdeki ARCH (p) süreci için fark denklemi kurallarını uygulayarak, sürecin karakerisik denklemi oluşurulabilir (Gökçe, 2): 2 P ( α ϕ α 2ϕ,..., α Pϕ = ) burada, kovaryans durağanlığının sağlanabilmesi için denklemin karakerisik köklerinin mulak değer olarak birden büyük olması gerekmekedir (Higgins, Bera 992). Denklemin dinamik isikrarının sağlanabilmesi için gerekli koşul, p α i lerin oplamının birden küçük ( i= αi ) olmasıdır. ARCH (p) denkleminin paramerelerine geirilen bu son kısı ihlal edildiğinde ( α i lerin oplamının birden büyük olması) süreç sonsuz varyansa sahip olmakadır (Engle, 983). Koşullu varyansın ( h ), kendi gecikmeli değerleri ve haa erimlerinin gecikmeli değerlerinin bir fonksiyonu olarak modellenen GARCH (p,q) süreci aşağıdaki gibi yazılabilir: y I N(x λ, h ) ψ p q 2 = α + α iε i + βih i + ν (2) i= i= = π x λ h ε 5

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? ARCH ve GARCH modelleri varyansın ekisini simerik olduğunu varsaymakadır. Aynı zamanda modeller oynaklığın büyüklüğü ile ilgilenirken oynaklığın işarei ile ilgilenmemekedir. Azalan ve aran yöndeki dalgalanmalar birbirine eşi olmayabilir. Bazen azalan yöndeki dalgalanmalar aran yöndeki dalgalanmalardan daha yüksek bir oynaklıklara neden olabildiği gibi, aran yöndeki dalgalanmalar azalan yöndeki dalgalanmalardan daha yüksek bir oynaklıklara neden olabilmekedir. Bu durumlarda simerik olmayan bir eki görülmekedir. Bu asimerik ekinin varlığı üsel GARCH modeli yardımıyla çözümlenebilmekedir. Varyansın simerik veya asimerik olup olmadığını belirleyen δ2 kasayısı sıfıra eşi ise (δ2=) varyans simerikir aksi akdirde varyans asimerikir. EGARCH (,) modeli denklemler yardımıyla aşağıda özelenmekedir: Iψ N(x λ, h ) π π = b + b π + b DUM + ε (3) 2 ε ε log( h ) = α + δ + δ 2 + δ3 log(h ) (4) 2 2 h h ε = π x λ Burada DUM 994 yılını emsil eden kukla değişkeni; x λ koşullu oralamayı; h koşullu varyansı; b, α ve δ paramere vekörünü; xdışsal ve gecikmeli içsel değişkenler vekörünü emsil emekedir. Enflasyon (ENF) ve enflasyon belirsizliği (EB) serilerinin durağanlığını belirlenmek için Dickey-Fuller (DF) ve Phillips-Perron (PP) esleri kullanılmışır. Sandar Dickey-Fuller (SDF) esinin ahmininde çoğu zaman ookorelasyon sorunu ile karşılaşılmaka, bu sorunu oradan kaldırmak için SDF denklemine ookorelasyonu gidermeye yeecek kadar bağımlı değişkenin gecikmeli değeri denklemin sağ arafına ilave edilmekedir. Bu ilaveden sonra SDF regresyon denklemi Augmened Dickey-Fuller (ADF) denklemine dönüşmekedir (Dickey-Fuller 979). Durağanlık esinde kullanılan sabili ve sabili-rendli denklemler ile hipoezler aşağıda göserilmişir: Y = α + γy n + i= β Y i i n = α + γy + βi Y i i= H : γ =, H : γ < + ε Y + δ + ε Phillips-Perron (988) arafından yapılan araşırmada, bir zaman serisindeki yüksek dereceden korelasyonun konrol edilebilmesi için paramerik olmayan bir yönem önermekedir. Phillips-Perron (PP) esi, Dickey-Fuller (DF) esine alernaif bir es olmasından ziyade amamlayıcı bir birim kök esi olarak lieraüre geçmişir. PP esinin seri veya serilerdeki yapısal kırılmaları yakalamada daha ekin olduğu ifade edilmekedir. PP esinde, Newey-Wes opimal gecikme uzunluğunu belirlemeden ziyade uyarlama ahmincisi olduğundan, PP esinde ookorelasyonu gidermeye yeecek kadar bağımlı değişkenin gecikmeli değeri ilave edilmemeke, onun yerine kasayı uyarlanmakadır. PP esinde aşağıdaki denklem kullanılmakadır: 6

