Balka Med J DOI: 10.5174/tutfd.2010.04370.1 Trakya Uiversity Faculty of Medicie Origial Article 69 Akademisyelerde İş Doyumuu Etkileye Faktörler Factors Effectig Job Satisfactio Amog Academic Staff Nezih Dağdevire 1, Zeliha Musaoğlu 1, İmra Kurt Ömürlü 2, Serdar Öztora 1 1 Trakya Üiversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği Aabilim Dalı, Edire, Türkiye 2 Ada Mederes Üiversitesi Tıp Fakültesi, Biyoistatistik Aabilim Dalı, Aydı, Türkiye ÖZET Amaç: Akademisyelik özveri ve dolayısıyla mesleki tatmi gerektire alalarda biridir. Bu çalışmada Trakya Üiversiteside çalışa tüm akademik persoeli sosyodemografik özellikleri ile iş doyumu düzeylerii araştırılması amaçlamıştır. Gereç ve Yötemler: Araştırmada Miesota Tatmi Ölçeği kısa formuu içere bir aket kullaıldı. Verileri değerledirilmeside frekas tabloları, çapraz tablolar, Pearso Ki-kare, Exact Ki-kare, Kruskal Wallis ve Du çoklu karşılaştırma testleri ve Chi-squared Automatic Iteractio Detector (CHAID) aaliz testleri kullaıldı. Bulgular: 47 si (=263) kadı, 53 ü (=297) erkek ola 560 katılımcıı yaş ortalaması 33.86±7.33 tü. Öğretim elemalarıı geel iş doyumu ortalamaları 63.06±10.96, ortaca 64.00 tü. Katılımcıları içsel iş doyumu ortalamaları 44.79±7.49, dışsal iş doyumu ortalamaları 18.27±4.64 olarak saptadı. Öğretim elemalarıı iş doyumu düzeyleri 85.4 üde (=478) orta, 14.6 sıda (=82) yüksek olarak saptadı. Gelir düzeylerie göre iş doyumu düzeyleri arasıda alamlı fark saptadı. Yapıla CHAID aalizide iş doyumu ile bağımsız değişkelerde yaş, öğreim durumu, toplam hizmet yılı ve bölümdeki hizmet yılı değişkelerii ilişkili olduğu saptadı. Souç: İş doyumu, çalışaları geel duygusal durumuu gösterebilmekte ve işe yöelmeyi sağlaya olumlu etki olarak taımlamaktadır ve kişileri başarılı, mutlu ve üretke olabilmelerii e öemli gerekleride biridir. Özellikle meslek dışı yaşamları doğruda etkileye ve sürekli özveri gerektire mesleklerde iş doyumu büyük öem taşımaktadır. Verimliliği artırabilmek içi yöeticileri iş doyumuu artıracak ölemler almaları gerekmektedir. Aahtar Sözcükler: Öğretim görevlileri, iş doyumu, etkileye faktörler Geliş tarihi: 13.07.2010 Kabul tarihi: 27.09.2010 ABSTRACT Objective: I this paper, we aimed to ivestigate the job satisfactio levels of all the academic staff i Trakya Uiversity, alog with their socioecoomic features. Material ad Methods: We used a questioaire icludig the Miesota Satisfactio Questioaire Short Form. Frequecy tables, cross tabulatios, Pearso Chi-square, Exact Chi-square, Kruskal-Wallis, Du s Multiple Compariso ad Chi-squared Automatic Iteractio Detector (CHAID) tests were used for statistical aalysis. Results: The mea age of 560 participats was 33.86±7.33 years, of whom 47 (=263) were female ad 53 (=297) male. Of the participats, the mea levels were 63.06±10.96 for geeral, 44.79±7.49 for itrisic, ad 18.27±4.64 for extrisic job satisfactio. 85.4 of the academic staff (=478) had a moderate level of satisfactio, whereas 14.6 (=82) had a higher level. There was a sigificat relatioship betwee icome ad job satisfactio levels. With the CHAID aalysis, it was determied that job satisfactio had a relatioship with age, educatioal status, total years of service ad years of service i the curret departmet. Coclusio: Job satisfactio ca reflect the geeral emotioal status of employees. It has a greater importace for the jobs that ca affect the extraoccupatioal lives directly ad require costat devotio. Employers should take some measures to icrease job satisfactio i order to improve efficiecy. Key Words: Educatioal persoel, job satisfactio, precipitatig factors Received: 13.07.2010 Accepted: 27.09.2010 Giriş Düya Sağlık Örgütü (DSÖ) ü 1948 de, sağlığı yalızca hastalığı bulumayışı değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik hali olarak taımlamasıda sora, sağlıkla ilişki iyilik halii ölçülebilmesi içi, yaşam kalitesi kavramı sağlık hizmetleri uygulamaları ve araştırmalarıda giderek arta bir öem kazamıştır (1). Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi, sağlığı bireyleri foksiyolarıı yerie getirmedeki yeteeklerii ve bireyleri yaşamlarıdaki algıladıkları fiziksel, metal ve sosyal alaı ifade eder (2, 3). Güümüzde isaı sahip olduğu rolleri artması, kişiye öemli sorumlulukları yüklemesi ve ilişkileri karmaşıklaşması ruh sağlığıı etkilemektedir. Kişiler arası ilişkiler doğruda isalarla çalışa bireyleri yaşamıda daha da öemli bir yer tutmaktadır. Bu edele akademisyelik, yoğu olarak yaşaa tükemişliği de beraberide getirmektedir. Üiversitelerde görev yapa öğretim elemaları ağır çalışma şartları, fazla ders yükü, alayışsız öğreciler, doyum vermeye ödül yapısı, gelir düzeyideki düşüklük, mesleki ilgide azalma, mesleki saygılığı yitirildiği düşücesi, kadro tıkaıklıkları, yetersiz ücret, kişisel yeterlilikleri sürekli sorgulamasıı gerektire bir çalışma ortamı, sürekli gelişme çabalarıı gerekli- Address for Correspodece: Dr. Nezih Dağdevire, Trakya Üiversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği Aabilim Dalı, Edire, Türkiye Phoe: +90 284 235 76 41-1304 E-mail: drdagdevire@trakya.edu.tr
70 Dağdevire ve ark. Akademisyelerde İş Doyumu Balka Med J liği, akademik çalışmalara verile desteği azlığı, fiziki çalışma koşullarıı olumsuzluğu, etki çalışma gruplarıı olmayışı gibi birçok soru bu durumu kolaylaştırmaktadır (4, 5). Bu çalışmada Trakya Üiversiteside çalışa tüm akademik persoeli sosyodemografik özellikleri ile iş doyumu düzeylerii araştırılması amaçlamıştır. Gereç ve Yötemler Bu araştırma, Trakya Üiversitesi öğretim elemalarıı iş doyumlarıı belirlemek amacıyla kesitsel taımlayıcı desede tasarladı. Araştırma evrei Trakya Üiversitesi de görev yapmakta ola tüm öğretim elemalarıda oluşmaktaydı. Çalışmaı yapıldığı döemde Trakya Üiversitesi e kayıtlı 1236 öğretim elemaı bulumaktaydı. Yapıla görüşmelerde sora 560 öğretim elemaı araştırmaya katılmayı kabul etti. Böylece araştırma evreii 45.3 üe ulaşıldı. Ulaşılamaya öğretim elemaları çalışmaya katılmayı kabul etmeyeler ile aketleri dağıtımıda Trakya Üiversitesi de olmaya öğretim elemalarıda oluşmaktaydı. Araştırmada öğretim elemalarıı sosyodemografik özellikleri ve iş doyumu düzeylerii sorgulaya araştırma aketi bir zarf içide araştırmaı amacıı belirte bir yazıyla birlikte araştırmaya katılalara dağıtıldı, ölçek formu doldurdukta sora kimlik belirtilmeksizi zarfı kapatılarak teslim edilmesi istedi. Bu araştırmada çalışaları iş doyumuu ölçmek amacıyla, 1967 yılıda Weiss, Dawis, Eglad ve Lofquist tarafıda gerçekleştirile ve daha sora ayı kişiler tarafıda içsel ve dışsal tatmi durumları ile ilgili maddeler birleştirilerek soru sayısı 100 de 20 ye idirile Miesota Tatmi Ölçeği (Miesota Satisfactio Questioaire) kısa formu kullaıldı. Ölçek, Telma (1988) tarafıda Türkçe ye çevrilmiş, geçerlik ve güveirlik çalışmaları yapılarak edüstride çalışaları iş doyum düzeylerii saptamak amacıyla kullaılmıştır. Telma ölçeği Crobach s Alpha katsayısıı 0.92, Çıtak ise 0.90 olarak hesaplamıştır (6). Araştırma soucuda elde edile verileri değerledirilmeside frekas tabloları, çapraz tablolar, Pearso Ki-kare, Exact Ki-kare, Kruskal Wallis ve Du çoklu karşılaştırma testleri ve Chi-squared Automatic Iteractio Detector (CHAID) aaliz testleri kullaıldı. İstatistiksel alamlılık düzeyi p, ilgili testlerle birlikte verildi (p<0.05 olduğuda istatistiksel olarak alamlı kabul edildi). Bulgular Araştırma souda 560 kişiye ait verileri aalizi yapıldı. 