YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİ Z. Ferhan Aydoğan
BİLGİ SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Veri İşleme Sistemi İşlem Destek Sistemleri Süreç Kontrol Sistemi Bilgi Sistemleri Ofis Otomasyon Sistemi Yönetim Bilgi Sistemi Yönetim Destek Sistemleri Karar Destek Sistemi 2 Üst Yönetim Bilgi Sistemi
A. İşlem Destek Sistemleri Daha çok işletmenin operasyonel seviyesindeki (alt kademe) yöneticilere hizmet verir. Operasyonel seviyedeki görevler, kaynaklar ve amaçlar önceden tanımlanmıştır, bu nedenle alınan kararlar yapısal kararlardır. 3
İDS nin görevleri İşletme içindeki ham veriyi işlemek İşletme veri tabanını güncellemek Ofis iletişimini gerçekleştirmek Endüstriyel süreçlerin etkin bir biçimde kontrol edilmesini sağlamak İşletme verimliliğini desteklemek 4
Türleri: 1. Veri İşleme Sistemleri 2. Süreç Denetim Sistemleri 3. Ofis Otomasyon Sistemleri 5
1. Veri İşleme Sistemleri İşletmenin yürütmesi gereken günlük ve rutin işlemleri kaydeden, işleyen, güncelleştiren bilgisayarlı sistemlerdir. Bu sistemdeki işlemler, işlem yükü ve hacmi çok yüksek olan, tekrar eden işlemlerdir. Olay Veri girişi Geri bildirim Veri girişi Geri bildirim Veri İşleme Sistemi Programı Raporlar Veri İşleme Sistemlerinin Yapısı 6
Veri İşleme Sisteminde veriler 2 türlü işlenir: Doğrudan işleme (immediate/on line processing): İşlemler yapıldıkları anda sisteme girilir ve kaydedilir, veri tabanı hemen güncellenir. Maliyetli, ancak hızlı bir veri işleme yöntemidir. Parti işleme (batch processing): İşlemler belli bir zaman süresince gruplanır, süre bitiminde sisteme ardarda girişleri yapılır. İşin niteliğine göre yöneticinin performansını etkileyebilir. Hangi işleme sisteminin kullanılacağına işin niteliğine göre karar verilmelidir. 7
Örnek: Mal sipariş Müşteri Ana Dosyası Posta Siparişleri (parti işleme) Telefon Siparişleri (doğrudan işleme) 8
2. Süreç Denetim Sistemleri Geri bildirimleri dikkate almak suretiyle işletmedeki endüstriyel süreçlerde ortaya çıkan veya çıkabilecek olan aksaklıkları saptar ve bunlar üzerinde düzeltme, yeniden tasarım ve güncelleme işlemlerini yapar. 9
3. Ofis Otomasyon Sistemleri Ofis çalışanlarının verimliliğini arttırmak amacıyla tasarlanmış olan sistemlerdir. İşletmede etkin iletişimi, veri ve bilgiye hızlı ulaşımı ve paylaşımı gerçekleştirerek işlerin etkin, verimli ve hızlı olarak yapılmasını sağlar. Kelime işlemci Elektronik/sesli posta Belge kopyalama, iletme Görüntü işleme Elektronik takvimleme Telekonferans Masaüstü yayıncılık 10
B. Yönetim Destek Sistemleri Yönetimin etkili karar vermesine yardımcı olmak amacıyla bilgi sağlayan ve destek olan bilgi sistemleridir. Yönetim destek sistemleri stratejik (üst) ve taktik (orta) seviyedeki yöneticilerin karar verme gereksinimlerini destekler. 11
Türleri: 1. Yönetim Bilgi Sistemleri 2. Karar Destek Sistemleri 3. Üst Yönetim Bilgi Sistemleri 12
1. Yönetim Bilgi Sistemleri Planlama, denetleme ve düzeltici faaliyetler için geliştirilmiş; üretim, pazarlama, insan kaynakları, finans ve muhasebe gibi işletme işlevlerine ilişkin bilgileri çeşitli araçlar aracılığıyla yöneticilere sunan bir sistemdir. 13