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 Y = α + βy + δ + ε Denklemlerde, α, γ, β ve δ denklemlerden elde edilen paramereleri; rendi; ε haa erimini emsil emekedir. Granger nedensellik esi, iki değişkenin arasında bir ilişkinin olup olmadığını, eğer varsa bu ilişkinin yönünü belirlemek için kullanılmakadır. Granger nedensellik esi, modelde yer alan bağımsız değişkenlerin grup halinde sıfıra eşi olup olmadığını es emekedir. Bu ilişki es edilirken modelde yer alan değişkenlerin grup halinde F-esine bakılarak karar verilmekedir. Granger nedensellik esi, serilerin durağan olmasını gerekirmekedir (Granger 969, 986). ENF = α + ε (5) m n β ienf i + θieb i + i= i= p q ϕ jeb j + δ jenf j + j= j= EB = ϑ + ν (6) Granger nedensellik esi gibi iki değişken arasındaki ilişkiyi inceleyen Hsiao yönemi, Granger nedensellik esinde kullanılan denklemlerin aynısını kullanmakadır. Ancak Hsiao yönemi Granger nedensellik esinden farklı bir yapıya sahipir. Granger nedensellik esi F esine göre karar verirken, Hsiao yönemi, denklemlerden elde edilen opimal gecikme uzunluklarının karşılaşırılmasına dayanmakadır (Hsiao 979, 98). VAR siseminde üm içsel değişkenler yine sisemdeki üm içsel değişkenlerin gecikmeli değerlerinin bir fonksiyonudur. VAR siseminde her değişken kendisinin ve diğer açıklayıcı değişkenlerin gecikmeli değerlerinin doğrusal bir fonksiyonudur. enflasyon (ENF) ve enflasyon belirsizliği (EB) ilişkisini belirlemek için aşağıdaki VAR modeli kurulmuşur. VAR modelinde v i ler beyaz gürülülü haa erimlerini, p AIC ile belirlenen opimal gecikme uzunluğunu ve β lar sisemde ahmin edilen kasayılarını gösermekedir. VAR yönemi ENF ve EB arasındaki ilişkinin yapısını ve nedenselliğin yönünü belirlemek için kullanılmışır. Bu çalışmada dışsal değişken olmadığından üm değişkenler sisem içinde belirlenmişir. VAR modeli basi olarak aşağıdaki gibi anımlanabilir. ENF α = EB α 2 + p i= β δ i 2i β δ 2i 22i ENF EB i i v v 2 (7) (7) nolu denklemdeki VAR siseminin ilişkisiz olan v ve v 2 haa erimlerinde meydana gelecek bir değişme ENF ve EB değişkenlerinin mevcu değerlerinde hemen bir değişmeye neden olacakır. Ayrıca ENF ve EB değişkenlerinin gecikmeli değerlerinin VAR sisemindeki her iki denklemde olması nedeniyle ENF ve EB değişkenlerinin geleceke alacağı değerler de değişecekir. v ENF deki ve v 2 EB deki şokları gösermekedir. v nin eki-epki fonksiyonları ENF de meydana gelecek bir sandar sapmalık şokun ENF ve EB nin mevcu ve gelecekeki değerleri üzerindeki ekisini ölçmekedir. Eki-epki analizi değişkenler arasındaki karşılıklı dinamik ekileşimlerin belirlenmesinde yaygın bir şekilde kullanılmakadır. Eki-epki analizi VAR sisemindeki içsel değişkende meydana gelecek bir şokun kendisine ve diğer değişkenlere olan ekisini göserirken, varyans ayrışırması VAR sisemindeki içsel değişkenlerde meydana gelen değişimin nispi önemini ve bu değişimin ne kadarının değişkenin kendisinden ve ne kadarının da sisemdeki diğer değişkenlerden kaynaklandığını gösermesi ve değişkenler arasındaki 7

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? nedensellik ilişkilerinin derecesinin belirlenmesi acısından önemlidir. Varyans ayrışırması değişkenler arasındaki dinamik ekileşimler ve belli bir dönem süresince bir değişkende meydana gelen oransal değişmenin ne kadarının kendisinden ve ne kadarının sisemdeki diğer değişkenlerden kaynaklandığı hakkında bilgi vermesi bakımından da önemlidir. Böylece değişkenlerin içsel yada dışsal olup olmadıkları da belirlenebilmekedir. Ampirik Sonuçlar 994 yılındaki enflasyon oranının arışı göz ardı edilmemesi gerekiğini göseren b 2 kasayısı isaisiksel olarak % anlamlılık seviyesinde anlamlı bulunmuşur. Bu nedenle 994 yılı kukla değişken olarak gerek EKK regresyon denklemine gerekse de EGARCH denklemine ilave edilmişir. EKK Regresyonununda üm değişkenler isaisiksel olarak anlamlı ve R 2 makul seviyede çıkmışır. Ancak regresyonda ookorelasyon ve değişen varyansın olduğu aynı zamanda normal dağılıma sahip olmadığı da görülmekedir (Tablo a- Tablo b). Tablo a: EKK Regresyon Sonuçları Kasayılar ve İsaisikler.6 a b b b 2 (7.2).57 a (8.86).24 a (3.98) R 2.4 n 22 ARCH LM () 4.37 b (.36) WHITE () 3.7 a (.9) a: %, b:%5 ve c: % anlamlılık seviyesini; paranez içindeki değerler de isaisiklerini emsil emekedir. Tablo b: İsaisiksel Değerler Seri: Haa Terimleri Dönem 987:3 25:6 Oralama.29e-8 Medyan -.9 Maximum.557 Minimum -.599 Sandar Sapma.86 Skewness 2.6865 Kurosis 24.6357 Jarque-Bera 4555.59 Probabiliy. δ 2 kasayısı isaisiksel olarak anlamlı olduğundan varyans asimerikir. Bu nedenle enflasyon belirsizliği bu çalışmada EGARCH yönemi ile elde edilmişir. δ 2 negaif ve 8