47 si (263 kişi) kadı, 53 ü (=297) erkek ola katılımcıları yaş ortalaması 33,86±7,33 dü (ortaca 32.00). Yaş dağılımı e düşük 20 yaş, e yüksek 72 yaş aralığıdaydı. Katılımcıları toplam hizmet yılı ortalaması 9.15±7.31 yıl, ortaca 7.00 (e düşük 3 ay, e fazla 42 yıl) olarak buludu. Katılımcıları çalıştıkları bölümdeki hizmet yılı ortalaması 5.45±5.10, ortaca 3.5 (e düşük 3 ay e fazla 30 yıl) olduğu saptadı. Öğretim elemalarıı aileleride destek görme ile ilgili soruya cevapları 37.7 sii (=211) destek görmediği, 62.3 uu (=349) destek gördüğü seklideydi. Çalışmaya katılaları 73.0 u (=409) mesleğii toplumda hak ettiği yeri bulamadığıa iaıyor, 27.0 si (=151) mesleğii toplumda hak ettiği yeri bulduğua iadığı seklide cevapladılar. Katılımcıları 29.8 ii (=167) geçimii sağlamak içi, 56.8 ii (=318) sevdiği içi, 10.0 uu (=56) toplumda kabul gördüğü içi, 3.4 uu (=19) başka iş bulamadığı içi mesleğe devam ettiği saptadı. Öğretim elemalarıı 32.7 si (=183) mesleği kedilerie çok uygu, 51.3 u (=287) uygu, 15.0 i (=84) kısme uygu, 1.1 i (=6) uygu olmadığıı söylediler. Katılımcıları 84.8 ii (=475) mesleği isteyerek seçtiği, 15.2 sii (=85) mesleği istemede seçtiği saptadı. Katılımcıları 11.4 ü (=64) meslekteki verimliliklerii çok iyi olarak görürke, 43.8 i (=245) iyi, 39.8 i (=222) ormal, 5.2 si (=29) kötü ve çok kötü olarak görmekteydi. Katılımcıları 10.7 sii (=60) mesleklerideki gelecekleri ile ilgili düşücelerii iyi, 40.0 ıı (=224) iyi, 36.3 üü (=203) ormal, 13 üü (=73) kötü veya çok kötü olduğu saptadı. Katılımcıları çalışma ortamıda memuiyetleri icelediğide, katılımcıları yalızca 5.4 ü (=30) her zama memu olduğuu belirtirke, 33.8 (=189) çoğu zama, 36.3 (=222) baze ve 15.4 (=86) adire memu olduğuu ifade etmiş, ve 5.9 (=33) katılımcı çalışma ortamıda hiçbir zama memu olmadıklarıı belirtmişlerdir. Katılımcıları üstleride takdir görme durumları icelediğide 5.0 ii (=28) her zama, 25.0 ii (=140) çoğu zama, 40.2 sii (=225) baze, 21.8 ii (=122) adire, 8.0 ii (=45) hiçbir zama takdir görmediği saptadı. Çalışmaya katılaları gülük iş yüküü 16.6 sı (=93) çok fazla, 31.4 u (=176) fazla, 46.6 sı (=261) ormal, 4.5 si (=25) az, 0.9 u (=5) öemsiz olduğu seklide cevapladılar. Öğretim elemalarıı geel iş doyumu ortalamaları 63.06±10.96, ortaca 64.00 tü. Katılımcıları geel iş doyumu düzeyleri e düşük 29, e yüksek 90 pua aralığıdadır. Çalışmaya katılaları toplam iş doyum düzeyi dağılımları Şekil 1 de gösterilmiştir. Katılımcıları içsel iş doyumu ortalamaları 44.79±7.49, ortaca 46.00 (e düşük 20, e yüksek 60) pua aralığıdadır. Katılımcıları dışsal iş doyumu ortalamaları 18.27±4.64, ortaca 120 100 80 60 40 Std. Dev = 10.96 20 Mea = 63.1 N = 560.00 0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0 35.0 45.0 55.0 65.0 75.0 85.0 Şekil 1. Çalışmaya katılaları toplam iş doyum düzeyi dağılımları
Balka Med J Dağdevire ve ark. Akademisyelerde İş Doyumu 71 18.50 (e düşük 7, e yüksek 30) pua aralığıdadır. Öğretim elemalarıı iş doyumu düzeyleri 85.4 üde (478 kişi) orta, 14.6 sıda (82 kişi) yüksek olarak saptadı. Öğretim elemalarıı cisiyetleri ile iş doyumu düzeyleri arasıda ilişki saptamadı (Pearso χ 2 =0.362; p=0.548). Katılımcıları eğitim düzeylerie göre iş doyumu düzeyleri arasıda alamlı fark buludu (Pearso χ 2 =13.440; p=0.001). Eğitim ile iş doyumu düzeyi arasıdaki ilişki Tablo 1 de gösterilmiştir. Öğretim elemalarıı görev uvaı ile iş doyumu düzeyleri arasıda ilişki saptamadı (Exact χ 2 =9.942; p=0.124). Öğretim elemalarıı görev uvaı ile iş doyumu düzeyleri Tablo 2 de gösterilmiştir. Çalışmaya katılaları çalıştıkları fakülteler ile iş doyumu düzeyleri arasıda alamlı farklıydı (Exact χ 2 =36.875; p=0.001). Fakülteler ile iş doyumu düzeyleri arasıdaki ilişkii ayrıtıları Tablo 3 de gösterilmiştir. Öğretim elemalarıı gelir düzeylerie göre iş doyumu düzeyleri arasıda alamlı fark saptadı (KW χ 2 =12.032, p=0.007). Post-hoc Du testie göre geliri 3500 YTL üzeride olalarda iş tatmii diğerlerie göre yüksek olarak belirledi. Öğretim elemalarıı yaşları arttıkça iş doyumu artıyordu (r=0.098, p=0.023). Katılımcıları yaşları