BĞANTI - FONKSİYON 1. Sıralı İkili : (a,b) şeklindeki ifadelere sıralı ikili denir. Burada a'ya 1. bileşen b'ye 2. bileşen denir.! (x 1,x 2, x 3,x 4,...x n ) : sıralı n li denir. Örnek, (a,b,c) : sıralı üçlüdür. 1.1. Sıralı İkili Özellikleri i. (a,b) = (x,y) a = x ; b = y ii. (a,b) = (b,a) [a b] 2. Kartezyen Çarpım A ve B boş olmayan iki küme olmak şartıyla 1. bileşen A dan, 2. bileşen B den yazılarak oluşturulan tüm sıralı ikililere A kartezyen çarpım B kümesi denir ve A X B şeklinde gösterilir. 2.1. Kartezyen Çarpım Özellikleri i. A X B = (A,B) a A, b B ii. A X B B X A iii. A X B X C = (A X B) X C = A X (B X C) iv. A X = v. s(a X B) = s(b X A) = s(a). s(b) vi. A X A = A 2 A X A X A = A 3 R X R = R 2 R X R X R = R 3 (Analitik düzlem) (öklid uzayı)
3. Bağıntı A ve B boş olmayan iki küme olsun.a X B kümesinin yazılabilecek tüm alt kümelerinin her birine A dan B ye bir bağıntı denir ve ile gösterilir. 3.1. Ters Bağıntı β = {(x,y) x A, y B} (β A X B) olmak üzere β -1 = {(y,x) : (x,y) β} (β -1 A X B) şeklindeki bağantıya bağantısının ters bağantısı denir ve β -1 şeklinde gösterilir. β 3.1. Bağıntının Özellikleri i. = (x,y) (x,y) A X B ii. A dan B ye yada B den A ya bağıntı sayısı 2 s(a X B) dir. iii. A dan A ya bağıntıya A da bağıntı denir. iv. = de bir bağıntıdır. v. β ve β -1 lerin analitik düzlemde gösterimi köşegene göre simetriktir. 3.1.1. Bağıntının Diğer özellikleri i. Yansıma Özelliği x A için (x,x) β ise β yansıyandır. Analitik düzlemde ( = köşegen) β ise β yansıyandır. ii. Simetri Özelliği (x,y) β için (y,x) β ise β simetriktir. Analitik düzlemde β simetrik ise β ve β -1 aynı kümededir. Analitik düzlemde β ; e göre simetrik ise β simetriktir. iii. Ters Simetri Özelliği x y ve (x,y) β için (y,x) β -1 ise β ters-simetriktir. β simetrik değilse ters simetriktir denilemez. iv. Geçişken Özelliği (x,y) β ve (y,z) β iken (x,z) β ise β geçişkendir. NOT : Eğer β yansıma, simetri ve geçişme özelliklerine sahipse β ya denklik bağıntısı ; eğer β yansıma, ters-simetri ve geçişme özelliklerine sahipse β ya sıralama bağıntısı denir.
4. Fonksiyonlar A ve B olmak üzere, A dan B ye bir b bağıntısı verilmiş olsun.a nın her elemanı B nin elemanlarıyla en az bir kez ve en çok bir kez eşleniyorsa bu bağıntıya fonksiyon denir. Fonksiyonlar f ile gösterilir. x A ve y B olmak üzere, A dan B ye bir f fonksiyonu f : A B ya da x f(x) = y biçiminde gösterilir. Yukarıda A dan B ye tanımlanan f fonksiyonu f = {(a, 1), (b, 1), (c, 2)..ç (d, 3)} biçiminde de gösterilebilir. 4.1. Fonksiyonların Özellikleri i. Her fonksiyon bir bağıntıdır. Fakat her bağıntı fonksiyon olmayabilir. ii. Görüntü kümesi değer kümesinin alt kümesidir. iii. s(a) = m ve s(b) = n olmak üzere, A dan B ye n m tane fonksiyon tanımlanabilir. B den A ya m n tane fonksiyon tanımlanabilir. A dan B ye tanımlanabilen fonksiyon olmayan bağıntıların sayısı 2 m. n n m dir. iv. Grafiği verilen bir bağıntının fonksiyon olup olmadığını anlamak için, y eksenine paralel doğrular çizilir. Bu doğrular fonksiyonun belirttiği eğride en az bir ve en çok bir noktayı kesi-yorsa verilen bağıntı x ten y ye bir fonksiyondur.