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 isaisiksel olarak anlamlı olduğundan incelenilen dönemde enflasyon oranındaki azalan yönde meydana gelen dalgalanmalar aran yönde meydana gelen dalgalanmalardan daha yüksek bir oynaklığa neden olduğunu gösermekedir. Enflasyon oranında (özellikle 994 yılında) meydana gelen yükselmelerin ani olduğu bunun yanında meydana gelen düşüşlerinin ise ani olmadığı yani, belirli bir oynaklığın yaşandığı görülmekedir. Bu eki Grafik 2 de açıkça gözlenebilmekedir. Tablo 2: Koşullu Değişen Varyans Modelleri Koşullu Oralama Denklemi Koşullu Varyans Denklemi b b b 2 α δ δ 2 δ 3.3 a.57 c.7 a -.67 a (-2.92) (2.27) (8.8) (.68) R 2 =.33, AIC -5.27, BIC -5.6, İerasyon Sayısı 69 Paranez içindeki değerler z isaisiğini emsil emekedir..6 a (3.36) -.2 b (-.98).85 a (.89) (3) nolu denklemi EKK yönemi ile ahmin edildiğinde modelde, ARCH ekisinin olduğu görülmekedir. (4) nolu denklemi EGARCH(,) ile ahmin edildiğinde arık modelde ARCH ekisinin olmadığı görülmekedir. Tablo 3: Durağanlık Tesleri Değişkenler DF Tesi PP Tesi ENF -7.89() a -7.82(4) a EB -3.89() a -5.6(4) a n=2 için kriik ablo değerleri rendsiz modelde, sırasıyla, % ve %5 için 3.463 ve 2.87 6, (MacKinnon, 996). Opimal gecikme uzunlukları paranez içinde verilmekedir. a: % de anlamlı olduğunu ifade emekedir. ENF ve EB değişkenleri, DF ve PP eslerine göre, seviyesinde durağan olduğu Tablo 3 e görülmekedir. Tablo 4: Hasio Nedensellik Tesi Denklemler FPE Değerleri İlişkinin Yönü ENF=f(EB) 5. () 4.48 (3) EB ENF EB=f(ENF) 9.97e-8 () 8.89e-7 (2) ENF EB Opimal gecikme uzunlukları paranez içinde göserilmişir. Tablo 5: Granger Nedensellik Tesi Denklemler F-esi Nedensellik ENF=f(EB) F(3,22)=2.85 a EB ENF * EB=f(ENF) F(2,24)=5.73 a ENF EB (+) a: % ve c: % seviyesinde anlamlı, * işarei isaisiksel olarak anlamlı olmadığı görülmekedir. Hsiao ve Granger nedensellik esine göre enflasyon ve enflasyon belirsizliği arasında karşılıklı bir nedensellik ilişkisi görülmekedir (Tablo 4). Ancak, Granger nedensellik esinde enflasyon belirsizliğinden enflasyona doğru olan nedenselliğin işarei isaisiksel olarak 9

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? anlamlı bulunamamışır. Bunun aksine enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru olan nedenselliğin işarei poziif ve isaisiksel olarak anlamlı bulunmuşur. Tablo 6: VAR Nedensellik F-Tesi Değişkenler F-es p-değeri ENF (Bağımlı) 89.573 a. EB.238.626 EB(Bağımlı) 2.727 a. ENF 377.574 a. a: % de anlamlı VAR F esinde enflasyon belirsizliğinin kendisinin ve enflasyon beklenisinin geçmiş değerlerinden ekilendiği, ayrıca sisemdeki açıklayıcı değişkenlerin her birinin gecikmeli kasayılarının oplamının poziif ve anlamlı olduğu, ancak enflasyonun sadece kendisinin gecikmeli değerlerinden poziif ekilendiği belirlenmişir. Bu sonuç EB nin ENF ile EB nin gecikmeli değerlerinden poziif ekilendiğini, ancak ENF nin sadece kendi gecikmeli değerlerinden ekilendiğini gösermekedir (Tablo 6). Grafik, TEFE serisinin EGARCH(,) ile ahmin edilen koşullu SD grafiğini, Grafik 2 de TEFE deki aylık yüzde değişimi gösermekedir..6 Grafik : Koşullu SD Grafik.5.4.3.2. 88 9 92 94 96 98 2 4

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 3 Grafik 2: TEFE deki Aylık Yüzde Değişimi 2-88 9 92 94 96 98 2 4 Koşullu SD grafiğindeki dalgalanmalar belli dönemlerde enflasyondaki oynaklığın önemli seviyelere ulaşığını gösermekedir. Grafike görüldüğü gibi 987 erken seçimleri, nisan 94 krizi, kasım 2 ve şuba 2 krizleri sonrasında enflasyon belirsizliği daha belirgin bir seyir izlemekedir. Aynı zamanda, enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde de enflasyon belirsizliğinin yüksek olduğu grafik ve 2 de açıkça görülmekedir. VAR analizinde opimum gecikme uzunluğu AIC krierleri kullanılarak bulunmuşur. Bir sandar haa kadarlık şok karşısında EB nin kendisinde meydana gelen değişim Grafik 3a da ve ENF de meydana gelen değişim ise Grafik 3c de göserilmişir. Benzer şekilde ENF serisindeki bir sandar haa kadarlık şok karşısında ENF nin kendisinde meydana gelen değişim Grafik 3d de ve EB de meydana gelen değişim ise Grafik 3b de göserilmişir. Ekiepki grafiklerinde ora çizgi noka ahminlerini al ve üs çizgiler ise bir sandar haalık güven aralığını gösermekedir. Grafik 3d ENF de meydana gelen bir şokun ENF üzerinde poziif ve azalan bir ekisinin olduğu görülmekedir. ENF de meydana gelen bir şokun EB üzerindeki ekisi ilk 3 ay poziif aran, daha sonrada poziif azalan bir eki şeklinde görülmekedir (Grafik 3b). Ancak EB de meydana gelen bir şokun ENF üzerindeki ekisinin belirsiz olduğu görülmekedir (Grafik 3c).