arttıkça toplam hizmet yılı artıyordu, çalıştıkları bölümdeki hizmet yılı artıyordu (r=0.944, p<0.001; r=0.719, p<0.001). Çalışmaya katılaları toplam hizmet yılı arttıkça iş doyumu artıyordu (r=0.097, p=0.022). Çalışmaya katılaları bölümdeki hizmet yılı arttıkça iş doyumu artıyordu (r=0.097, p=0.022). İş Doyumuu Etkileye Bağımsız Değişkeler İş doyumu birçok bağımsız değişkede (yaş, cisiyet, eğitim durumu, uva, çalıştığı fakülte, gelir düzeyi, toplam hizmet yılı ve bölümdeki hizmet yılı) etkilemektedir. Karıştırıcı faktörleri elimie etmek içi sııfladırılma ağaçlarıda Chi- Squared Automatic Iteractio Detector (CHAID) aalizi kullaılarak iceledi. Chi-Squared Automatic Iteractio Detector Aalizi; bir bağımlı ve birde fazla tahmileyici değişke arasıdaki ilişkileri araştıra bir yötemdir. CHAID algoritması bağımlı değişkei açıklaya bağımsız değişkeler arasıdaki çok yölü etkileşimleri vermesii yaıda, bu etkileşimleri ağaç diyagramı yoluyla kolaylıkla yorumlama imkaı da vermektedir. İş doyumu ile bağımsız değişkelerde yaş, öğreim durumu, toplam hizmet yılı ve bölümdeki hizmet yılı değişkelerii ilişkili olduğu saptadı. İş doyumuu etkileye e öemli bağımsız değişke yaştı (F=13.026, p<0.001). Yaşları 26 olaları ortalama iş doyumu puaı 66.257±10.700 değerleri ile diğer gruplara göre e yüksek saptadı. Yaşları 26-28 aralığıda olaları ortalama iş doyumu puaı 57.558±11.837 değerleri ile e düşük, yaşları 28-37 aralığıda olaları ortalama iş doyumu puaı 62.460±10.834 değerleri ile diğer gruplara göre orta düzeyde, yaşları >37 olaları ortalama iş doyumu puaı 65.596±9.493 değerleri ile orta düzeyde saptadı. Yaşları 26 olaları öğreim düzeyide etkilemekte idi (F=13.485, p=0.001). Öğreim düzeyi lisas olaları ortalama iş doyumu puaı 72.435±6.687 değeri ile yüksek saptadı. Öğreim düzeyi yüksek lisas ve doktora olaları ortalama iş doyumu puaı 63.234±11.042 değeri ile düşük saptadı. Yaşları 26-28 aralığıda olaları toplam hizmet süreside etkilemekte idi (F=8.189, p=0.021). Toplam hizmet süresi 2 yıl olalarda ortalama iş doyumu puaı 61.500±9.709 değeri Tablo 1. Katılımcıları eğitim düzeyleri ile iş doyumu düzeyi arasıdaki ilişki* Eğitim düzeyi İş Doyumu Düzeyleri Toplam Orta Yüksek Lisas 41 (71.9) 16 (28.1) 57 (100) Yüksek lisas 273 (89.5) 32 (10.5) 305 (100) Doktora 164 (82.8) 34 (17.2) 198 (100) Toplam 478 (85.4) 82 (14.6) 560 (100) *Pearso χ 2 =13.440; p=0.001 Tablo 2. Katılımcıları görev uvaları ile iş doyumu düzeyleri arasıdaki ilişki Görev Üvaı İş Doyumu Düzeyi Toplam Orta Yüksek Profesör 31 (83.8) 6 (16.2) 37 (100) Doçet 34 (82.9) 7 (17.1) 41 (100) Yardımcı Doçet 73 (77.7) 21 (22.3) 94 (100) Öğretim Görevlisi 30 (90.9) 3 (9.1) 33 (100) Uzma 14 (93.3) 1 (6.7) 15 (100) Araştırma Görevlisi 286 (87.7) 40 (12.3) 326 (100) Okutma 10 (71.4) 4 (28.6) 14 (100) Toplam 478 (85.4) 82 (14.6) 560 (100) *Exact χ²=9.942; p=0.124 Tablo 3. Katılımcıları çalıştıkları fakülteler ile iş doyumu düzeyleri arasıdaki ilişki* Fakülteler İş Doyumu Düzeyi Toplam Orta Yüksek Tıp 354 (88.9) 44 (11.1) 398 (100) Mühedislik 25 (92.6) 2 (7.4) 27 (100) Mimarlık Fe Edebiyat 29 (85.3) 5 (14.7) 34 (100) Eğitim Fakültesi 18 (72.0) 7 (28.0) 25 (100) Rektörlük 3 (75.0) 1 (25.0) 4 (100) İktisadi ve İdari 23 (57.5) 17 (42.5) 40 (100) Bilimler Sağlık Bilimleri 1 (100) 0 (0.0) 1 (100) Estitüsü Sosyal Bilimler 3 (10) 0 (0.0) 3 (100) Estitüsü Edire Sağlık YO 7 (70) 3 (30) 10 (100) Edire Tekik 1 (100) 0 (0.0) 1 (100) Bilimler Edire Sosyal 10 (83.3) 2 (16.7) 12 (100) Bilimler MYO Yabacı Diller 4 (80.0) 1 (20) 5 (100) Toplam 478 (85.4) 82 (14.6) 560 (100) *Exact χ 2 =36.875; p=0.001, MYO: Meslek Yüksek Okulu, YO: Yüksek Okulu