YBS nin tasarım amacı bilgi üretmek, sorgulamalara cevap vermek hatta bilgiler arasındaki ilişkileri kurmak olmuştur. Yönetici ve bilgisayar arasında çift yönlü bir akış bulunmaktadır. Veri işleme sistemindeki kullanıcı nın yerini YBS de yönetici almıştır. YBS genellikle taktik seviyede yapısal kararların desteklenmesine yönelik bir sistemdir. Büyük ölçüde organizasyonun içindeki değişkenlere odaklanır, dış parametrelerle çok ilgilenmez. 14
YBS nin Alt Sistemleri Üretim Pazarlama YBS İK Finans Muhasebe
Üretim Bilgi Sistemi İşletmede üretilen malların ve hizmetlerin ve bunlara ilişkin girdilerin işletme içindeki fiziksel akışlarına ilişkin bilgileri sağlamaya yönelik bilgileri üretir ve dağıtır. Bu bilgiler: üretim teknolojisi planlama ürün geliştirme talep öngörüleri siparişler ve ambar bilgileri stok ve kalite kontrol süreç kontrol üretim maliyetleri satınalma 16
Pazarlama Bilgi Sistemi Ürün ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye doğru akışını yöneten faaliyetlere ilişkin bilgileri üretir ve dağıtır. Bu bilgiler: satış planlaması reklâm ve tanıtım pazar payı ve satış gücü performansının değerlendirilmesi fiyatlama, satış ve karlılık analizleri satış öncesi ve sonrası hizmetler müşteri memnuniyeti 17
İnsan Kaynakları Bilgi Sistemi İnsan kaynakları bilgi sistemleri yöneticilere gerek insan kaynaklarının yönetimi ile ilgili güncel bilgiler sunmak, gerekse insan kaynaklarının yönetimi ile ilgili alınan kararları etkilileştirmek suretiyle yardımcı olur. İnsan kaynakları bilgi sistemi; İstihdam Personel değerlendirme İş analizi ve tasarımı Personel eğitimi ve geliştirme Resmi kurumlar için rapor üretme Personel aylıkları ve ödemelerin yönetimi 18
Finansman Bilgi Sistemi Finansman bilgi sistemleri finansmandan sorumlu yöneticilere işletmeye en uygun maliyetle kaynak bulunması ve kaynakların tahsisi ve kontrolüyle ilgili destek sağlayan sistemlerdir. Aşağıdaki konulara ilişkin bilgileri sağlamaktadır: mali analiz parasal kaynakların tedariki parasal kaynakların uygun işletme varlıklarına yönlendirilmesi parasal kontrol ve denetim 19
Muhasebe Bilgi Sistemleri Muhasebe, isletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde değişme yaratan mali nitelikteki işlemleri kaydetme, sınıflandırma, özetleyerek rapor etme, analiz etme ve yorumlama bilim ve sanatıdır. Muhasebe bilgi sistemi bu sürece ilişkin tüm verileri yönetimin hizmetine sunmaktadır. 20
VİS-YBS arasındaki farklar: VİS tek bir fonksiyonel alanı desteklerken, YBS tüm fonksiyonel alanlar arasındaki bilgi akışını bütünleştirir. Bütünleşik karakteri nedeniyle YBS yöneticinin bilgi gereksiniminin karşılanmasında VİS den daha büyük bir esneklik sağlar. YBS yönetimin tüm seviyelerine bilgi sağlarken, VİS sadece operasyonel seviyeye destek vermektedir. VİS nin çıktısı YBS nin girdisidir, yani YBS için veri tabanı oluşturur. 21
YBS-VİS İlişkisi VİS YBS Dosyaları YBS Sipariş dosyası Ana Üretim dosyası Sipariş işleme sistemi Kaynak işleme sistemi Satış Verisi Ürün Maliyet Verisi Ürün Gelişim Verisi YBS Raporlar Genel muhasebe sistemi Harcama Verisi Yöneticiler Muhasebe dosyası
YBS Tarafından Sağlanan Raporlar: Planlı ya da Periyodik Raporlar (Periodic Reports) (günlük, haftalık, aylık, yıllık) Örn: Bordro, günlük üretim ve satış raporu. Kilit-Gösterge Raporları (Key-Indicator Reports): Yöneticinin kritik olarak nitelendirdiği faaliyetlerin, önceki dönemlerle karşılaştırmalı olarak sunulduğu raporlardır. Örn: Karşılaştırmalı mali tablolar, 3 aylık satış raporları 23