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? Grafik 3: ENF ve EB Değişkenlerinin Eki-Tepki Grafikleri.4 Grafik 3a: EB nin EB ye Tepkisi.4 Grafik 3b: EB nin ENF ye Tepkisi.3.3.2.2.... -. -. 2 3 4 5 6 7 8 9 2 2 3 4 5 6 7 8 9 2 2.5 Grafik 3c: ENF nin EB ye Tepkisi 2.5 Grafik 3d: ENF nin ENF ye Tepkisi 2. 2..5.5...5.5.. -.5 -. 2 3 4 5 6 7 8 9 2 -. 2 3 4 5 6 7 8 9 2 Varyans Ayrışırmaları Grafik 4a ve 4b de göserilmişir. EB de meydana gelen değişimi ilk dönem yine EB nin açıklama derecesi yüzde iken bu oran sonraki dönemlerde sırasıyla yüzde 95.59, 9.54, ve 86.57 olarak devam emekedir. EB de meydana gelen değişimi ENF nin açıklama derecesi 2. dönemden iibaren yüzde 4.4 den başlayıp sonraki dönemlerde yüzde 2.4 lere kadar devam emekedir. Bu sonuç EB de meydana gelen değişimlerde ENF nin önemli bir değişken olduğu görüşünü deseklemekedir (Grafik 4a). Değişiminin yüzde 99.4 en fazlası yine kendisindeki şoklar arafından açıklanan ENF, geri kalan değişimin 2 dönem boyunca en fazla yüzde.86 sı EB arafından açıklanmakadır (Grafik 4b). 2

Grafik 4a: EB nin Varyans Ayrışırması Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 % 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% % % EB ENF 4.4 9.46 3.43 6.2 8.5 9.25 2.2 2.5 2.82 2.2 2.4 95.59 9.54 86.57 83.8 8.95 8.75 79.98 79.49 79.8 78.98 78.86 2 3 4 5 6 7 8 9 2 Grafik 4b: ENF nin Varyans Ayrışırması % EB ENF 8% 6% 4% 99.4 99.26 99.3 99.3 99.3 99.29 99.27 99.27 99.27 99.27 99.26 99.26 2% %.86.74.69.69.69.7.72.723.73.73.74.74 2 3 4 5 6 7 8 9 2 Sonuç Makroekonomik ve finansal değişkenlere ai birçok zaman serisinin oynaklık sergilediği görülmekedir. Bu zaman serilerinin haa erimleri varyansı, zaman içinde değişmemeli (sabi olmalı) varsayımına uymamakadır. Bu durumda, model EKK yönemi ile ahmin edilememekedir. Koşullu değişen varyansın var olduğu modelleri çözebilme imkanı veren ARCH/GARCH yönemleri kullanılmakadır. Bu çalışmada, belirsizliğinin ahmininde en uygun modelin EGARCH olduğu belirlenmişir. İncelenilen dönemde enflasyon oranındaki azalan yönde meydana gelen dalgalanmalar aran yönde meydana gelen dalgalanmalardan daha yüksek bir oynaklığa neden olduğunu gösermekedir. Enflasyon oranında (özellikle 994 yılında) meydana gelen yükselmelerin ani olduğu bunun yanında meydana gelen düşüşlerinin ise ani olmadığı yani, belirli bir oynaklığın yaşandığı görülmekedir. 3