72 Dağdevire ve ark. Akademisyelerde İş Doyumu Balka Med J ile yüksek, toplam hizmet süresi >2 yıl olalarda ortalama iş doyumu puaı 54.438±12.517 değeri ile düşük saptadı. Yaşları 28-37 aralığıda olalar bölümdeki hizmet süreside etkilemekte idi (F=6.876, p=0.015). Bölümdeki hizmet süresi 1.5 yıl olaları ortalama iş doyumu puaı 60.400±9.885 değeri ile diğer gruplara göre orta düzeyde, bölümdeki hizmet süresi 1.5-2 yıl aralığıda olaları ortalama iş doyumu puaı 65.806±8.199 değeri ile e yüksek, bölümdeki hizmet süresi 2-4.5 aralığıda olaları ortalama iş doyumu puaı 59.344±11.895 değeri ile e düşük saptadı. Bölümdeki hizmet süresi >4.5 yıl olaları ortalama iş doyumu puaı 65.570±9.671 değeri ile diğer gruplara göre orta düzeyde saptadı. İş doyumuu etkileye bağımsız değişkeler ile CHAID aalizi kullaılarak yapıla ağaç diyagramı Şekil 2 de gösterilmiştir. Tartışma Çalışmamızda öğretim elemalarıı geel iş doyumu, İstabul Tıp Fakültesi de hekimlerde yapıla çalışmadaki iş doyumua paralel olarak orta düzeyde saptadı (7). Bu bulgular Trabzo, Malatya ve İstabul da hekimlerde yapıla diğer araştırmalardaki iş doyumu souçları ile uyumludur (8-10). Musal ve ark. (11) İzmir de yaptıkları çalışmada ve Kurçer (12) i Harra Üiversitesi de yaptıkları çalışmada ise iş doyumu düşük düzeyde saptamıştır. Bölgeler arasıdaki bu farklılıklar, iş doyumuda ücret, yöetim, isi kişiye uyguluğu ve iş arkadaşları ile ilişkiler yaıda yaşaıla bölgesel farklılıkları da etkili olabileceğii düşüdürmektedir. Katılımcıları içsel iş doyumu ortalamaları 44.79±7.49 dır. Katılımcıları dışsal iş tatmii ortalamaları 18.27±4.64 dır. Öğretim elemalarıı iş doyumu düzeyleri 85.4 üde orta, 14.6 sıda yüksek olarak saptadı ve daha öceki araştırma bulguları ile uyumlu olduğu görüldü (7, 13). Bu souçlar çalışaları geel ve içsel doyumları ile kişilik gelişimi ve sistemi işleyişi boyutları arasıda ilişki olabileceğii ve dışsal iş doyumuu çalışma ortamıı özellikleriyle ilgili olabileceğii düşüdürmektedir. Kaada daki çocuk doktorlarıda iş doyumu yüksek saptaırke, İgiltere deki aile hekimleride iş doyumları düşük düzeyde bulumuştur (14, 15). Çalışaları işleride memu olmadıklarıda, verimlikleri azaldığıda, maddi kayakları kısıtlı olduğuda, kedisie ve çevresie ayıracak boş zamalarıı olmadığıda işlerii severek yapmaları egellemektedir. Çalışmamızda öğretim elemalarıı cisiyetleri ile iş doyumu düzeyleri arasıda ilişki yoktu. Bu bulgu İstabul Tıp Fakülteside, Samsu daki hekimlerde ve Türkiye geelide akademisyelerde yapıla diğer çalışma souçları ile uyumlu idi (7, 16). Bu güümüzde her iki cisi eşit orada çalışma hayatıda yer almasıda kayaklaıyor olabilir. Çam (13) ve ark.ı hemşirelerle yaptığı çalışmalarda da iş doyumuu cisiyette etkilemediği saptamıştır. Musal ve ark. (11) da bezer souçlar bildirmiştir. Üal ve ark. Malatya da hekimlerde yaptıkları araştırmada kadılarda yüksek saptamıştır (9). Yie Cooper 1989 yılıda kadı hekimleride iş doyumuu daha yüksek saptamıştır (17). Cisiyetler arasıdaki bu farklılıklar diğer çalışalarla işbirliği, çalışma koşulları, örgüt içideki görevleri adil dağılımı ve ücrette etkileiyor olabilir. Araştırmamızda iş doyumuu etkileye bağımsız değişkeler ile yapıla CHAID aalizie göre; iş doyumuu etkileye e İş Doyumu Node 0 Mea 63.055 10.962 560 100 63.055 Yaş Adj. P.value=0.000, F=13.026 df1=3, df2=556 26 [26, 28] [28, 27] >37 Node 1 Node 2 Node 3 Node 4 Mea 57.550 Mea 62.460 Mea 11.837 10.834 86 248 15.4 44.3 57.550 62.460 Mea 66.257 10.700 70 12.5 66.257 65.596 9.493 156 27.9 65.596 Öğreim Durumu Adj. P.value=0.001, F=13.405 df1=1, df2=67 Toplam Hizmet Yılı Adj. P.value=0.021, F=8.189 df1=1, df2=84 Bölümdeki Hizmet Yılı Adj. P.value=0.015, F=6.8, 76 df1=3, df2=244 lisas >lisas 2.00 >2.00 1.50 [1.50, 2.00] [2.00, 4.50] >4.50 Node 5 Mea 72.435 6.687 23 4.1 72.435 Node 6 Mea 63.234 11.042 47 8.4 63.234 Node 7 Mea 61.500 9.709 38 6.8 61.500 Node 8 Mea 64.438 12.517 48 8.6 64.438 Node 9 Mea 90.400 9.885 35 6.2 60.400 Node 10 Mea 65.806 8.199 31 5.5 65.806 Node 11 Mea 59.344 11.895 96 17.1 59.344 Node 12 Mea 65.570 9.671 86 15.4 65.570 Şekil 2. İş Doyumuu etkileye bağımsız değişkeler ile ilgili ağaç diyagramı