YBS Tarafından Sağlanan Raporlar (devam) Talep raporları (Demand Reports): İstek üzerine üretilen raporlardır. Örn: Belli bir birim için stok seviyesi, çalışma saatleri, belli bir müşteriye gönderilen mal miktarı Olağanüstü Raporlar (Exception Reports): Normalden ya da bir plandan sapmaları göstermek için üretilen raporlardır. Yöneticinin dikkatini çeken, uyaran raporlardır. Örn: Minimum stok seviyesi altında kalan malzeme ve ürün raporları, haftada 40 saatten fazla çalışan personel listesi, belli bir zaman aralığında hiç kullanılmayan malzeme ya da makineleri gösteren raporlar 24
YBS nin İş Üzerindeki Etkileri İşin büyümesinde kolaylık sağlar. Bir Bilgi işleme sistemi kurulduğunda esaslı değişikliklere gereksinim olmadan faaliyetleri genişletme olanağı tanır. Pazarın genişlemesi (müşteri sayısının artması) durumunda sadece bellekte yapılacak kapasite arttırımı ile problem çözülür, rekabet gücü artar. Ofis personelini azaltır. Sistem analisti ve programcı gibi teknik elemanlar dışındaki diğer ofis personeline gereksinimi azaltır. Bilgi işleme maliyetlerini azaltır. Bazı kararların otomasyonunu sağlar. Operasyonel seviyedeki bazı kararlar otomatik olarak alınabilir. Sipariş zamanı, yakıt gereksinimi gibi. Daha fazla ve daha nitelikli bilgi sağlar. 25
2. Karar Destek Sistemleri Organizasyonun taktik ve stratejik seviyedeki yöneticilerine hizmet sunar. Çabuk değişen yapısal ve yapısal olmayan nitelikteki sorunların çözümünde veri ve modeller kullanmak suretiyle karar alıcıya yardımcı olan etkileşimli bilgisayar sistemleridir. 26
Verimlilik-Etkililik Bu sistemlerde karar alma işlevinde verimliliği arttırmaktan çok, etkililiği geliştirmek amaçlanmaktadır. Verimlilik: Bir işi önceden belirlenen performans kriterleri içinde yapmak. Zaman, maliyet ve çabanın en aza indirgenmesi amaçlanır. Etkililik: Bir işin yapılması ile ilgili olarak ne yapılması gerektiğini belirlemek ve seçilen kriterlerden en uygun olanını gerçekleştirmektir. 27
KDS nin Özellikleri Geleceği planlamaya yönelik olarak yarı yapısal ve yapısal olmayan kararların alınmasında kullanılır. Kullanıcının kontrolü altında ve kullanıcı etkileşimlidir. İç ve dış verileri kullanır. Veri ve model tabanlarına erişimlidir. Değişen şartlara ve karar durumlarına uyum sağlayabilir. Düzensiz ve planlanmamış zaman aralıklarında da kullanılabilir. Hedef arama işlevi vardır. (İstenilen sonuca ulaşmak için girdilerin ne şekilde değişmesi gerektiğinin saptanması) What-If analizleri yapabilir. (Olası bir değişikliğin yaratağı risk, maliyet ve karmaşıklığın ölçümlenmesi ) 28
3. Üst Yönetim Bilgi Sistemleri Bu sistemler örgütün stratejik düzeyine hizmet sunar. Başta genel müdür ve yönetim kurulu üyeleri olmak üzere, işletmenin vizyonunu, misyonunu, değerlerini ve stratejilerini belirleyen kişiler için oluşturulmaktadır. Tamamen stratejik, karmaşık ve öngörülemeyen ve önceden planlanamayan kararların alınmasında kullanılan bilgi sistemleridir. 29
Yeni vergi yasaları veya rakip firmalar gibi dış parametreler hakkındaki verileri birleştirmeyi amaçlar. YBS ve KDS nin ürettiği bilgileri de kullanır. Kritik bilgileri özetler ve izini sürer. 30
ÜBS nin Özellikleri Grafikseldir. Kullanımı kolaylaştıran arayüzlere sahiptir. Geniş bir bakış açısı sağlar. Tercihe bağlı olarak detaylara doğru genişler. Çok sayıda veri kaynağını bütünleştirir. 31