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? Enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi Türkiye ekonomisi için inceleyen bu çalışma, Granger, Hasio nedensellik ve VAR yönemlerini kullanmakadır. Enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasında bir ilişkinin olduğu, nedenselliğinin yönü enflasyondan enflasyon belirsizliğine doğru ve poziif olduğu yönünde kanılar elde edilmişir. Eki-epki analizleri, enflasyon oranında meydana gelen bir şokun enflasyon oranı üzerinde poziif ve azalan bir ekinin olduğunu,enflasyon belirsizliğinde meydana gelen bir şokun enflasyon oranı üzerinde ise ekisinin belirsiz olduğunu, bununla birlike, enflasyon oranında meydana gelen bir şokun enflasyon belirsizliği üzerinde ilk 3 ay poziif aran, daha sonrada poziif azalan bir ekinin olduğunu gösermekedir. Bu sonuçlar, Türkiye ekonomisi için daha önce enflasyon ile enflasyon belirsizliği arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmaların sonuçlarını deseklemekedir. Friedmen-Ball hipoezini desekleyen ampirik sonuçlar, enflasyonun kendisini beslediğini ve aynı zamanda enflasyonun enflasyon belirsizliğinin armasına neden olduğunu gösermekedir. Enflasyon belirsizliğinin çözümünde (azalılmasında) en ekin yolun, enflasyon oranının azalılması gerekiği yönündedir. Belirsizlik özellikle faiz oranlarının uzun dönemde yükselmesine ve ekonomik değişkenlerin geleceke beklenen değerlerindeki belirsizliğin armasına neden olduğundan, piyasaların işleyişini olumsuz ekilenmekedir. Belirsizlik faiz oranlarında, ücrelerde, vergi oranlarında gelir ve kar rakamlarında belirsizlik oluşurduğundan üreime yönelik faaliyeler de azalmakadır. Enflasyonun yaırım, üreim, isihdam ve gelir dağılımındaki dengeleri bozucu ekilerinin yanı sıra ekonomide oluşurduğu belirsizlik de önemli sorunlardan biridir. Enflasyon oranı arıkça gelecekeki enflasyon belirsizliği de armakadır. Bu nedenle enflasyon belirsizliğinin azalılması için enflasyon oranının düşürülmesi gerekmekedir. Özellikle yüksek enflasyon düşük enflasyona göre enflasyon belirsizliğini daha da arırmakadır. Enflasyonis beklenilerin kırılmasında fiya isikrarını esas alan bir poliikanın ne denli önemli olduğu yapılan çalışmalarla ve ülke deneyimleri ile görülmekedir. Kaynakça Apergis, N., (24) Inflaion, Oupu Growh, Volailiy and Causaliy: Evidence from Panel Daa and he G7 Counries, Economics Leers, 83, s.85-9. Baillie, R., Chung, C. F. ve Tieslau, Y. M., (996) Analysing Inflaion by he Fracionally Inegraed ARFIMA-GARCH Model, Journal of Applied Economerics,, s.23-4. Ball, L., (992) Why Does High Inflaion Raise Inflaion Uncerainy?, Journal of Moneary Economics, 29, s.37-88. Berumen, H., Kıvılcım, M. ve Neyapı, B., (2) Modelling Inflaion Uncerainy Using EGARCH: an Applicaion o Turkey, hp://www.econurk.org/turkisheconomy/ kivil2.pdf. Bollerslev, T., (986) Generalized Auoregressive Condiional Heeroscedasiciy, Journal of Economerics, 3, s.37-27. Conrad, C. ve Karanasos, M., (24) On he Inflaion-Uncerainy Hypohesis in he USA, Japan and he UK: a Dual Long Memory Approach, Japan and he World Economy, forhcoming. Cukierman, A. ve Melzer, A. H., (986) A Theory of Ambiguiy, Credibiliy, and Inflaion under Discreion and Asymmeric Informaion, Economerica, 54, s.49-2. Davis, G., K. ve Kanago, B. E., (2) The Level and Uncerainy of Inflaion: Resuls from OECD Forecass, Economic Inquiry, 38, s.58-72. Dickey, D. A. ve Fuller, W. A., (979) Disribuion of he Esimaors for Auoregressive 4

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 Time Series wih a Uni Roo, Journal of he American Saisical Associaion, 74, s.427-3. Engle, R. F., (983) Esimaes of he Variance of U. S. Inflaion based upon he ARCH Model, Money, Credi and Banking, 5, s.286-3. Evans, M., (99) Discovering he Link beween Inflaion Raes and Inflaion Uncerainy, Journal of Money, Credi and Banking, 23, s.69-84. Evans, M. ve Wachel, P., (993) Inflaion Regimes and he Sources of Inflaion Uncerainy, Proceedings, Federal Reserve Bank of Cleveland, s.475-52. Foser, E., (978) The Variabiliy of Inflaion, The Review of Economics and Saisics, 6, s.346-5. Founas, S., (2) The Relaionship beween Inflaion and Inflaion Uncerainy in he UK: 885-998, Economics Leers, 74, s.77-83. Founas, S., Ioannidis, A. ve Karanasos, M., (24) Inflaion, Inflaion Uncerainy and a Common European Moneary Policy, Mancheser School, 72, s.22-42. Friedman, M., (977) Nobel Lecure: Inflaion and Unemploymen, Journal of Poliical Economy, 85, s.45-72. Gordon, R., (97) Seady Anicipaed Inflaion: Mirage or Oasis?, BPEA, 2, s.499-5. Gökçe, A. (2) İsanbul Menkul Kıymeler Borsası Geirilerindeki Volailie ve ARCH Modelleri, Gazi Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Cil. 3, sayı:. Granger, C. W. J., (969) Invesigaing Causal Relaions by Economeric Models and Cross- Specral Mehods, Economerica, 37, s.424-95. (986) Developmens in he Sudy of Co-inegraed Economic Variables, Oxford Bullein of Economics and Saisics, 48, s.226-46. Grier, K. ve Perry, M. J., (998) On Inflaion and Inflaion Uncerainy in he G7 Counries, Journal of Inernaional Money and Finance, 7, s.67-89. Higgins, M. L., Bera, A. K., (992) A Class of Nonlinear ARCH Models, Inernaional Economic Review, 33,, p.37-58. Hsiao, C., (979) Causaliy Tess in Economerics, Journal of Economic Dynamics and Conrol, s.32-46. (98) Auoregressive Modeling and Money Income Causaliy Deecion, Journal of Moneary Economics, s.85-6. Holland, S., (995) Inflaion and Uncerainy: Tes for Temporal Ordering, Journal of Money, Credi and Banking, 27, s.827-37. Kasimbris, G. M., (985) The Relaionship beween he Inflaion Rae, is Variabiliy, and Oupu Growh Variabiliy: Disaggregaed Inernaional Evidence, Journal of Money Credi and Banking, 7, s.79-88. Kasimbris, G. ve Miller, S., (982) The Relaion Beween he Rae and Variabiliy of Inflaion: Furher Commens, Kyklos, 35, s.456-67. Kirmanoğlu, H., (2) Is here Inflaion-Growh Trade off in he Turkish Economy. Available from:hp://www.econ.queensu.ca/cea2/papers/kirmanoglu.pdf [Accessed February 28, 24]. MacKinnon, J. G., (99) Criical Values for Coinegraion Tess, Chaper 3 in Long-run Economic Relaionships: Readings in Coinegraion, edied by R.F. Engle and C.W.J. Granger, Oxford Universiy Press. Nas, T. F. ve Perry, M. J., (2) Inflaion, Inflaion Uncerainy and Moneary Policy in Turkey: 96-998, Conemporary Economic Policy, 8, s.7-8. Neyapı, B., (2) Inflaion and Inflaion Uncerainy in Turkey: Evidence from he Pas Two Decade, hp://www.bilken.edu.r/~neyapi/shorsudies/2.pdf 5