Balka Med J Dağdevire ve ark. Akademisyelerde İş Doyumu 73 öemli bağımsız değişke yaştır. Yaşları 26 ve >37 olaları iş doyumu yüksek saptadı. Yaşları küçük olaları yai göreve yei başlayalarda bekletiler fazla, sorumlulukları az olması edei ile iş doyumu iyi olabilir. Çalışmamızda öğretim elemalarıı yaşları arttıkça iş tatmii artıyordu (r=0.098, p=0.023). Fırat Üiversitesi akademik persoelii yaşı arttıkça iş doyumu düzeyii arttığı saptamıştır. İzmir de, Malatya da ve Akara da da hekimlerde yaş ile iş doyumu ilişkisi bezerdi (10, 18, 19). Bu çalışma souçlarıa göre ileri yaş grubudakileri iş yeride taııyor, iş tecrübeleri edei ile daha itelikli iş yapıyor, işte ilerlemiş olmaları edeiyle iş doyumlarıı daha iyi olduğu düşüülebilir. İstabul Tıp Fakültesi deki ve Samsu daki hekimlerde yaş ile iş doyumları arasıda ilişki saptamamıştır (7, 16). Öğretmelerde yaş düzeylerie göre ve iş doyumu puaları arasıda alamlı düzeyde bir farklılaşma görülmemiştir (20). Lisas mezularıı iş doyumu, yüksek lisas ve doktora mezularıa göre daha yüksekti (KW χ 2 =31.259, p<0.001). Bu diğer çalışmalarda elde edile bulgularla paralellik göstermektedir (11). Hemşirelerde de eğitim düzeyleri yükseldikçe iş doyumuu arttığı saptamıştır (21). Kıbrıs Yakıdoğu Üiversitesi ve Türkiye çapıda akademisyelerde yapıla çalışmalarda ise eğitim düzeyleri ile iş doyumu arasıda fark saptamamıştır. Bu farklılıklar yöetim, deetim şekli, çalışma arkadaşları ile ilişkiler, çalışma koşulları, ücret gibi etkelerde etkilemektedir. Araştırmamızda iş doyumuu etkileye bağımsız değişkeler ile yapıla CHAID aalizie göre; yaşı 26 da küçük olalarda iş doyumuu etkileye ikici bağımsız değişke öğreim düzeyidir. Öğreim düzeyi lisas olalarda iş doyumu yüksek saptadı. Üiversitede yei mezu olmuş, idealist, çalışmaya yei başladıklarıda işi yeiliğide ve ilk bekletileri, gereksiimleri, istek ve dilekleri karşılamasıda kayaklaa iş doyumu yüksek buluabilir. Araştırmacılara göre bir asista hekimi hekimlik yaşatısıı etkileyebilecek egatif içsel ve dışsal etmeler arasıda; çalıştığı örgütsel yapı, işlevsel bağımlılık ve zorlu sıavlar, yabacı dil soruu, yeilikleri takip etmede yaşaıla çeşitli güçlükler, düşük ücret, iş güveliği problemi, çalışma ortamı ve koşulları zorluğu, çok fazla çalışma, çok emek isteye iş, ruti tıbbi işlemler, uzma oldukta sora erede çalışacaklarıı belirsiz oluşu gibi etkeler vardır (21). Çalışmamızda da araştırma görevlileride iş doyumu e düşüktü (KW χ 2 =31.200, p<0.001). Akademisyelerde yapıla bir çalışmada araştırma görevlileride iş tatmii düzeyi doçet ve profesörlerde yüksek bulumuş, Türk Silahlı Kuvvetleri de çalışa hekimlerdeki araştırmada da iş doyumu düzeyi pratisyelerde uzmalarda ve asistalarda düşük saptamıştır (19). Statü ile iş doyumu arasıda güçlü bir ilişki olduğu bilimektedir. Hiyerarşik düzede de yüksek düzeyde ola birey, daha düşük düzeyde olaa göre daha fazla doyum sağlamaktadır. Kaada Otario da okoloji servisleride çalışalarla ve Akara Eğitim ve Araştırma hastaeside çocuk kliiğide çalışalarla yapıla araştırmalarda hekimlerde iş doyumu düzeyleri diğer sağlık persoelie göre daha yüksek saptamıştır (21,22). İstabul da da içsel ve dışsal doyum puaı uzmalarda yüksek saptamıştır (23). Acak İstabul Tıp Fakülteside hekimlerde, Kıbrıs Yakıdoğu Üiversitesi ve Fırat Üiversitesi akademik persoelide yapıla çalışmalarda uva ile iş doyumları arasıda fark saptamamıştır (7). Sabit bir iş güvecesi, uzma olduğu kouda etrafıa e yapılması gerektiğii söyleme şası yai otorite oluşu, tek başıa çalışma olaağı, kedi kararlarıı alabilme yai sorumluluk, iş karşılığıda taıma ve takdir görme şası, işi yaparke yeteeklerii kullama veya sergileyebilme fırsatı gibi