ÜBS Terminali Menüler Grafikler İletişim Yerel İşleme İç Veriler VİS/YBS verileri Finansal veriler Ofis sistemleri Modelleme Analiz Dış Veriler İnternet Çeşitli raporlar
Kurumsal Bilgi Sistemi Üst Yönetim Bilgi Sistemleri Karar Destek Sistemleri Yönetim Bilgi Sistemleri İşlem Destek Sistemleri
BS nin Organizasyon Üzerindeki Etkileri: OLUMLU ETKİLER: Küresel, ulusal ve organizasyon içi iletişimin niteliğinde artış Rekabet avantajı Örgütsel gelişim ve işbirliği (sinerji); takım çalışması yeteneğinde artış; departmanlar arası koordinasyonun sağlanması; örgütsel verimliliğin artması Kurumsallaşma; bürokrasinin azalması Lojistiğin güçlenmesi, outsourcing olanakları yaratma; hizmet hızı ve kalitesinde artış Müşteri ilişkilerinde yakınlaşma Maliyetlerde azalma Pazardaki yeni fırsatlardan haberdar olma; yeni ürün geliştirme ; pazarlama olanaklarındaki artış Satın alma sistemlerinin bir merkezde toplanması Sipariş İşlemlerinde kolaylık Etkin stok ve envanter yönetimi 34
İyi tasarlanmamış ve yetersiz teknoloji ile çalışan bilgi sistemlerinin yaratabileceği OLUMSUZ ETKİLER: Gereksiz veri paylaşımı nedeniyle zaman kaybı, aşırı yükleme İletişim ve bilgi sisteminde teknik sorunlar Yetersiz denetim mekanizması Güvenlik sorunları (şifreleme) Alt yapı sorunlarından kaynaklanan eşitsizlikler (teknik elemanların örgütte ayrıcalıklı pozisyonlara gelmesi) Yasal sorunlar (elektronik sözleşmeler/elektronik imza sorunları; vergi sorunları) Birden fazla sanal organizasyonda yer alan işletmeler nedeniyle oluşan güven sorunları ve iş çevresinin karmaşıklaşması Aldatıcı reklam ve haksız rekabet 35
Elektronik İş Yapma Biçimleri Sanal Organizasyonlar E-İşletme E-Ticaret E-Devlet 36
Sanal Organizasyonlar Belli bir alanda uzmanlığa sahip olan işletmelerin geçici ortaklığıdır, özel bir proje çalışması için bir araya gelirler. Coğrafi yerleşim söz konusu olmadan bilgisayar ağları yardımıyla işletilmektedirler. Özellikleri: Bilgi ve iletişim teknolojilerinin yoğun kullanımı İnformal iletişim Yüksek güven düzeyi gereksinimi Hiyerarşiden çok, bilgi ve yeteneğe dayanan ilişkiler Yüksek uyum yeteneği 37
E-İşletme (Dijital İşletme) Bir işletmede gerçekleşebilecek tüm işletme süreçlerinin bilgisayar ortamına aktarılması ve işletme içi ve dışı fonksiyonlar arasında gerçekleşmesi gereken işlemlerin tamamının internet teknolojileri kullanarak gerçekleştirilmesidir. 38
E-Ticaret Ürün veya hizmetin tanıtımı, satışı, ödemesi ve dağıtımının bilgisayar ağları (internet) aracılığıyla yapılması olarak tanımlanabilir. Süreç: Ticaret öncesi firmaların ve tüketicilerin elektronik ortamda bilgilenmesi ve araştırma yürütmesi Firmaların ve tüketicilerin elektronik ortamda buluşması, Ödeme sürecinin yerine getirilmesi Taahhüdün yerine getirilmesi, mal veya hizmetin müşteriye teslimi Satış sonrası bakım, destek, vb. hizmetlerin temin edilmesi 39
40
E-Devlet Bilgi sistemlerinin kamu hizmetlerinin daha hızlı sunulması, yaygınlaştırılması, doğru ve yeterli bilgi sağlanması ve işletme giderlerinin azaltılması amacıyla kullanılmasıdır. Amaçları: Devletin şeffaflaşması, Devletin hızlı ve etkin bir şekilde işleyişinin sağlanması, Her düzeyde vatandaşın yönetime katılımının sağlanması, Kurumlar arası bilgi alışverişinin sağlanarak iş ve veri yinelemesinin önlenmesi, Kamunun hizmet verdiği vatandaşların yaşamalarının kolaylaştırılması, Karar vericilerin bilgiye dayalı karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve hızlandırılması 41