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? Okun, A., (97) The Mirage of Seady Inflaion, Brookings Papers on Economic Aciviy, s.485-98. Phillips, P. ve Perron, P., (988) Tesing for a Uni Roo in Time Series Regression, Biomerica, p.335-46. Ek: CAL 987 3 2 ALL 25:6 OPEN DATA A:\EGARCH.XLS DATA(ORG=OBS,FOR=XLS) TABLE Series Obs Mean Sd Error Minimum Maximum EGARCH 22.39739.56777.75237.4349563 EO 22 3.79356 2.6786788 -.76867552 28.239559775 SOURCE(NOECHO) C:\ADF.SRC @ADF(DET=CONSTANT,CRI=AIC) EO ************************************************************** * TESTING THE NULL HYPOTHESIS OF A UNIT ROOT IN EO * Choosing he opimal lag lengh for he ADF regression * using he AIC selecion crierion. ************************************************************* Using daa from 987:3 o 25:6 INFORMATION CRITERIA Minimum AIC a lag: Minimum BIC a lag: ************************************************************** * AUGMENTED DICKEY-FULLER TEST FOR EO WITH LAGS: -7.898 * AT LEVEL.5 THE TABULATED CRITICAL VALUE: -2.8748 * * Coefficien and T-Saisic on he Consan: *.6676 6.3774 ************************************************************** @ADF(DET=CONSTANT,CRI=AIC) EGARCH ************************************************************** * TESTING THE NULL HYPOTHESIS OF A UNIT ROOT IN EGARCH * Choosing he opimal lag lengh for he ADF regression * using he AIC selecion crierion. ************************************************************* Using daa from 987:3 o 25:6 INFORMATION CRITERIA Minimum AIC a lag: 7 Minimum BIC a lag: ************************************************************** * AUGMENTED DICKEY-FULLER TEST FOR EGARCH WITH 7 LAG-3.8963 * AT LEVEL.5 THE TABULATED CRITICAL VALUE: -2.8752 6

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 * * Coefficien and T-Saisic on he Consan: *.9 2.8532 * GRANGER NEDENSELLİK *HASIO NEDENSELLİK LINREG(NOPRINT) EO # CONSTANT EO{} COMPUTE FPE=((%NOBS++)*%RSS)/((%NOBS--)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 5.922 LINREG(NOPRINT) EO; # CONSTANT EO{ TO 2} COMPUTE FPE=((%NOBS++2)*%RSS)/((%NOBS--2)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 5.6874 LINREG(NOPRINT) EO; # CONSTANT EO{} EGARCH{} COMPUTE FPE=((%NOBS+++)*%RSS)/((%NOBS---)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 5.542 LINREG(NOPRINT) EO; # CONSTANT EO{} EGARCH{ TO 2} COMPUTE FPE=((%NOBS+++2)*%RSS)/((%NOBS---2)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 4.8367 LINREG(NOPRINT) EO; # CONSTANT EO{} EGARCH{ TO 3} COMPUTE FPE=((%NOBS+++3)*%RSS)/((%NOBS---3)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 4.48478 LINREG(NOPRINT) EO; # CONSTANT EO{} EGARCH{ TO 4} COMPUTE FPE=((%NOBS+++4)*%RSS)/((%NOBS---4)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 4.4849 LINREG(NOPRINT) EO; # CONSTANT EO{} EGARCH{ TO 3} COMPUTE FPE=((%NOBS+++3)*%RSS)/((%NOBS---3)*%NOBS) EXC #EGARCH{ TO 3} Null Hypohesis : The Following Coefficiens Are Zero EGARCH Lag(s) o 3 F(3,22)= 2.85265 wih Significance Level. SUM 7

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? #EGARCH{ TO 3} Summary of Linear Combinaion of Coefficiens EGARCH Lag(s) o 3 Value 92.4867485 -Saisic.299 Sandard Error 39.57679565 Signif Level.765224 *DEĞİŞKENLERİN YER DEĞİŞTİRMESİ LINREG(NOPRINT) EGARCH; # CONSTANT EGARCH{} COMPUTE FPE=((%NOBS++)*%RSS)/((%NOBS--)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 9.9683e-8 LINREG(NOPRINT) EGARCH; # CONSTANT EGARCH{ TO 2} COMPUTE FPE=((%NOBS++2)*%RSS)/((%NOBS--2)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE=.64e-7 LINREG(NOPRINT) EGARCH; # CONSTANT EGARCH{} EO{} COMPUTE FPE=((%NOBS+++)*%RSS)/((%NOBS---)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 9.434e-8 LINREG(NOPRINT) EGARCH; # CONSTANT EGARCH{} EO{ TO 2} COMPUTE FPE=((%NOBS+++2)*%RSS)/((%NOBS---2)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 8.89288e-8 LINREG(NOPRINT) EGARCH; # CONSTANT EGARCH{} EO{ TO 3} COMPUTE FPE=((%NOBS+++3)*%RSS)/((%NOBS---3)*%NOBS) DISPLAY 'FPE=' FPE FPE= 8.9784e-8 LINREG(NOPRINT) EGARCH; # CONSTANT EGARCH{} EO{ TO 2} COMPUTE FPE=((%NOBS+++2)*%RSS)/((%NOBS---2)*%NOBS) EXC; # EO{ TO 2} Null Hypohesis : The Following Coefficiens Are Zero EO Lag(s) o 2 F(2,24)= 5.7383 wih Significance Level.42 SUM; #EO{ TO 2} Summary of Linear Combinaion of Coefficiens EO Lag(s) o 2 Value.4944435 -Saisic 5.672 Sandard Error.88798 Signif Level.6 *VAR ANALİZİ SYS TO 2 VAR EO EGARCH 8