Fonksiyon Çeşitleri 1. Bire Bir Fonksiyon Bir fonksiyonda farklı elemanların görüntüleri de farklıysa fonksiyon bire birdir. x 1, x 2 A için, f(x 1 ) = f(x 2 ) iken x 1 = x 2 ise f fonksiyonu bire birdir. s(a) = m ve s(b) = n (n m) olmak üzere, A dan B ye tanımlanabilecek bire bir fonksiyonların sayısı 2. Örten Fonksiyon Görüntü kümesi değer kümesine eşit olan fonksiyonlara örten fonksiyon denir. f : A B olmak üzere f(a) = B ise, f örtendir. s(a) = m olmak üzere, A dan A ya tanımlanabilen bire bir örten fonksiyonların sayısı m! = m. (m 1). (m 2)... 3. 2. 1 dir. 3. İçine Fonksiyon Örten olmayan fonksiyona içine fonksiyon denir. İçine fonksiyonun değer kümesinde eşlenmemiş eleman vardır. s(a) = m olmak üzere, A dan A ya tanımlanabilen içine fonksiyonların sayısı m m m! Dir. 4. Birim (Etkisiz) Fonksiyon Her elemanı kendisine eşleyen fonksiyona birim fonksiyon denir. f : IR IR olmak üzere f(x) = x birim (etkisiz) fonksiyondur. Birim fonksiyon genellikle I ile gösterilir.
5. Sabit Fonksiyon Tanım kümesindeki bütün elemanları değer kümesindeki bir elemana eşleyen fonksiyona sabit fonksiyon denir. x A ve c B için f : A B olmak üzere f(x) = c fonksiyonu sabit fonksiyondur. s(a) = m, s(b) = n olmak üzere, A dan B ye n tane sabit fonksiyon tanımlanabilir. 6. Çift ve Tek Fonksiyon f : IR IR f( x) = f(x) ise, f fonksiyonu çift fonksiyondur. Çift fonksiyonların grafikleri Oy eksenine göre simetriktir. f( x) = f(x) ise, f fonksiyonu tek fonksiyondur. Tek fonksiyonların grafikleri orijine göre simetriktir. 7. Permütasyon Fonksiyonu f : A A olmak üzere, f fonksiyonu bire bir ve örten ise, f fonksiyonuna permütasyon fonksiyon denir. A = {a, b, c} olmak üzere, f : A A f = {(a, b), (b, c), (c, a)} fonksiyonu permütasyon fonksiyon olup
8. Ters Fonksiyon f fonksiyonu bire bir ve örten olmak üzere, f 1 ' e f fonsiyonunun tersi denir. 8.1. Ters Fonksiyonun Özellikleri i. Uygun koşullarda, f(a) = b f 1 (b) = a dır. ii. f : IR IR, f(x) = ax + b ise, f 1 (x) = dır. iii. iv. (f 1 ) 1 = f dir. v. (f 1 (x)) 1 f(x) tir. vi. y = f(x) in belirttiği eğri ile y = f 1(x) in belirttiği eğri y = x doğrusuna göre simetriktir. vii. B IR olmak üzere,
viii. B IR olmak üzere, 9. Bileşke Fonksiyon f : A B g : B C olmak üzere, gof : A C ifade edilen fonksiyonuna f ile g nin bileşke fonksiyonu denir ve g bileşke f diye okunur. 9.1. Bileşke Fonksiyonun Özellikleri i. (gof)(x) = g[f(x)] tir. ii. Bileşke işleminin değişme özelliği yoktur. fog gof 'dir. Ancak bazı fonksiyonlar için fog= gof olabilir, ancak olay bu bileşke işleminin değişme özelliği olmadığını değiştirmez. İii. Bileşke işleminin birleşme özelliği vardır. fo(goh) = (fog)oh = fogoh iv. foi = Iof = f olduğundan I(x) = x fonksiyonu bileşke işleminin birim (etkisiz) elemanıdır. v. fof 1 = f 1 of = I olduğundan f nin bileşke işlemine göre tersi f 1 dir.
Fonksiyonlarda Dört İşlem f ve g birer fonksiyon olsun. f : A IR g : B IR olmak üzere, i. f ± g: A B IR (f ± g)(x) = f(x) ± g(x) ii. f. g: A Ç B IR (f. g)(x) = f(x). g(x)