Uygulama alanları: Sosyal yardım ve transferler Kamu bilgilerine erişim Kurumlar arası, kurum içi, vatandaş-kurum, şirket-kurum arası iletişim Vergi tahakkuku (vergi miktarının belirlenmesi), ödemeler Kamu alımları Uluslar arası ticaret, gümrükler Yasaların uygulanması Sağlık, eğitim, ortak kütüphane servisleri 42
Etkin E-devlet kullanımı için gerekli çalışmalar Bilginin etkin ve tam olarak paylaşımı Kullanıcının teknoloji kullanma yeteneğinin arttırılması Envanterin ve elektronik transferlerin nitelik ve niceliklerinin belirlenmesi Yatırım planlaması Bölgesel gelişmişlik düzeyinin arttırlması 43
İşletmede Sistem İyileştirme Çalışmaları 1. İşletme Süreçlerinin Yeniden Yapılandırılması a. Süreç Yenileme: Maliyet, kalite, hizmet, hız gibi performans değerlendirme ölçütlerinde iyileştirme ve gelişmeler yaratmak amacıyla iş süreçlerinin temelden yeniden düşünülmesi ve yeniden tasarlanmasıdır. Yerleşmiş fikir ve uygulamalardan tamamen vazgeçip, herşeye yeniden başlamayı hedefler. Stratejik vizyon gerektirir. Amaç maaliyet üreten faktörleri en aza indirip, değer katan faktörleri maksimuma çıkarmaktır. Faydaları: daha iyi ürün ve hizmet sunma süreçlerin iyileştirilmesi, etkin yönetim örgüt hiyerarşisinde daha az kademe (yalın) 44
İşletmede Sistem İyileştirme Çalışmaları (devam) b. İş Akış Yönetimi Düzenleme: Dökümanların, bilgilerin ve işlerin bir yerden başka bir yere kolaylıkla ve etkili bir şekilde hareketini sağlayan prosedürleri düzenli hale getirme sürecidir. Faaliyet ve süreçlerin kontrol ve koordinasyonunu sağlar. Malzeme akışı (hammadde ürün) Bilgi akışı (organizasyon içi) Müşteri ve tedarikçilerle etkileşim 2. Toplam Kalite Yönetimi Yaklaşımıyla Yeniden Örgütlenme: TKY müşteri isteklerini herşeyin üstünde tutan, organizasyonda müşteri ve kalite odaklı kültür yaratan bir sistemdir. 45
TKY nin 3 temel prensibi: 1. Müşteri odaklılık 2. Sürekli gelişim 3. Bütünleşik yaklaşım TKY de bilgi sistemleri verimliliği arttırmak, kaliteyi geliştirmek, rekabet avantajı elde etmek, sunulan hizmeti geliştirirken maliyetleri azaltmak amacıyla kullanılmaktadır. 46
Bilgi Sistemi Geliştirme Bilgi Sistemi Geliştirme Nedenleri: Rekabet (işletme maliyetlerini düşürme isteği) Büyüme (varolan BS nin yetersiz kalması) Yasa ve yönetmeliklerdeki değişmeler Sistem geliştirme bilgi gereksinimlerinin belirlenmesini ve bunun giderilmesi için ne tür bilgisayar sistemine ve teknolojiye ihtiyaç olduğunun saptanmasını, sistemin nasıl işleyeceğine ilişkin ayrıntılı tasarım yaratılmasını, tasarımın kullanıcı birimlerce benimsenmesini, uygun yazılımların geliştirilip sınanmasını ve uygulanmasını içeren bir süreçtir. 47
İş Ortamının Gereksinim Duyması Sistem Geliştirme Süreci Bilgi Sistemi İş Ortamının Değişmesi Bilgi Sistemi Geliştirilmesinde 4 model söz konusudur: Geleneksel Sistem Yaşam Çevrimi Prototipleme Uygulama Yazılım Paketleri Son Kullanıcı Geliştirmesi 48
Geleneksel Sistem Yaşam Çevrimi Modeli Geliştirme Aşamaları Yapılan İşler 1 Başlangıç Ön araştırma 2 Fizibilite çalışması Mevcut prosedürler Alternatif sistemler Maliyet tahminleri 3 Sistem analizi Mevcut prosedürlerin ayrıntıları 4 İhtiyaç analizi Kullanıcı gereksinimleri Veri toplama (hacim, girdi-çıktı, dosyalar, vb.) Sınır belirleme 5 Tasarım İdeal sistemi geliştirme İdeal sistemi kabul edilebilir kılmak için gereken düzeltmeler 6 Özellikler İşlem mantığı Dosya tasarımı Girdi-çıktı Programlama gerekleri Elle yapılacak işlemler 7 Programlama Yazılım geliştirme 8 Kontrol Birim testleri Birleştirilmiş modül testleri Kabul edilebilirlik testleri 9 Eğitim Kullanıcı eğitimi 10 Dönüştürme ve kurma Bakım 11 İşletim Nitelik yükseltme 49