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 LAGS TO DET CONSTANT END(SYSTEM) ESTIMATE(SIGMA,NOFTEST,NOPRINT) Covariance\Correlaion Marix of Residuals EO EGARCH EO 5.273834 -.9299764 EGARCH -.62335.8893 *COM LOGDETU=%LOGDET COM AIC =%NOBS*%LOGDET+2*(%NREG*4) DIS 'AIC=' AIC AIC= -38.496 SYS TO 2 VAR EO EGARCH LAGS TO 2 DET CONSTANT END(SYSTEM) ESTIMATE(SIGMA,NOFTEST,NOPRINT) Covariance\Correlaion Marix of Residuals EO EGARCH EO 4.63882654 -.2249897 EGARCH -.7694476.855 *COM LOGDETU=%LOGDET COM AIC =%NOBS*%LOGDET+2*(%NREG*4) DIS 'AIC=' AIC AIC= -377.8279 *OPTİMAL LAG= SYS TO 2 VAR EO EGARCH LAGS TO DET CONSTANT END(SYSTEM) ESTIMATE(FTEST,NOPRINT) F-Tess, Dependen Variable EO Variable F-Saisic Signif EO 89.573. EGARCH.2384.6258677 F-Tess, Dependen Variable EGARCH Variable F-Saisic Signif EO 2.7275.55 EGARCH 377.5742. 9

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? LINREG(NOPRINT) EGARCH; # CONSTANT EO{} SUM #EO{} Summary of Linear Combinaion of Coefficiens EO Lag(s) Value.5624858 -Saisic 4.46729 Sandard Error.25923 Signif Level.275 LINREG(NOPRINT) EO; # CONSTANT EGARCH{} SUM #EGARCH{} Summary of Linear Combinaion of Coefficiens EGARCH Lag(s) Value 53.42824 -Saisic.5655 Sandard Error 349.7589 Signif Level.38347 Variance Decomposiion of EGARCH: Period S.E. EGARCH EO.298.. 2.38 95.59393 4.4665 3.429 9.5423 9.457972 4.46 86.5722 3.42978 5.48 83.79545 6.2455 6.494 8.94885 8.55 7.52 8.74835 9.2565 8.58 79.97777 2.2223 9.5 79.48697 2.533.53 79.7594 2.8246.54 78.97952 2.248 2.55 78.85577 2.4423 Variance Decomposiion of EO: Period S.E. EGARCH EO 2.238575.86348 99.3659 2 2.548952.74896 99.258 3 2.6379.693663 99.3634 4 2.66542.68557 99.3449 5 2.67479.693484 99.3652 6 2.678382.757 99.29483 7 2.679927.75639 99.28436 8 2.68644.72368 99.27639 9 2.686.72925 99.2778 2.6822.73299 99.267 2.6834.735467 99.26453 2 2.68379.73765 99.26294 Ordering: EGARCH EO 2