faktörler de iş doyumuu yüksek oluşua katkıda bulumuş olabilir. Uzma hekimleri birçoğu tıbbi uygulamalarda ekibi yöeticisi koumuda olup, ülkemizde aldıkları uzmalık eğitimi edeiyle de hizmet verdikleri hasta kitlesi tarafıda saygı, tecrübeli, bilgili kabul edilmektedir. Bu oları iş doyumuu etkileyebilir. Çalışmaya katılaları toplam hizmet yılı ve bölümdeki hizmet yılı arttıkça iş doyumu artıyordu (r=0.097, p=0.022; r=0.097, p=0.022). Bu bulgular Türkiye de değişik illerdeki yapıla çalışma souçları ile uyumlu idi (10, 18, 19). Görevde toplam hizmet sürelerii artması meslekte doyuma ulaşmalarıa ede olabilir. Kıbrıs Yakıdoğu Üiversitesi akademik persoelide, İstabul Tıp Fakültesi de ve Samsu da hekimlerde yapıla çalışmalarda ise hizmet süreleri ile iş doyumları arasıda fark saptamamıştır (7, 16). Öğretmelerde yapıla bir çalışmada hizmet süreleri ile iş doyumu düzeyleri arasıda fark saptamamıştır (20). Araştırmamızda iş doyumuu etkileye bağımsız değişkeler ile yapıla CHAID aalizie göre; yaşları 26-28 aralığıda olup toplam hizmet yılı 2 yılı altıda olaları iş doyumu yüksek saptadı. Yaşları 28-37 aralığıda olaları bölümdeki hizmet yılı arttıkça iş doyumu arttığı buludu. Kişileri hizmet sürelerii arttıkça meslekte var ola problemleri geelde çözüme kavuştuğu, gelecek kaygısı azaldığı bu edele de iş doyumuu arttığı bilimektedir. Geliri yüksek ola öğretim elemalarıda iş doyumu yüksek saptadı (KW χ 2 =12.032, p=0.007). Maki ve ark. (23) 1988 yılıda, Appleto ve ark. (24) 1998 yılıda ve Üal ve ark. (9) 2001 yılıda hekimlerde yapıla çalışmalarıda da gelir düzeyleri arttıkça iş doyumuu arttığı saptamıştır. Türk Silahlı Kuvvetleride çalışa hekimlerde ile İstabul ve Edire de sağlık yüksekokullarıda çalışa eğiticilerde de gelir ve iş doyumu arasıda doğrusal ilişki saptamıştır (19). Chambers ve ark. (25) işi iyi ola, gelir düzeyi iyi ola ve değişik işlerde çalışalarda iş doyumu yüksek saptamıştır. Ülkemizde ve yurt dışıda hemşirelerde yapıla araştırmalarda da bezer souçlar bulumuştur (26). Kıbrıs Yakıdoğu Üiversitesi ve Fırat Üiversitesi akademik persoelleride çalışmalarda iş doyumu ile gelir düzeyleri arasıda ilişki saptamamıştır. İsaları çalışmaya zorlaya e öemli etkei ücret olduğu bilimekte ve yapıla çalışmalar da iş tatmiii belirleye öemli faktörlerde bir taesii ücret olduğuu gösterilmektedir. Kişii yaşamıı sürdürebilmesi içi gelire ihtiyacı vardır. Bu edele geliri yükselirse iş tatmii de ayı şekilde artacağı söyleebilir. Souç İş doyumu da tıpkı sağlık gibi, öem, taı ve tedavi arz etmektedir. Sağlık asıl isaı geel fiziksel durumuu gösteriyorsa ve de öemli ise, iş doyumu da çalışaı geel durumuu yasıtması açısıda öemlidir. İş doyumu, çalışaları geel duygusal durumuu gösterebilmekte ve işe yöelmeyi sağlaya olumlu etki olarak taımlamaktadır. İş doyumu diğer adıyla mesleki doyum, kişileri başarılı, mutlu ve üretke ola-
74 Dağdevire ve ark. Akademisyelerde İş Doyumu Balka Med J bilmelerii e öemli gerekleride biridir. Özellikle meslek dışı yaşamları doğruda etkileye ve sürekli özveri gerektire mesleklerde iş doyumu büyük öem taşımaktadır. İş doyumuu olması, başka bir deyişle, işe karşı tutumu olumlu olması halide ortaya çıka bir dizi yöetsel ve davraışsal souç vardır. İş doyumu çağdaş yöetim alayışıı öemli faktörleridedir. Her şeyde öce bir sosyal sorumluluk, bir etik gerekliliktir. Çalışmak kuşkusuz isalar içi bir gereksiimdir. Kişi çalışmak istiyorsa, yaşamıı öemli bir kısmıı iş yeride geçiriyorsa, yöeticiler ve yöetim de iş yerii ödülledirici, e azıda sıkıtısız bir hale getirmek zorudadır. Çıkar Çatışması Yazarlar herhagi bir çıkar çatışması bildirmemişlerdir. Kayaklar 1. Testa MA, Simoso DC. Assessmet of quality-of-life outcomes. N Egl J Med 1996;334:835-40. 2. Aydemir O. Sağlıkta yaşam kalitesii kliik uygulamalarda kullaımı. Sağlıkta Birikim Dergisi 2006;1:9-13. 