Yaşam çevriminin en yaratıcı ve zor bölümü yeni sistemin tasarımıdır (5.aşama). Bu nedenle organizasyonun yapısını, iç ve dış çevresini, amaç ve hedeflerini, gereksinimlerini belirlemek, ayrı ayrı yöneticilerin gereksinimlerini anlamak için bir araştırma yapılır. Bu araştırma, sistem analizini temel almaktadır. Bu yaklaşımda sistem geliştirme süreci sıkı bir denetimi öngörmektedir. Denetim, her aşamada istenen belgeler ve raporlarla sağlanmakta ve ancak bu raporlar onaylandıktan sonra bir sonraki aşamaya devam izni verilmektedir. 50
Avantajı: Kullanıcılar sistematik bir disipline sokulmakta ve kalite ve standardizasyon önem kazanmaktadır. Dezavantajı: Aşırı rapor üretimi nedeniyle hedeflere ulaşmada gecikmeler olabilmektedir. 51
Prototipleme Modeli İşletmelerde çoğu zaman geleneksel yaşam çevrimindeki gecikmenin önüne geçmek için Prototipleme denilen ve gerçek gereksinmelerin öğrenilebilmesini sağlayan bir model kullanılmaktadır. Bu yaklaşımın aşamaları şunlardır: 1. Kullanıcının bilgi gereksinmeleri saptanır. 2. Bu gereksinmeleri karşılayacak hızlı bir prototip geliştirilir. 3. Kullanıcılar prototip sistemde deneyim kazanır. 4. Deneyimlerin ışığında sistemin gereksinimleri karşılayıp karşılamadığı test edilir. 5. Prototip hızlı olarak uygun biçimde değiştirilir. 6. 3. ve 5. maddeler arası gerektiği kadar tekrar edilir. 7. Sistem verimlilik ve tamlık için yeniden geliştirilir. 52
Avantajı: Kullanıcıların geliştirme sürecine erken katılımı dolayısıyla sistemin kabul edilebilirlik şansının yükselmesi Dezavantajı: Kullanıcıdan geliştirme sürecine daha fazla zaman ayırması istenir. 53
Uygulama Yazılım Paketleri Modeli Bu modelde piyasada hazır olarak satılan paket programlardan biri alınarak, işletme gereksinimlerine uyarlanmaktadır. Avantajı: İşletmenin kaynak ve zamanlama problemine yardımcı olur. Teknik riskler azalır. Dezavantajı: Doğru yazılım programının seçilmesi büyük önem taşır. 54
Son Kullanıcı Geliştirmesi Sistemin profesyonellerce değil, son kullanıcılarca geliştirilmesi söz konusudur. Bu yaklaşımda tablolama (excel), veritabanı (access) veya rapor yazma (word) gibi paket programlarla kullanıcıların kendi uygulama programlarını geliştirmeleri beklenmektedir. Avantajı: Kullanıcıya özel Modeli Dezavantajı: Tepki süresi, uzun dönemli kullanım, diğer projelerle ilinti ve bakım gibi faktörlerde esnek olan ortamlarda kullanılmalıdır. 55
Sistem geliştirme yaklaşımlarının öncelikleri: 1. Geleneksel sistem yaşam çevrimi: Denetim 2. Prototipleme: Bilgi 3. Uygulama yazılım paketleri: Kaynak ve zamanlama 4. Son kullanıcı geliştirme modeli: Tepki verme 56
Bilgi İşlem Bölümünün İşlevleri 1. Mevcut sistemin işletimi ve bakımı 2. Mevcut sistemin kalite yönünden iyileştirilmesi 3. Yeni bilgi sistemlerinin geliştirilmesi 57
Bilgi İşlem Birimi İdari Destek Sistem Geliştirme Uç-Kullanıcı Hizmetleri İşletim Teknik Destek Veritabanı Yönetimi Sistem Analizi Bilgisayar İşletmeni Sistem Programlama Sistem Tasarımı Ağ İşletmeni Ağ Tasarlama Uygulama- Programlama Veri Hazırlama Standartlar Yöntemler Sistem Değerlendirme