Ekonomeri ve İsaisik Sayı:3 26 YIL EGARCH EO Mar.87.86 2.9932 Nis.87.26 2.66557 May.87.335 3.6799 Haz.87.27 2.2349 Tem.87.2 2.96947 Ağu.87.68.3463 Eyl.87.355 2.9645 Eki.87.24 2.32655 Kas.87.375 4.82897 Ara.87.389 9.34446 Oca.88.57 5.32639 Şub.88.554 4.82446 Mar.88.355 4.9847 Nis.88.232 5.2488 May.88.22 3.88359 Haz.88.53.7398 Tem.88.99.292565 Ağu.88.79 3.28547 Eyl.88.55 2.742 Eki.88.7 5.7544 Kas.88.24 4.33659 Ara.88.43 4.779693 Oca.89.3 4.82478 Şub.89.8 2.8698 Mar.89.4 4.5249 Nis.89.8 6.787597 May.89.39 5.386 Haz.89.5 4.483245 Tem.89.23 4.87572 Ağu.89.5 4.22688 Eyl.89 9.57E-5 5.452 Eki.89.6 5.68982 Kas.89 9.85E-5 4.5737 Ara.89 7.52E-5 2.572386 Oca.9.22.443342 Şub.9.374 2.8285 Mar.9.27 3.26 Nis.9.22 3.25879 May.9.339 3.74888 Haz.9.267.836775 Tem.9.248.6747 Ağu.9.38 2.44597 Eyl.9.222 4.793962 Eki.9.22 8.34828 Kas.9.343.825 Ara.9.48.55348 Oca.9.25 4.55272 Şub.9.72 4.797283 Mar.9.46 4.33338 Nis.9.35 4.448527 May.9.34 3.62388 Haz.9.24 2.957952 Tem.9.53 5.98653 Ağu.9.23 3.33466 Eyl.9.26 2.6635 Eki.9.269 4.888362 Kas.9.232 2.6582 Ara.9.257 4.64826 Oca.92.22 6.363559 Şub.92.244 5.446 Mar.92.86 5.668889 Nis.92.5 4.2783 May.92.367 5.55244 Haz.92.32 3.99546 Tem.92.23 3.552 Ağu.92.56 4.78228 Eyl.92.74 3.863797 Eki.92.7 5.23246 Kas.92.53 3.98863 Ara.92.74 3.75626 Oca.93.34 2.694684 Şub.93.222 2.64938 Mar.93.46 2.976434 Nis.93.37 3.467479 May.93.222 4.823 Haz.93.23 4.5849 Tem.93.27 3.3742 Ağu.93.55 3.5779 Eyl.93.5 4.794649 Eki.93.9 3.559274 Kas.93.28 5.35398 Ara.93.244 3.482744 Oca.94.264 5.39282 Şub.94.2669 8.67536 Mar.94.335 7.74945 Nis.94.94 28.23956 May.94.364.6529 Haz.94.435 4.976959 Tem.94.359.7422 Ağu.94.38 3.4225 Eyl.94.776 5.79747 Eki.94.4 6.3523 Kas.94.926 8.57354 Ara.94.549 8.462353 Oca.95.465 7.37993 Şub.95.636 4.53255 Mar.95.452 2.529779 Nis.95.554 4.43894 May.95.32 2.728989 Haz.95.258 3.986275 Tem.95.263 4.652593 Ağu.95.24 3.89998 Eyl.95.8 3.2842 Eki.95.79 4.5577 Kas.95.44 2.4993 Ara.95.25 4.68434 Oca.96.83 6.98878 Şub.96.27 4.3324 Mar.96.282 7.3396 Nis.96.352 5.766467 May.96.387 4.4243 Haz.96.25 5.5623 Tem.96.294 3.8895 Ağu.96.265 5.8546 Eyl.96.253 5.28759 Eki.96.92 4.376566 Kas.96.9 3.259969 Ara.96.38 3.758 Oca.97.6 5.73554 Şub.97.5 5.6363 Mar.97.3 3.796 Nis.97.88 5.654259 2

Yüksek Enflasyon Enflasyon Belirsizliğini Arırıyor mu? May.97.44 6.39537 Haz.97.2 3.76868 Tem.97.65 6.799 Ağu.97.284 5.4297 Eyl.97.99 6.89884 Eki.97.228 7.56358 Kas.97.28 4.37799 Ara.97.29 4.9455 Oca.98.46 6.3683 Şub.98.88 4.9977 Mar.98.77 4.683444 Nis.98.38 3.52848 May.98.562 3.9426 Haz.98.43 3.569528 Tem.98.285 2.3389 Ağu.98.234 2.676723 Eyl.98.62 2.885222 Eki.98.42 2.36977 Kas.98.282.64783 Ara.98.225 2.836432 Oca.99.6 2.9973 Şub.99.45.34 Mar.99.339 3.69362 Nis.99.264 4.3565 May.99.279 5.58598 Haz.99.39 2.228266 Tem.99.364 3.968794 Ağu.99.32 2.47533 Eyl.99.346 3.962569 Eki.99.25 3.498249 Kas.99.244 5.38477 Ara.99.286 6.55435 Oca..275 5.94252 Şub..92 4.375 Mar..58 2.22594 Nis..393 3.77767 May..38 2.9626 Haz..25 2.326 Tem..69.543 Ağu..7 2.88484 Eyl..37 2.5324 Eki..223 2.525 Kas..267 2.95 Ara..72.8854 Oca..23.39693 Şub..324.62674 Mar..224 8.633557 Nis..67 2.88832 May..695 5.73633 Haz..744 2.5256 Tem..579 3.879297 Ağu..425 3.88267 Eyl..264 4.54325 Eki..94 6.94532 Kas..9 5.926836 Ara..95 2.95962 Oca.2.399 3.6396 Şub.2.274 2.983346 Mar.2.78 2.539926 Nis.2.228.23936 May.2.86.88464 Haz.2.52.565 Tem.2.358 2.6498 Ağu.2.27.2684 Eyl.2.345.2292 Eki.2.36 2.462 Kas.2.255 2.99782 Ara.2.95 2.766 Oca.3.76 3.394396 Şub.3.2 2.26245 Mar.3.53.7877 Nis.3.264.764429 May.3.57.323344 Haz.3.5.73552 Tem.3.39.6696 Ağu.3.299.77282 Eyl.3.3.6869 Eki.3.48.772865 Kas.3.322.89697 Ara.3.22.3736 Oca.4.287.32496 Şub.4.59.88273 Mar.4.349.693923 Nis.4.29.968987 May.4.443.5498 Haz.4.76.9894 Tem.4.55 -.76868 Ağu.4.82.3796 Eyl.4.922.778724 Eki.4.552.77 Kas.4.768.55545 Ara.4.624.54586 Oca.5.59.58633 Şub.5.56.37995 Mar.5.432.53342 Nis.5.57.7694 May.5.62.4789 Haz.5.389 -.22752 22