3. Eser E. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesii kavramsal temelleri ve ölçümü. Sağlıkta Birikim Dergisi 2006;1:1-5. 4. Ergi C. Akademisyelerde tükemişlik ve çeşitli stres kayaklarıı icelemesi. HÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi 1995;12:37-50. 5. Budak G, Sürgevil O. Tükemişlik ve tükemişliği etkileye örgütsel faktörleri aalizie ilişki akademik persoel üzerie bir uygulama. DEUİİBF Dergisi 2007;20:95-108. 6. Yılmaz Z, Murat M. İlköğretim okulu yöeticilerii iş doyumları ile örgütsel stres kayakları arasıdaki ilişki. F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi 2008;18:203-22. 7. Yıldız N, Yolsal N, Ay P, Kıya A. İstabul Tıp Fakültesi de çalışa hekimlerde iş doyumu. İst Tıp Fak Derg 2003;66:56-61. 8. Aydemir O, Köroğlu E. Psikiyatride kullaıla kliik ölçekler. 1.basım. Akara: Hekimler Yayı Birliği,2006;153-62. 9. Üal S, Karlıdağ R, Yoloğlu S. Hekimlerde tükemişlik ve iş doyumu düzeylerii yaşam doyumu düzeyleri ile ilişkisi. Kliik Psikiyatri 2001;4:113-8. 10. Wag X, Matsuda N, Ma H, Shifuku N: Comparative study of quality of life betwee the Chiese ad Japaese adolescet populatios. Psychiatry Cli Neurosci 2000;54:147-52. 11. Musal B, Elçi OC, Ergi S. Uzma hekimlerde mesleki doyum. Toplum ve Hekim 1995;10:2-7. 12. Kurçer MA. Harra Üiversitesi Tıp Fakültesi hekimlerii iş doyumu ve tükemişlik düzeyleri. Harra Uiv Tıp Fak Derg 2005;2:10-5. 13. Çam O, Akgü E, Babaca Gümüş A, Bilge A, Üal Keski G. Bir ruh sağlığı ve hastalıkları hastaeside çalışa hekim ve hemşireleri kliik ortamlarıı değerledirilmeleri ile iş doyumları arasıdaki ilişkii icelemesi. Aadolu Psikiyatri Derg 2005;6:213-20. 14. Beett S, Plit A, Clifford TJ. Burout, psychological morbidity, job satisfactio, ad stres: a survey of Caadia hospital based child protectio professioals. Arch Dis Child 2005;90:1112-6. 15. Thommase HV, Lavacy M, Coelly I, Berkowitz J, Grzybowski S. Metal health, Job satisfactio, ag itetio to relocate. CFP 2001;47:737-44. 16. Süter AT, Cabaz S, Dabak S, Öz H, Peşke Y. Pratisye hekimlerde tükemişlik, işe bağlı gergilik ve iş doyumu düzeyleri. Geel Tıp Derg 2006;16:9-14. 17. Cooper CL, Rout U, Faragher B. Metal health, job satisfactio, ad job stres amog geeral practitioers. Br Med J 1989;298:366-70. 18. Erol A, Sarıçiçek A, Gülsere S. Asista hekimlerde tükemişlik: İş doyumu ve depresyola ilişkisi. Aadolu Psikiyatri Derg 2007;8:241-7. 19. Özaltı H, Kaya S, Demir C, Özer M. Türk silahlı kuvvetleride görev yapa muvazzaf tabiplerii iş doyum düzeylerii değerledirilmesi. Gülhae Tıp Derg 2002;44:423-7. 20. Avşaroğlu S, Deiz E, Kahrama A. Tekik öğretmelerde yaşam doyumu iş doyumu ve mesleki tükemişlik düzeylerii icelemesi. Selçuk Üiversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2005;14:115-30. 21. Grufeld E, Whela TJ, Zitzelsberger L, Willia AR, Motesato B, Evas WK. Cacer care workers i Otario: prevalece of burout, job stres ad job satisfactio. CMAJ 2000;163:166-9. 22. Kocabaşoğlu N, Vural M, Uludüz DU. Uzma ve asista statüsüdeki bir grup hekime mesleki doyguluk, depresyo ve çalışma karakteristiği ilişkisii icelemesi. Yei Symposium 2001;39:168-73. 23. Maki PJ, Rout U, Cooper CL. Job satisfactio ad occupatioal stres amog geeral practitioers-a pilot study. JR Coll Pract 1988;38:303-6. 24. Appleto K, House A, Dowell A. A survey of job satisfactio, sourse of stres ad psychological symptoms amog geeral practitioers i Leeds. British Joural of Geeral Practice 1998;48:1059-63. 25. Chambers R, Wall D, Campbell I. Stresses,copig mechaisms job satisfactio i geeral practitioer registrars. Br J Ge Pract 1996;46:343-8. 26. Kuaviktikul W, Nutasupawat R, Srisupha W, Booth RZ. Relatioships amog coflict, coflict maagemet, job satisfactio, itet tos tay, ad turover of Professioal urses i Thailad. Nursig ad Health Scieces 2000;2:9-16.